1. Mbi buku yi Nzaikusu yintuba matedi dikabu di Nzambi?

 BUKU yi Nzaikusu yimmonisa ti batsikika Kintinu ki Nzambi ku diyilu ayi kiawu kikukisa Satana ku diyilu. (Nzai. 12:1-9) Mambu amomo matuadisa ndembama ku diyilu, vayi matuadisa ziphasi va ntoto. Kibila mbi? Kibila Satana wuntsikikanga mayindu mandi kuidi bisadi bi Yave bikuikama bidi va ntoto.—Nzai. 12:12, 15, 17.

2. Mbi bilenda ku tusadisa kutatamana bakuikama?

² Buidi tulenda tatiminina bakuikama mu zikhuamusu zi Satana? (Nzai. 13:10) Diambu dilenda ku tusadisa didi, kuzaba lusakumunu tuala tambula kuntuala. Dedi, mu buku yi Nzaikusu mvuala Yoane wutubila lusakumunu tuambelama kutambula. Mu luawu muidi mvandi lutululu lu zimbeni zi Nzambi. Buabu tuammona mbi buku yi Nzaikusu yintuba matedi zimbeni aziozio ayi mambu mbi mala kuba monikina.

3. Bifuani mbi buku yi Nzaikusu yitumonisa?

³ Lutangu lutheti lu buku yi Nzaikusu, lu tumonisa ti mambu tuanlonguka bantubila mawu mu “bidimbu” voti mu bifuani. (Nzai. 1:1) Basadila bidimbu muingi kutubila zimbeni zi Nzambi. Ayi yintubila matedi bibulu biwombo  bi nganzi. Dedi, yintubila kibulu kimueka “kibasikila ku ḿbu.” Kiawu kiba “kumi di ziphoka ayi sambuadi di mintu.” (Nzai. 13:1) Bosi vamonika kibulu “kinkaka kibasikila mu ntoto.” Kiawu kiaba tuba buka dalago ayi kiaba basisa “mbazu yiba ku diyilu.” (Nzai. 13:11-13) Bosi vamonika kibulu kinkaka kiba disuasana. Kiawu kiba “ndimba yibenga” ayi va mbata kibulu beni vaba nkieto wu kindumba. Bibulu bia bitatu abiobio, binsundula zimbeni zi Nzambi bama yala nza tona mu thama nati bubu. Diawu nkinza beni kuzaba zimbeni beni.—Nzai. 17:1, 3.

4-5. Buidi mambu madi mu Danieli 7:15-17 ma tusadisila kuvisa tsundu yi bifuani?

⁴ Ava tuzaba banani zimbeni beni, tufueti visa theti mbi bifuani abiobio binsundula. Muingi tuvisa mawu tufueti bika Kibibila ki tusudikisa. Tsudukusu yi bifuani biwombo bidi mu buku yi Nzaikusu yidi mu zibuku zinkaka zi Kibibila. Dedi mbikudi Danieli wumona mu ndosi bibulu “binna bibasikila mu ḿbu.” (Dani. 7:1-3) Danieli wusudikisa tsundu yi bibulu beni bo katuba ti biawu binsundula mintinu minna. (Tanga Danieli 7:15-17.) Tsudukusu ayoyo, yi tusadisa kuvisa ti bibulu bantubila mu buku yi Nzaikusu mvandi binsundula mintinu mi luyalu.

⁵ Buabu tuamfiongunina mua bifuani bantubila mu buku yi Nzaikusu. Bo tunkuiza fiongunina mawu, Kibibila kinkuiza tusadisa kuzaba tsundu yi bifuani abiobio. Tunkuiza tonina mu kutubila tsundu yi kadika kibulu. Theti tunkuiza mona mbi biawu binsundula. Bosi tunkuiza mona mbi biala kuba monikina. Ayi kutsuka tunkuiza mona mbi mambu amomo mansundula kuidi befu.

