YENDA MU MAMBU MAKHATI

Yenda mu mintu mi mambu

DISOLO DI LUZINGU

Yehova wutula thalu mu zindombolo ziama

Yehova wutula thalu mu zindombolo ziama

MU thangu ndiba dizi ki mimvu va builu, ndieba talanga zimbuetila ku diyilu. Yawu yitula ti ndifukama ayi ndisambila. Bo ndimona zimbuetila beni ndiyiza sudika ti Yehova widi ayi ndinkamba mambu momo meba kuthatikisanga. Mu luzingu luama loso, lusambulu beni luawu lutonisa nguizani’ama ayi Yehova Nzambi “Nioni weti wa lusambulu.” (Nku. 65:2) Bika ndilubudila disolo bila mbi Ndiyiza sambila Nzambi nio ndizaba va sie vioka ko bilumbu biwombo.

KHUTANA YO YIBALULA LUZINGU LUAMA

Ndibutuka mu lumbu ki 22 Decembre 1929, ku Noville, mua buala fio fiba na divua ki ziferme pfika pfika yi Bastogne, mu zunga ki Ardennes ku Belgique. Ndizimbakananga ko luzingu lu bumuana buama ku ferme va kimosi ayi bambuta ziama. Minu ayi khomb’ama wubakala wutsuka Raymond tueba buetanga mabeni ma zingombi zieto mu mioko kadika lumbu mu diambu di bimisa miliki ayi tueba buelanga phe mioko mu nata miliki mio tum’baka kunzo. Nguizani yiba yingolo ku mua buala bueto ayi tueba salasananga ayi batu bankaka.

Minu ayi dikanda diama ku ferme

Bambuta ziama, Emile ayi Alice, baba minkuikisi miyela mi Katoliko. Beba kuendanga kadika kilumingu mu misa. Kibedi lumbu mu 1939, min’zibudi nzila mi Angleterre miyiza kubuala bueto ayi mikabila siama abonema yi zulunalo yo beba tedilanga Consolation (yoyi yiyika tedelo lumbu kiaki mu dingala Lamuká!). Siama wuyiza fika tona bakula kiedika ayi wuyiza tona longuka Bibila. Mu thangu kayiza tona lembo kuenda mu misa, batu bobo beba vuandanga yeto kubuala bobo baba bakundi bandi, bayiza kumfuemina buwombo. Bakuika siama mu kingolo muingi katatamana ba muisi Katoliko, yawu yiyiza totula biyoko biwombo va buala.

Dithula phasi ziwombo mu ntima mu mona phila yoyi siama kabe tatikininanga. Yawu yithuma ndilomba lusadusu lu Nzambi mu lusambulu lukiedika lolo thubidingi mu thonono yi disolo diadi. Mu thangu batu bo beba vuandanga yeto kubuala bayiza lembo kutuzoma, ntim’ama wuyiza ba mu zikhini ziwombo. Ndiyiza ba na sikididi ti Yehova “Weti wa lusambulu.”

LUZINGU MU THANGU MVITA

Mu lumbu ki 10 Mai 1940, tsi yi Allemagne yi banazi yikota ku Belgique mu diambu di nnuana, yawu yitula ti batu bobo basi ba ko ba masodi batina. Dikanda dieto ditina ku Sudi yi France. Mu thangu tueba tina mu nzila, tuyiza ba va khati tsika yi ba masodi ba Allemagne ayi ba masodi ba France.

Mu thangu tuvutuka ku ferme tuye bata bima bieto bioso bimana panzana, binkaka bimana yibu. Buendi kieto kaka tuye bata kio kiba mu dizina Bobbie, kiyiza tuyamba. Mambu mo tudengana mathuma ndikiyuvula, ‘Bila mbi kukadila mimvita ayi ziphasi.’

Mu thangu ndiba ntueni, ndiyonzula nguizani yingolo ayi Yehova

Mu thangu beni yina tuyangalala buwombo visiti yi khomba Emile Schrantz, a nio wuba nkulutu ayi n’zibudi nzila wukuikama. Wusudikisa bumboti mboti mu nzila Bibila, bila mbi kukadila ziphasi ayi wuvutula mimvutu mu biuvu biama binkaka bi luzingu. Ndiyiza yonzula nguizani’ama yingolo ayi Yehova ayi ndiyiza ba sikididi ti niandi widi Nzambi yi luzolo.

Tuamina mvita wumana, dikanda dieto dieba dengananga thangu ka thangu ayi bakhomba. Mu ngondi yi Aout 1943, Khomba José-Nicolas Minet wuyiza tala ferme yeto ayi wuyiza tula diskur. Wuyuvula, “Nani tidi baka mbotama?” Siama wunonuna ko, ayi minu phe ndinonuna koko. Tubaka mbotama mu mua nlangu fiofi fiba pfika pfika ayi ferme yeto.

