Ka tsʼoʼok le Segunda Guerra Mundialoʼ yaʼab tuʼuxoʼob tu luʼumil Europaeʼ jach óotsilchajoʼob. Kex u testigoʼob Jéeoba yéetel uláakʼ máakoʼob chaʼab u jóokʼloʼob teʼ campos de concentración nazioʼ jach difícilchaj u kuxtaloʼob. Pʼáat minaʼan baʼal u jaantoʼob mix u nookʼoʼob bey xan uláakʼ baʼaloʼob jach kʼaʼabéettiʼob. Hasta pʼáat minaʼan tuʼux u kajtaloʼob. Le kiik Karin Hartungoʼ ku yaʼalik: «Como maʼ yaʼab najoʼob yaan utiaʼal u kajtal máakeʼ yaan máaxoʼobeʼ anchaj u hospedartik u láakʼtsiloʼob tu yotochoʼob wa u rentarkoʼob le cuartoʼob yaantiʼoboʼ». Le kiik Gertrud Poetzingeroʼ tu máansaj siete años y medio teʼ campos de concentracióno, pero ka jóokʼeʼ kajlaj tiʼ junpʼéel lugar tuʼux ku líiʼsaʼal u nuʼukuliloʼob meyaj yéetel ku wenel kaʼach tiʼ junpʼéel silla. a

 ¿Bix túun áantaʼabik le sukuʼunoʼob tumen u kaajal Jéeoba teʼ tuʼux úuch le guerraoʼ? Yéetel ¿baʼax jeʼel u páajtal k-kanik tiʼobeʼ?

 U kaajal Jéeobaeʼ jach séebaʼan úuchik u yáantik le sukuʼunoʼob yanoʼob Europaoʼ. Tu mesiloʼob noviembre yéetel diciembre tiʼ 1945, le sukuʼun Nathan Knorr yéetel Milton Henschel, ku meyajoʼob teʼ central mundialoʼ bin u xíimbaltoʼob le sukuʼunoʼob yanoʼob Inglaterra, Suiza, Francia, Bélgica, Países Bajos, Dinamarca, Suecia, Finlandia yéetel Noruega utiaʼal u yilkoʼob bix yanil le sukuʼunoʼoboʼ yéetel baʼax kʼaʼabéettiʼob. Le sukuʼun Nathan Knorroʼ tu yaʼalaj: «Jach táaj yaj bix kuxlik le sukuʼunoʼob tu yoʼolal le guerra anchajoʼ».

 Chéen baʼaleʼ sukuʼun Knorreʼ maʼ chaʼab u yokol tu luʼumil Alemaniaiʼ. Pero le sukuʼun Erick Frost, le máax nuʼuktik le meyaj ku beetik u sucursalil Alemaniaoʼ bin teʼ tuʼux yaan le sukuʼun Knorroʼ. b Sukuʼun Erickeʼ tu yaʼalaj: «Le sukuʼun Knorroʼ tu tsʼáajtoʼon maʼalob consejoʼob yéetel tu yaʼaleʼ yaan u túuxtaʼal toʼon janal yéetel nookʼ, maʼ sen xáanchajeʼ ka kʼuch toʼon u cajasil harina, manteca, avena yéetel uláakʼ baʼaloʼob utiaʼal jaantbil. Tsʼoʼoleʼ le sukuʼunoʼob kajaʼanoʼob xan tiʼ uláakʼ luʼumiloʼoboʼ tu túuxtoʼobtoʼon u cajasil xanaboʼob yéetel nookʼoʼob». Le sukuʼunoʼoboʼ jach kiʼimakchaj u yóoloʼob yoʼolal le áantaj tsʼaʼabtiʼoboʼ, hasta okʼolnajoʼob. Junpʼéel informe xaneʼ tu yaʼalaj: «Le áantajaʼ maʼ chéen juntéen beetaʼabiʼ baʼaxeʼ xáanchaj dos años y medio táan u tsʼaʼabal le áantaj tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ». c

 Jeʼex u bin u chan maʼalobtal le kuxtaloʼ le sukuʼunoʼoboʼ seguernaj u tsʼáaik u yóol u meyajtoʼob Jéeoba. ¿Baʼax áantoʼob?

