1. ¿Bix le viaje ken u beet kaʼach Jonasoʼ, yéetel bix u yuʼubikuba yoʼolal le kaaj tuʼux táan u binoʼ?

JONASEʼ jach yaan tiempo kaʼach utiaʼal u tuukul. Letiʼeʼ yaan u viajar kex 800 kilómetros, lelaʼ maʼ xaaneʼ jeʼel u bisik u mes wa maas tiʼeʼ. Yáaxeʼ unaj u yéeyik baʼax bejil ken u bise, le bej maas kóomoʼ wa le bej maas chowak maʼ talam u xíimbaltaʼaloʼ. Jeʼel bixakeʼ Jonaseʼ yaniliʼ u máan tiʼ nukuch witsoʼob yéetel tiʼ táax luʼumoʼobeʼ. Tsʼoʼoleʼ yaan kaʼach u máan tu jáal u desiertoil Siria yéetel u kʼáat máansik u áalkab jaʼiloʼob le Éufratesoʼ. Maʼ xaaneʼ yaan u yantal u kʼubéentkuba tu yiknal máaxoʼob maʼ u kʼaj óoloʼob tu kaajiloʼob yéetel tu kajtaliloʼob Siria, Mesopotamia yéetel Asiriaoʼ. Jeʼex úuchik u máan le kʼiinoʼob yéetel le táan u bin u maas náatsʼloʼ bey úuchik u maas tuukul tiʼ Nínive, le kaaj beetik u sajaktaloʼ.

2. Jéeobaeʼ, ¿bix tu kaʼansil tiʼ Jonás u kʼaʼabéetil u tsʼoʼokbesik le meyaj tu tsʼáaj tiʼoʼ?

² Jonaseʼ yaan junpʼéel baʼax jach u yojel: maʼ tu páajtal u púutsʼul tiʼ le meyaj tsʼaʼantiʼoʼ. Letiʼeʼ tsʼokaʼaniliʼ u yilik u yáax púutsʼul tiʼ le meyajaʼ. Baʼaleʼ jeʼex t-ilil teʼ xook 13, yoʼolal u chúukaʼan óolal Jéeobaeʼ tu kaʼansaj tiʼ Jonás u kʼaʼabéetil u yuʼubik tʼaan yéetel u yeʼesik kabal óolal, lelaʼ tu beetaj le ka tu túuxtaj junpʼéel kʼaʼamkach iikʼ teʼ kʼáaʼnáaboʼ bey xan le ka tu túuxtaj juntúul nuxiʼ kay utiaʼal salvartikoʼ. Ka máan óoxpʼéel kʼiinoʼobeʼ, Jonaseʼ xeʼeb kuxaʼan tu jáal le kʼáaʼnáaboʼ, leloʼ tu beetaj u maas yuʼubik tʼaan yéetel u yeʼesik kabal óolal (Jonás capítulo 1 yéetel 2).

3. ¿Baʼax jatsʼuts modosil tu yeʼesaj Jéeoba tiʼ Jonás, yéetel baʼax kʼáatchiʼil ku beetaʼal yoʼolal Jonás?

³ Le ka tu kaʼa aʼalaj Dios tiʼ Jonás ka xiʼik Níniveeʼ, le profetaoʼ tu yuʼubaj tʼaaneʼ ka tu káajsaj le chowak viaje ken u beet tak lakʼinoʼ  (xok Jonás 3:1-3, TNM). Ka tsʼoʼok u kaʼansaʼal Jonás tumen Jéeobaeʼ, ¿tu kʼexaj wa bix u tuukul? Jéeobaeʼ tu chʼaʼaj óotsilil tiʼ Jonaseʼ ka tu salvartaj utiaʼal maʼ u búulul yéetel maʼ tu castigartaj úuchik maʼ u yuʼubik tʼaaniʼ, baʼaxeʼ tu kaʼa tsʼáaj u páajtalil tiʼ utiaʼal u tsʼoʼokbesik le meyaj tu kʼubéentajtiʼoʼ. Tuláakal le baʼaloʼobaʼ, ¿tu yáantaj wa Jonás utiaʼal u chʼaʼik óotsilil tiʼ u maasil? U jaajileʼ maʼ chéen chʼaʼabil u kanik máak chʼaʼ óotsililiʼ, lelaʼ maases tumen láaj kʼebanoʼon. Koʼox ilik baʼax jeʼel u páajtal k-kanik tiʼ le baʼax úuch tiʼ Jonasoʼ.

