1, 2. ¿Bix u yuʼubikuba Jéeoba kéen u yil táan k-ilik k-beetik baʼax maʼalob?

 TUKULTEʼ juntúul chan xiʼipaleʼ táan u suut tu xook. Teʼ bej túunoʼ ku yilik junpʼéel cartera chuup yéetel taakʼin pekekbal teʼ luʼumoʼ. ¿Baʼax ken u beete? Wa u kʼáateʼ jeʼel u páajtal u pʼáataltiʼeʼ. Baʼaleʼ letiʼeʼ ku chʼaʼtuklik u sutik tiʼ u yuumil. Le ka tu yojéeltaj u maama baʼax tu beeteʼ jach kiʼimakchaj u yóol.

² Óoliʼ tuláakal le taatatsiloʼoboʼ jach ku kiʼimaktal u yóoloʼob kéen u yiloʼob u beetaʼal baʼax maʼalob tumen u paalal. K-Taata Jéeobaeʼ jach ku kiʼimaktal xan u yóol kéen u yil k-beetik baʼax maʼalob, tumen letiʼeʼ ‹chúukaʼan u yóol u beet baʼax toj› (Salmo 31:5). Toʼoneʼ k-kʼáat k-kiʼimakkúunt u yóol yéetel «k-kʼáat k-beet tuláakal baʼal tu nuʼuk» (Hebreos 13:18). Koʼox ilik baʼaxten yaan tiʼ jujunpʼéel baʼaloʼobeʼ maʼ chéen chʼaʼabil u beetik máak baʼax tu nuʼukiʼ. Le kéen tsʼoʼokkeʼ yaan k-ilik le utsiloʼob ku taasik u beetik máak mantatsʼ baʼax maʼaloboʼ.

3-5. 1) Yaan horaeʼ, ¿bix jeʼel k-tusikbaeʼ? 2) ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-tusikbaeʼ?

³ Utiaʼal maʼ k-tusik u maasileʼ yáaxeʼ kʼaʼabéet k-ilik maʼ k-tusikba toʼon. Leloʼ yaan kʼiineʼ maʼ chéen chʼaʼabil  u beetaʼaliʼ. Teʼ yáax siglooʼ le sukuʼunoʼob yanoʼob tu múuchʼulil Laodiceaoʼ táan u tuskubaʼob kaʼachiʼ. Ku tuklikoʼobeʼ táan u beetkoʼob baʼax u kʼáat Jéeoba kex u jaajileʼ maʼ beyiʼ (Apocalipsis 3:17). Toʼoneʼ jeʼel xan u yúuchultoʼon beyoʼ, jeʼel k-tuklik jach maʼalob baʼax táan k-beetkeʼ kex yaan horaeʼ maʼ beyiʼ.

⁴ Yaan horaeʼ jeʼel k-tuklikeʼ wa táan k-tsʼáaik k-óol k-meyajt Dioseʼ mix baʼaltiʼ maʼ k-kanáantik bix k-tʼanik u maasil, mix baʼaltiʼ ka k-tusoʼob wa ka k-beet u yaatal u yóoloʼob. Chéen baʼaleʼ le discípulo Santiagooʼ tu yaʼalaj: «Wa juntúul máak ku tuklik táan u adorartik Dios, chéen baʼaleʼ maʼ tu controlartik u yaakʼeʼ táan u tusik u puksiʼikʼal, yéetel chéen kunel le bix u adoraroʼ» (Santiago 1:26). ¿Baʼax túun jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-tusikbaeʼ?