 Maʼ náachchajoʼob tiʼ Jéeobaiʼ. (Efesios 5:15, 16). Le táan le guerraoʼ jach difícil kaʼach u yantal publicaciónoʼob tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ, u muchʼkubaʼob utiaʼal u adorarkoʼob Dios yéetel u predicaroʼob. Chéen baʼaleʼ le ka tsʼoʼok le guerraoʼ, jujunpʼíitileʼ páajchaj u kaʼa beetkoʼob. Sukuʼun Jürgen Rundel, kajaʼan Australiaeʼ, ku yaʼalik: «Le baʼax k-xokik teʼ Informadoroʼ d bey xan le baʼaxoʼob ku yaʼaliktoʼon le superintendenteʼob tiʼ circuitooʼ jach ku animarkoʼon utiaʼal k-tsʼáaik k-óol k-meyajt Jéeoba». Sukuʼun Rundeleʼ ku yaʼalik xan: «Teʼ kʼiinoʼoboʼ minaʼan mix baʼal náaysik k-óol jeʼex le televisiónoʼ le oʼolal t-ileʼ le baʼax maas importanteoʼ letiʼe k-yaabiltik Jéeoba, Jesús, k-xakʼalxoktik le Bibliaoʼ yéetel le kʼaʼaytajoʼ».

 Le kiik Ulrike Krolopoʼ ku yaʼalik: «kʼajaʼanten bix u jach kiʼimaktal in wóol kéen in xakʼalxokt junpʼéel tema tiʼ le Bibliaoʼ. In wíichameʼ jach tu tsʼáajten junpʼéel maʼalob ejemplo tumen kʼajaʼanteneʼ le kéen kʼuchuk le revista Le máax ku kananoʼ, ku pʼatik tuláakal baʼax ku beetik yéetel ku káajal u xokik». Le kiik Karin Hartungoʼ, ku yaʼalik: «Durante le guerraoʼ t-ileʼ jach séebaʼan jeʼel u xuʼulul u yantal tiʼ máak le baʼaxoʼob kʼaʼabéettiʼoʼ, pero le baʼax maʼ tu xuʼulul u yantaloʼ letiʼe janal espiritual wa le kaʼansajoʼob ku taal tiʼ Jéeobaoʼ. Kex maʼ jach yaʼabeʼ pero Jéeobaeʼ mantatsʼ tu tsʼáajtoʼon. Letiʼeʼ tu kanáantaj le máaxoʼob meyajtikoʼ».

 Ku káajal u kaʼa predicaroʼob. (Mateo 28:19, 20). Le táan le guerraoʼ u testigoʼob Jéeobaeʼ pʼáat maʼ tu jach páajtal u predicaroʼob mix u tsʼáaikoʼob xook yéetel le Bibliaoʼ. Le sukuʼun Friedhelmoʼ ku yaʼalikeʼ le ka tsʼoʼok le guerraoʼ tuláakal le sukuʼunoʼoboʼ káaj u kaʼa predicaroʼob tu séebaʼanil. Kiik Ulrikeeʼ ku yaʼalik xan: «Le yáax Testigoʼ predicart u familia in wíichamoʼ hasta maʼ u lúuʼs le uniforme tsʼaʼantiʼ teʼ campos de concentraciónoʼ, u kʼáat u yaʼaleʼ apenas chaʼabik u jóokʼoleʼ káaj u predicar». Sukuʼun Jürgen Rundeleʼ ku yaʼalik: «Le ka tsʼoʼok le guerraoʼ tuláakal le sukuʼunoʼoboʼ taak u predicaroʼob. Yaʼab táankelmoʼobeʼ káaj u meyajtikoʼob Jéeoba de tiempo completo».

 U familia le kiik Ulrikeoʼ tu kʼaj óoltoʼob u jaajil le ka tsʼoʼok le guerraoʼ. Le kiikoʼ ku yaʼalik: «Jach táaj yaachaj le kuxtal le ka tsʼoʼok le guerraoʼ». Yaʼab máakoʼobeʼ kajlajoʼob ichil le escombroʼoboʼ. ¿Bix túun úuchik u predicartaʼaloʼob? Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Utiaʼal k-ilik tuʼux yaan le máakoʼoboʼ k-kaxtik kaʼach u sáasilil junpʼéel lámpara wa u buutsʼil junpʼéel chimenea wa estufa».

 Tu paklan líiʼsaj u yóoloʼob. (1 Tesalonicenses 5:11). Le táan le guerraoʼ yaʼab u testigoʼob Jéeobaeʼ jach beetaʼab u muʼyajoʼob. Pero le ka tsʼoʼok le guerraoʼ letiʼobeʼ maʼ chʼíikoʼob sen tuukul tiʼ le baʼaxoʼob úuchtiʼoboʼ, baʼaxeʼ tu yilaj u paklan líiʼsik u yóoloʼob. Kiʼimak u yóoloʼob úuchik u chúukpajal u yóoloʼob tiʼ Jéeoba (Santiago 1:2, 3). Johannes, kajaʼan bejlaʼa Estados Unidoseʼ, ku yaʼalik: «Le superintendente tiʼ circuito xíimbaltikoʼon kaʼachoʼ kʼaʼal xan teʼ campos de concentraciónoʼ. Letiʼeʼ ku tsikbaltiktoʼon kaʼach yaʼab experiencias tiʼ bix áantaʼabikoʼob tumen Jéeoba. Leloʼ jach tu muʼukʼaʼankúuntaj k-fe».

