1, 2. ¿Tak tuʼux ku bisaʼal Pablo, yéetel baʼaxten wal tu sen tuklikeʼ?

 PABLOEʼ maʼ tu xuʼulul u tuukul tiʼ le baʼax aʼalaʼabtiʼ tumen Festooʼ, tumen yoʼolal le jeʼeloʼ jach yaan u kʼexpajal u kuxtal. Festoeʼ tu yaʼalajtiʼ: «Tu táan César kan bin». Tsʼoʼok dos años kʼaʼalak Pablo, le oʼolaleʼ kex náach le viaje ken u beet tak Romaoʼ u maʼalobileʼ beoraeʼ maʼ cárcel yaniʼ (Hech. 25:12). Kʼaʼajaktoʼoneʼ Pabloeʼ yaʼab u téenel tsʼoʼok u viajar ich kʼáaʼnáab, chéen baʼaleʼ maʼ xaaneʼ yaʼab u téeneleʼ maʼ tu disfrutartaj le viajeʼob tu beetoʼ. Le oʼolal tu sen tuklik wal le viaje ken u beet utiaʼal u bin tu táan Césaroʼ.

² Pabloeʼ yaʼab u téenel «yanchaj tu chiʼ kíimil [...] teʼ kʼáaʼnáaboʼ». Letiʼeʼ óoxtéen tu muʼyajtaj u búulul le barco tuʼux ku binoʼ yéetel tu máansaj junpʼéel áakʼab yéetel junpʼéel kʼiin chéen ich kʼáaʼnáab (2 Cor. 11:25, 26). Tsʼoʼoleʼ le viaje ken u beetaʼ maʼ jeʼex le ka bin kʼaʼaytaj tiʼ táanxel luʼumiloʼobeʼ, tumen beoraeʼ táan u kanáantaʼal tumen le soldadoʼoboʼ yéetel jach táaj náach tuʼux ku bisaʼal. Cesarea tak Romaeʼ yaan 3,000 kilómetros tiʼ. ¿Yaan wa u kʼuchul maʼalobiʼ? Koʼox aʼalikeʼ yaan u kʼuchul maʼalob, chéen baʼaleʼ, ¿yaan wa u juzgartaʼal maʼalob tumen César? Kʼaʼajaktoʼoneʼ le máax kun juzgarkoʼ letiʼe gobierno maas yaan páajtalil tiʼoʼ yéetel controlartaʼan tumen le Kʼaasilbaʼal teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ.

3. ¿Baʼax u chʼaʼtukultmaj u beetik Pablo, yéetel baʼax ken k-il teʼ xookaʼ?

³ Yaʼab baʼax tsʼoʼok k-kanik yoʼolal Pablo, le oʼolal k-ojel junpuliʼ maʼ tun lúubul u yóol yoʼolal le baʼaxoʼob ken u aktáantoʼ. U yojel yaʼab baʼax ken u aktáante, pero maʼ u yojel baʼaxoʼobiʼ. Le oʼolal maʼ ken u chaʼa tiʼ mix baʼal u luʼsik le kiʼimak óolal yaantiʼ ikil u kʼaʼaytajoʼ (Mat. 6:27, 34). Letiʼeʼ u yojel Jéeoba aʼalmiltiʼ ka kʼaʼaytajnak tuláakal súutukil yéetel ka u tsʼáa kʼaj óoltbil u Reino, tak tiʼ le maas nojoch autoridadoʼoboʼ (Hech. 9:15). Le oʼolal jeʼel baʼaxak ka úuchkeʼ yaan u yilik u tsʼoʼokbesik le baʼax aʼalaʼantiʼoʼ. ¿Máasaʼ toʼon xaneʼ bey k-tuukuloʼ? Le oʼolaleʼ koʼoneʼex láakʼintik tiʼ le viaje ken u beetaʼ yéetel koʼoneʼex ilik k-jóoʼsik u yutsil le ejemplo tu tsʼáajtoʼonoʼ.

4. ¿Tiʼ baʼax barcoil bin Pablo, yéetel máaxoʼob láakʼinte?

