1, 2. 1) ¿Tuʼux tu yaʼalaj le sukuʼun Russell ku chʼaʼabal u taakʼinil le meyajoʼob ku beetik le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ? 2) ¿Baʼax ken k-il teʼ xookaʼ?

 JUNTÉENJEAKILEʼ juntúul u nojchil le Iglesia Reformadaoʼ tu kʼáataj tiʼ sukuʼun Charles Taze Russell tuʼux ku chʼaʼabal u taakʼinil le meyajoʼob ku beetik le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ.

 Le sukuʼun Russelloʼ tu núukaj: «Maʼatech k-máan kʼáat taakʼin teʼ tuʼux k-muchʼikbaoʼ».

 Le máakoʼ tu yaʼalaj: «¿Tuʼux túun ka chʼaʼikeʼex u taakʼinil le meyajoʼob ka beetkeʼexoʼ?».

 Le sukuʼun Russelloʼ tu kaʼa aʼalajtiʼ: «Wa kin waʼaltech u jaajileʼ maʼ ken a creerte. Le ken taalak le máakoʼob teʼ muchʼtáambaloʼoboʼ maʼatech u máan kʼáatbil taakʼin tiʼob, tu juunaloʼob ku tsʼáaikoʼob cuenta yaan xuupoʼob ku beetaʼal. Le oʼolal ku yaʼalikoʼob: ‹Yaʼab u xuupil junpʼéel naj beyaʼ [...]. ¿Bix jeʼel u páajtal in wáantajeʼ?›».

 Le máakoʼ maʼ tu creertaj le baʼax aʼalaʼabtiʼoʼ.

 Le sukuʼun Russell túunoʼ tu kaʼa aʼalajtiʼ: «Jach u jaajil le baʼax kin waʼaliktechaʼ. Le máakoʼoboʼ ku kʼáatkoʼobten: ‹¿Bix jeʼel u páajtal in wáantkeʼex yéetel junpʼíit taakʼineʼ?›. Ken xiʼik maʼalobil tiʼ máak yéetel ken yanak junpʼíit taakʼin tiʼeʼ ku taaktal u tsʼáaik wa bajux utiaʼal u meyajtaʼal Yuumtsil. Baʼaleʼ wa minaʼantiʼeʼ maʼatech k-obligartik u tsʼáae». a

² Le sukuʼun Russelloʼ jach ‹jaaj le baʼax tu yaʼalaj› tiʼ le máakoʼ. Desde úuchjeakileʼ, le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ ku yáantajoʼob yéetel le baʼaxoʼob yaantiʼob utiaʼal u adorartaʼal Jéeobaoʼ. Teʼ xookaʼ yaan k-ilik bix beetaʼabik úuchjeakil yéetel bix u beetaʼal teʼ kʼiinoʼobaʼ. Le táan k-ilkoʼ maʼalob ka tukle: «¿Bix jeʼel u páajtal in wáantaj teʼ meyajoʼob ku beetik le Reinooʼ?».

3, 4. 1) ¿Baʼax u yojel Jéeoba jeʼel u beetik le máaxoʼob meyajtikoʼ? 2) ¿Bix áantajnajik le israelitaʼob le ka beetaʼab le tabernaculooʼ?

³ Jéeobaeʼ jach ku kʼubik u yóol tiʼ le máaxoʼob meyajtikoʼ. U yojel wa ku tsʼaʼabal u páajtalil u síikoʼob baʼaxoʼob yaantiʼobeʼ jeʼel u beetkoʼob yéetel kiʼimak óolaleʼ. Koʼox ilik kaʼapʼéel baʼax tu beetaj u kaajil Israel úuchjeakil.