⁵ Le kéen k-néentbaeʼ k-ilikba jeʼex u yilkoʼon u maasiloʼ. Chéen baʼaleʼ le kéen k-xok le Bibliaoʼ k-ilik jach bixoʼoniʼ. Ku yáantkoʼon k-il le baʼaloʼob maʼalobtak k-beetkoʼ bey xan le maʼ jach maʼalobtakoʼ. Tsʼoʼoleʼ ku yáantkoʼon xan k-il wa yaan baʼax kʼaʼabéet k-kʼexik tiʼ bix k-tʼaan, tiʼ bix k-tuukul wa tiʼ baʼax k-beetik (xok Santiago 1:23-25). Chéen baʼaleʼ wa k-tuklik jach maʼalob tuláakal baʼax k-beetkeʼ maʼ ken k-maʼalobkíint bix k-modos. Junpʼéel baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-tusikbaeʼ letiʼe k-xokik le Bibliaoʼ (Lamentaciones 3:40; Ageo 1:5). Uláakʼ baʼax jeʼel u yáantkoʼoneʼ letiʼe k-orar tiʼ Diosoʼ. Unaj k-kʼáatik tiʼ Jéeoba ka u xakʼalt k-kuxtal utiaʼal ka u yáantoʼon k-il baʼax unaj k-utskíintik (Salmo 139:23, 24). Toʼoneʼ k-ojel de ke «Jéeobaeʼ jach u pʼekmaj le kʼasaʼan máakoʼoboʼ, pero jach ku biskuba maʼalob yéetel le máaxoʼob toj u kuxtaloʼoboʼ» (Proverbios 3:32).

6. Le máaxoʼob tsʼokaʼan u beeloʼoboʼ, ¿baʼaxten mantatsʼ unaj u yaʼalikoʼob u jaajil tiʼ u núupoʼob?

⁶ Tuláakal le máaxoʼob yanoʼob ichil le familiaoʼ unaj u beetkoʼob baʼax maʼalob. Wa le máaxoʼob tsʼokaʼan u beeloʼob mantatsʼ ku yaʼalikoʼob u jaajil tiʼ u núupoʼobeʼ leloʼ yaan u yáantaj utiaʼal ka yanak kiʼimak óolal tiʼob yéetel utiaʼal ka confiarnakoʼob tu baatsiloʼob. U jaajileʼ yaʼab baʼaxoʼob jeʼel u túulchʼintik máak u tus u núupeʼ. Yaan horaeʼ juntúul máax tsʼokaʼan u beeleʼ jeʼel u chaʼantik pornografíaeʼ, jeʼel u coquetear yéetel yaanal máakeʼ wa jeʼel u káajal u biskuba yéetel máax maʼ u núupeʼ. Chéen baʼaleʼ maʼ unaj u tuʼubultoʼon le baʼax tu yaʼalaj le salmistaaʼ: «Maʼatech in máan yéetel le máakoʼob ku tuusoʼoboʼ, yéetel  kin náachkuntikinba tiʼ le máaxoʼob ku taʼakikoʼob jach bixoʼoboʼ» (Salmo 26:4). Tsʼoʼoleʼ wa ku káajal u tsʼíiboltik máak u yantal baʼax u yil yéetel máax maʼ u núupeʼ táan u tusik u núup ichil u puksiʼikʼal, leloʼ jach jeʼel u beetik u bin kʼaasil tiʼobeʼ.

7, 8. ¿Bix jeʼel u meyaj le Biblia tiʼ le taatatsiloʼob utiaʼal u kaʼansik u paalaloʼob u beetubaʼob honradoiloʼ?

⁷ Le taatatsiloʼoboʼ unaj u kaʼansik u paalaloʼob u beetoʼob baʼax tu nuʼuk wa u beetubaʼob honradoil. Utiaʼal lelaʼ jach unaj u meyajtiʼob le Bibliaoʼ. Ichileʼ ku yúuchul tʼaan tiʼ máakoʼob tu beetoʼob baʼax maʼ maʼalobiʼ. Ku tʼaan tiʼ Acán, juntúul máax ookolnaji; tiʼ Guejazi, juntúul máax tuusnaj utiaʼal ka tsʼaʼabak taakʼin tiʼ, yéetel ku tʼaan tiʼ Judas, letiʼeʼ ookolnaji yéetel tu konaj Jesús yoʼolal 30 u pʼéelal u taakʼinil plata (Josué 6:17-19; 7:11-25; 2 Reyes 5:14-16, 20-27; Mateo 26:14, 15; Juan 12:6).

