1. ¿Bix u yantal k-naʼat, yéetel bix u yáantkoʼon leloʼ?

JÉEOBA beetik u yantal u naʼat máak. Santiago 1:5, ku yaʼalik: «Wa yaan tiʼ teʼex ku bineltik naʼat tiʼeʼ ka seguernak u kʼáatik tiʼ Dios, bey túunoʼ yaan u tsʼaʼabaltiʼ, tumen Dioseʼ uts tu tʼaan u síik baʼaloʼob tiʼ tuláakal máak yéetel maʼatech u chʼinik tu táan u yich». Utiaʼal k-eʼesik yaan k-naʼateʼ kʼaʼabéet k-chaʼik u kaʼanskoʼon Jéeoba, tumen u kaʼansajeʼ ku kanáantkoʼon utiaʼal maʼ k-beetik baʼax kʼaas yéetel ku yáantkoʼon k-bisba maas maʼalob tu yéetel (Pro. 2:10-12). Beyoʼ ‹k-pʼáatal tiʼ u yaabilaj Dios› yéetel jeʼel u yantaltoʼon «le kuxtal minaʼan u xuuloʼ» (Jud. 21).

2. ¿Baʼax kun áantkoʼon k-chaʼik k-kaʼansaʼal tumen Dios?

² Yoʼolal le kʼeban yaan t-wíinkliloʼ, yoʼolal bix líiʼsaʼabikoʼon wa yoʼolal uláakʼ baʼaloʼobeʼ, jeʼel u talamtal k-chaʼik k-kaʼansaʼaleʼ. Chéen baʼaleʼ kéen k-il baʼax utsiloʼob ku taaskeʼ, k-tsʼáaik cuenta junpʼéel baʼal maʼalob yéetel junpʼéel bix u yeʼesiktoʼon u yaabilaj Dios. Proverbios 3:11 yéetel 12, ku yaʼalik: «In xibil paal, maʼ a [w]aʼalik maʼil tiʼ u nuʼuk tʼaan Yuumtsil». Ku yaʼalik xan: «Yuumtsileʼ ku yaʼalik u nuʼuk tiʼ máax u yaabiltmaj». Mix bikʼin unaj u tuʼubultoʼoneʼ Jéeobaeʼ u kʼáat ka xiʼiktoʼon utsil (xok Hebreoʼob 12:5-11). Jéeobaeʼ mantatsʼ ku kaʼanbesikoʼon maʼalob, tumen u kʼaj óoloʼon tubeel. Teʼ xookaʼ yaan k-ilik kanpʼéel baʼal yaan yil yéetel le kaʼanbesajoʼ: 1) k-kaʼansikba t-juunal wa k-controlartikba, 2) le  kaʼansaj yéetel le tsolnuʼuk ku tsʼáaik le taatatsiloʼoboʼ, 3) le kaʼansaj ku tsʼaʼabal teʼ múuchʼuliloʼ yéetel 4) junpʼéel baʼal maas yaj ke u tojkíintaʼal u tuukul máak.

3. ¿Bix jeʼel u yáantaʼal le paalaloʼob u kanik u controlartubaʼobeʼ? Kete.

³ Ichil u kaʼanskuba máak tu juunaleʼ táakaʼan u kanik u controlartuba wa u tojkíintik u tuukul utiaʼal u maas maʼalobtal baʼax ku beetik yéetel baʼax ku tuklik. Baʼaleʼ mix máak u yojel u controlartuba kéen síijik, le oʼolal unaj k-kanik bix jeʼel k-beetkeʼ. Lelaʼ bey jeʼex le táan u kanik juntúul paal u natʼ bicicletaeʼ. Tu káajbaleʼ le taatatsiloʼ ku machik le bicicleta utiaʼal maʼ u lúubul u chan hijooʼ. Jujunpʼíitileʼ ku bin u chaʼik le bicicleta tiʼoʼ. Tak kéen u yil tsʼoʼok u kanik le paal u controlartikoʼ, ku chaʼik u bin tu juunal. Bey u yúuchul xan kéen líiʼsaʼak le paalaloʼoboʼ: wa ku chúukpajal u yóol le taatatsiloʼob u ‹líiʼsoʼob yéetel u kaʼansaj bey xan yéetel u tsolnuʼuk Jéeobaoʼ›, le paalaloʼoboʼ ku yantal u naʼatoʼob yéetel ku kanik u controlartubaʼob (Efe. 6:4).