 ⁴ Le ka tsʼoʼok u jóokʼloʼob tu kaajil Egiptoeʼ, aʼalaʼabtiʼob tumen Jéeoba ka u beetoʼob le tabernáculo utiaʼal u adorartaʼaloʼ. Baʼaleʼ kʼaʼabéetchaj yaʼab nuʼukuloʼob yéetel uláakʼ baʼaloʼob. Yáanal u nuʼuktaj Jéeobaeʼ, Moiseseʼ tu yaʼalaj tiʼ le israelitaʼoboʼ: «Tuláakal le máaxoʼob u kʼáatoʼob u tsʼáaʼob [siibal] tiʼ Yuumtsil tu jaajil yóoloʼobeʼ, unaj u taaskoʼob» (Éxo. 35:5). ¿Baʼax túun tu beetoʼob? Kʼaʼajaktoʼoneʼ letiʼobeʼ palitsiloʼob kaʼach Egipto (Éxo. 1:14). Baʼaleʼ tu séebaʼanileʼ tu tsʼáajoʼob oro, plata yéetel uláakʼ baʼaxoʼob koʼojtak yaantiʼoboʼ. Tuláakal lelaʼ maʼ xaaneʼ letiʼe egipcioʼob tsʼáatiʼoboʼ (Éxo. 12:35, 36). Jach yaʼabchaj baʼax tu tsʼáajoʼob, le oʼolal aʼalaʼabtiʼob ka xuʼuluk u biskoʼob (Éxo. 36:4-7).

5. ¿Baʼax tu beetaj le israelitaʼob ka kʼáataʼabtiʼob tumen David wa jeʼel u yáantajoʼob utiaʼal u beetaʼal le templooʼ?

⁵ Kex cuatrocientos setenticinco jaʼaboʼob beetaʼak le tabernaculooʼ, David xaneʼ tu tsʼáaj le baʼaxoʼob yaantiʼ utiaʼal u beetaʼal le templooʼ, le yáax nojoch naj beetaʼab utiaʼal u adorartaʼal Jéeoba way Luʼumoʼ. Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj tiʼ u maasil israelitaʼoboʼ: «¿Máax u kʼáat áantaj tu juunal u yóol ku síijil tu puksiʼikʼal u tsʼáaik tiʼ Yuumtsil junpʼéel siibal?». Le israelitaʼob túunoʼ «tu tsʼáajoʼob siibaloʼob tu juunal u yóoloʼob» (1 Cró. 29:3-9). Davideʼ u yojel tiʼ Jéeoba u taal le baʼaxoʼob yaantiʼ máakoʼ, le oʼolal tu yaʼalaj ich payalchiʼ: «Ta kʼab ku taal tuláakal, chéen ku páajtal k-tsʼáaik tiʼ teech le baʼaxoʼob tsʼoʼok k-kʼamik tiʼ techoʼ» (1 Cró. 29:14).

6. ¿Baʼaxten ku kʼaʼabéettal yaʼab taakʼin utiaʼal u beetaʼal yaʼab meyajoʼob ichil u kaajal Dios, yéetel tiʼ baʼax kʼáatchiʼiloʼob unaj k-tuukul?

⁶ Moisés yéetel Davideʼ maʼ tu obligartoʼob mix juntúul tiʼ le israelitaʼob utiaʼal ka u síiʼob le baʼaxoʼob yaantiʼoboʼ. Baʼaxeʼ tu jaajil u yóoloʼob úuchik u tsʼáaikoʼob. ¿Kux túun teʼ kʼiinoʼobaʼ? K-ojel láayliʼ kʼaʼabéet taakʼin utiaʼal u beetaʼal le meyajoʼob ku beetik le Reinooʼ. U jóoʼsaʼal yéetel u tʼoʼoxol Bibliaʼob yéetel uláakʼ jóoʼsaʼaniloʼobeʼ yaʼab taakʼin ku bisik bey xan u beetaʼal yéetel u kanáantaʼal u Najiloʼob Reino yéetel u najiloʼob Betel. Yaʼab taakʼin xan ku bisik u yáantaʼal le máaxoʼob ku muʼyajoʼob ken úuchuk junpʼéel nojoch loobiloʼ. Le oʼolal jach maʼalob ka k-tukle: ¿Tuʼux ku chʼaʼabal le bukaʼaj taakʼin ku kʼaʼabéettaloʼ? ¿Unaj wa u obligartaʼal le máaxoʼob yanoʼob yáanal le Reino utiaʼal ka áantajnakoʼoboʼ?

7, 8. ¿Baʼaxten u kaajal Jéeobaeʼ maʼ ken u kʼáat caridad yéetel maʼ ken u kʼáat áantaj tiʼ mix máak?

