¿YAAN WA ESPERANZA U YUTSTAL LE LUʼUMAʼ?
Le kʼáaxoʼoboʼ
KU YAʼALAʼALEʼ le kʼáaxoʼoboʼ bey men cuenta u pulmonoʼob le Luʼumoʼ. Lelaʼ jaaj tumen jach kʼaʼabéetoʼob utiaʼal u yantal kuxtal. Le nukuch cheʼoboʼ ku xúuchkoʼob junpʼéel clase gas jeʼel u beetiktoʼon loobeʼ (dióxido de carbono) yéetel ku sutkoʼob oxígenoil, lelaʼ junpʼéel gas kʼaʼabéettoʼon utiaʼal k-chʼaʼik k-iikʼ. Óoliʼ tuláakal le baʼalcheʼob kuxaʼanoʼob way Luʼumaʼ tiʼ kajaʼanoʼob teʼ kʼáaxoʼoboʼ. Wa bejlaʼa minaʼan kʼáaxeʼ bejlaʼa minaʼan xan kuxtaleʼ.
Táan u xuʼulsaʼal le kʼáaxoʼoboʼ
Cada añoeʼ u millonesil kʼaaxoʼob ku koʼolol utiaʼal u yúuchul paakʼal. Teʼ tu tsʼoʼok 75 añosaʼ ikil u sen chʼaʼakal le cheʼoboʼ tsʼoʼok u xuʼulsaʼal táanchumuk tiʼ tuláakal le kʼáaxoʼob yanoʼob teʼ yóokʼol kaabaʼ.
Le kéen chʼaʼakak le cheʼob yaan teʼ kʼáaxoʼ ku xuʼulul xan u yantal yaʼab baʼaloʼob kʼaʼabéetoʼob utiaʼal k-kuxtal.
Le kʼáaxoʼoboʼ beetaʼan utiaʼal u kaʼa nuuktaloʼob tu juunaloʼob
Le kʼáaxoʼoboʼ beetaʼanoʼob utiaʼal maʼ u xuʼulul u yantal cheʼob ichiliʼ. Kex ka chʼaʼakak le cheʼob yanoʼob teʼ kʼáaxoʼ ku béeytal u kaʼa nuuktaloʼob yéetel u maas yaʼabtaloʼob. Teʼ tu tsʼook añosaʼ tsʼoʼok u yilaʼaleʼ jach séeb u kaʼa nuuktal le cheʼob teʼ kʼáaxoʼob tsʼoʼok u koʼololoʼoboʼ. Koʼox ilik jujunpʼéel ejemploʼob eʼesik lelaʼ:
-
Maʼ sen úucheʼ ilaʼab baʼax ku yúuchul yéetel le kʼáaxoʼob ku koʼololoʼob, ku paʼakʼloʼob yéetel ken tsʼoʼokok u joʼocholeʼ ku pʼaʼatloʼob. Tiʼ 2,200 terrenoʼob yaan América yéetel África Occidentaleʼ ilaʼabeʼ chéen ichil 10 añoseʼ le luʼumoʼ tsʼoʼok u kaʼa maʼalobtal yéetel listo utiaʼal u jóokʼol uláakʼ cheʼobiʼ.
-
Junpʼéel revistaeʼ tu yaʼale ku calculartaʼaleʼ le kʼáaxoʼob ku koʼololoʼ ich 100 añoseʼ sin ke u beetik mix baʼal wíinikeʼ, jeʼel u kaʼa nuuktal yéetel u yantal u jejeláasil cheʼobiʼ bey xan u jejeláasil baʼalcheʼobiʼ (Science).
-
Tu luʼumil Brasileʼ beetaʼab junpʼéel estudio, comparartaʼab le bix u nuuktal le cheʼob tu juunaloʼob teʼ kʼáaxoʼob ku koʼololoʼ yéetel le kʼáaxoʼob tuʼux ku kaʼa paʼakʼal cheʼob tumen wíinikoʼ.
-
Junpʼéel revistaeʼ tu yaʼaleʼ teʼ estudio beetaʼabaʼ ilaʼabeʼ teʼ kʼáaxoʼob maʼ paʼakʼ mix junpʼéel cheʼoboʼ chéen ich cinco añoseʼ chuʼup yéetel u clasesil cheʼob suuk u yantaloʼob teʼ kʼáaxoʼob yaan teʼ bandaoʼ (National Geographic).
Baʼax táan u beetik wíinik
Tiʼ tuláakal le Luʼumaʼ táan u yilaʼal maʼ u chʼaʼakal le kʼáaxoʼob pʼaatloʼoboʼ yéetel u yilaʼal u kaʼa nuuktal le cheʼob teʼ tuʼux tsʼoʼok u koʼololoʼ. Tiʼ junpʼéel informe tu tsʼáaj le Naciones Unidasoʼ tu yaʼaleʼ teʼ tu tsʼook 25 añosaʼ le bukaʼaj kʼáaxoʼob ku koʼololoʼ chéen táanchumuk tiʼ le bukaʼaj ku koʼolol kaʼachoʼ. Lelaʼ u kʼáat u yaʼaleʼ tsʼoʼok u menoschajal le kʼáaxoʼob ku chʼaʼakal u cheʼiloʼoboʼ.
Chéen baʼaleʼ lelaʼ maʼ u solucióniliʼ. Junpʼéel informeeʼ tu yaʼaleʼ le bukaʼaj kʼáaxoʼob suuk u koʼololoʼob tiʼ jujunpʼéel tuʼuxoʼoboʼ maʼ menoschajak teʼ tu tsʼook añosaʼ (Global Forest Watch).
Teʼ kʼiinoʼobaʼ tsʼoʼok u maas yaʼabtal u chʼaʼakal cheʼob utiaʼal u koʼonoloʼob wa utiaʼal u beetaʼal uláakʼ negocioʼob, le oʼolaleʼ táan u menoschajal le kʼáaxoʼoboʼ.
Yaan máaxoʼob tsʼaʼanoʼob utiaʼal u kanáantkoʼob le kʼáaxoʼoboʼ yéetel u yilkoʼob ka paʼakʼak uláakʼ cheʼobiʼ
Baʼax esperanzail ku tsʼáaik le Bibliaoʼ
«Bey tun úuchik u beetik Jéeoba a Dios u jóokʼol tuláakal u jejeláasil jatsʼuts cheʼob maʼalob u yichoʼob utiaʼal jaantbil» (Génesis 2:9).
Jéeobaeʼ tu beetaj le kʼáaxoʼob junpʼéel bix maʼ u xuʼulul u yantal yéetel u nuuktal cheʼobiʼ, le oʼolal toʼon xaneʼ kʼaʼabéet k-kanáantik le kʼáaxoʼob ku meyajtoʼonoʼ. Dioseʼ u kʼáat u kanáant tuláakal le cheʼob yéetel le paakʼaloʼob yaan ichil le kʼáaxoʼ bey xan le baʼalcheʼob kajaʼanoʼoboʼ.
Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ Dioseʼ maʼ ten u chaʼa u xuʼulsaʼal tumen wíinik le baʼaloʼob u tsʼaamaj way Luʼumeʼ. Maʼ ten u chaʼa u xuʼulsaʼal le Luʼumoʼ mix le baʼaloʼob yaan ichiloʼ. Ilawil le xook ku kʼaabaʼtik «Dioseʼ ku yaʼalikeʼ yaan u yutskíintik le Luʼumaʼ» lelaʼ tiaʼan teʼ página 15 tiʼ le revistaaʼ.
a U kʼaabaʼ Dioseʼ Jéeoba (Salmo 83:18).