4, 5. 1) ¿Baʼax yaan yil u kaʼanskuba máak yéetel le «túumben modos[oʼ]»? 2) Wa yaan kʼiin k-lúubul tiʼ baʼax kʼaaseʼ, ¿baʼaxten maʼ unaj k-tuklik tsʼoʼoktoʼon beyoʼ?

⁴ Bey xan u yúuchul yéetel le máaxoʼob ku kankoʼob u jaajil le tsʼoʼok u nuuktaloʼoboʼ. Kex u yojel u controlartubaʼob tiʼ jujunpʼéel baʼaloʼobeʼ, maʼ yiijchajaʼan u tuukuloʼob tiʼ baʼaxoʼob yaan yil yéetel Diosiʼ. Baʼaleʼ kéen káajak u ‹búukintikoʼob le túumben modos› yéetel kéen u tsʼáa u yóoloʼob kuxtal jeʼex Cristoeʼ, jujunpʼíitil ku bin u yiijtal u tuukuloʼob (Efe. 4:23, 24). Jach kʼaʼanaʼan k-kaʼansikba t-juunal, tumen leloʼ ku yáantkoʼon k-il «bix jeʼel k-náachkuntikba tiʼ baʼaloʼob kʼaastak yéetel tiʼ luʼumkabil tsʼíibolaloʼobeʼ, bix jeʼel u yantaltoʼon junpʼéel toj kuxtal yéetel junpʼéel maʼalob tuukuleʼ, yéetel bix jeʼel k-kʼubik óol k-meyajt Dios teʼ yóokʼol kaab yaan bejlaʼaʼ» (Tito 2:12).

⁵ Chéen baʼaleʼ láaj kʼeban máakoʼon (Ecl. 7:20). Le oʼolaleʼ wa yaan kʼiin k-lúubul tiʼ baʼax kʼaaseʼ maʼ u kʼáat u yaʼal wa jach junpuliʼ maʼ k-ojel k-controlartbaiʼ. Proverbios 24:16, ku yaʼalik yoʼolal le utsil máakoʼ: «Kex lúubuk siete u téeneleʼ, bíin líikʼik bukaʼaj u téenel tu kaʼatéen». ¿Bix u beetik? Maʼ chéen tu juunaliʼ, baʼaxeʼ yéetel u kiliʼich muukʼ Dios (xok Filiposiloʼob 4:13). Ichil u yich le kiliʼich muukʼoʼ táakaʼan u controlarkuba máak; leloʼ junpʼéel baʼal chíikaʼan tiʼ u kaʼanskuba máak yéetel u tojkíintik u tuukul.

6. ¿Bix jeʼel u maas maʼalobtal k-xokik le Bibliaoʼ? (Ilawil le fotoʼob yaan tu káajbal le xookaʼ.)