⁷ Le sukuʼun Russell yéetel u yéet meyajoʼoboʼ tu chʼaʼtukloʼob maʼ u kʼáatoʼob taakʼin jeʼex suukil u beetaʼal tumen u maasil religionoʼoboʼ. Teʼ revista Watch Tower tiʼ u mesil agosto tiʼ 1879, tsolaʼab tumen le sukuʼun Russell yáanal le xook ku kʼaabaʼtik «¿A kʼáat wa ka túuxtaʼaktech le revista Zionʼs Watch Toweroʼ?». Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «K-creertikeʼ JÉEOBA tsʼáaik le  áantaj kʼaʼabéet utiaʼal u jóoʼsaʼal [le revistaaʼ], le oʼolaleʼ mix bikʼin kun kʼaʼabéettal u kʼáatik caridad mix u kʼáatik u yáantaj wíinikoʼob. Ken xuʼuluk u tsʼaʼabal u tojol utiaʼal u jóoʼsaʼal le revista tumen Jéeoba, le Máax aʼalik: ‹Tuláakal le oro yéetel le plata yaan teʼ witsoʼoboʼ in tiaʼal›, yaan k-naʼatikeʼ tsʼoʼok u kʼuchul u kʼiinil u xuʼulul u jóoʼsaʼal» (Ageo 2:7-9). Bejlaʼeʼ tsʼoʼok maas tiʼ ciento treinta jaʼaboʼob joʼopʼok u jóoʼsaʼal U Pʼíich Tulumil Kanan tumen le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ, letiʼobeʼ jach u tsʼaamaj u yóol u beetoʼob le meyaj kʼubéentaʼantiʼoboʼ.

⁸ Le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ maʼatech u kʼáatkoʼob taakʼin teʼ tuʼux ku muchʼkubaʼoboʼ. Maʼatech u túuxtikoʼob cartaʼob utiaʼal u kʼáatkoʼob taakʼin, maʼatech u báaxtikoʼob lotería, maʼatech u beetkoʼob koonoloʼob mix rifas utiaʼal u kaxtikoʼob taakʼin. Baʼaxeʼ ku beetkoʼob le baʼax u yaʼalmaj le revista Watch Tower desde úuchjeakiloʼ: «Maʼ maʼalob k-ilik ka kʼáataʼak taakʼin tu kʼaabaʼ Yuumtsil jeʼex u beetik u maasil religionoʼoboʼ [...]. K-tuklikeʼ maʼ maʼalob ka kʼáataʼak taakʼin tu kʼaabaʼ Diosiʼ, tumen jelaʼan u yilaʼal yéetel ku ofendertik. Letiʼeʼ maʼatech u kiʼikiʼtʼantik le máaxoʼob tsʼáaikoʼ mix le meyaj ku beetaʼal yéetel le taakʼin ku tsʼaʼabal beyoʼ». b

9, 10. ¿Baʼax péeksikoʼon k-tsʼáa yéetel kiʼimak óolal le baʼaxoʼob yaantoʼonoʼ?

⁹ Bejlaʼeʼ maʼatech xan k-obligartaʼal k-tsʼáa le baʼaxoʼob yaantoʼonoʼ. Baʼaxeʼ k-tsʼáaik yéetel kiʼimak óolal k-taakʼin bey xan uláakʼ baʼaxoʼob yaantoʼon utiaʼal k-áantaj teʼ meyajoʼob ku beetik le Reinooʼ. ¿Baʼax péeksikoʼon k-beete? Koʼox ilik óoxpʼéel baʼaxoʼob.