⁴ Julio, le soldado kanáantik Pablo yéetel le uláakʼ prisioneroʼoboʼ tu chʼaʼtukloʼob u naʼakloʼob tiʼ junpʼéel barco ku bisik mercancíaʼob. Le barcoaʼ táant u kʼuchul Cesareaeʼ yéetel tiʼ lukʼ Adramitioeʼ, junpʼéel puerto yaan tu lakʼinil Asia Menor, aktáan tiʼ Mitilene, u noj kaajil u islail Lesbos. Yáaxeʼ le barcoaʼ  yaan u bin tu tojil xaman, tsʼoʼoleʼ tu tojil lakʼin. Yaan u jeʼelel tiʼ jejeláas lugaroʼob utiaʼal u yéemsaʼal yéetel utiaʼal u naʼaksaʼal mercancíaʼob. Teʼ barcoʼob beyaʼ maʼ kiʼ u viajar máakiʼ tumen maʼ beetaʼanoʼob utiaʼal leloʼ, menos utiaʼal le máaxoʼob kʼalaʼanoʼob cárcel kaʼachoʼ (ilawil le cuadro « Barcoʼob ku biskoʼob mercancíaʼob»). U maʼalobileʼ maʼ tu juunal yaan Pablo ichil le kʼasaʼan máakoʼoboʼ. Tu yéeteleʼ táan u bin kaʼatúul sukuʼunoʼob: Aristarco yéetel Lucas. Letiʼobeʼ jach chúukaʼan u yóoloʼob xan. Lucas tsʼíibt tuláakal le baʼaxoʼob úuchoʼobaʼ, baʼax maʼ k-ojleʼ wa letiʼob boʼot u pasajeʼob wa chéen bisaʼaboʼob utiaʼal u yáantkoʼob Pablo (Hech. 27:1, 2).

5. ¿Máaxoʼob tu yilaj Pablo tu puertoil Sidón, yéetel baʼax ku kaʼansiktoʼon leloʼ?

⁵ Le ka máan junpʼéel kʼiin táan u viajaroʼob ichil le kʼáaʼnáaboʼ tu yáalkabtoʼob 110 kilómetros ka kʼuchoʼob tu puertoil Sidón, teʼeloʼ tu jalkʼesoʼob le anclaʼoboʼ. Julioeʼ maʼ tu tratartaj Pablo bey juntúul kʼasaʼan máakeʼ, maʼ xaaneʼ tumen u yojel juntúul romano yéetel maʼ probartaʼak wa jaaj le baʼaxoʼob ku yaʼalaʼal tu contraoʼ (Hech. 22:27, 28; 26:31, 32). Hasta yaan kʼiineʼ tu chaʼaj u yéemel utiaʼal u tsikbal yéetel le sukuʼunoʼoboʼ bey xan yéetel le kiikoʼob yanoʼob teʼ kaajoʼoboʼ. Le sukuʼunoʼoboʼ jach kiʼimakchaj wal u yóoloʼob u tsʼáaikoʼob baʼaxoʼob kʼaʼabéet tiʼ Pablo, tumen u yojloʼob tsʼoʼok u xáantal kʼaʼalak cárcel. Toʼon xaneʼ maʼalob ka k-tukult tiʼ baʼax súutukil jeʼel u páajtal k-kʼamik le sukuʼunoʼob t-otochoʼ, tsʼoʼoleʼ wa k-beetkeʼ yaan k-kʼamik yaʼab utsiloʼob (Hech. 27:3).

6-8. ¿Tiʼ baʼax lugariloʼob máan Pablo le ka lukʼoʼob Sidónoʼ, yéetel baʼax wal tu beetaj ka naʼak teʼ barcooʼ?

⁶ Le ka tsʼoʼokeʼ naʼakoʼob teʼ barcooʼ ka lukʼoʼob tu puertoil Sidón. Binoʼob tu tojil xaman ka máanoʼob naatsʼ tiʼ Cilicia, maʼ sen náach tiʼ Tarsoiʼ, le kaaj tuʼux líikʼ Pablooʼ. Lucaseʼ maʼ tu yaʼalaj wa yaan uláakʼ tuʼux binoʼobiʼ, chéen baʼax ku yaʼalikeʼ es ke aktáan tiʼ letiʼobeʼ táan u jaatsʼ le iikʼoʼ (Hech. 27:4, 5). Kex kʼaas le tiempooʼ seguroʼon maʼ xuʼul u kʼaʼaytaj Pabloiʼ. Kʼaʼaytajnaj wal tiʼ le máakoʼob yanoʼob teʼ barcooʼ, tiʼ le ku meyajoʼob teʼeloʼ, tiʼ le soldadoʼoboʼ, tiʼ le uláakʼ máakoʼob ku bisaʼaloʼob kʼalbiloʼ yéetel tak tiʼ le máaxoʼob ku yilik teʼ puertoʼob tuʼux ku jeʼeleloʼoboʼ. Kux túun toʼon, ¿k-ilik wa k-kʼaʼaytaj tiʼ jeʼel baʼalak súutukileʼ?