Mu ngondi yi Decembre 1944 nkangu wu ba masodi ba Alllemagne batonisa Mvita wutsuka wunneni—kundambu yi westi ayi mvita beni weba tedolongo mu dizina di Bulge. Tuzingila pfika pfika va buangu kio kiba mvita, ayi tusuama kutsi banga ki nzo’eto mu ngondi yimosi. Lumbu kimosi Nditotuka ku nganda mu diambu di kue dikila bibulu, masasi mabudika ayi makota tii ku ferme, ma sie kukumuna matolo ma nzo yoyi yeba lundulungu bidia bi bibulu. Soda kimosi ki Medika kiyiza vovo ndiba ayi kiyamikina, “Leka va tsi!” Ndinakuna vovo kaba ayi ndileka va tsi, ayi wuphuatisa budu kiandi ki ba masodi muingi kathanina.

NDIONZUKULU YI KIPHEVE

Lumbu ki dikuela dieto

Kumanima ma mvita, tuyiza baka diluaku di kutakananga thangu ka thangu mu kimvuka ki Liège, kio kiba kielo ki 90 kilometre ku nordi yibuala bueto. Mu bilumbu bilandakana tuyiza nunga vanga mua grupi fi ndongokolo ku Bastogne. Nditona sadila ku bilu kio kieta kongula ziphaku ayi ndibaka diluaku dilonguka minsiku. Kumanima, ndiyiza tona sadila ku bilu kimosi ki Leta ku buala bueto. Mu mvu 1951 tuyiza kubika mua lukutukunu lufioti lu zunga ku Bastogne. Kuba na khama zi batu mu lukutukunu beni, wumosi mu bawu, khomba mosi wunketo nio wuba n’zibudi nzila wu kipfuzi, nio wuba mu dizina Elly Reuter. Wudiatila 50 ki zikilometre mu mvelo muingi kakutakana mu lukutukunu beni. Tufika zolasana ayi tufika ba bafiansaye. Elly wuyiza baka invitasio mu kue kutakana mu Nzo nkanda yi Gilead ku États-Unis. Wusonikina bilu kinneni ayi wubasudikisa bila mbi kamangina invitasio beni. Khomba Knorr, nio weba tuadisanga dikanda di Yehova mu thangu beni yina, wumvutudila mvutu mu zanti yoso, ti lumbu kinkaka lulenda kuiza ku Gilead ayi nnuni’aku. Tukuelana mu ngondi yi Fevrier mu 1953.

Elly ayi mua muana fiandi fi bakala Serge

Wo wawu mvu, minu ayi nketo’ama Elly tuye kutakana mu lukutukunu lunneni wu La société du nouveau monde lolo lusalimina ku Yankee Stadium, ku New York. Kuawu, ndidenginina khomba wumosi wubakala nioni wumbakila kisalu kimboti ayi wukhamba ndienda kuama ndiekadi ku États-Unis. Kumanima masambila Yehova, minu ayi nketo’ama Elly, tubaka nzengolo yimanga kisalu beni ayi yivutuka ku Belgique mu kue buedi mioko mu mua grupi fiofi fiba nduka nduka kumi ki minsamuni ku Bastogne. Mu mvu wowo wulandakana, tubaka lusakumunu lu buta muana wubakala nioni tubieka dizina Serge. Diambu dikiadi, tsambuadi ki zingondi kumanima, Serge wuyiza bela kimbevo kingolo ayi wuyiza fua. Tukamba Yehova mambu moso momo meba kututatisa mu lusambulu ayi niandi wutukindisa mu vuvu ki pfulukulu.

KISALU KI THANGU KA THANGU

Mu ngondi yi Octobre 1961, Ndibaka kisalu kio kiphana diluaku diba n’zibudi nzila. Kio kiawu lumbu, wumosi mu bisadi ku filiali yi Belgique wuthela. Wundiuvula keni ndilenda kuama ba sadi ki zunga (kio bayika tedila mu lumbu kiaki nkengi wuzunga). Ndinyuvula “Tulenda kueto ba nkengi wuzunga mu kondo teka ba min’zibudi nzila?” Ndombolo’ama yikikununu. Kumanima maba n’zibudi nzila mu nana di zingondi, tuyiza tona sala kisalu ki zunga mu ngondi yi Septembre 1962.