⁶ Utiaʼal k-kanik k-tojkíint k-tuukuleʼ unaj xan k-payalchiʼ tiʼ Jéeoba, k-xokik le Bibliaoʼ yéetel k-tuukul tiʼ baʼax ku yaʼalik. Chéen baʼaleʼ, ¿baʼax jeʼel a beetik wa maʼ chéen chʼaʼabil a xokik le Bibliaoʼ bey xan wa maʼ uts ta tʼaan a xookiʼ? Maʼ u lúubul a wóol. Wa teech a kʼáateʼ, Jéeobaeʼ jeʼel u yáantkech a tsʼíibolt a xokik le Bibliaoʼ (1 Ped. 2:2). Yáaxeʼ kʼáattiʼ ka u yáantech utiaʼal ka suukak a xokik le Bibliaoʼ. Kéen tsʼoʼokkeʼ jóoʼs u súutukil utiaʼal a xokik. Maʼ xaaneʼ kéen káajakeʼ maʼ yaʼab ken a xokiʼ. Baʼaleʼ jujunpʼíitileʼ yaan u suuktaltech yéetel yaan u yutstal ta wich; yaan xan a disfrutartik le súutukiloʼob ka jóoʼsik utiaʼal a tuukul tiʼ baʼaxoʼob u yaʼalmaj Jéeobaoʼ (1 Tim. 4:15).

7. Tsikbalt junpʼéel baʼax uchaʼan ku yeʼesikeʼ wa k-kaʼansikba t-juunaleʼ jeʼel k-kʼuchul k-maas meyajt Dioseʼ.

⁷ Wa suuk k-kaʼansikba t-juunaleʼ yaan xan u páajtal k-beetik le baʼaxoʼob k-chʼaʼtuklik utiaʼal k-maas meyajtik Diosoʼ. Koʼox ilik baʼax tu beetaj juntúul taatatsil ka tu tsʼáaj cuenta maʼ jach kiʼimak u yóol kʼaʼaytaj jeʼex tu káajbaleʼ. Letiʼeʼ tu chʼaʼtukleʼ yaan u beetik u precursor regularil. Utiaʼal leloʼ káaj u xokik le publicacionoʼob ku tʼaanoʼob tiʼ u beetik máak u precursoriloʼ yéetel tu kʼáataj tiʼ Jéeoba ka áantaʼak u beete. Leloʼ tu beetaj u maas  biskuba yéetel Jéeoba, tsʼoʼoleʼ tu maas tsʼíiboltaj u beetik u precursor regularil. Le ka tu yilaj ku béeytaleʼ tu beetaj xan u precursor auxiliaril. Tu tsʼáaj u yóol tiʼ baʼax u kʼáat u beetoʼ yéetel maʼ náay u yóol tiʼ yaanal baʼaloʼobiʼ. ¿Baʼax úuch ka tsʼoʼoki? Páajchaj u beetik u precursor regularil.

8-10. 1) ¿Baʼax kun áantik le taatatsiloʼob u líiʼs u paalaloʼob yéetel u kaʼansaj Jéeobaoʼ? 2) ¿Baʼax ku kanik le taatatsiloʼob tiʼ Noeoʼ?

⁸ Le taatatsiloʼob j-Jaajkunajoʼoboʼ u yojloʼob kʼaʼabéet u ‹líiʼsik u paalaloʼob yéetel u kaʼansaj bey xan yéetel u tsolnuʼuk Jéeoba› (Efe. 6:4). Leloʼ maʼ chéen chʼaʼabiliʼ, maases yoʼolal le baʼaloʼob ku sen úuchul bejlaʼoʼ (2 Tim. 3:1-5). Le paalaloʼoboʼ maʼ u yojloʼob baʼax uts yéetel baʼax kʼaas kéen síijkoʼobiʼ, tumen maʼ kaʼansaʼan u concienciaʼobiʼ. Lelaʼ chéen ku béeytal yéetel le kaʼansaj ku tsʼaʼabaltiʼoboʼ (Rom. 2:14, 15). Juntúul máak ku xakʼaltik u tʼaaniloʼob le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ le tʼaan griego ku suʼutul «kaʼansajoʼ» u kʼáat u yaʼal xan «u chʼíijsaʼal le paalaloʼoboʼ» wa u líiʼsaʼaloʼob utiaʼal u beetkoʼob baʼax maʼalob kéen nuukchajkoʼob.

