Bejlaʼeʼ tuláakal máak jeʼel u páajtal u yojéeltik wa teʼ Biblia u taal le baʼax ku kaʼansaʼal tu religiónoʼ. Pero tu káajbal le siglo 16, maʼ beyiʼ. ¿Baʼaxten? Tumen maʼ tuláakal máak jeʼel u páajtal u yantal u Biblia ichil u idiomaeʼ. Le oʼolaleʼ maʼ tu páajtal u yojéeltikoʼob wa le baʼax ku kaʼansaʼal teʼ Iglesiaoʼ jach letiʼe baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ, tsʼoʼoleʼ le máaxoʼob ku kaʼansajoʼoboʼ maʼatech u kaʼanskoʼob tubeel le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Le libro, History of the Christian Church (Historia de la Iglesia cristiana), ku yaʼalik: «Le máaxoʼob nuʼuktik kaʼach le Iglesia yaan Suizaoʼ chéen u yutsiloʼob ku kaxtikoʼob [...]. Le máax ku kaʼansajoʼ mix baʼal u yojel tiʼ le Bibliaoʼ, chéen supersticiónoʼob ku creertik yéetel ku kaʼansik, tsʼoʼoleʼ jach kʼaas le kuxtal ku biskoʼ».

 Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ Ulrico Zuinglioeʼ káaj u kaxtik u jaajil. ¿Tu kaxtaj wa túun? ¿Bix úuchik u kaʼansik tiʼ u maasil le baʼax tu kanoʼ? ¿Baʼax jeʼel u páajtal k-kanik tiʼ le baʼax tu beetoʼ?

 20 años yaan tiʼ Zuinglio ka tu chʼaʼtuklaj u beetik u sacerdoteil. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ le máax taak u beetik u sacerdoteileʼ kʼaʼabéet u xokik filosofía, le baʼaxoʼob suuk u beetaʼal teʼ Iglesiaoʼ yéetel le libroʼob u tsʼíibtmaj le máaxoʼob ku yaʼalaʼal «Padres de la Iglesia». Pero maʼatech u yaʼalaʼal wa kʼaʼabéet u xokikoʼob le Bibliaoʼ.

 ¿Baʼaxoʼob tu kanaj Zuinglio yoʼolal le Bibliaoʼ? Le táan u xook tu universidadil Basilea tu luʼumil Suizaeʼ káaj u bin u yuʼub u kaʼansaj Tomás Wyttenbach, le máakaʼ tiaʼan tu contra le baʼaxoʼob ku kaʼansaʼal teʼ Iglesia maʼ tiʼ le Biblia u taaloʼ, wa indulgencias. a Le libro, Zwingli—Godʼs Armed Prophet (Zuinglio: el profeta armado de Dios), ku yaʼalikeʼ Zuinglioeʼ tu «kanaj yéetel u yáantaj Wyttenbacheʼ Cristoeʼ kíim juntéeniliʼ tu yoʼolal u kʼebanoʼob wíinik» (1 Pedro 3:18). Le ka tu naʼataj Zuinglio chéen jeʼel u páajtal u perdonartaʼal u kʼeban máak tu yoʼolal u kuxtal Jesús tu kʼuboʼ, tu séebaʼanil joʼopʼ u rechazartik de ke jeʼel u páajtal u perdonartaʼal u kʼeban máak teʼ Iglesia wa ku tsʼáaik taakʼinoʼ (Hechos 8:20). Kex beyoʼ Zuinglioeʼ maʼ xuʼul u xookiʼ yéetel kʼuch u beetuba sacerdoteil le yaan 22 años tiʼoʼ.

 Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ Zuinglioeʼ tu kanaj griego utiaʼal u naʼatik baʼax ku yaʼalik le Nuevo Testamentooʼ. Tu xakʼaltaj xan le baʼaxoʼob u tsʼíibtmaj Erasmo de Rotterdamoʼ yéetel tu kaneʼ le Bibliaoʼ ku kaʼansikeʼ chéen tu yoʼolal Jesúseʼ jeʼel u páajtal u biskuba wíinik yéetel Dioseʼ (1 Timoteo 2:5). Yoʼolal leloʼ Zuinglioeʼ tu yileʼ maʼ jaaj wa kʼaʼabéet u meyajtoʼon santoʼob wa imagenoʼob utiaʼal k-natsʼikba tiʼ Diosiʼ.

 Le yaan 30 años tiʼ Zuingliooʼ tu maas tsʼáaj u yóol u kaxt u jaajil. Chéen baʼaleʼ káaj xan u bendecirtik le guerraʼob yanchaj Europa utiaʼal u chʼaʼikoʼob Italiaoʼ. Tu añoil 1515, tu yilaj bix u paklan kíimskuba u milesil católicoʼob teʼ guerraoʼ (la batalla de Marignano). Ka máan wa jaypʼéel añoseʼ Zuinglioeʼ tu copiartaj yéetel tu kanaj de memoriail u jaats tiʼ le tsʼíiboʼob ich griegooʼ. Tu añoil 1519, letiʼeʼ tiʼ kajaʼan kaʼach Zúrich tu luʼumil Suizaeʼ. Teʼ kaajoʼ jach yaʼab políticoʼob yanoʼob kaʼachiʼ. Teʼeloʼ kʼuch u naʼateʼ le Iglesiaoʼ kʼaʼabéet u xuʼulul u kaʼansik baʼaloʼob maʼ jaajtak maʼ tiʼ le Biblia u taaloʼ. ¿Bix jeʼel u yáantik u maasil utiaʼal ka tuukulnakoʼob jeʼex letiʼoʼ?

 Zuinglioeʼ jach u yojleʼ wa ka u yuʼub le máakoʼob le baʼax ku kaʼansik le Bibliaoʼ yaan u xuʼulul u creerkoʼob le baʼaloʼob maʼ jaajtak ku kaʼansaʼaltiʼoboʼ. Le ka yéeyaʼab u beet u sacerdoteil tu Iglesiail Grossmünster yaan tu kaajil Zúricheʼ, tu chʼaʼtuklaj u kʼexik bix kun kaʼansaj. Tu lugar u xokik le leccionario b ich latín suuk u xoʼokol tumen u maasil sacerdoteʼoboʼ ku xokik directo le Bibliaoʼ. Tsʼoʼoleʼ tu lugar u repetirtik chéen le baʼax suuk u tsolik le sacerdoteoʼ letiʼeʼ tiʼ le Biblia ku chʼaʼik le baʼax ku kaʼansikoʼ. Yéetel u yáantaj xan le Bibliaoʼ béeychaj u tsolik le baʼaloʼob difíciltak u naʼataʼaloʼoboʼ (2 Timoteo 3:16).

 Desde teʼ tuʼux ku waʼatal kaʼansajoʼ, Zuinglioeʼ tu yáantaj le máakoʼob u yiloʼob le utsiloʼob ku taasik u beetik máak le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Tu kaʼansajtiʼob bix jeʼel u tsʼáaikoʼob ichil u kuxtaloʼob le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Tu kaʼansaj xaneʼ maʼ maʼalob u adorartaʼal María u maama Jesúsiʼ, u orar máak tiʼ le santoʼoboʼ yéetel u cobrartaʼal u perdonartaʼal u kʼeban máak. Tsʼoʼoleʼ maʼ tu chʼaʼaj saajkil u yaʼal le kʼaakʼas kuxtal ku bisik le máaxoʼob nuʼuktik le Iglesiaoʼ. ¿Bix tu yuʼubiluba le máaxoʼob uʼuyoʼ? Jujuntúuloʼobeʼ tu yaʼaloʼob: «Mix juntéen k-uʼuy le kaʼansajoʼob beyaʼ». Juntúul historiadoreʼ tu yaʼalaj: «Le máaxoʼob xuʼul u binoʼob teʼ Iglesia yoʼolal le kʼaakʼas kuxtal ku bisik le máaxoʼob nuʼuktikoʼ kaʼa suunajoʼob».