 ⁷ Le ka máan le kʼiinoʼoboʼ kʼuchoʼob Mira, junpʼéel puerto yaan tu noojolil Asia Menor. Teʼeloʼ Pablo yéetel le uláakʼ máaxoʼob ku viajaroʼob tu yéeteloʼ yanchaj u máanoʼob tiʼ uláakʼ barco utiaʼal ka xiʼikoʼob tak tu luʼumil Roma (Hech. 27:6). Teʼ yáax siglooʼ yaʼab barcoʼob chuup yéetel trigo ku taaloʼob desde Egiptoeʼ tiʼ ku kʼuchloʼob kaʼach tu kaajil Miraeʼ. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ Romaeʼ jach yaʼab trigo ku manik kaʼach tiʼ Egipto. Julio, u nojchil le soldadoʼoboʼ tu kaxtaj junpʼéel tiʼ le barcoʼobaʼ ka tu yaʼalaj tiʼ le soldadoʼob yéetel tiʼ le máaxoʼob ku biskoʼob u kʼaloʼoboʼ ka naʼakakoʼobiʼ. Maʼ xaaneʼ le barcoaʼ maas nojoch tumen táan u bisik yaʼab trigo bey xan 276 máakoʼob. Ichiloʼobeʼ tiaʼan le máaxoʼob ku meyajoʼob teʼ barcooʼ, le soldadoʼoboʼ, le máaxoʼob ku bisaʼaloʼob kʼalbiloʼ bey xan uláakʼ máakoʼob. Le ka naʼak teʼ barcooʼ Pabloeʼ tu aprovechartaj wal u kʼaʼaytik le baʼaloʼob maʼalobtak ken u beet Dios tiʼ le bukaʼaj máakoʼob páajchajoʼ.

⁸ Lukʼoʼob tu kaajil Miraeʼ ka binoʼob tak Cnido, junpʼéel kaaj yaan tu noojol-chikʼinil Asia Menor. Wa tu nuʼuk ku taal le iikʼoʼ jach junpʼéel kʼiin ku bisik le viajeoʼ, pero wa maʼeʼ maas ku chan xáantal. Lucaseʼ ku yaʼalik: «Ka tsʼoʼok u máan yaʼab kʼiinoʼob táan k-bin chaambelileʼ istikyaj úuchik k-kʼuchul tu kaajil Cnido» (Hech. 27:7a). Maʼ chéen chʼaʼabil úuchik u viajaroʼobiʼ tumen jach kʼaschaj le tiempooʼ (ilawil le cuadro « Iikʼ ku taal teʼ Mediterráneooʼ»). ¡Chéen tukult bix tu yuʼubiluba le máakoʼob ku binoʼob teʼ barco le táan u binoʼob aktáan tiʼ le iikʼoʼ yéetel le táan u woʼoltikuba le jaʼoʼ!

9, 10. ¿Baʼaxoʼob tu aktáantoʼob le ka máanoʼob naatsʼ tiʼ Cretaoʼ?

⁹ Le táan u lukʼloʼob tu kaajil Cnidooʼ, le máax nuʼuktik le barcooʼ u kʼáat bin kaʼach tu tojil chikʼin, chéen baʼaleʼ Lucas, juntúul tiʼ le máaxoʼob il le baʼaxoʼob úuchoʼ ku yaʼalikeʼ ‹le iikʼoʼ maʼ tu chaʼaj u seguer u binoʼobiʼ› (Hech. 27:7b). Jeʼex u bin u náachtal le barco tiʼ le kaajoʼ bey xan náachchajikoʼob tiʼ u corrienteil le jaʼ túulchʼintkoʼoboʼ. Ka túun taal junpʼéel kʼaʼamkach iikʼ tu tojil xaman-chikʼineʼ ka tu túulchʼintoʼob tu séebaʼanil tu tojil noojol. Juntéenjeak le ka úuchtiʼob junpʼéel baʼal beyoʼ maʼ úuchtiʼob mix baʼaliʼ tumen béeychaj u kʼuchloʼob tu islail Chipre. Chéen baʼaleʼ beoraaʼ tu salvartubaʼob le ka kʼuchoʼob tu islail Creta. Le ka tsʼoʼok u máanoʼob teʼ cabo de Salmone, tu lakʼinil u islail Cretaoʼ, le kʼaʼamkach iikʼoʼ jéetsʼi. ¿Baʼaxten? Tumen le barcooʼ pʼáat tu noojolil le islaoʼ yéetel béeychaj u balikuba tiʼ le kʼaʼamkach iikʼoʼoboʼ. ¡Tuláakal le máaxoʼob ku viajaroʼob teʼ barcooʼ jach kiʼimakchaj wal u yóoloʼobeʼ! Chéen baʼaleʼ maʼ xáanchaj kiʼimak u yóoloʼobiʼ, tumen u yojloʼob jach taʼaytak u kʼuchul u kʼiiniloʼob le keʼeloʼ, lelaʼ jach tu beetaj wal u preocuparoʼobeʼ.