⁹ Le paalaloʼoboʼ ku yuʼubikoʼob kanáantaʼanoʼob kéen tsolnuʼuktaʼakoʼob yéetel yaabilaj tumen u taataʼob. Ku kankoʼobeʼ tuláakal baʼal yaan u pʼiis, yéetel tuláakal baʼax ku beetik máakeʼ ku taasik utsiloʼob wa talamiloʼob. Le oʼolal le taatatsiloʼoboʼ jach kʼaʼabéet u kaxtikoʼob u nuʼuktaj Jéeoba utiaʼal u líiʼsik u paalaloʼob. Maʼ u tuʼubultoʼoneʼ yaan tuʼuxoʼobeʼ jejeláas bix u líiʼsaʼal le paalaloʼoboʼ yéetel jeʼel xan u kʼexpajal kéen máanak kʼiineʼ. Baʼaleʼ wa le taatatsil ku beetik baʼax ku yaʼalik Diosoʼ, maʼ kʼaʼabéet u sen tuklik bix ken u líiʼsil u paalaliʼ mix u kaxtik áantaj teʼ yóokʼol kaabaʼ.

¹⁰ Koʼox ilik baʼax tu beetaj Noé. Le ka aʼalaʼabtiʼ tumen Jéeoba ka u beet junpʼéel arcaeʼ, u yojel maʼ tu páajtal u confiarkuba chéen tiʼ baʼax u yojel, tumen mix juntéen u beet junpʼéeliʼ. Le oʼolal anchaj u confiar tiʼ Jéeoba yéetel ‹u beetik tuláakal baʼax aʼalaʼabtiʼ› (Gén. 6:22). ¿Bix biniktiʼ? Tu salvartuba junmúuchʼ yéetel u familia úuchik u yookloʼob teʼ arcaoʼ. Tsʼoʼoleʼ úuchik u chaʼik u nuʼuktaʼal tumen Jéeobaeʼ béeychaj u kaʼansik maʼalob u paalal yéetel tu tsʼáaj junpʼéel maʼalob ejemplo tiʼob kex yaʼab baʼaloʼob kʼaastak ku beetaʼal táanil tiʼ le Búulkabaloʼ (Gén. 6:5).

11. ¿Baʼax utsil jeʼel u kʼamik le taatatsiloʼob wa ku líiʼsik u paalaloʼob jeʼex u yaʼalik Jéeobaoʼ?

¹¹ Wa yaan a paalaleʼ, ¿bix jeʼel a beetik jeʼex Noeeʼ? Beet baʼax ku yaʼalik Jéeoba. Chaʼa u yáantkech a líiʼs a paalal yéetel u tsolnuʼukoʼob yaan teʼ Bibliaoʼ bey xan le ku tsʼaʼabal tumen u kaajaloʼ. Maʼ xaaneʼ kéen máanak kʼiineʼ yaan u tsʼáaikoʼobtech u diosboʼotikil. Juntúul sukuʼuneʼ tu tsʼíibtaj: «Jach kin tsʼáaik u diosboʼotikil tiʼ in taataʼob yoʼolal bix tu líiʼsilenoʼob. Tu beetoʼob tuláakal le ku páajtal utiaʼal u kʼuchloʼob tin puksiʼikʼaloʼ. Letiʼobeʼ tu yáantenoʼob maas náatsʼal tiʼ Jéeoba». Chéen baʼaleʼ kex ku tsʼáaik u yóol le taatatsiloʼob u kaʼans maʼalob u paalaloʼobeʼ,  yaan tiʼ letiʼobeʼ ku náachtaloʼob tiʼ Jéeoba. Kex beyoʼ wa tu beetoʼob tuláakal le ku páajtal utiaʼal u kʼuchloʼob tu puksiʼikʼaloʼobeʼ maʼ unaj u chiʼichnaktaloʼobiʼ. Maʼ unaj u tuʼubultiʼobeʼ le paaloʼ jeʼel u suut ichil u kaajal Jéeoba kéen máanak kʼiineʼ.