⁸ Le Bibliaoʼ ku tʼaan xan tiʼ yaʼab máakoʼob tu beetoʼob baʼax maʼalob. Ku yaʼalikeʼ Jacobeʼ tu túuxtaj u paalal u sutoʼob le taakʼin tu kaxtoʼoboʼ. Ku yaʼalik xaneʼ Jefté yéetel u hijaeʼ tu beetoʼob le baʼax tu prometertoʼob tiʼ Diosoʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik xaneʼ Jesúseʼ mantatsʼ tu yaʼalaj u jaajil kex yanchaj u tsʼáaik u kuxtal tu chiʼ kíimil (Génesis 43:12; Jueces 11:30-40; Juan 18:3-11). Le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaaʼ jeʼel u yáantkech a kaʼans tiʼ a paalal baʼaxten kʼaʼanaʼan u beetkubaʼob honradoileʼ.

9. Le taatatsiloʼoboʼ, ¿baʼaxten mantatsʼ unaj u beetkoʼob baʼax maʼalob?

⁹ Le taatatsiloʼoboʼ unaj u kʼaʼajsikoʼob le baʼax ku yaʼalik le Bibliaaʼ: «Teech ka kaʼansik uláakʼoʼobeʼ, ¿maʼ wa ta kaʼanskaba teech? Teech ka waʼalik: ‹Maʼ a wookol›, ¿ka wookol wa?» (Romanos 2:21). Wa le taatatsiloʼob yaanal baʼax ku yaʼalikoʼob yéetel yaanal baʼax ku beetkoʼobeʼ le paalaloʼoboʼ ku tsʼáaikoʼob cuenta. Wa le taatatsiloʼob ku  yaʼalikoʼob tiʼ u paalaloʼob maʼ maʼalob ka ookolnakoʼob, chéen baʼaleʼ letiʼobeʼ ku yookoloʼobeʼ, le paalaloʼoboʼ maʼ ken u naʼatoʼob tubeel baʼax unaj u beetkoʼobiʼ. Tsʼoʼoleʼ wa ku yilkoʼob ku tuus u taataʼob tak tiʼ baʼaloʼob mejentakeʼ yaan xan u kankoʼob tuus (xok Lucas 16:10). Pero wa ku yilkoʼob mantatsʼ ku beetik u taataʼob baʼax maʼalobeʼ le kéen nojochchajkoʼobeʼ bey xan ken u beetiloʼoboʼ (Proverbios 22:6; Efesios 6:4).

10. ¿Baʼaxten maʼalob ka ‹k-kanáant baʼax k-aʼalik›?

¹⁰ Le kéen tsikbalnakoʼon yéetel le sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ unaj k-aʼalik u jaajil. Wa maʼ t-kanáantik baʼaxoʼob k-tsikbaltikeʼ séeb jeʼel u suut chismeileʼ wa jeʼel tak u joʼopʼol u yaʼalaʼal baʼaloʼob maʼ jaajtak tu contra wa máaxeʼ. Wa k-máan k-tsikbalt junpʼéel baʼal maʼ k-ojel wa jaajeʼ maʼ xaaneʼ jeʼel k-kʼiʼitbesik junpʼéel tuuseʼ. Le oʼolaleʼ maas maʼalob ka ‹k-kanáant baʼax k-aʼalik› (Proverbios 10:19). Kex mantatsʼ unaj k-aʼalik u jaajileʼ leloʼ maʼ u kʼáat u yaʼal wa unaj k-aʼalik tuláakal baʼax k-tuklikiʼ, tuláakal baʼax k-ojliʼ wa tuláakal baʼax tsʼoʼok k-uʼuyikiʼ. Kex wa jaaj le baʼax ken k-aʼaloʼ maʼ xaaneʼ maʼ toʼon unaj k-aʼalikiʼ, maʼ kʼaʼabéet u yojéeltaʼaliʼ yéetel maʼ xaaneʼ maʼ ken u taas mix junpʼéel utsiliʼ (1 Tesalonicenses 4:11). Yaan máaxoʼobeʼ ken u beetoʼob u yaatal u yóol wa máax yéetel bix u tʼaanoʼobeʼ ku yaʼalikoʼobeʼ chéen bin táan u yaʼalikoʼob u jaajil tiʼ. Chéen baʼaleʼ toʼoneʼ unaj k-kanáantik bix ken k-tʼaan, unaj k-beetik yéetel yaabilaj (xok Colosenses 4:6).