4, 5. ¿Baʼaxten tu yaʼalaj Jéeoba «noj kaaj» tiʼ Nínive, yéetel baʼax k-kanik tiʼ Dios yoʼolal leloʼ?

⁴ Kex tumen maʼ bey u yilik Jonasoʼ, Jéeobaeʼ jach nojoch baʼal u yilik kaʼach Nínive (Jon. 3:3, TNM). Tu libroil Jonaseʼ, Jéeobaeʼ óoxtéen ku yaʼalik «noj kaaj» tiʼ Nínive (Jon. 1:2; 3:2; 4:11). ¿Baʼaxten nojoch baʼal ilaʼabik Nínive tumen Jéeoba?

⁵ Níniveeʼ junpʼéel kaaj jach úuchben, lelaʼ junpʼéel tiʼ le yáax kaajoʼob káajsaʼab tumen Nimrod (Nemrod) le ka tsʼoʼok le Búulkabaloʼ. Junpʼéel nojoch kaaj u chʼaʼamaj uláakʼ kaajoʼob, u láaj  xíimbaltaʼaleʼ jeʼel u bisik kex óoxpʼéel kʼiinoʼobeʼ (Gén. 10:11; Jon. 3:3, TNM). Níniveeʼ jatsʼuts u yilaʼal kaʼach yoʼolal u nukuch temploʼob, u nukuch pakʼiloʼob yéetel yoʼolal uláakʼ nukuch najoʼob yanoʼobiʼ. Baʼaleʼ mix junpʼéel tiʼ le baʼaloʼob beet u yilaʼal jach nojoch baʼal tumen Jéeobaoʼ. Le baʼax maas nojoch u yilik Jéeobaoʼ letiʼe u kuxtal le máakoʼob kajaʼanoʼob teʼeloʼ. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ Níniveeʼ letiʼe kaaj tuʼux maas yaʼab máakoʼob kajaʼanoʼoboʼ. Kex le máakoʼob ku beetkoʼob baʼaloʼob kʼaastakoʼ, Jéeobaeʼ u kʼáat kaʼach ka xiʼik utsil tiʼob. Letiʼeʼ jach u yaabiltmaj cada juntúul tiʼ le máakoʼoboʼ yéetel u kʼáat ka u kʼex u tuukuloʼob yéetel ka u kan u beetoʼob baʼax toj.

6. 1) ¿Baʼax beet u maas sajaktal Jonás le ka ook Nínive? (Ilawil xan le tsolajiloʼ.) 2) ¿Baʼax k-kanik tiʼ le bix úuchik u kʼaʼaytaj Jonasoʼ?

⁶ Le ka ook Jonás tu kaajil Nínive yéetel le ka tu yilaj jach yaʼab máakoʼob kajakbaloʼobeʼ, maas tiʼ 120,000 máakoʼobeʼ, maʼ xaaneʼ maas sajakchaji. * Letiʼeʼ xíimbalnaj bul kʼiin ichil le nojoch kaajoʼ, maʼ xaaneʼ utiaʼal u kaxtik junpʼéel tuʼux maʼalob utiaʼal u kʼaʼaytik le baʼax ken u beet Diosoʼ. ¿Bix wal úuchik u kʼaʼaytaj tiʼ le máakoʼobaʼ? ¿Tu kanaj wa le tʼaan ku beetik le asirioʼoboʼ? ¿Tu beetaj wa Jéeoba junpʼéel milagro utiaʼal ka béeyak u tʼaan yéetel le máakoʼob ichil u tʼaanoʼoboʼ? U jaajileʼ maʼ k-ojel jach bix úuchikiʼ. Maʼ xaaneʼ kʼaʼaytajnaj tiʼob ich hebreo yéetel áantaʼab tumen juntúul máak utiaʼal yaʼalik tiʼ le ninivitaʼob le baʼax ku taal u kʼiiniloʼ. Jeʼel bixak tu beetileʼ, le baʼax tu yaʼaloʼ maʼ talam u naʼataʼaliʼ yéetel maʼ junpʼéel baʼax ku taasik kiʼimak óolal tiʼ le máakoʼoboʼ, letiʼeʼ tu yaʼalaj: «¡Ichil cuarenta kʼiinoʼobeʼ bíin xuʼulsaʼak Nínive!» (Jon. 3:4). Letiʼeʼ maʼ tu chʼaʼaj saajkil u yaʼalik le baʼax kun úuchloʼ yéetel yaʼab u téenel tu kʼaʼaytaj. Úuchik u beetik leloʼ, tu yeʼesaj maʼ saajkiʼ yéetel nojoch u fe, lelaʼ letiʼe baʼax unaj xan u yantal tiʼ le máaxoʼob meyajtik Dios teʼ kʼiinoʼobaʼ.