¹⁰ Yáaxeʼ k-tsʼáaik yéetel kiʼimak óolal, tumen k-yaabiltmaj Jéeoba yéetel k-ilik «k-beetik baʼax uts tu tʼaan» (1 Juan 3:22). Jéeobaeʼ jach ku kiʼimaktal u yóol ken u yil le máaxoʼob meyajtikoʼ ku tsʼáaikoʼob yéetel kiʼimak óolal le baʼaxoʼob yaantiʼoboʼ. Apóstol Pabloeʼ tʼaanaj tiʼ le baʼax ku beetik le máaxoʼob meyajtik Diosaʼ (xok 2 Corintoiloʼob 9:7). Le oʼolal le máax meyajtik Dios tu jaajil u yóoloʼ maʼ u jonkíintmaj u yich táan u tsʼáaik baʼax yaantiʼiʼ mix tech u beetik chéen tumen táan u obligartaʼal. Baʼaxeʼ ku «chʼaʼtuklik ichil u puksiʼikʼal» u tsʼáaik tu jaajil u yóol. c Ku yilik baʼax kʼaʼabéet, bix jeʼel u yáantajeʼ yéetel ku beetik. Le máak beyoʼ jach ku lúubul utsil tiʼ Jéeoba, tumen letiʼeʼ «u yaabiltmaj le máax ku síik wa baʼax yéetel kiʼimak óolaloʼ». Wa jeʼex u yaʼalik uláakʼ Bibliaeʼ: «Dioseʼ ku boʼotik le máax ku tsʼáaik wa baʼax yéetel kiʼimak óolaloʼ».

11. ¿Baʼax péeksikoʼon k-tsʼáa u maas maʼalobil siibal tiʼ Jéeoba?

¹¹ U kaʼapʼéeleʼ ku yeʼesik k-tsʼáaik u nib óolalil tiʼ Jéeoba ikil u kiʼikiʼtʼantkoʼonoʼ. Lelaʼ ku chíikbesik jach baʼax yaan t-puksiʼikʼal,  jeʼex u yeʼesik u Ley Moiseseʼ (xok Deuteronomio 16:16, 17). Ken xiʼikoʼob kaʼach teʼ kʼiinbesajoʼob ku beetaʼal óoxtéen cada jaʼaboʼ, cada xiibeʼ unaj u bisik junpʼéel siibal jeʼex «le bukaʼaj baʼaloʼob tsʼaʼabtiʼ tumen Yuumtsileʼ». Táanil tiʼ u bin teʼ kʼiinbesajoʼ unaj u tuukul tiʼ le baʼaxoʼob tsʼaʼabtiʼ tumen Dios utiaʼal u yilik baʼax maas maʼalob jeʼel u bisik u kʼub bey siibaleʼ. Toʼon xaneʼ ken tuukulnakoʼon tiʼ le baʼaxoʼob ku tsʼáaiktoʼon Jéeobaoʼ ku péeksikoʼon k-tsʼáa u maas maʼalobil tiʼ. Ichil le siibaloʼob ku péeksikoʼon k-puksiʼikʼal k-tsʼáaoʼ táakaʼan le taakʼinoʼ. Le ken k-tsʼáaeʼ k-eʼesik jach kiʼimak k-óol tiʼ Jéeoba ikil u yáantkoʼon (2 Cor. 8:12-15).

12, 13. ¿Bix k-eʼesik k-yaabiltmaj le Rey ken k-tsʼáa k-siibaloʼ, yéetel bukaʼaj unaj u tsʼáaik máak?

¹² U yóoxpʼéeleʼ ku yeʼesik k-yaabiltmaj Rey Jesucristo. ¿Baʼaxten k-aʼalik beyaʼ? Le baʼax tu yaʼalaj Jesús tiʼ u disipuloʼob teʼ tu tsʼook áakʼab tu máansaj tu yéeteloʼoboʼ ku yáantkoʼon k-naʼate (xok Juan 14:23). Letiʼeʼ tu yaʼalajtiʼob: «Wa yaan máax u yaabiltmeneʼ yaan u beetik baʼax kin waʼalik». Ichil le baʼax  ku yaʼalikoʼ táakaʼan le u kʼaʼaytaʼal u maʼalob péektsilil le Reino tiʼ tuláakal yóokʼol kaaboʼ (Mat. 24:14; 28:19, 20). Le oʼolaleʼ ken k-tsʼáa k-tiempo, k-muukʼ yéetel baʼaxoʼob yaantoʼon utiaʼal u maas kʼaʼaytaʼal le Reinooʼ k-beetik baʼax tu yaʼalaj Jesús. Bey k-eʼesik k-yaabilaj tiʼ le Rey yéeyaʼanoʼ.