¹⁰ Lucaseʼ ku tsolik le baʼax tu beetoʼob le ka kʼuchoʼob Cretaoʼ. Tu yaʼalaj: «Kex istikyaj xaneʼ seguernaj k-bin naatsʼ tiʼ u jáal le jaʼoʼ, ka túun kʼuchoʼon tiʼ junpʼéel lugar ku kʼaabaʼtik Bellos Puertos». Kex tiaʼanoʼob jáal jaʼeʼ láayliʼ chan istikyaj u controlarkoʼob le barco yoʼolal le iikʼoʼ. Le oʼolaleʼ tu pulaj u anclaʼob ichil le kʼáaʼnáaboʼ ka jeʼeloʼobiʼ. Le lugaraʼ tiaʼan teʼ parte antes u kʼéechel máak utiaʼal u bin tak tu tojil xamanoʼ. ¿Xáanchajoʼob wa ta tʼaaniʼ? Lucaseʼ ku yaʼalikeʼ xáanchajoʼobiʼ. Chéen baʼaleʼ u jaajileʼ maʼ unaj u pʼáatloʼob kaʼach maas tiempoiʼ, tumen peligroso u viajar máak tu mesil septiembre wa octubre (Hech. 27:8, 9).

11. ¿Baʼax tu yaʼalaj Pablo tiʼ le máaxoʼob ku binoʼob teʼ barco unaj u beetaʼaloʼ, pero baʼax beetaʼabi?

 ¹¹ Jujuntúul tiʼ le máaxoʼob ku binoʼob teʼ barcooʼ náatsʼoʼob u kʼáatoʼob tiʼ Pablo baʼax jeʼel u páajtal u beetkoʼobeʼ. Maʼ xaaneʼ tumen u yojloʼobeʼ Pabloeʼ yaʼab u téenel tsʼoʼok u viajar teʼ Mediterráneooʼ. Letiʼeʼ tu yaʼalajtiʼob maas maʼalob maʼ u séeb chʼaʼjoʼoltikoʼob le viajeoʼ tumen ‹yaʼab baʼaxoʼob jeʼel u perderkoʼobeʼ› yéetel jeʼel tak u kíimil wa máaxeʼ. Chéen baʼaleʼ u yuumil le barco yéetel le máax manejarkoʼ taak u seguerkoʼob le viajeoʼ tumen taak u kʼuchloʼob tiʼ junpʼéel lugar maas seguro. Le oʼolal tu yoksoʼob tu pool u nojchil le soldadoʼob ka u chʼaʼjoʼoltoʼob le viajeoʼ. U maas yaʼabil xan tiʼ le máaxoʼob yanoʼoboʼ tu yaʼaloʼob maas maʼalob ka xiʼikoʼob tak Fenice, tumen teʼeloʼ yaan tuʼux u máanskoʼob le keʼeloʼ. Ka tu yiloʼob maʼ kʼaʼam le iikʼ ku taal noojoloʼ tu naʼaksoʼob le anclaʼoboʼ ka joʼopʼ u binoʼob (Hech. 27:10-13).

12. ¿Baʼax uláakʼ sen úuchtiʼob le ka lukʼoʼob Cretaoʼ, yéetel baʼax tu beetaj le marineroʼoboʼ?