7, 8. 1) ¿Bix kʼaʼamik le baʼax tu kʼaʼaytaj Jonás tumen u kajnáaliloʼob Níniveoʼ? 2) ¿Baʼax tu beetaj u reyil Nínive yoʼolal le baʼax tu kʼaʼaytaj Jonasoʼ?

⁷ Yaʼab tiʼ le ninivitaʼoboʼ tu chʼenxikintoʼob le baʼax tu yaʼalaj Jonasoʼ. Letiʼeʼ maʼ xaaneʼ tu tukleʼ yaan u pʼuʼujul le máakoʼoboʼ yéetel yaan tak u beetaʼal loob tiʼ. Baʼaleʼ maʼ úuch jeʼex u tuklik kaʼachoʼ. Le máakoʼoboʼ tu yuʼuboʼob baʼax tu kʼaʼaytaj Jonás yéetel tu kʼexaj bix u kuxtaloʼob. Le baʼax tu kʼaʼaytaj Jonasoʼ, tu séebaʼanil kʼiʼitpajik teʼ kaajoʼ. Yéetel maʼ xáanchaj ka joʼopʼ u tʼaan le máakoʼob tiʼ le baʼax  aʼalaʼabtiʼoboʼ (xok Jonás 3:5). Tuláakal máak, óotsil wa ayikʼal, muʼukʼaʼan wa maʼ, táankelem wa chʼijaʼaneʼ, tu pʼatoʼob tuláakal le baʼax kʼaas ku beetkoʼoboʼ yéetel káaj u ayunaroʼob. Le baʼaxoʼob káaj u beetkoʼobaʼ tu séebaʼanil kʼuch ojéeltbil tumen le reyoʼ.

⁸ Le rey xanoʼ xuʼul u beetik baʼax kʼaas le ka tu yuʼubaj le baʼax ku kʼaʼaytik Jonasoʼ. Tu chʼaʼaj saajkil tiʼ Dios, ka líikʼ tu trono, tu luʼsaj le nookʼ ku tsʼáaik le reyoʼoboʼ ka tu tsʼáaj xan u toʼotoch nookʼ jeʼex le u búukintmaj u kajnáaliloʼob Niniveoʼ, tsʼoʼoleʼ ka kulaj ich taʼan utiaʼal u yeʼesik u kʼáat lúubul utsil tiʼ Jéeoba. Le rey yéetel «u j-meyjuloʼobeʼ» tu tsʼáajoʼob junpʼéel ley utiaʼal u seguer u ayunar u kajnáaliloʼob Nínive. Le reyoʼ tu túuxtaj ka u tsʼáa tuláakal máak u toʼotoch nookʼ, bey xan unaj u beetaʼal kaʼach yéetel le alakʼbil baʼalcheʼoboʼ. * Le reyoʼ tu yaʼalaj yéetel kabal óolal yaʼab baʼaxoʼob kʼaastak u beetmaj le kaajoʼ yéetel yaʼab máakoʼob u kíimsmoʼob. Letiʼeʼ u kʼáat kaʼach ka chʼaʼabak óotsilil tiʼ tumen Dios, tumen tsʼoʼok u pʼatik u beetik baʼax kʼaas, le oʼolal tu yaʼalaj: «Maʼ xaan ka u kʼex u tuukul [Diosiʼ], ka jáawak u pʼujaʼanil, beyoʼ maʼ bíin kíimkoʼoniʼ» (Jon. 3:6-9).