11, 12. 1) ¿Baʼaxten unaj u yaʼalik u jaajil juntúul máax tsʼoʼok u lúubul tiʼ junpʼéel nojoch kʼeban? 2) ¿Baʼax unaj k-beetik wa tsʼoʼok u lúubul juntúul k-amigo tiʼ junpʼéel nojoch kʼeban? 3) ¿Tiʼ baʼax uláakʼ unaj k-aʼalik u jaajil?

¹¹ Jéeobaeʼ tsʼoʼok u kʼubéentik tiʼ le ancianoʼob ka u kanáantoʼob le múuchʼuliloʼ, letiʼobeʼ maas chéen chʼaʼabil  ken u beetoʼob wa k-aʼalik u jaajil tiʼob. ¿Baʼaxten k-aʼalik beyoʼ? Koʼox aʼalikeʼ kʼojaʼanech le oʼolaleʼ ka bin yiknal doctor. Wa maʼ ta waʼaliktiʼ jujunpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob ku yúuchultechoʼ, ¿máasaʼ maʼ kun páajtal u yáantkech? Wa k-lúubul tiʼ junpʼéel nojoch kʼebaneʼ maʼ unaj k-taʼakikiʼ mix k-tuus yoʼolal le baʼax úuchoʼ. Baʼaxeʼ unaj k-bin aʼal tiʼ le ancianoʼob tuláakal le baʼax úuchoʼ (Salmo 12:2; Hechos 5:1-11). Beoraaʼ koʼox aʼalikeʼ juntúul a amigoeʼ lúub tiʼ junpʼéel nojoch kʼeban, ¿baʼax jeʼel a beetkeʼ? (Levítico 5:1). Maʼ xaaneʼ jeʼel a waʼalikeʼ: «Letiʼeʼ jach in amigo maʼ ken in tak u pool». Chéen baʼaleʼ kʼaʼajaktecheʼ le ancianoʼoboʼ jach jeʼel u yáantkoʼob a amigo u kaʼa bisuba yéetel Jéeobaeʼ (Hebreos 13:17; Santiago 5:14, 15).

¹² Kʼaʼabéet xan k-aʼalik u jaajil kéen k-chup k-informe, kéen k-chup junpʼéel solicitud utiaʼal k-beetik k-precursoril bey xan uláakʼ solicitudoʼob utiaʼal k-beetik wa baʼax meyajil ichil u kaajal Dios (xok Proverbios 6:16-19).

13. ¿Baʼax unaj k-chʼaʼik en cuenta kéen meyajnakoʼon yéetel juntúul sukuʼun?

¹³ Toʼoneʼ maʼ unaj k-beetik negocioʼob tu yorail táan k-adorartik Jéeobaiʼ. Maʼ unaj k-beetik negocioʼob kéen jóokʼkoʼon k-tsikbalt u tʼaan Diosiʼ mix kéen k-muchʼba utiaʼal k-adorarte. Maʼ unaj xan k-aprovechartikba tiʼ le sukuʼunoʼob le kéen k-beet negocioʼob tu yéeteloʼob mix le kéen meyajnakoʼon tu yéeteloʼobiʼ. Wa yaan sukuʼunoʼob ku meyajoʼob ta wéeteleʼ unaj a boʼotkoʼob tu kʼiinil bey xan le bukaʼaj a waʼalmajtiʼoboʼ, unaj xan a tsʼáaiktiʼob le baʼax ku yaʼalik le gobiernoʼob unaj u tsʼaʼabal tiʼ juntúul j-meyajoʼ. Yaan tuʼuxeʼ le leyoʼ ku yaʼalik unaj u tsʼaʼabal u seguroʼob wa u boʼotaʼaltiʼob tak le kʼiinoʼob maʼ páajchaj u meyajoʼoboʼ (1 Timoteo 5:18; Santiago 5:1-4). Wa juntúul sukuʼun a patróneʼ maʼ a páaʼtik ka u tratartech maas maʼalob tiʼ u  maasil j-meyajoʼoboʼ (Efesios 6:5-8). Meyajt chúukaʼan le horaʼob aʼalaʼantechoʼ yéetel beet maʼalob le meyajoʼ (2 Tesalonicenses 3:10).

