Baʼax beetik u yantal anemia yéetel baʼax u tratamientoil
Beth, juntúul x-chʼúupaleʼ, ku yaʼalik:«Tin paalileʼ tsaʼayten anemia. Ku pʼáatal kaʼach minaʼan in muukʼ, séeb in kaʼanal, yaj in baakeloʼob tsʼoʼoleʼ maʼ tu páajtal kaʼach in concentrarkimba. Le doctoroʼ tu yaʼalajten ka in wukʼ vitaminas de hierro. Tsʼoʼoleʼ joʼopʼ in janal tubeel, jach maʼ xáanchaj ka joʼopʼ in wuʼuyikinba maʼalobiʼ».
Teʼ kʼiinoʼobaʼ tiʼ yaʼab máakoʼob yaan le kʼojaʼanil tsaʼay tiʼ le x-chʼúupalaʼ. Le Organización Mundial de la Saludoʼ (OMS), ku yaʼalikeʼ maas tiʼ 2 mil millones máakoʼob yaan anemia tiʼob. Lelaʼ óoliʼ u táanchumukil tiʼ tuláakal le máakoʼob yanoʼob teʼ yóokʼol kaabaʼ. Teʼ luʼumiloʼob tuʼux yaan óotsililoʼ juntúul tiʼ cada kaʼatúul koʼoleloʼob embarazadaʼobeʼ yaan anemia tiʼob, tsʼoʼoleʼ óoliʼ táanchumuk tiʼ le mejen paalaloʼoboʼ yaan xan tiʼob le kʼojaʼanilaʼ.
Le anemiaoʼ junpʼéel nojoch kʼojaʼanil. Jeʼel tak u beetik u tsaʼayal jejeláas kʼojaʼaniloʼob tu puksiʼikʼal máakeʼ. Le Organización de las Naciones Unidasoʼ (ONU), ku yaʼalikeʼ tiʼ jujunpʼéel luʼumiloʼobeʼ «tiʼ cada diez koʼoleloʼob yaan u chaambaloʼobeʼ kaʼatúul ku kíimil yoʼolal anemiaiʼ». Le maamatsiloʼob yaan anemia tiʼob tumen ku bineltik hierro tu wíinkliloʼobeʼ yaan horaeʼ ku síijil u chaambaloʼob kex maʼ kʼuchuk u kʼiiniliʼ yéetel maʼ chúukaʼan u peso kéen síijkoʼobiʼ. Le mejen paalal yaan anemia tiʼoboʼ xaan u nojochtaloʼob yéetel séeb u kʼojaʼantaloʼob. Chéen baʼaleʼ le kʼojaʼanilaʼ jeʼel u páajtal u tsʼaʼakaleʼ. a
¿Baʼax le anemiaoʼ?
Le anemiaoʼ junpʼéel kʼojaʼanil. Le máax yaantiʼ anemiaoʼ maʼ jach maʼalob yanil u glóbulos rojosiʼ. Tsʼoʼoleʼ yaʼab baʼaloʼob beetik u tsaʼayal tiʼ máak. Le doctoroʼoboʼ ku yaʼalikoʼobeʼ yaan maas tiʼ 400 clasesil anemia. Le kʼojaʼanilaʼ yaan horaeʼ ku páajtal u tsʼaʼakal chéen baʼaleʼ yaan horaeʼ maʼatech. Tsʼoʼoleʼ yaan kʼiineʼ maʼatech u jach kʼojaʼankúuntik máak, pero yaan horaeʼ jach ku beetik u gravetal.
¿Baʼax beetik u tsaʼayal tiʼ máak?
Maases óoxpʼéel baʼal:
U peʼertik máak yaʼab kʼiʼikʼ.
U wíinklil máakeʼ maʼ tu beetik u yantal glóbulos rojos tu kʼiʼikʼel.
U wíinklil máakeʼ ku kíimsik le glóbulos rojosoʼ.
Le clase anemia maas ku tsaʼayal tiʼ máakoʼ letiʼe kéen pʼáatak óoliʼ minaʼan hierro tu wíinkliloʼ. Wa minaʼan hierro tu wíinklil máakeʼ ku yéemel u hemoglobina tsʼoʼoleʼ letiʼe baʼax beetik u yantal oxígeno tu wíinklil máakoʼ.
¿Bix jeʼel a wilik wa yaantech le kʼojaʼanilaʼ?
Maʼ xaaneʼ tu káajbaleʼ maʼ tu tsʼáaik cuenta máak wa yaan tiʼ le anemia ku tsaʼayal tumen minaʼan hierro tu wíinklil máakoʼ. Le lista yaan kabalaʼ ku yeʼesik bix u yuʼubikuba juntúul máak yaan le clase anemia tiʼaʼ:
Jach ku yuʼubik u kaʼanal.
Ku síistal u yook yéetel u kʼaboʼob.
Jach ku débiltal.
Ku sakpileʼental.
Ku chiʼibal u pool yéetel ku marear.
Ku yaatal u tseem, séeb u kukulankil u puksiʼikʼal yéetel istikyaj u chʼaʼik u yiikʼ.
Séeb u káachal u yíichʼak.
Ku pʼáatal maʼ taak u janaliʼ, lelaʼ maases ku yúuchul tiʼ mejen paalal.