9. Jujuntúul máakoʼobeʼ, ¿baʼax ku yaʼalikoʼob yoʼolal le kʼeex tu beetaj le ninivitaʼoboʼ, yéetel baʼaxten k-aʼalik maʼ jaaj le baʼax ku yaʼalikoʼoboʼ?

⁹ Jujuntúul máakoʼobeʼ maʼatech u creertikoʼob wa jach tu jaajil tu séebaʼanil tu kʼexaj bix u kuxtal le ninivitaʼoboʼ. Le máaxoʼob xakʼaltik baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ, ku yaʼalikoʼobeʼ le baʼax tu beetaj le ninivitaʼoboʼ junpʼéel baʼal suuk u beetik le úuchben máakoʼob teʼ kʼiinoʼoboʼ, tu séebaʼanil ku kʼexik u tuukuloʼob yoʼolal u saajkilil u yúuchultiʼob wa baʼax kʼaas. Baʼaleʼ toʼoneʼ k-ojleʼ, le baʼax ku yaʼalik le máakoʼoboʼ maʼ jaajiʼ, tumen Jesuseʼ tu yaʼaleʼ le ninivitaʼoboʼ tu kʼexaj u tuukuloʼob (xok Mateo 12:41). Jesuseʼ u yojel kaʼach baʼax ku yaʼalik tumen tu yilaj tuláakal le baʼax úuch le tiaʼan teʼ kaʼanoʼ (Juan 8:57, 58). U jaajileʼ mix juntéen unaj k-tuklik wa maʼ tu páajtal u jáan kʼexik u kuxtal máak, kex tumen k-tuklik jach kʼaas le bix u kuxtaloʼ. Chéen Jéeoba u yojel baʼax yaan tu puksiʼikʼal máak.

10, 11. 1) ¿Baʼax tu beetaj Jéeoba ka tu yilaj tsʼoʼok u kʼexik u tuukul le ninivitaʼoboʼ? 2) ¿Baʼaxten k-aʼalik Jéeobaeʼ maʼ kʼaas bix úuchik u pʼis óoltik kaʼach kaajil Níniveiʼ?

¹⁰ ¿Baʼax tu beetaj Jéeoba ka tu yilaj tsʼoʼok u kʼexik u tuukul le  ninivitaʼoboʼ? Jonaseʼ tu yaʼalaj: «[Dioseʼ] tu yilaj baʼax ku beetkoʼob u kajnáaliloʼob Nínive yéetel bix tu pʼatilakoʼob u kʼaakʼas kuxtaloʼob, ka tu tukultaj maʼ tu bin u beet le kʼaas tu yaʼalaj kaʼachoʼ» (Jon. 3:10).

¹¹ Leloʼ u kʼáat wa túun u yaʼal, ¿maʼ maʼalob bix úuchik u pʼis óoltik Jéeoba u noj kaajil Níniveoʼ? Maʼatech. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ Jéeobaeʼ mantatsʼ ku beetik baʼax toj (xok Deuteronomio 32:4). Letiʼeʼ máan u pʼujaʼanil tu contra le ninivitaʼoboʼ. Yéetel maʼ tu taasaj le xuʼulsajil yóokʼol le máakoʼoboʼ tumen xuʼul u beetkoʼob le baʼax kʼaasoʼ. Yoʼolal le baʼax tu beetoʼoboʼ, Jéeobaeʼ tu yilaj jeʼel u páajtal u chʼaʼik óotsilil tiʼobeʼ.

12, 13. 1) Jéeobaeʼ, ¿bix u yeʼesik ku naʼatik bix u yuʼubikuba máak, ku yaabiltik yéetel ku chʼaʼik óotsilil tiʼ? 2) ¿Baʼaxten k-aʼalik maʼ chéen tuusnaj le profeta Jonasoʼ?