¹³ Bey túunoʼ k-kʼáat k-tsʼáa yéetel tuláakal k-puksiʼikʼal le baʼaxoʼob yaantoʼon tu yoʼolal le Reinooʼ. Lelaʼ cada juntúul unaj u chʼaʼtuklik bukaʼaj kun páajtal u tsʼáaik. Baʼaleʼ yaʼab sukuʼunoʼobeʼ óotsiloʼob, maʼ yaʼab baʼaxoʼob yaantiʼobiʼ (Mat. 19:23, 24; Sant. 2:5). Kex beyoʼ maʼ unaj u tuʼubultiʼobeʼ, Jéeoba yéetel Jesuseʼ jach maʼalob u yilkoʼob u tsʼáaik máak kex chéen junpʼíit wa ku beetik tu jaajil u yóol (Mar. 12:41-44).

14. ¿Bix k-pʼatik kaʼach le jóoʼsaʼaniloʼob tiʼ le máakoʼoboʼ?

¹⁴ Ich yaʼab jaʼaboʼobeʼ k-aʼalik bajux unaj u tsʼáaik le máakoʼob ken k-pʼat le jóoʼsaʼanil tiʼoboʼ. Baʼaleʼ le bajux k-kʼáatkoʼ maʼ yaʼabiʼ, beyoʼ tak le óotsiloʼob jeʼel u páajtal u chʼaʼikoʼob le jóoʼsaʼaniloʼoboʼ. Baʼaleʼ wa juntúul máax k-ilik taak u kaanbaleʼ k-pʼatik le jóoʼsaʼanil tiʼ kex maʼ u tsʼáaik mix baʼaloʼ. Tumen k-kʼáat ka u xok yéetel ka u jóoʼs u yutsil.

15, 16. 1) ¿Baʼax kʼeexil tu beetaj le Cuerpo Gobernante tu jaʼabil 1990 tiʼ bix unaj u pʼaʼatal le jóoʼsaʼaniloʼoboʼ? 2) ¿Bix u kʼaʼamal le taakʼin ku siʼibiloʼ? (Ilawil xan le cuadro « ¿Baʼax tiʼ ku meyaj le taakʼin ku siʼibiloʼ?».)

¹⁵ Tu jaʼabil 1990, le Cuerpo Gobernanteoʼ tu yaʼalaj ka k-kʼex bix k-pʼatik le jóoʼsaʼaniloʼoboʼ. Tu luʼumil Estados Unidoseʼ xuʼul u kʼáataʼal u tojol le jóoʼsaʼaniloʼob ken pʼaʼatkoʼ, baʼaxeʼ joʼopʼ u yaʼalaʼal tiʼ u yuumil naj jeʼel u páajtal u síik le bajux ku páajtaleʼ. Junpʼéel carta túuxtaʼab tiʼ le múuchʼuliloʼoboʼ, ku yaʼalik: «Le revistaʼob yéetel u maasil jóoʼsaʼaniloʼoboʼ maʼ kun aʼalbil bajux ken tsʼaʼabak tiʼ le j-kʼaʼaytajoʼob mix tiʼ u maasil máakoʼoboʼ. [...] Jeʼel máaxak u kʼáat u tsʼáa wa bajux yoʼolal le kaʼansaj k-beetkoʼ jeʼel u páajtal u tsʼáaikeʼ, baʼaleʼ jeʼel u páajtal k-pʼatik le jóoʼsaʼanil tiʼ kex maʼ u tsʼáaik mix baʼaloʼ». Lelaʼ t-beetaj utiaʼal k-eʼesik le jóoʼsaʼaniloʼob yéetel le meyaj k-beetkoʼ maʼ utiaʼal k-náajaliʼ, tumen «maʼ táan k-máan k-kon u tʼaan Dios[iʼ]» (2 Cor. 2:17). Ka máan kʼiineʼ u maasil múuchʼuliloʼob tiʼ tuláakal yóokʼol kaabeʼ joʼopʼ xan u pʼatkoʼob le jóoʼsaʼaniloʼob x-maʼ boʼoliloʼ.

¹⁶ ¿Bix u kʼaʼamal le taakʼin ku siʼibiloʼ? Tiʼ tuláakal u Najiloʼob Reinoeʼ yaan mejen cajaʼob tuʼux jeʼel u páajtal u tsʼaʼabaleʼ. Tsʼoʼoleʼ le taakʼin ku síik máakoʼ jeʼel u páajtal u túuxtaʼal tiʼ junpʼéel cuenta ku meyaj tiʼ u najil Beteleʼ. Cada jaʼabeʼ ku jóoʼsaʼal tu revistail U Pʼíich Tulumil Kanan junpʼéel xook tuʼux ku yaʼalaʼal bix jeʼel u túuxtik u siibal máakeʼ.