6. Mbi binsundula ntu wu sambuadi bantubila mu Nzaikusu 13:1-4?

⁶ Nani ntu wu sambuadi wu kibulu ki nganzi? (Tanga Nzaikusu 13:1-4.) Tummona ti kibulu akiokio kidi buka ngo, bitambi bi wulusu, munu wu khosi ayi kiawu kidi kumi di ziphoka. Phila kiawu kididi, kidi dedi mueka na bibulu binna bantubila mu buku yi Danieli kapu 7. Vayi disuasana to didi, kibulu kidi mu Nzaikusu kidi kibulu kimueka to kidi sambuadi di mintu. Kibulu akiokio, kisinsundula ko to ntinu wumueka. Kibila ba kitedila nyadi wu “mimvila mioso, batu boso, zimbembu zioso ayi zitsi zioso.” Mu phila ayoyo, kiawu kilutidi kena woso kuandi ntinu wu pulitika voti wu nza. (Nzai. 13:7) Diawu kibulu akiokio, kinsundula mintinu mi pulitika minyadila nza tona mu thangu yikhulu nati bubu. *—Mpovi 8:9.

7. Mu sambuadi di mintu mi kibulu ki nganzi, mbi kadika ntu wunsundula?

⁷ Mu sambuadi di mintu, mbi kadika ntu wunsundula? Mambu madi mu Nzaikusu kapu 17, malenda ku tusadisa kibila mansudikisa tsundu yi fikula yi kibulu ki nganzi bantubila mu Nzaikusu kapu 13. Nzaikusu 17:10 yintuba: “Vadi sambuadi di mintinu: Mintinu mitanu mima bua, kimueka kidi mu kuyala ayi kinkaka kiyizidiabu ko, vayi bo kiala tuka kialasa yala ko thangu yiwombo.” Mu mintinu mioso mi pulitika Satana kansadilanga, sambuadi mu miawu milutidi mangolo.” Mintinu amiomio, miawu bamfuanikisa mintu mi kibulu ayi midi tsundukulu mu zimbikudulu zitedi dikabu  di Nzambi. Mu bilumbu bi Yoane mintinu mitanu miyala: mu miawu muba Ngipiti, Asilia, Babiloni, Medo-Pelesia, ayi Grécia. Loma wawu ntinu wunsambanu waba yala mu bilumbu bi mvuala Yoane. Vayi nani ntinu wu sambuadi ayi wutsuka?

8. Nani ntu wu sambuadi wu kibulu ki nganzi?

⁸ Dedi bo tunkuiza muena, buku yi Danieli yinkuiza tusadisa kubakula nani ntu wu sambuadi ayi wutsuka wu kibulu ki nganzi. Ntinu mbi wulutidi wala yala mu bilumbu bitsuka voti mu “kilumbu ki Mfumu”? (Nzai. 1:10) Kithuadi ki Inglaterra ayi Estados Unidos voti Anglo-Americana. Diawu tulenda tubila ti Anglo-Americana nandi ntu wu sambuadi wu kibulu ki nganzi bantubila mu Nzaikusu 13:1-4.

9. Mbi binsundula kibulu ki nganzi kidi “ziphoka wadi zidi buka zi dimemi”?

⁹ Nzaikusu kapu 13 yitumonisa ti ntu wu sambuadi voti Anglo-Americana, widi buka kibulu ki nganzi kidi “ziphoka wadi zidi buka ziphoka zi dimemi; vayi mavanga mandi madi buka ma dalago.” Ayi kiawu “kivanga bidimbu binneni, nati kabuisa mbazu yiba ku diyilu va ntoto va ntuala batu.” (Nzai. 13:11-15) Mu buku yi Nzaikusu kapu 16 ayi 19 yintuba ti kibulu akiokio kiawu bamfuanikisa “mbikudi wu luvunu.” (Nzai. 16:13; 19:20) Danieli mvandi wusadila dizina didedakana bo katubila matedi Anglo-Americana wuntualanga “lutululu lungolo.” (Dani. 8:19, 23, 24, nota.) Ayi mawu mamonika mu mvita wumuadi wunneni wulutidi mu nza yimvimba. Kibila zibomba ziwadi zitulula ayi zimanisa mvita zivangulu kuidi batu ba luzabu ba tsi yi Inglaterra ayi Estados Unidos. Mu phila ayoyo, luyalu Anglo-Americana ludukisa mambu Nzaikusu kantuba matedi kubasisa “mbazu ku diyilu ayi yimbua va ntoto.”