¹² Jéeobaeʼ maʼ kʼasaʼaniʼ yéetel maʼ chich u puksiʼikʼal jeʼex u kaʼansik u nuuktakil le religionoʼoboʼ. Baʼaxeʼ ku naʼatik bix u yuʼubikuba máak, ku yaabiltik yéetel ku chʼaʼik óotsilil tiʼ. Táanil tiʼ u xuʼulsik tiʼ le kʼasaʼanoʼoboʼ, Jéeobaeʼ ku túuxtik le máaxoʼob meyajtik utiaʼal ka u tsʼáaʼob ojéeltbil le baʼax ken u beetoʼ. Letiʼeʼ u kʼáat ka u pʼatoʼob le baʼax kʼaas ku beetkoʼoboʼ yéetel ka u kʼex u tuukuloʼob jeʼex tu beetil le ninivitaʼoboʼ (Eze. 33:11). Juntéenjeakeʼ Jéeobaeʼ tu yaʼalaj tiʼ le profeta Jeremíasoʼ: «Ichil junsúutuk wa in kʼáateʼ, teneʼ jeʼel u páajtal in jokik, [in] lúuʼsik yéetel in xiixkúuntik junmúuchʼ kaaj wa junpʼéel [reinoeʼ]. Baʼaleʼ wa le múuchʼ kaajoʼob ku tselkubaʼob tiʼ le kʼaasoʼ, teen túuneʼ maʼ bíin in túuxt le jaatsʼ in nuʼukbesmaj kaʼachoʼ» (Jer. 18:7, 8).

¹³ ¿Chéen wa tuusnaj le profeta Jonasoʼ? Maʼatech, tumen le baʼax tu kʼaʼaytoʼ letiʼe baʼax kun úuchul kaʼach tiʼ le ninivitaʼob wa maʼ tu xuʼulul u beetkoʼob baʼax kʼaasoʼ. Letiʼobeʼ tu kʼexaj u kuxtaloʼob, baʼaleʼ wa ku kaʼa lúubloʼob tiʼ le baʼax kʼaasoʼ Jéeobaeʼ yaan u xuʼulsiktiʼob jeʼex tu yaʼaliloʼ. Lelaʼ jach letiʼe baʼax úuchtiʼob ka máan kʼiinoʼ (Sof. 2:13-15).

14. ¿Bix tu yuʼubiluba Jonás le ka tu yilaj chʼaʼab óotsilil tiʼ u kaajil Nínive tumen Jéeoba?

¹⁴ ¿Bix tu yuʼubiluba Jonás le ka tu yilaj maʼ kóoj le xuʼulsajil teʼ kʼiin táan u páaʼtik kaʼachoʼ? Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Lúub kʼaas tiʼ Jonás baʼax tu beetaj [Dios], ka sen pʼuʼuji» (Jon. 4:1). Jonaseʼ tu beetaj junpʼéel payalchiʼ tuʼux bey táan kaʼach u kʼeyik Jéeoba, le máax beetmil tuláakal baʼaloʼ. Jonaseʼ tu yaʼaleʼ unaj kaʼach u pʼáatal tu yotoch, teʼ luʼum tuʼux síijoʼ. Tu yaʼaleʼ u yojliliʼ maʼ ken u taas Jéeoba le xuʼulsajil tu yóokʼol Níniveoʼ, yéetel tu yaʼalaj le oʼolal púutsʼ tak Tarsis. Tsʼoʼoleʼ ka tu kʼáataj ka tak kíimik, tumen utiaʼal letiʼeʼ maas maʼalob ka kíimik ke ka pʼáatak kuxaʼanil (xok Jonás 4:2, 3).

15. 1) ¿Baʼax wal beet u maas pʼuʼujul Jonaseʼ? 2) ¿Baʼax tu beetaj Jéeoba yéetel le u profeta lubaʼan u yóoloʼ?