12, 13. 1) ¿Bix jeʼel u beetik le taatatsiloʼob baʼax u kʼáat Jéeoba kéen jóoʼsaʼak juntúul u paalaloʼob teʼ múuchʼuliloʼ? 2) ¿Baʼax utsil tu kʼamaj junpʼéel familia úuchik u yuʼubik tʼaan le taatatsiloʼoboʼ?

¹² Kéen expulsartaʼak juntúul paal teʼ múuchʼuliloʼ jach ku talamtal tiʼ u taataʼob u beetkoʼob baʼax ku yaʼalik Jéeoba. Koʼox ilik baʼax úuch tiʼ juntúul kiik le ka lukʼ u hija tu yotoch úuchik u jóoʼsaʼal teʼ múuchʼuliloʼ. Le kiikaʼ ku yaʼalik: «Kin kaxtik kaʼach teʼ publicacionoʼob baʼax jeʼel u yáantken in waʼal maʼ kʼaas ka in máans tiempo yéetel in hija bey xan yéetel in wáabiliʼ». U yíichameʼ yéetel yaabilaj tu tsolajtiʼeʼ desde ka jóokʼ u hija tu yotochoʼobeʼ u kaʼakaʼaj yéetel baʼax ku beetik. Letiʼobeʼ chéen unaj u chúukpajal u yóoloʼob tiʼ Jéeoba yéetel u chaʼikoʼob u tojkíintaʼal u tuukul u hijaʼob.

¹³ Ka máan wa jaypʼéel añoseʼ u hijaeʼ suunaj ichil u kaajal Jéeoba. Le maamatsiloʼ ku yaʼalik: «Beoraaʼ óoliʼ sáamsamal ku tʼanken wa ku túuxtikten mensaje. Tsʼoʼoleʼ jach ku respetarkoʼon tumen t-beetaj baʼax ku yaʼalik Jéeoba. Jatsʼuts bix k-bisikba bejlaʼeʼ». Wa jóoʼsaʼan juntúul a paal teʼ múuchʼuliloʼ, ¿yaan wa a kʼubik a wóol tiʼ Jéeoba yéetel tuláakal a puksiʼikʼal, wa yaan a beetik chéen le baʼax ka tuklik maʼaloboʼ? (Pro. 3:5, 6). Kʼaʼajaktecheʼ le bix u kaʼanskoʼon Jéeobaoʼ ku yeʼesik yaan u naʼat yéetel jach u yaabiltmoʼon. Maʼ u tuʼubultecheʼ Jéeobaeʼ tu túuxtaj Jesús u salvart tuláakal máak, tak le a hijooʼ, tumen maʼ u kʼáat ka xuʼulsaʼak tiʼ mix máakiʼ (xok 2 Pedro 3:9). Le oʼolaleʼ, taatatsileʼex, confiarneneʼex tiʼ u kaʼanbesaj yéetel u tsolnuʼuk Jéeoba, kex wa yaan kʼiin yaj a wuʼuyikeʼex le baʼax ku yaʼalik ka a beeteʼexoʼ. Táan óolteʼex u kaʼanbesaj Jéeoba, maʼ a tsʼáaikbaʼex tu contra.

14. ¿Baʼax utsil k-kʼamik tiʼ le kaʼansaj ku taal tiʼ Jéeoba ku tsʼaʼabal tumen le «j-kanan ayikʼalil[oʼ]»?