¹² Chéen baʼaleʼ ka máan wa jaypʼéel kʼiineʼ «káaj junpʼéel jach kʼaʼamkach iikʼ» ku taal tu tojil xaman-lakʼin, ka tsʼoʼokeʼ joʼopʼ u bin u balikubaʼob tu paach «u chan islail Cauda». Lelaʼ tiaʼan 65 kilómetros tiʼ Bellos Puertoseʼ. Chéen baʼaleʼ jeʼel kaʼach u túulchʼintaʼaloʼob tumen le iikʼ ku taal noojoloʼ ka tsʼóopok le barco teʼ arena tukukbal ichil le jaʼoʼ. Utiaʼal maʼ u yúuchul leloʼ le marineroʼoboʼ tu yiloʼob u naʼaksikoʼob le chan barco ku biskoʼob paachiloʼ. Chéen baʼaleʼ maʼ chéen chʼaʼabil úuchik u beetkoʼobiʼ tumen maʼ xaaneʼ chuup kaʼach yéetel jaʼ. Ka tsʼoʼokeʼ tu yilaj u kʼaxkoʼob u nakʼ le barco yéetel cadena bey xan yéetel suum utiaʼal maʼ u jeʼepajal u tablailoʼoboʼ. Tsʼoʼoleʼ tu kóoloʼob jujunpʼéel suumoʼob utiaʼal u chichantal u nookʼil le barcooʼ, ka túun káaj u bisaʼaloʼob tumen le iikʼoʼ. ¡Chéen tukult bix wal tu yuʼubilubaʼobeʼ! Kex tu beetoʼob tuláakal leloʼ seguernaj ‹u jaʼajatsʼaʼaloʼob tumen le kʼaʼamkach iikʼ yéetel u jaʼiloʼ›. Tu yóoxpʼéel kʼiin túuneʼ utiaʼal u sáalkuntkoʼob u kuuch le barcooʼ tu puloʼob u suumil yéetel uláakʼ u nookʼiloʼob le barcooʼ (Hech. 27:14-19).

13. ¿Bix tu yuʼubiluba le máaxoʼob ku viajaroʼob teʼ barco le táan le kʼaʼamkach iikʼoʼ?

¹³ Ichiloʼobeʼ chéen Pablo yéetel le máaxoʼob láakʼintik maʼ sajakchajoʼoboʼ tumen kʼajaʼantiʼob aʼalaʼan tumen Yuumtsil yaan u kʼuchloʼob Roma utiaʼal u kʼaʼaytajoʼob (Hech. 19:21; 23:11). Chéen baʼaleʼ ichil dos semanaseʼ bul kʼiin yéetel bul áakʼab táan u jaʼajatsʼaʼal le barco tumen le iikʼoʼ. Tsʼoʼoleʼ tumen nookoy yéetel táan u kʼáaxal jaʼeʼ maʼ tu chíikpajal le Kʼiinoʼ mix le estrellaʼoboʼ. Yoʼolal leloʼ le máax manejartik le barcooʼ maʼ tu páajtal u yilik tuʼux unaj u bin. U jaajileʼ teʼ súutuk jeʼeloʼ mix tak janal taak u beetik máak, tsʼoʼoleʼ táan u kʼáaxal jaʼ, keʼel, táan u marear máak yéetel sajak.

14, 15. 1) ¿Baʼaxten Pabloeʼ tu kaʼa aʼalaj maʼ unaj u seguertaʼal le viajeoʼ? 2) ¿Baʼax k-kanik tiʼ le bix tu líiʼsil u yóol Pablo le máakoʼoboʼ?

¹⁴ Úuchik u kaʼa aʼalik Pablo maʼ unaj kaʼach u seguerkoʼob le viajeoʼ maʼ tu beetaj utiaʼal u suʼlakkúuntikoʼobiʼ, baʼaxeʼ utiaʼal u yeʼesiktiʼob unaj kaʼach u yuʼubikoʼob tʼaan. Ka tsʼoʼokeʼ tu yaʼalajtiʼob: «Beoraaʼ kin waʼalikteʼex maʼ a sajaktaleʼex, tumen mix juntúul tiʼ teʼex kun kíimiliʼ, chéen le barco ken k-perdertoʼ» (Hech. 27:21, 22). ¡Chéen tukult bukaʼaj wal úuchik u kiʼimaktal u yóoloʼob ka tu yuʼuboʼob leloʼ! Pabloeʼ jach kiʼimakchaj xan u yóol tumen tu líiʼsaj u yóol le máakoʼob yéetel le baʼax aʼalaʼabtiʼ tumen Jéeobaoʼ. Maʼ u tuʼubultoʼoneʼ Jéeoba Dioseʼ ku preocupar yoʼolal cada juntúul tiʼ toʼon, letiʼeʼ u yaabiltmaj tuláakal máak. Bey u yeʼesik le baʼax tu  yaʼalaj apóstol Pedroaʼ: «[Jéeobaeʼ] maʼ u kʼáat ka xuʼulsaʼak tiʼ mix máakiʼ, baʼaxeʼ u kʼáat ka u kʼex u tuukul tuláakal máak» (2 Ped. 3:9). Le tekstoaʼ ku yeʼesiktoʼoneʼ tu séebaʼanil unaj k-bin yiknal le máakoʼob utiaʼal k-tsikbaltiktiʼob le jatsʼuts promesaʼob ku beetik Diosoʼ. Jeʼel u páajtal k-áantik u millonesil máakoʼob utiaʼal ka u salvartubaʼobeʼ.