¹⁵ ¿Baʼax wal beet u jach pʼuʼujul Jonaseʼ? Maʼ k-ojel jach baʼax  ku máan tu tuukul kaʼachiʼ, baʼaleʼ k-ojel tu kʼaʼaytaj tu táan tuláakal u máakiloʼob Nínive le xuʼulsajil kun taaloʼ. Letiʼobeʼ tu creertoʼob le baʼax tu yaʼaloʼ, baʼaleʼ le xuʼulsajiloʼ maʼ kʼuchiʼ. ¿Sajak wa kaʼach u pʼáatal kʼaasil yéetel ka aʼalaʼak maʼ juntúul jaajil profetaiʼ? Maʼ k-ojliʼ, baʼaleʼ Jonaseʼ maʼ kiʼimakchaj u yóol úuchik u kʼexik u kuxtal le ninivitaʼoboʼ mix úuchik u chʼaʼabal óotsilil tiʼob tumen Jéeobaiʼ. Baʼaxeʼ seguernaj u maas pʼuʼujul, tu yuʼubaj bey maʼ táan u chʼaʼabal óotsilil tiʼeʼ yéetel maʼ u kʼáat kaʼach ka pʼáatak kʼaasil u kʼaabaʼiʼ. Kex beyoʼ Dioseʼ tu chʼaʼaj óotsilil tiʼ Jonás tumen tu yilaj láayliʼ yaan baʼax maʼalob tiʼ le profetaoʼ. Tu lugar u castigartik tumen maʼ tu yeʼesik tsiikiloʼ, Jéeobaeʼ chéen tu kʼáatajtiʼ yéetel yaabilaj: «¿Ka tukultik wa maʼalob ka kʼuuxilnakech beyoʼ?» (Jon. 4:4). ¿Baʼax wal tu núukaj Jonaseʼ? Le Bibliaoʼ maʼatech u yaʼalik.

16. ¿Tiʼ baʼaxoʼob maʼ junpʼéeliliʼ bix u tuukul máak yéetel Diosiʼ, yéetel baʼax jeʼel k-kanik tiʼ le baʼax úuch tiʼ Jonasoʼ?

¹⁶ Maʼ xaaneʼ tu séebaʼanil jeʼel k-aʼalik maʼ maʼalob le baʼax tu beetaj Jonasoʼ, baʼaleʼ maʼ u tuʼubultoʼoneʼ tumen tuláakloʼon kʼebanoʼoneʼ maʼ t-tuukul jach jeʼex u tuukul Dioseʼ. Yaan máakoʼobeʼ ku yaʼalikoʼobeʼ Jéeobaeʼ unaj kaʼach u beetik wa baʼax utiaʼal maʼ u yúuchul junpʼéel loob, unaj u xuʼulsik tu séebaʼanil le kʼasaʼanoʼoboʼ, wa desde bejlaʼa úuch u xuʼuls tiʼ le kʼasaʼan yóokʼol kaabaʼ. Baʼaleʼ le baʼax úuch tiʼ Jonasoʼ ku kʼaʼajsiktoʼoneʼ le ken k-il bey maʼ maʼalob baʼax ku beetik Dioseʼ, toʼon unaj k-kʼexik le bix k-tuukuloʼ maʼ letiʼiʼ.

17, 18. 1) ¿Baʼax tu beetaj Jonás ka jóokʼ Nínive? 2) ¿Bix tu yuʼubiluba Jonás yoʼolal le aakʼ bey x-kʼoʼoch tu beetaj Jéeoba u jóokʼoloʼ?

¹⁷ Jonaseʼ jach lubaʼan u yóol ka jóokʼ tu kaajil Nínive, baʼaleʼ maʼ suunaj tu yotochiʼ, baʼaxeʼ naʼak tiʼ junpʼéel tiʼ le witsoʼob yaan lakʼinoʼ tuʼux chíikaʼan u yilaʼal tuláakal le kaajoʼ. Teʼeloʼ tu beetaj junpʼéel chan kúuchil utiaʼal u balkuba tiʼ le kʼiinoʼ, ka kulaj u páaʼt u yil baʼax kun úuchul. Maʼ xaaneʼ letiʼeʼ láayliʼ jach táan u páaʼtik u xuʼulsaʼal tiʼ le kaajoʼ. Jéeobaeʼ, ¿bix ken u kaʼansil u chʼaʼ óotsilil le máak jach chich u puksiʼikʼalaʼ?