¹⁴ Jéeobaeʼ u yaʼalmaj yaan u kanáantik, u nuʼuktik yéetel u kaʼansik máaxoʼob meyajtik; lelaʼ jejeláas bix u beetik. Letiʼeʼ tu tsʼáaj u Hijo u kanáant le múuchʼuliloʼ. Jesús xaneʼ tu tsʼáaj juntúul «j-kanan ayikʼalil chúukaʼan u yóol» utiaʼal u tsʼáaik le janal espiritual jach tu kʼiiniloʼ (Luc. 12:42). Le «j-kanan ayikʼalil[oʼ]» jejeláas xan bix u nuʼuktikoʼon yéetel u kaʼanbesikoʼon. ¿A wuʼuymaj wa junpʼéel tsoltʼaan wa yaan baʼax a xokmaj tiʼ junpʼéel revista tu yáantech a kʼex a tuukul wa a xulik a beetik baʼax kʼaas? Wa beyoʼ unaj u kiʼimaktal a wóol, tumen leloʼ u kʼáat u yaʼaleʼ táan a chaʼik u kaʼansikech Jéeoba (Pro. 2:1-5).

15, 16. 1) ¿Bix jeʼel k-jóoʼsik u yutsil le meyaj ku beetik le ancianoʼoboʼ? 2) ¿Bix jeʼel k-áantaj utiaʼal ka meyajnak le ancianoʼob yéetel kiʼimak óolaloʼ?

¹⁵ Cristoeʼ u tsʼaamaj xan ancianoʼob utiaʼal u kanáantkoʼob le múuchʼuliloʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ le ancianoʼoboʼ «wíinikoʼob bey siibal» tsʼaʼantoʼoneʼ (Efe. 4:8, 11-13). ¿Bix jeʼel k-jóoʼsik u yutsileʼ? Unaj u yantaltoʼon le fe yaantiʼoboʼ, k-beetik le baʼaxoʼob maʼalobtak ku beetkoʼoboʼ yéetel k-tsʼáaik ichil k-kuxtal le tsolnuʼuk ku jóoʼskoʼob teʼ Bibliaoʼ (xok Hebreoʼob 13:7, 17). Kʼaʼajaktoʼoneʼ le ancianoʼoboʼ u yaabiltmoʼonoʼob yéetel u kʼáatoʼob ka maas náatsʼkoʼon yiknal Jéeoba. Jeʼex wa ku yilkoʼob táan k-peʼertik muchʼtáambaloʼob wa maʼ k-tsʼaamaj k-óol k-meyajt Dioseʼ, tu séebaʼanil ku tsʼáaikoʼobtoʼon le áantaj kʼaʼabéetoʼ. Yaan u yuʼubikoʼob baʼax ken k-aʼale, yaan u líiʼskoʼob k-óol yéetel yaan u tsʼáaikoʼobtoʼon maʼalob tsolnuʼukoʼob chʼaʼan teʼ Bibliaoʼ. ¿Ka tsʼáaik cuenta wa bukaʼaj u yaabiltmech Jéeoba ikil u tsʼáaik ancianoʼob?

¹⁶ Maʼ chéen chʼaʼabil u tsolnuʼuktaʼal máak tumen le ancianoʼoboʼ. Koʼox tuukul tiʼ profeta Natán. ¿Bix a tuklik tu yuʼubiluba le ka  túuxtaʼab u yáant David úuchik u yóotik u taʼak tsʼoʼok u lúubul tiʼ junpʼéel nojoch kʼebanoʼ? (2 Sam. 12:1-14.) Apóstol Pablo xaneʼ anchaj u yaʼalik tiʼ apóstol Pedro maʼ maʼalob úuchik u pʼatik juntséelil le j-táanxel luʼumiloʼoboʼ (Gal. 2:11-14). ¿Bix túun jeʼel a wáantaj utiaʼal maʼ u talamtal tiʼ le ancianoʼob u beetik u meyajoʼob teʼ múuchʼuliloʼ? Eʼes kabal óolal, kʼam le tsolnuʼuk ku tsʼaʼabaltechoʼ yéetel tsʼáa u diosboʼotikil. Kʼaʼajaktecheʼ le áantaj ku tsʼaʼabaltechoʼ tiʼ Jéeoba u taal tumen u yaabiltmech. Wa ka beetik beyoʼ yaan u bintech utsil, tsʼoʼoleʼ le ancianoʼoboʼ yéetel kiʼimak óolal ken u beet u meyajoʼob.