¹⁵ Maʼ xaaneʼ Pabloeʼ tsʼoʼok u tsikbaltik tiʼ u maas yaʼabil le máaxoʼob yanoʼob teʼ barco le baʼax u yaʼalmaj Dios u beetkoʼ (Hech. 26:6; Col. 1:5). Le barcooʼ chíikaʼan deporsi yaan u búulul. Chéen baʼaleʼ Pabloeʼ tu yaʼalajtiʼob baʼaxten unaj u confiaroʼob tiʼ Dios. Tu yaʼalaj: «Oʼneakeʼ waʼalaj tin wiknal juntúul u ángel Dios, [...] ka tu yaʼalaj: ‹Maʼ a chʼaʼik saajkil, Pablo. Techeʼ yaan a wantal tu táan César, yéetel Dioseʼ yaan u salvartik tuláakal le máaxoʼob ku viajaroʼob ta wéeteloʼ›. Le oʼolaleʼ, xiibeʼex, maʼ a sajaktaleʼex, tumen kin creerkeʼ Dioseʼ yaan u beetik jach jeʼex aʼalaʼabikten tumen le ángeloʼ. Le iikʼoʼ yaan u biskoʼon tiʼ junpʼéel isla» (Hech. 27:23-26).

16, 17. 1) ¿Tiʼ baʼax súutukil orarnaj Pablo, yéetel bix tu yuʼubilubaʼob ka tsʼoʼoki? 2) ¿Baʼax tu yaʼalaj Pablo kun úuchul, yéetel bix béeychajik le baʼax tu yaʼaloʼ?

¹⁶ Ichil kaʼapʼéel semanaeʼ tu yáalkabtoʼob 870 kilómetros táan u bin u yuyunchʼintaʼal yéetel u jaʼatsʼal le barco tumen le jaʼoʼ. Le marineroʼoboʼ tu yuʼuboʼob  tsʼoʼok u náatsʼloʼob jáal jaʼ, maʼ xaaneʼ tu yoʼolal bix u jatsʼkuba u olasil le jaʼoʼ wa tu yoʼolal uláakʼ wa baʼax. Le oʼolal tu chʼaʼtukloʼob u pulkoʼob le anclaʼob paachil tiʼ le barcooʼ utiaʼal maʼ u kóolaʼaloʼob tumen le jaʼoʼ yéetel utiaʼal u yilkoʼob ka súutuk u niʼ le barco tu tojil le jáal jaʼoʼ. Beyoʼ le kéen kʼuchkoʼob tuʼux yaan luʼumeʼ jeʼel u páajtal u jeʼeleloʼobeʼ. Le marineroʼoboʼ le táan u beetkoʼob tuláakal lelaʼ taakchaj u púutsʼloʼob, chéen baʼaleʼ maʼ chaʼabtiʼob tumen le soldadoʼob yéetel tumen u nojchiloʼoboʼ tumen Pabloeʼ u yaʼalmaj: «Wa maʼ tu pʼáatal le máakoʼob ichil le barcoaʼ teʼexeʼ maʼ kun páajtal a salvarkabaʼex». Ka tsʼoʼok u xuʼulul u sen péeksaʼal le barcooʼ Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ le máakoʼob ka jaankoʼoboʼ yéetel tu yaʼalajtiʼobeʼ yaan u salvarkubaʼob. Ka tsʼoʼokeʼ «tu tsʼáaj gracias tiʼ Dios tu táanoʼob» (Hech. 27:31, 35). Yéetel le oración tu beetoʼ tu tsʼáaj junpʼéel maʼalob ejemplo tiʼ Lucas yéetel tiʼ Aristarco bey xan tiʼ tuláakal le máaxoʼob kun xokik le baʼaxoʼob tu beetoʼ. Toʼon xaneʼ maʼalob ka k-tukle: «Le kéen orarnaken tu táan u maasileʼ, ¿kin wilik wa in líiʼsik u yóoloʼob?».