10. Mbi binsundula fikula yi kibulu ki nganzi? (Nzaikusu 13:14, 15; 17:3, 8, 11)

¹⁰ Tala kibulu kinkaka ki nganzi. Kiawu kidi kidedakana na ntu wu sambuadi wu kibulu ki nganzi, vayi badi disuasana mu ndimba. Ba kitedila fikula yi kibulu ki nganzi ayi ba kifuanikisa buka ntinu wu nana.” * (Tanga Nzaikusu 13:14, 15; 17:3, 8, 11.) Kiawu kiyizila mu khati ntu wu sambuadi. Kibulu beni kimonika theti, bosi kizimbala ayi kibue monika, kiawu kinsundula fikula yi kibulu ki nganzi voti ONU, luidi lubundunu lu zitsi zidi phuila yi kutuala ndembama mu nza yimvimba. Kiawu kiba theti Liga das Nações, vayi kiyiza zimbala mu mvita wumuadi wulutidi wu nza yimvimba. Bosi kibue monika mu bilumbu bitu na dizina di ONU.

11. Mbi zimfumu zi luyalu bamvanganga ayi kibila mbi tulendi bamuena ko boma?

¹¹ Kibulu ki nganzi voti zimfumu zi luyalu, bankindisanga batu babalukila Yave ayi dikabu diandi. Diawu mvuala Yoane katubila ti “mintinu mioso midi va mbata ntoto” bala kutakana mu mvita wu Alimangedoni, mvita wu “Nzambi Nkua Ngolo Zioso.” (Nzai. 16:13, 14, 16) Vayi valasa tombulu ko kuba boma. Kibila Nzamb’itu Yave, wala tunuanina ayi wala kula baboso bambuelanga mioko luyalu luandi.—Yehe. 38:21-23.

12. Mambu mbi mala monikina bibulu bioso bi nganzi?

¹² Mambu mbi mamonikina bibulu bioso bi nganzi? Nzaikusu 19:20 yintuba: “Babuila  kibulu va kimueka na mbikudi wu luvunu, waba vanganga mangitukulu vantual’andi, kaba vuninanga batu batambula kidimbu ki kibulu ki nganzi ayi bo baba buongiminanga fikula. Baba buadi baba bamonyo bo baba loza ku diyenga di mbazu ayi sofolo.” Mawu mammonisa ti zimbeni zioso zi Nzambi badi mu kuyala, bala batulula mvu ka mvu.

13. Bikaku mbi baklisto bamviokilanga kuidi mintinu mi luyalu?

¹³ Mbi mawu mansundula kuidi befu? Mu kuba baklisto, tufueti tatamana kuba bakuikama mu Kintinu ki Nzambi. (Yoa. 18:36) Muingi tununga kuvanga mawu, tufueti tatamana bavasuka mu mambu moso ma pulitika ma nza ayiyi. Vayi disi ko diambu diluelu kutatamana bakuikama, kibila mintinu mi nza ba tukuikanga muingi tuba buela mioko mu mambu moso. Baboso ba kuba buelanga mioko, bantambulanga kidimbu ki kibulu ki nganzi. (Nzai. 13:16, 17) Baboso bantambulanga kidimbu akiokio, basi ko lunungu va meso ma Yave ayi balasa baka ko luzingu lu mvu ka mvu. (Nzai. 14:9, 10; 20:4) Diawu, nkinza beni kuidi kadika mutu mu befu kutatamana wukuikama mu moso kua mambu tulenda viokila!

14. Dedi bummonisina Nzaikusu 17:3-5 mambu mbi ma kukuitukila mvuala Yoane kamona?

¹⁴ Mvuala Yoane wutuba ti “wuyituka mu mambu nandi kamona”. Mambu mbi? Nkieto widi va mbata kibulu ki nganzi. (Nzai. 17:1, 2, 6) Nandi widi “nkieto wu kindumba” ayi ba kuntedilanga “Babiloni Yinneni.” Nandi wumvanganga “kitsuza” na “mintinu mi nza.”—Tanga Nzaikusu 17:3-5.

15-16. Nani “Babiloni Yinneni,” ayi buidi tuzabidi mawu?

¹⁵ Mbi binsundula “Babiloni Yinneni”? Nkieto awowo kalendi sundula ko zimfumu zi luyalu, kibila Kibibila kintuba ti nandi wumvanganga yawu kitsuza. (Nzai. 18:9) Nandi wuntuadisanga mintinu mi luyalu. Diawu mbikudulu yintubila ti widi va mbata kibulu ki nganzi. Mvandi kasinsundula ko bankua lungosu mu nza yi Satana, kibila bawu ba kuba tedila “batu bamvanganga lungosu va ntoto.”—Nzai. 18:11, 15, 16.