¹⁸ Le táan u wenel Jonasoʼ, Jéeobaeʼ tu beetaj u jóokʼol junkúul aakʼ bey x-kʼoʼocheʼ. Le ka aaj le profetaoʼ tu yilaj tiʼ yaan yáanal u boʼoyil junkúul chan paakʼal, yéetel u boʼoyileʼ maas yaʼab tiʼ le ku tsʼáaik kaʼach le chan kúuchil tu beetoʼ. «Jonaseʼ jach kiʼimakchaj u yóol» yoʼolal le paakʼaloʼ, maʼ xaaneʼ tumen tu yilaj le milagro bey u junpʼéel bendición yéetel ku tuklik kaʼach maʼalob yanil tu táan Jéeoba. Baʼaleʼ Dioseʼ maʼ chéen u kʼáat u tsʼáa boʼoy tiʼiʼ mix chéen ka xuʼuluk u pʼuʼujuliʼ, baʼaxeʼ u kʼáat kʼuchul tu puksiʼikʼal Jonás. Utiaʼal leloʼ tu beetaj uláakʼ milagroʼob. Letiʼeʼ tu túuxtaj juntúul x-nookʼol utiaʼal u kʼaskúuntik yéetel u kíimsik le aakʼ bey x-kʼoʼochoʼ.  Tsʼoʼoleʼ tu túuxtaj xan «junpʼéel u choko yiikʼal lakʼin», tu yoʼolal le sen choko iikʼoʼ Jonaseʼ tu yuʼubaj «táan u lúubul u muukʼ». Jonás túuneʼ jach lúub u yóol yéetel tu kaʼa aʼalaj tiʼ Dios maas maʼalob ka kíimik (Jon. 4:6-8).

19, 20. ¿Bix meyajnajik tiʼ Jéeoba le aakʼ bey x-kʼoʼoch utiaʼal u beetik u kʼexik u tuukul Jonasoʼ?

¹⁹ Beora túunaʼ Jéeobaeʼ ku kʼáatik tiʼ Jonás wa maʼalob ka kʼuuxilnak chéen tumen tsʼoʼok u tijil le aakʼ bey x-kʼoʼochoʼ. Tu lugar u kʼexik bix u tuukuleʼ, Jonaseʼ tu yaʼalaj tiʼ Jéeoba: «¡Maʼalobistak in tuukul beyoʼ! ¡Jach pʼujaʼanen kin wuʼuyikinba!». Jéeobaeʼ tu yileʼ lelaʼ letiʼ u súutukil utiaʼal u yáantik Jonás u yil maʼ maʼalob le bix u tuukuloʼ (Jon. 4:9).

²⁰ Dioseʼ tu yáantaj Jonás le ka tu beetaj u yilik táan u chʼaʼik óotsilil tiʼ junkúul paakʼal maʼ letiʼ pakʼiʼ, yéetel mix letiʼ jóoyabtiʼ, baʼaxeʼ chéen tu juunal jóokʼ yéetel nojochchaj tiʼ junpʼéel áakʼab. Tsʼoʼoleʼ ka tu yaʼalajtiʼ: «Teneʼ yaan baʼax oʼolal unajmal in sen chʼaʼik óotsilil tiʼ Nínive, le noj kaaj tuʼux yaan maanal ciento veinte mil mejen paalal mix baʼal u yojeloʼob, yéetel yaʼabkach baʼalcheʼob» (Jon. 4:10, 11).

21. 1) ¿Baʼax tu beetaj Jéeoba utiaʼal u kaʼansiktiʼ Jonás u kʼaʼabéetil u chʼaʼik óotsilil? 2) ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon le baʼax tu beetaj Jonasoʼ?