14. Le kéen k-beet junpʼéel negocio yéetel juntúul sukuʼuneʼ, ¿baʼax maʼalob ka k-beete?

¹⁴ ¿Kux túun wa juntúul sukuʼun ku majáantiktoʼon taakʼin bey xan wa k-káajsik junpʼéel negocio tu yéetel? Le Bibliaoʼ ku kaʼansiktoʼoneʼ tiʼ jeʼel baʼalak negocioil ka k-beeteʼ maas maʼalob ka k-tsʼíibt tuláakal le acuerdoʼob k-chʼaʼikoʼ. Le profeta Jeremíasoʼ le ka tu manaj junpʼéel terrenoeʼ tu beetaj kaʼapʼéel u juʼunil, junpʼéeleʼ tu beetaj u firmartaʼal tumen jujuntúul máaxoʼob tu beetaj u testigoiloʼob. Tsʼoʼoleʼ ka tu líiʼsaj le kaʼapʼéel juʼunoʼob utiaʼal kéen kaʼa kʼaʼabéetchajkoʼ (Jeremías 32:9-14; ilawil xan Génesis 23:16-20). Yaan máax tuklikeʼ wa ku beetik u juʼunil le negociooʼ maʼ xaaneʼ jeʼel u tuklaʼal maʼ tu confiar tiʼ le sukuʼunoʼ. Chéen baʼaleʼ u jaajileʼ maas yaʼab utsil ku taasik u beetaʼal u juʼunil. Lelaʼ ku yáantaj utiaʼal maʼ u yantal kʼuuxilil wa baʼatelil. Le kéen k-beet junpʼéel negocio yéetel juntúul sukuʼuneʼ kʼaʼajaktoʼoneʼ unaj k-tsʼáaik táanil u yutsil le múuchʼuliloʼ maʼ le negocio t-beetoʼ (1 Corintios 6:1-8; ilawil nota 30).

15. ¿Bix u yilik Jéeoba u tuus yéetel u yookol máak?

¹⁵ Kʼaʼabéet honradoʼon tak yéetel le máaxoʼob maʼatech u meyajtikoʼob Diosoʼ. Jéeobaeʼ maʼ u kʼáat ka tuusnakoʼon mix ka ookolnakoʼoniʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Junpʼéel balanza ku yookoleʼ jach táaj pʼektaʼan tumen Jéeoba, pero junpʼéel balanza chúukaʼan u pʼiiseʼ jach ku beetik u kiʼimaktal u yóol» (Proverbios 11:1; 20:10, 23). Úuchjeakileʼ le balanzaoʼ jach ku meyaj kaʼach utiaʼal u yúuchul maan wa koonol. Chéen baʼaleʼ yaʼab tiʼ le máaxoʼob ku  koonoloʼoboʼ ku yoklikoʼob le máakoʼoboʼ, yaan horaeʼ maʼ chúukaʼan le baʼaxoʼob ku tsʼáaikoʼobtiʼoboʼ wa ku cobrarkoʼob u maasil tiʼob. Lelaʼ bey xan u yúuchul teʼ kʼiinoʼobaʼ, chéen baʼaleʼ Jéeobaeʼ láayliʼ jach u pʼekmaj u beetaʼal beyoʼ.