 Tu añoil 1522, le máaxoʼob nuʼuktik le Iglesiaoʼ binoʼob tʼaan yéetel u autoridadiloʼob Zúrich tumen le baʼax ku kaʼansik Zuingliooʼ jeʼel bin u beetik u líikʼil le kaaj tu contra le Iglesiaoʼ. Letiʼobeʼ tu yaʼaloʼobeʼ tiaʼan tu contra le baʼax ku kaʼansik le Iglesiaoʼ. Kex beyoʼ Zuinglioeʼ maʼ xuʼul u kaʼansik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ, le oʼolaleʼ tu chʼaʼtuklaj u renunciar bey sacerdoteeʼ.

 Kex xuʼul u beetik u sacerdoteileʼ, Zuinglioeʼ seguernaj u kaʼansik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ yéetel u yáantik u maasil, le baʼaxoʼob ku kaʼansikoʼ tu beetaj u jach kʼaj óoltaʼal yéetel u biskuba maʼalob yéetel u autoridadiloʼob Zúrich. Tumen jach maʼalob u biskuba tu yéeteloʼobeʼ tu yilaj ka u jóoʼsoʼob túumben leyoʼob. Por ejemploeʼ, tu añoil 1523, le autoridadoʼoboʼ tu prohibirtoʼob le kaʼansajoʼob maʼ tiʼ le Biblia u taaloʼ. Tu añoil 1524 xaneʼ tu yilaj ka prohibirtaʼak u adorartaʼal imagenoʼob. Yéetel u yáantaj uláakʼ pastoroʼob, le máaxoʼob kajaʼanoʼob teʼ kaajoʼ yéetel le autoridadoʼoboʼ tu xuʼulsoʼob le altaroʼoboʼ, le imagenoʼoboʼ yéetel le uláakʼ tuʼux ku adoraroʼoboʼ. Le libro Zwingli—Godʼs Armed Prophet, ku yaʼalik: «Le Iglesiaoʼ mix juntéen u yil u xuʼulsaʼal le lugaroʼob tuʼux ku adoraroʼob desde teʼ kʼiin ka láaj oklaʼab tumen le máaxoʼob kʼaj óolaʼanoʼob bey vikingosoʼ». Tu añoil 1525, yéetel u yáantaj le autoridadoʼoboʼ tu yilaj ka suʼutuk hospitalil le nukuch Iglesiaʼoboʼ, tu yaʼalaj xan ka chaʼabak u tsʼoʼokol u beel le monjaʼoboʼ bey xan le monjeʼoboʼ. Tsʼoʼoleʼ tu yaʼaleʼ tu lugar u beetaʼal misaeʼ ka xakʼaltaʼak le baʼax ku kaʼansik le Bibliaoʼ (1 Corintios 11:23-25). Le historiadoroʼoboʼ ku yaʼalikoʼobeʼ le baʼax tu beetaj Zuingliooʼ áantajnaj utiaʼal u múul meyaj le políticoʼob yéetel u nuuktakil le religiónoʼoboʼ. Tu jóoʼsoʼob xan junpʼéel ley utiaʼal u respetartaʼal le baʼax tsʼoʼok u chʼaʼtuklikoʼoboʼ yéetel utiaʼal ka káajak u meyaj le religión protestanteoʼ.