 ²¹ ¿Ka naʼatik wa baʼax tu yóotaj u kaʼans Jéeoba yéetel le baʼax tu beetoʼ? Jonaseʼ maʼ tu beetaj mix baʼal utiaʼal u kanáantik le chan paakʼaloʼ. Baʼaleʼ Jéeobaeʼ letiʼ tsʼáa kuxtal tiʼ tuláakal u máakiloʼob Nínive yéetel letiʼ tsʼáaik kaʼach tuláakal baʼax kʼaʼabéet utiaʼal u kuxtaloʼob, jeʼex u beetik yéetel tuláakal baʼal kuxaʼan way yóokʼol kaabeʼ. ¿Baʼaxten tu maas yaabiltaj Jonás junkúul chan paakʼal ke le 120,000 máakoʼob yéetel u yalakʼ baʼalcheʼoboʼ? ¿Tu beetaj wa tumen chéen táan u tuukul tiʼ letiʼ? Letiʼeʼ yaachaj u yóol úuchik u kíimil le paakʼaloʼ, tumen maʼ ken u jóoʼs u yutsil tiʼ le boʼoy ku tsʼáaik kaʼachoʼ. Jeʼex tu beetil le ka kíim le paakʼaloʼ, Jonaseʼ chéen táan kaʼach u kaxtik u yutsil le ka pʼuʼuj úuchik u chʼaʼabal óotsilil tiʼ le ninivitaʼoboʼ, tumen letiʼeʼ maʼ u kʼáat pʼáatal kʼaasiliʼ mix ka tuklaʼak maʼ juntúul jaajil profetaiʼ. Le baʼax tu beetaj Jonasoʼ ku kaʼansiktoʼon u kʼaʼabéetil k-ilik wa maʼ chéen táan k-kaxtik k-utsiliʼ. U jaajileʼ tuláakal máak yaan kʼiin ku yilik u kaxtik chéen u yutsil. ¿Máasaʼ jach ku taasiktoʼon kiʼimak óolal u kaʼansiktoʼon Jéeoba u kʼaʼabéetil k-chʼaʼik óotsilil yéetel k-kaxtik u yutsil u maasil jeʼex u beetik letiʼoʼ?

22. 1) ¿Bix k-ojéeltik Jonaseʼ tu kanaj u chʼaʼ óotsilil jeʼel bix kaʼansaʼabik tiʼ tumen Jéeobaoʼ? 2) ¿Baʼax xan unaj k-kanik k-beet tuláakloʼon?

²² ¿Tu kanaj wa Jonás le baʼax kaʼansaʼabtiʼoʼ? U libroil Jonaseʼ maʼatech u yaʼalik wa tu núukaj le profeta le baʼax tu kʼáataj Jéeobaoʼ. Jujuntúul máakoʼob jach ku xakʼaltikoʼob le Bibliaoʼ ku yaʼalikoʼobeʼ Jonaseʼ maʼ tu núukaj le kʼáatchiʼoʼ. Baʼaleʼ u jaajileʼ tiʼ yaan u núukiliʼ. U libro Jonaseʼ letiʼ núukik le kʼáatchiʼoʼ. Jeʼex k-ilkoʼ Jonás tsʼíibt le libro bisik u kʼaabaʼoʼ. Chéen máans ta tuukul tiʼ yaan le profeta tu luʼumiloʼ, táan u tsʼíibtik tuláakal le baʼax úuchoʼ. Maʼ xaaneʼ k-máansik t-tuukul juntúul máax tsʼoʼok u yantal u jaʼabil, jach yaan u naʼat yéetel maas kabal u yóol. Le oʼolal táan u piʼikʼtik u pool le táan u tsʼíibtik le baʼaxoʼob maʼ maʼalobtak tu beetoʼ, jeʼex le ka tu beetaj yaanal baʼax tiʼ le aʼalaʼabtiʼoʼ yéetel bix áantaʼabik u kan u chʼaʼ óotsilil. U jaajileʼ Jonaseʼ tu kanaj u chʼaʼ óotsilil jeʼex kaʼansaʼabik tiʼ tumen Jéeobaoʼ. Kux túun toʼon, ¿yaan wa k-chʼaʼik óotsilil jeʼex Jéeobaeʼ? (xok Mateo 5:7.)