¹⁷ Le ka tsʼoʼok u beetik le oraciónoʼ «tuláakloʼob túuneʼ xuʼul u sen chiʼichnaktaloʼobeʼ ka joʼopʼ u jaantikoʼob junpʼíit waaj» (Hech. 27:36). Utiaʼal u sáaltal u kuuch le barcooʼ tu puloʼob le trigo ku biskoʼoboʼ beyoʼ yaan u xuʼulul u búulul yéetel yaan u béeytal u kʼuchloʼob tu jáal le jaʼoʼ. Le ka sáaschajeʼ le máaxoʼob ku meyajoʼob teʼ barcooʼ tu xotʼoʼob u suumiloʼob le anclaʼoboʼ, tu wachʼoʼob u suumil le guíaʼoboʼ, ka tsʼoʼokeʼ tu tʼinoʼob le nookʼ yaan tu niʼ le barcooʼ. Beyoʼ maas chéen chʼaʼabil ken u nuʼuktiloʼob le barco tak teʼ jáal jaʼoʼ. U niʼ le barcooʼ tsʼóop teʼ arena wa teʼ luukʼoʼ ka pʼáat maʼ tu péek, yéetel u paachil le barcooʼ joʼopʼ u xeʼexetʼpajal tumen chich u jatsʼkuba le jaʼ tiʼoʼ. Jujuntúul soldadoʼobeʼ tu chʼaʼtukloʼob u kíimskoʼob le máaxoʼob kʼalaʼanoʼoboʼ utiaʼal maʼ u pulkubaʼob báab wa nadar ka púutsʼkoʼob. Chéen baʼaleʼ Julioeʼ maʼ tu chaʼaj u beetkoʼobiʼ, baʼaxeʼ tu yaʼaleʼ le máaxoʼob u yojloʼob báaboʼ ka u pulubaʼob teʼ kʼáaʼnáaboʼ utiaʼal ka kʼuchkoʼob teʼ jáal jaʼoʼ, tiʼ u maasiloʼoboʼ tu yaʼalajtiʼob ka u chʼaʼob u xóoxotʼal cheʼob yéetel uláakʼ u nuʼukuliloʼob le barcooʼ. Béeychaj túun le baʼax tu yaʼalaj apóstol Pablooʼ, le 276 máakoʼob ku binoʼob teʼ barcooʼ kʼuchoʼob tu jáal le jaʼoʼ. Bey úuchik u salvarkubaʼoboʼ. Chéen baʼaleʼ, ¿tuʼux túun kʼuchoʼob? (Hech. 27:44).

18-20. U kajnáaliloʼob Maltaeʼ, ¿bix tu yeʼesil u yutsiloʼob, yéetel baʼax milagroil tu beetaj Dios tu yoʼolal Pablo?

¹⁸ Kʼuchoʼob tu islail Malta, le isla yaan tu noojolil Siciliaoʼ (ilawil le cuadro « ¿Tuʼux yaan Malta bejlaʼeʼ?»). Le máakoʼobaʼ kex jelaʼan le idioma ku tʼankoʼoboʼ jach tu yeʼesoʼob nojoch utsil tiʼ le máakoʼob keʼeloʼob táant u jóokʼloʼob ichil le jaʼoʼ (Hech. 28:2). Letiʼobeʼ tu tʼaboʼob kʼáakʼ utiaʼal u kʼíichoʼob tumen le kʼiin jeʼeloʼ jach keʼel yéetel táan cháak, hasta úuch junpʼéel milagro.

¹⁹ Pabloeʼ u kʼáat kaʼach áantaj, le oʼolal bin u mol chʼiliboʼob utiaʼal tóokbil. Le táan u tsʼáaik teʼ kʼáakʼoʼ jóokʼ juntúul kaaneʼ ka tu chiʼaj u kʼab Pablo, tiʼ pʼáat chʼuytaliʼ. Le máakoʼob túun kajaʼanoʼob Maltaoʼ joʼopʼ u tuklikoʼobeʼ táan u castigartaʼal tumen le diosoʼoboʼ. a