16, 17. ¿Tiʼ baʼaxoʼob kʼaʼabéet k-kanáantikba?

¹⁶ Kʼaʼabéet k-kanáantikba tumen teʼ kʼiinoʼobaʼ jach yaʼab baʼaloʼob jeʼel u beetik u taaktal k-tuus wa k-beetik baʼax maʼ maʼalobeʼ. Lelaʼ jeʼel u yúuchul kéen xiʼikoʼon k-kʼáat junpʼéel meyajeʼ, kéen k-chup junpʼéel juʼun ku kʼáatik le gobiernooʼ wa le kéen k-beet junpʼéel exámen teʼ escuelaoʼ. Yaʼab máaxoʼob tuklikeʼ maʼ kʼaas u tuus máakiʼ mix u maaskuntik wa baʼax. Leloʼ bey tu yaʼalil le Biblia kun úuchul teʼ kʼiinoʼobaʼ, le máakoʼoboʼ «yaan u kaxtikoʼob chéen u yutsiloʼob, yaan u yaabiltikoʼob taakʼin, [...] maʼ ken u yaabiltoʼob baʼax uts» (2 Timoteo 3:1-5).

¹⁷ Yaan kʼiineʼ jeʼel k-tuklik bey maas maʼalob u bin tiʼ le máaxoʼob maʼ tu beetkoʼob baʼax tu nuʼukoʼ (Salmo 73:1-8). Tsʼoʼoleʼ yaan horaeʼ tumen honradoʼoneʼ jeʼel u luʼsaʼaltoʼon meyajeʼ, jeʼel u pʼáatal maʼ jach yaantoʼon taakʼineʼ yéetel jeʼel k-tratartaʼal kʼaas teʼ tuʼux k-meyajoʼ. Chéen baʼaleʼ jeʼex ken k-ililaʼ maas ku taasik utsil u beetaʼal baʼax maʼalob.

18. ¿Baʼax utsil ku taasik u beetik máak baʼax maʼalob?

¹⁸ Teʼ kʼiinoʼobaʼ óoliʼ «mix máak beetik baʼax toj», kex beyoʼ toʼoneʼ jach kʼaʼabéet k-ilik k-beetik baʼax maʼalob (Miqueas 7:2). Maʼ xaaneʼ yaan máaxoʼob ken u burlartechoʼob wa u yaʼaloʼobtech minaʼan a naʼat, chéen baʼaleʼ yaan u yantal máaxoʼob kun confiaroʼob tiʼ teech tumen maʼatech a wookol yéetel maʼatech a tuus. Tiʼ tuláakal yóokʼol kaabeʼ u testigoʼob Jéeobaeʼ kʼaj óolaʼanoʼob bey máakoʼob honradoʼobeʼ. Yoʼolal lelaʼ yaan kʼiineʼ le kéen luʼsaʼak meyaj tiʼ jujuntúul máakoʼobeʼ maʼatech u luʼsaʼal  meyaj tiʼ le Testigoʼoboʼ. Yaan tak máakoʼobeʼ maas uts tu tʼaan u contratarkoʼob le Testigoʼoboʼ.

19. ¿Bix ken u yuʼubiluba Jéeoba wa mantatsʼ k-ilik beetik baʼax maʼalob?

¹⁹ Wa mantatsʼ k-ilik k-beetik tuláakal baʼal tu nuʼukeʼ maʼ kun chiʼichnaktal k-conciencia yéetel yaan u yantaltoʼon kiʼimak óolal. Yaan u páajtal k-aʼalik le baʼax tu tsʼíibtaj apóstol Pabloaʼ: «Jach k-ojel yaantoʼon junpʼéel maʼalob conciencia» (Hebreos 13:18). Tsʼoʼoleʼ k-Taata yaan teʼ kaʼanoʼ yaan u yilik bix k-tsʼáaik k-óol k-beet baʼax maʼalob yéetel jach yaan u kiʼimaktal u yóol (xok Salmo 15:1, 2; Proverbios 22:1).