Kumanima masala mvu miodi mu kisalu ki zunga, batutedisa tuesadi ku Beteli yi Bruxelles. Tutona kusadila mu ngondi yi Octobre 1964. Kiyeko beni kimona kitunatina mamboti mawombo. Kumanima ma mua thangu, khomba Knorr wuyiza tala Beteli yeto mu 1965, Ndiyituka mu thangu bambieka nkengi wu filiali. Kumanima, minu ayi nketo’ama Elly batutedisa mu nzo nkanda yi 41 yi Gilead. Ziphova ziozi khomba Knorr katuba ziyiza lungana kumanima ma 13 ki mimvu! Mu thangu nzo nkanda beni yimana, tuvutuka ku Beteli yi Belgique.

KOTILA LUVE LU DIKANDA DI YEHOVA

Mu phiokosolo yi mimvu ndibaka diluaku disadila mambu mo ndilonguka mu nzo nkanda yi minsiku (Droit) mu diambu di kotila luve lu tsambudulu ku Phutu ayi mu bibuangu binkaka. (Flp. 1:7) Yawu yiphana diluaku didengana ayi bapfumu zi leta ba 55 ki zitsi ziozi kisalu kieto kibela mu khandukulu. Mu kambu kimonikisa banga mutu zebi minsiku, ndikimonikisa banga “sadi ki Nzambi.” Thangu ka thangu ndieba tombanga lusadusu lu Yehova mu lusambulu, mu zaba ti “ntima wu ntinu [voti wo wuzuzi] widi mu koko ku Yehova banga muila wu nlangu. Niandi weta kuwunata koso koko Katidi.”​—Zin. 21:1.

Diambu dimosi dinditukisa mu thangu ndisolula ayi mutu mosi weta sala ku parlema yi Phutu. Ndinlomba mu khumbu ziwombo tudengana ayi niandi, ayi tsuka tsuka wuyiza kikinina tusolula. Wukhamba, “miniti mitanu kuandi ndiveni, kadi buela kadi miniti mimosi.” Ndikitisa ntu’ama mu tsi ayi nditona sambila. Sadi beni ki parlema kindiuvula mu nganzi yoso keni mbi ndilembo tudi. Ndivumuna ntu’ama ayi ndinkamba, “Nzambi phutudidi matondo bila ngeyo widi wumosi mu bisadi biandi.” Wundiuvula, “Mbi tidi tuba?” Ndimmonisa Loma 13:4. Bo kaba muisi dibundu di Misioni, buku beni ki Bibila kibenda thalu’andi. M’butu mbi dibimisa? Wuphana 30 ki miniti ayi tusolula bumboti. Wumonisa luzitu mu kisalu kieto.

Mu mimvu miwombo bisadi bi Yehova banuana mimvita miwombo mu zitribinale zi Phutu mu diambu ditedi kambu kota mu politiki, ndundulu yi bana, futa phaku ayi mambu ma phila mu phila. Ndibaka diluaku dinungisa tsambudulu’eto mu mambu beni momo ayi ndimona mu meso mama phila yoyi Yehova katusadisila tununga. Bambangi zi Yehova bame nunga viokila 140 ki mambu va ntuala Tribinale yo yeta tadila Luve lu Batu! (Droit de L’homme)

KU CUBA BABAKA LUVE LU SAMUNA, AYI KISALU KI TSAMUNUNU KILEMBO YONZUKA

Mu mimvu 1990 ndisala mu kithuadi ayi Khomba Philip Brumley, nio weta sadila ku bilu kinneni, ayi Khomba Valter Farneti, nio wukala ku Italie, mu diambu di sadisa bakhomba zieto ku Cuba, babaka kiphuanza ki tsambudulu, koko kisalu kieto ki Bukristu kibela mu khandukulu. Ndisonikina ambassade yi Cuba ku Belgique ayi ndidengana ayi wumosi mu batu bobo beta sala ku ambassade beni mu diambu di batadila ndombolo’eto. Mu zikhutana zitheti ayi batu beni, tuisi wizana ko bumboti mboti mu diambu di tomba zaba diambu diodi dieba tulanga ti guvernema yikakidila kisalu kieto ku tsi beni.

Minu ayi Philip Brumley ayi Valter Farneti mu thangu tuyenda ku Cuba mu mimvu 1990

Kumanima matomba lutuadusu lu Yehova mu nzila yi lusambulu, tulomba ayi tubaka nsua wutinda 5 000 ki bi Bibila ku Cuba. Bi Bibila bitula bumboti kuidi bakhomba zieto ayi yawu yitumonisa ti Yehova wusakumuna zingolo zieto. Tuyiza bue baka nsua wutinda 27 500 ki bi Bibila. Guvernema yiyiza bue kikinina diaka. Sadisa bakhomba zieto ba babakala ayi ba baketo ku Cuba, yithula ndiba mu zikhini ziwombo.

Khumbu ziwombo ndiyendila ku Cuba mu diambu di buela mioko mu nungisa minsua mi kisalu kieto va ntuala leta. Ayi yawu yitula ndiba nguizani yimboti na bapfumu ziwombo zi leta zi Cuba.