Ku taaktal u jaantik hielo, luʼum wa uláakʼ baʼaloʼob.
¿Tiʼ Máaxoʼob maases ku tsaʼayal le clase anemiaaʼ?
Le koʼoleloʼoboʼ jeʼel u tsaʼayaltiʼobeʼ tumen cada meseʼ ku peʼertikoʼob yaʼab kʼiʼikʼ. Le embarazadaʼoboʼ jeʼel xan u tsaʼayaltiʼob wa minaʼan ácido fólico tu wíinkliloʼobeʼ.
Le chaambaloʼob maʼ kʼuchuk u kʼiinil u síijloʼoboʼ wa le maʼ chúukaʼan u pesoʼoboʼ tumen kex ka chuʼuchnakoʼobeʼ yaan horaeʼ maʼ chúukaʼan le hierro tu wíinklil le maamatsiloʼ.
Le paalaloʼob maʼ tu jaantkoʼob baʼaloʼob yaan u vitaminasiloʼoboʼ.
Le vegetarianoʼoboʼ tumen yaan horaeʼ maʼatech u jaantkoʼob yaʼab baʼaloʼob yaan u hierroil.
Le máaxoʼob yaantiʼob kʼojaʼaniloʼob jeʼex cáncer, kʼojaʼanil tu riñonoʼob, infeccionoʼob yéetel úlceras.
¿Baʼax jeʼel u yáantkech wa yaantech anemiaeʼ?
Maʼ tuláakal u clasesil anemia ku páajtal a tsʼaʼakaliʼ. Chéen baʼaleʼ wa yáantech le anemia ku tsaʼayal tumen minaʼan hierro tu wíinklil máakoʼ maʼ xaaneʼ wa ka jaantik le baʼaloʼobaʼ jeʼel u yáantkech utiaʼal a maʼalobtaleʼ:
Hierro. Ichil le baʼaxoʼob ku taaskoʼob hierrooʼ táakaʼan le bakʼoʼ, le buʼuloʼ, le lentejaʼoboʼ yéetel le baʼaxoʼob yaʼax u leʼob jeʼex le espinacaoʼ. b Uláakʼ baʼax jeʼel u yáantajeʼ u beetik máak u yoʼoch tiʼ ollaʼob de hierro. Le científicoʼoboʼ ku yaʼalikoʼobeʼ u beetaʼal beyaʼ ku yáantaj utiaʼal u yantal u hierroil le janaloʼ.
Folato. Lelaʼ kʼaj óolaʼan xan bey ácido fólicoeʼ yéetel tiaʼan teʼ frutaʼoboʼ, verduraʼob yaʼax u leʼob, chícharoʼob, buʼul, queso, jeʼ, kay, almendraʼob wa cacahuateʼob. Tiaʼan xan tiʼ jujunpʼéel baʼaloʼob beetaʼan yéetel trigoeʼ, teʼ waajil harinaoʼ bey xan teʼ arrozoʼ.
Vitamina B-12. Ichil le baʼaxoʼob yaan le vitamina B-12, tiaʼan le bakʼoʼ, le baʼaxoʼob yaan leche ichiloʼ bey xan le soyaoʼ.
Vitamina C. Ichil le baʼaxoʼob yaan le vitaminaaʼ tiaʼan le frutaʼob jeʼex le chinaoʼ, le iik kʼaj óolaʼan bey pimientooʼ, brócoli, pʼaak, melón yéetel fresa. Le baʼaxoʼob yaan vitamina C ichiloʼ ku beetik u maas yantal hierro tu wíinklil máak.
Teʼ tuʼux kajaʼanechoʼ ilawil baʼax claseil frutaʼob, verduraʼob wa uláakʼ baʼaloʼob yaan u vitaminasil utiaʼal ka a jaante. Wa koʼolelech, wa embarazadaech bey xan wa taak u yantal juntúul a chaambaleʼ maʼalob ka a wil a jaantik. Wa ka kanáantkabaeʼ yaan a kanáantik xan a chaambal utiaʼal maʼ u tsaʼayal anemia tiʼ. c
a Le baʼaxoʼob ku chíikpajal teʼ xookaʼ chʼaʼabaʼan tiʼ le baʼax ku yaʼalik le Clínica Mayooʼ bey xan tiʼ le baʼax ku yaʼalik le enciclopedia The Gale Encyclopedia of Nursing and Allied Health (Enciclopedia Gale de enfermería y personal auxiliar). Wa ka tuklik yaantech anemiaeʼ maʼalob ka xiʼikech yiknal doctor.
b U píitmáan u yukʼik máak vitaminas yaan u hierroileʼ jeʼel u beetik u kʼojaʼantal máak tiʼ u táamneleʼ wa u tsáaysiktiʼ uláakʼ kʼojaʼaniloʼobeʼ. Le oʼolaleʼ wa taak a wukʼik bey xan wa taak a tsʼáaik tiʼ a paalaleʼ xeen consultar yiknal doctor.
c Yaan kʼiineʼ le doctoroʼoboʼ ku meyajtiʼob kʼiʼikʼ utiaʼal u tsʼakikoʼob le anemiaoʼ. Chéen baʼaleʼ u testigoʼob Jéeobaeʼ maʼatech u kʼamikoʼob le tratamientoaʼ (Hechos 15:28, 29).