²⁰ Le máakoʼoboʼ le ka tu yiloʼob baʼax úuch tiʼ Pabloeʼ táan kaʼach u páaʼtkoʼob ka «chuʼupuk» u kʼab. Junpʼéel libroeʼ ku yaʼalikeʼ ich griegoeʼ le tʼaan «chuʼupuk» ku meyaj teʼ tekstoaʼ «letiʼe ku meyaj tiʼ le doctoroʼoboʼ». Leloʼ maʼ jelaʼan k-uʼuyikiʼ tumen le máax tsʼíibt u libroil Hechosoʼ Lucas, juntúul «doctor jach yaabiltaʼan» (Hech. 28:6; Col. 4:14). Pabloeʼ tu tíitaj le kaan teʼ kʼáakʼoʼ, chéen baʼaleʼ tiʼ letiʼeʼ maʼ úuch mix baʼaliʼ.

21. 1) ¿Baʼaxoʼob eʼesik jach jaaj le baʼax tu tsʼíibtaj Lucas tu libroil Hechosoʼ? 2) ¿Baʼax milagroiloʼob tu beetaj Pablo, yéetel baʼax tu péeksaj u beet le máakoʼoboʼ?

²¹ Teʼ lugar jeʼeloʼ tiʼ kajaʼan kaʼach juntúul ayikʼal máak ku kʼaabaʼtik Publioiʼ, maʼ xaaneʼ letiʼ tsʼaʼan tumen Roma utiaʼal u gobernartik le islaoʼ. Le ka tʼaanaj Lucas tu yoʼolal Publioeʼ tu yaʼaleʼ letiʼ le «máax gobernartik le islaoʼ». Le baʼax tu yaʼalaʼ bey xan tsʼíibtaʼanil tiʼ kaʼapʼéel úuchben tsʼíiboʼob kaxtaʼaboʼob tu islail Malta. Kex kʼojaʼan u taataeʼ Publioeʼ tu kʼamaj tu yotoch Pablo yéetel le máaxoʼob láakʼintikoʼ, óoxpʼéel kʼiin pʼáatoʼobiʼ. Lucaseʼ tu yaʼaleʼ u taata Publioeʼ «chilikbal táan u muʼyaj tumen táan u chokwil yéetel yaan disentería tiʼ». Jeʼex k-ilkoʼ Lucaseʼ jach maʼalob tu tsolil baʼax yaan tiʼ le nojoch máakoʼ. Pablo túuneʼ orarnaji, tu tsʼáaj u kʼab tu yóokʼoleʼ ka tu tsʼakaj. Le máakoʼob kajaʼanoʼob teʼeloʼ jaʼakʼ u yóoloʼob yoʼolal le milagroaʼ, le oʼolal tu taasoʼob uláakʼ kʼojaʼanoʼob yiknal Pablo utiaʼal ka u tsʼake. Tu taasoʼob xan u síiʼob yaʼab baʼaloʼob tiʼ Pablo, leloʼ letiʼe baʼaxoʼob kun kʼaʼabéettaltiʼob kaʼach teʼ viajeoʼ (Hech. 28:7-10).

22. 1) ¿Baʼax tu yaʼalaj juntúul máak yoʼolal le baʼax tu tsʼíibtaj Lucasoʼ? 2) ¿Baʼax ken k-il teʼ tuláakʼ xookoʼ?

²² Jeʼex k-ilkoʼ tuláakal le baʼaxoʼob aʼalaʼab yoʼolal le viaje tu beetaj Pablooʼ jach jaajtak. Juntúul máak kaʼanchajaʼan u xookeʼ tu yaʼalaj: «Le baʼax tu tsʼíibtaj Lucasoʼ [...] junpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob maas maʼalob u tsoʼolol ichil le Bibliaoʼ. Ku tʼaan tiʼ bix u viajar máak ich kʼáaʼnáab teʼ yáax siglooʼ, yéetel ku tsolik tubeel baʼaxoʼob difícilkúuntik u viajar máak teʼ Mediterráneooʼ. Chíikaʼan le máax tsʼíibtoʼ tu yilaj tuláakal le baʼax úuchoʼ». Maʼ xaaneʼ Lucas tsʼíibt tuláakal le baʼax úuch teʼ viajeoʼ. Wa beyoʼ seguro yaan uláakʼ baʼaxoʼob tu tsʼíibtaj le ka tu chʼaʼjoʼoltoʼob le viajeoʼ. ¿Baʼax wal kun úuchul tiʼ Pablo le kéen kʼuchkoʼob Romaoʼ? Leloʼ yaan k-ilik teʼ tuláakʼ xookoʼ.