 Le meyaj maas importante tu beetaj Zuingliooʼ letiʼe u traducirtik le Bibliaoʼ. Tu añoiloʼob 1520, letiʼ yéetel u múuchʼ máakoʼobeʼ tu traducirtoʼob le Biblia utiaʼal ka séeb naʼataʼakoʼ. Utiaʼal leloʼ ku xokikoʼob junpʼéel versículo ich hebreo yéetel griego, kéen tsʼoʼokkeʼ ku yilkoʼob baʼax ku yaʼalik uláakʼ traducciónoʼob jeʼex le Septuaginta ich griegooʼ, yéetel le Vulgata latínaoʼ. Le kéen tsʼoʼokkeʼ ku yilik u naʼatkoʼob baʼax ku yaʼalik le versículooʼ yéetel ku tsʼíibtikoʼob. Yoʼolal le meyaj tu beetoʼobaʼ béeychaj u publicartikoʼob le Biblia de Zúrich tu añoil 1531.

 Zuinglioeʼ yaʼab baʼaloʼob maʼalobtak tu beetaj, chéen baʼaleʼ yaan xan baʼax maʼ maʼalob tu beetiʼ. Por ejemploeʼ, tu añoil 1525, táakpaj teʼ juicio beetaʼab tu contra le anabaptistaʼoboʼ, le máakoʼobaʼ tiaʼanoʼob tu contra u tsʼaʼabal u yokjaʼ le mejen paalaloʼoboʼ. Ka máan kʼiineʼ le tribunaloʼoboʼ tu yaʼaloʼob ka tsʼaʼabak pena de muerte tiʼ le máaxoʼob yanoʼob tu contra u tsʼaʼabal u yokjaʼ le mejen paalaloʼoboʼ. Zuinglioeʼ de acuerdo yéetel le baʼax aʼalaʼaboʼ. Zuinglioeʼ tu sen kʼáataj xan tiʼ le políticoʼob ka u obligartoʼob le gente u beetoʼob le túumben kaʼansajoʼoboʼ, chéen baʼaleʼ le católicoʼob yanoʼob Suizaoʼ maʼ tu yóotaj u beetoʼobiʼ. Yoʼolal leloʼ anchaj junpʼéel guerra. Zuinglioeʼ bin yéetel le soldadoʼob teʼ tuʼux úuch le baʼateloʼ, teʼeloʼ tiʼ kíimsaʼab le yaan 47 años tiʼoʼ.

 Kex Zuinglio maʼ jach kʼáaj óolaʼan jeʼex Martín Lutero yéetel Juan Calvinoeʼ, láayliʼ ku kʼaʼajsaʼal le baʼaxoʼob tu beetoʼ. Zuinglioeʼ juntúul tiʼ le óoxtúul protestanteʼob maas kʼaj óolaʼanoʼoboʼ. Letiʼeʼ maas yaʼab kʼeexoʼob tu beetaj ke Martin Lutero tumen jóokʼ tiʼ le iglesia católicaoʼ. Le baʼaxoʼob tu beetoʼ tu yáantaj Juan Calvino.

 Utiaʼal u maas kʼaj óoltaʼal Zuinglioeʼ tu yoksuba tiʼ política yéetel táakpaj tiʼ guerraʼob. Úuchik u beetik beyoʼ maʼ tu seguertaj u ejemplo Jesúsiʼ tumen letiʼeʼ maʼ tu yoksuba tiʼ políticaiʼ, baʼaxeʼ tu kaʼanseʼ unaj k-yaabiltik le máaxoʼob pʼekmiloʼonoʼ, maʼ ka k-kíimsoʼobiʼ (Mateo 5:43, 44; Juan 6:14, 15).

 Zuinglioeʼ ku kʼaʼajsaʼal yoʼolal le baʼaloʼob maʼalobtak tu beetoʼ, letiʼeʼ jach ku xakʼalxoktik kaʼach le Bibliaoʼ yéetel ku tsikbaltik tiʼ u maasil le baʼax ku kanikoʼ. Ikil u xakʼalxookeʼ yaʼab baʼaloʼob kʼuch u naʼate, tsʼoʼoleʼ tu yáantaj xan uláakʼ máakoʼob.