17-19. Tsol bix u meyaj le taakʼin ku siʼibil 1) «Utiaʼal le meeyjil kʼaʼaytajoʼ», 2) «Utiaʼal u beetaʼal u Najiloʼob Reino tiʼ tuláakal yóokʼol kaab», yéetel 3) «Utiaʼal le múuchʼuliloʼ».

¹⁷ Siibaloʼob «Utiaʼal le meeyjil kʼaʼaytajoʼ». Junjaats tiʼ le siibaloʼobaʼ ku meyaj utiaʼal xuupoʼob ku yantal yoʼolal le kʼaʼaytajoʼ,  utiaʼal u beetaʼal le jóoʼsaʼaniloʼob ku tʼoʼoxol tuláakal yóokʼol kaaboʼ, utiaʼal u beetaʼal yéetel u kanáantaʼal u najiloʼob Betel yéetel utiaʼal le jejeláas escuelaʼob ku yantaloʼ. Ku meyaj xan utiaʼal u yáantaʼal le misioneroʼob, superintendente viajanteʼob yéetel le precursor especialoʼoboʼ. Tsʼoʼoleʼ ku meyaj xan utiaʼal u yáantaʼal le sukuʼunoʼob ken úuchuk junpʼéel loobiloʼ. d

¹⁸ Siibaloʼob «Utiaʼal u beetaʼal u Najiloʼob Reino». Le taakʼin ku siʼibiloʼ ku meyaj utiaʼal u yáantaʼal le múuchʼuliloʼob u beetoʼob u Najil Reino wa u yutskíintoʼoboʼ. Wa maas yaʼab taakʼin ku siʼibileʼ ku maas antal u tojol u yáantaʼal uláakʼ múuchʼuliloʼob. e

¹⁹ Siibaloʼob «Utiaʼal le múuchʼuliloʼ». Ku chʼaʼabal utiaʼal u boʼotaʼal le baʼaxoʼob ku meyaj teʼ Najil Reinooʼ. Yaan kʼiin xaneʼ le ancianoʼoboʼ ku chʼaʼtuklikoʼob u túuxtikoʼob u jaats le taakʼin utiaʼal u kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsiloʼ. Baʼaleʼ táanileʼ ku kʼáatkoʼob tiʼ le múuchʼulil wa maʼalob u yilkoʼob ka túuxtaʼakoʼ. Cada meseʼ le sukuʼun tsʼaʼan u yil le taakʼin teʼ múuchʼuliloʼ ku tsʼáaik u yojéelt le sukuʼunoʼob bix meyajnajik le taakʼinoʼ.

20. ¿Bix jeʼel k-nojbeʼenkúuntik Jéeoba yéetel le baʼaxoʼob yaantoʼonoʼ?

²⁰ Le ken k-il baʼaxoʼob táakaʼan ichil u kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsil yéetel u kaʼansaʼal u maasil máakoʼob tiʼ tuláakal yóokʼol kaaboʼ, ¿máasaʼ ku taaktal k-síik tiʼ Jéeoba le baʼaxoʼob yaantoʼonoʼ? (Pro. 3:9, 10.) Ichil lelaʼ táakaʼan k-muukʼ, k-naʼat yéetel le baʼaxoʼob k-ojel beetoʼ. Tuláakal lelaʼ ku meyaj utiaʼal k-tsʼáaik táanil le Reinooʼ. Baʼaleʼ maʼ u tuʼubultoʼoneʼ le taakʼin yaantoʼonoʼ táakaʼan xan ichil le siibaloʼobaʼ. Le oʼolal unaj k-chʼaʼtuklik k-síik le bukaʼaj ku páajtal k-tsʼáaikoʼ. Le siibaloʼob k-tsʼáaik yéetel kiʼimak óolaloʼ ku nojbeʼenkúuntik Jéeoba yéetel ku meyaj utiaʼal k-áantaj teʼ meyajoʼob ku beetik le Reinooʼ.