¹⁶ Mu Kibibila, kikuma “nkieto wu kindumba” kinsundula mutu wunsadilanga Nzambi, vayi wumbuongiminanga bitumba voti widi kikundi na biuma bi nza. (1 Lusa. 5:25; Yako. 4:4) Vayi bisadi bikuikama bi Nzambi, baba dedikisa buka “kikhupa kivedila” voti “nkieto wukhambu zaba dibakala.” (2 Koli. 11:2; Nzai. 14:4) Ku Babiloni yikhulu, kuawu kuluta ba mbuongimini yi luvunu. Diawu, Babiloni Yinneni yinsundula binganga bioso bi luvunu.—Nzai. 17:5, 18; Tala dilongi mu jw.org didi ntu diambu “O que é Babilônia, a Grande?”

17. Mbi biala monikina Babiloni Yinneni?

¹⁷ Mbi biala monikina Babiloni Yinneni? Nzaikusu 17:16, 17 yimvana mvutu wu kiuvu akiokio. Yawu yintuba: “Kumi di ziphoka bemona ayi kibulu ki nganzi, bala lenda nkieto wu kindumba. Bawu bala kumvionya biuma bioso ayi bala kumbika pheni nkua. Bala dia nsuni’andi ayi bala kumvika nawoso ku mbazu. Kibila Nzambi wala tula mu mintima miawu phuila yi kuvanga luzolo luandi.” Bukiedika, Yave wela sadila fikula yi kibulu ki nganzi voti Nações Unidas muingi kutulula binganga bioso bi luvunu mu khumbu yimueka to.—Nzai. 18:21-24.

18. Buidi tulenda bela lufiati ti tuisi ko kithuadi na Babiloni Yinneni?

 ¹⁸ Mbi mawu mansundula kuidi befu? Tufueti tatamana mu kinganga “kikiedika ayi kikhambu biva va meso ma Nzamb’itu.” (Yako. 1:27) Befu tulendi bika ko malongi ma luvunu voti minkungi mikhambulu nguizani na minsua mi Kibibila, minsua mi nza ayiyi ayi mambu ma kindoki ma Babiloni Yinneni ma tutuadisa! Diawu tufueti tatamana kulubula batu ‘babasika ku Babiloni Yinneni’ muingi babika kubungana yandi.—Nzai. 18:4.

19. Nani “dalago yinneni yidi ndimba buka mbazu”?

¹⁹ Buku yi Nzaikusu mvandi yintubila “dalago yinneni yiba ndimba buka mbazu.” (Nzai. 12:3) Dalago beni yinuana na Yesu ayi zimbasi ziandi. (Nzai. 12:7-9) Nandi wunnuanisanga dikabu di Nzambi ayi wumvananga lulendu kuidi zimfumu zi luyalu. (Nzai. 12:17; 13:4) Nani dalago beni? Nandi widi “nyoka, Satana ayi Nkadi’ampemba.” (Nzai. 12:9; 20:2) Nandi wuntuadisanga zimbeni zioso zi Yave.

20. Mbi biala monikina dalago?

²⁰ Mambu mbi mala monikina Dalago? Nzaikusu 20:1-3 yinsudikisa ti Satana bala kumbuila ayi bala kuntula ku diyenga, dinsundula buloku. Mu thangu beni, Satana kalasa “bue vukumuna ko batu nati ku tsuka luyalu lu 1.000 ki mimvu.” Bosi, Satana ayi zimbasi ziandi bala batulula mu khumbu yimueka. Diawu Kibibila kintubila ti “bala baloza ku diyenga di mbazu ayi sofolo.” (Nzai. 20:10) Yindula buidi nza yala bela bo Satana ayi ziphevi zimbi bala bungu. Bukiedika, ayoyo yala ba thangu yimboti yi kuzingila!

21. Kibila mbi tulenda muena mayangi bo tuntanga buku yi Nzaikusu?

²¹ Bukiedika, tuma baka beni ndandu mu kuzaba tsundu yi bidimbu voti bifuani bantubila mu buku yi Nzaikusu! Befu tuisa bakula ko to zimbeni zi Yave, vayi tuma zaba mvandi mbi biala kuba monikina. Ngete, “mayangi madi kuidi woso mutu wuntanga mu mbembo yinangama ayi bo bankuwa mambu masonama mu mbikudulu ayiyi”! (Nzai. 1:3) Vayi bo zimbeni zi Nzambi bala bungu, lusakumunu mbi bo badi bakuikama mu Nzambi bala tambula? Tunkuiza baka mvutu wu kiuvu akiokio mu dilongi dinlanda di kikhuku akiki ki malongi.