SADISA BAKHOMBA ZIETO KU RWANDA

Mu 1994 viokila 1 000 000 ki batu bavondu mu mvita wungolo wu makanda (genocide)wowo wunuanisa basi Tutsi ku Rwanda. Diambu dikiadi, bakhomba zieto bankaka ba babakala ayi ba baketo bafua phe mu mvita beni. Yina yawu thangu balomba mua dingumba di bakhomba bakubika lusadusu mu diambu di tsi beni.

Mu thangu dingumba dieto ditula ku Kigali, buala bu kipfumu bu Rwanda, tuye bata bilu ki mim’bangudi ayi nzo yoyi yeba lundiminanga minkanda yimana wala matuza. Tuwa masolo mawombo makiadi ma bakhomba zieto ba babakala ayi ba baketo bobo bavondu mu makuwa. Tuwa phe masolo momo bakhomba zieto bakristu bamonisina luzolo. Mu kifuani tudengana ayi khomba mosi wu bakala nioni wuba mu dikanda di basi Tutsi nio wusuama mu dibulu mu 28 ki bilumbu ayi wutanunu kuidi dikanda di Bambangi zi Yehova di basi Hutu. Mu lukutukunu lumosi ku Kigali, tuvana lukindusu lu kipheve kuidi viokila 900 ki bakhomba ba babakala ayi ba baketo.

Ku luketo: Buku mosi yibaka dituza ku bilu kieto ki mim’bangudi

Ku lubakala: Tulembo sadi mu nguizani mu diambu di khubukulu yivana lusadusu

Tuzengisa frontiere yi Zaire (yoyi yiyika lumbu kiaki République Democratique du Congo) muingi tue tombi Bambangi zi Yehova bawombo ba Rwanda, bobo batinina mu bi kaa bi batu bobo batina mimvita pfika pfika ayi mbanza yi Goma. Tuisi nunga ko kubamona vayi tusambila Yehova katutuadisa muingi tubabakula. Tumona mutu mosi weba diata ayi tunyuvula keni zebi Bambangi zi Yehova. Wuvutula, “Ninga minu phe ndidi Mbangi yi Yehova. Mandi yangalala mu kulunata vovo vadi komite yi lusadusu.” (Comité de secours) Kumanima matula lukutukunu lumosi lu lukindusu ayi komite yi lusadusu, tudengana na 1 600 ki batu bobo batina mvita mu diambu di tubanatina lukindusu lu kipheve ayi muingi tubasadisa babaka zingolo. Tubatangila phe mambu momo maba mu khati nkanda wowo wuba kuidi Kimvuka Kintuadisi. Bakhomba ba babakala ayi ba baketo bayangalala buwombo mu thangu bawa ziphova zi lukindusu zio zituba ti: “Thangu ka thangu tueta sambila mu diambu di beno. Tuzebi ti Yehova kalendi ku luyekula ko.” Ziphova beni zi Kimvuka Kintuadisi zimonika ti zidi zikiedika. Lumbu kiaki viokila 30 000 ki Bambangi zi Yehova badi mu zikhini mu sadila Yehova ku Rwanda!

BAKA NZENGOLO YITATAMANA BA BAKUIKAMA

Kumanima maviokisa 58 ki mimvu mu dikuela, nketo’ama Elly wuyiza fua mu 2011. Yehova wukhindisa mu thangu ndinkamba ziphasi ziama mu lusambulu. Ndibaka phe lukindusu mu samuna nsamu wumboti wu Kipfumu kuidi batu bobo beba vuandanga yama.

Kadiambu ko ndime vioka 90 ki mimvu, ndieta tatamana sala kisalu ki tsamununu kadika sabala. Ndidi diaka mu zikhini zisadisa Departema yo yeta landakana mambu matedi Minsiku ku filiali yi Belgique mu diambu di vana batu bankaka formasio yi kiyeko beni ayi mu diambu di sadisa mintueni mi dikanda di Beteli.

Tona nditula lusambulu luama lutheti kuidi Yehova, vame vioka 84 ki mimvu. Vawu vatonina vuayaje yama yi zikhini yoyi yiluta kupfikika kuidi niandi. Ndidi na phutudulu matondo kuidi Yehova mu phila yoyi katudila thalu mu minsambu miama mu luzingu luama loso.​—Nku. 66:19. b

a Disolo di luzingu di Khomba Schrantz disonama mu Nzo yi Nkengidi wu 01 Janvier 1974 pha. 26-30 mu Kifalisi.

b Mu thangu disolo diadi dibedi sonama, Khomba Marcel Gillet wufua mu lumbu ki 4 Février 2023.