 Johanneseʼ ku yaʼalikeʼ le baʼax áant le sukuʼunoʼob utiaʼal u yuʼubikubaʼob naatsʼ tiʼ Jéeoba le ka tsʼoʼok le guerraoʼ letiʼe u kʼaʼajsikoʼob bix áantaʼabikoʼob yéetel núukaʼabik u oraciónoʼob le kʼalaʼanoʼoboʼ. Tsʼoʼoleʼ jeʼex tsʼoʼok k-yáax aʼalikoʼ le sukuʼunoʼoboʼ tu yilaj maʼ u náachtaloʼob tiʼ Jéeoba, ku xokikoʼob le Biblia sáamsamaloʼ, ku binoʼob reunión yéetel ku jóokʼloʼob predicar. Elisabeth, bin teʼ asamblea beetaʼab Núremberg tu añoil 1946, ku yaʼalik: «Le sukuʼunoʼob yéetel le kiikoʼob kʼaʼaloʼob teʼ campos de concentraciónoʼ jach tsʼoyaʼanoʼob yéetel minaʼan u muukʼoʼob. Chéen baʼaleʼ le táan u tsikbaltikoʼob u experienciaʼoboʼ chíikaʼan tiʼob jach kiʼimak u yóoloʼob» (Romanos 12:11).

 Maʼ náachchajoʼob tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ. (Romanos 1:11, 12). Le táan le guerraoʼ le sukuʼunoʼoboʼ maʼ páajchaj u jach muchʼkubaʼobiʼ tumen táan kaʼach u chʼaʼpachtaʼaloʼob. Karineʼ ku yaʼalik: «Casi maʼatech u xíimbaltikoʼob uláakʼ sukuʼunoʼob utiaʼal maʼ u yilaʼaloʼob tumen le autoridadoʼoboʼ». Baʼaleʼ lelaʼ xuʼul le ka tsʼoʼok le guerraoʼ. Friedhelmeʼ ku yaʼalik: «Le sukuʼunoʼoboʼ múuchʼ u beetkoʼob tuláakal baʼal. Le baʼax maas importante u yilkoʼoboʼ letiʼe u binoʼob reuniónoʼ yéetel u jóokʼloʼob predicar».

 Dietrich, juntúul sukuʼun ku beetik u ancianoil Alemaniaeʼ, ku yaʼalik: «Le jach táant u tsʼoʼokol le guerraoʼ maʼ yaʼab sukuʼunoʼob yaan u cocheʼobiʼ, le oʼolal k-muchʼikba yéetel uláakʼ sukuʼunoʼob utiaʼal k-bin xíimbalil teʼ reuniónoʼoboʼ. K-beetik beyaʼ jach tu yaantoʼon utiaʼal k-bisikba maʼalob yéetel le sukuʼunoʼoboʼ. K-uʼuyik bey junpʼéeliliʼ familiaʼoneʼ».

 Teʼ kʼiinoʼobaʼ le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ jach táan u muʼyajoʼob tu yoʼolal le nukuch loobiloʼoboʼ, le kʼojaʼaniloʼoboʼ, le guerraʼoboʼ, le chʼaʼpachtajiloʼ yéetel yoʼolal le u pʼáatal minaʼan taakʼinoʼ (2 Timoteo 3:1). Chéen baʼaleʼ kex beyoʼ maʼ unaj k-sen preocupariʼ, tumen jeʼex tsʼoʼok k-ilkoʼ Jéeobaeʼ maʼ tu pʼataj le sukuʼunoʼob kuxlajoʼob Alemania tu kʼiinil le naziʼoboʼ tumen chúukpaj u yóoloʼob. Leloʼ ku yeʼesiktoʼoneʼ wa ku chúukpajal k-óol xaneʼ Jéeobaeʼ maʼ ken u pʼatoʼon, yaan u yáantkoʼon teʼ tu tsʼook kʼiinoʼobaʼ. Le oʼolaleʼ maʼalob ka tuukulnakoʼon jeʼex apóstol Pabloeʼ, letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Maʼ kin sajaktal, Jéeoba áantken, ¿baʼax jeʼel u beetikten wíinikeʼ?» (Hebreos 13:6).