17. ¿Bix áantaʼabik juntúul kiik tumen le ancianoʼoboʼ?

¹⁷ Juntúul kiikeʼ ku yaʼalikeʼ yoʼolal le baʼaxoʼob uchaʼantiʼoʼ ku talamtal kaʼach u yaabiltik Jéeoba yéetel jach lubaʼan u yóol. Ku yaʼalik: «In wojel kʼaʼabéet in tʼaan yéetel le ancianoʼoboʼ. Le ka tin beeteʼ maʼ tsʼíikilnajoʼobiʼ mix tu kʼeyenoʼobiʼ, baʼaxeʼ jach tu líiʼsoʼob in wóol. Cada kéen tsʼoʼokok le muchʼtáambaloʼ kex yaʼab baʼax ku beetkoʼobeʼ yaan u náatsʼal kex chéen juntúul tiʼ letiʼob u kʼáatten bix yaniken. Yoʼolal baʼax uchaʼanteneʼ maʼ tin creertik kaʼach wa jeʼel u kʼuchul u yaabiltiken Dioseʼ. Baʼaleʼ tin wilaj jach tu jaajil u yaabiltmen tumen yaʼab u téenel tsʼoʼok in wáantaʼal tumen le ancianoʼob yéetel uláakʼ sukuʼunoʼoboʼ. Kin kʼáatik tiʼ Jéeoba ich payalchiʼ ka u yáanten pʼáatal tu yiknal utiaʼal mantatsʼ».

18, 19. ¿Baʼax jeʼel u yúuchul tiʼ máak wa maʼ tu chaʼik u tojkíintaʼal u tuukuleʼ? Tsʼáa junpʼéel ejemplo.

¹⁸ U jaajileʼ yaj u kaanbal máak kéen castigartaʼak, baʼaleʼ maas yaj baʼax ku yúuchul tiʼ máax maʼ tu kʼamik le tsolnuʼukoʼ (Heb. 12:11). Bey úuchik tiʼ Caín yéetel tiʼ rey Sedequíasoʼ. Dioseʼ le ka tu yilaj Caín u pʼekmaj u yíitsʼin yéetel u kʼáat u kíimseʼ, tu tsolaj u nuʼuk tiʼ: «¿Baʼaxten ka pʼuʼujul yéetel ka tsʼíikkuntik u táan a wich? Wa ka [a] beet baʼal utseʼ, jeʼel u páajtal a líiʼsik a wicheʼ; baʼaleʼ tu yoʼolal maʼ ta beetkeʼ, le kʼebanoʼ táan u páaʼtik u súutukil utiaʼal u tʼonaʼankúuntikech. Tu jaajileʼ techeʼ jeʼel u páajtal a tʼonaʼankúuntik loʼobaleʼ» (Gén. 4:6, 7). Chéen baʼaleʼ Caíneʼ maʼ tu yuʼubaj u tʼaan Jéeobaiʼ. Tu kíimsaj u yíitsʼin, ka anchaj u muʼyaj ichil tuláakal u kuxtal yoʼolal le baʼax tu beetoʼ (Gén. 4:11, 12). Wa ka u chaʼa Caín u tojkíintaʼal u tuukul tumen Jéeobaeʼ maʼ tun sen muʼyaj kaʼachi.

¹⁹ Sedequíaseʼ juntúul kʼasaʼan rey séeb u chʼaʼik saajkil. Le ka tu beetaj u reyiloʼ jach talam le kuxtal tu kaajil Jerusalenoʼ. Yaʼab u téenel aʼalaʼabtiʼ tumen profeta Jeremías unaj u xuʼulul u beetik baʼax kʼaas, chéen baʼaleʼ maʼ tu kʼexaj u tuukuliʼ, le oʼolal bin kʼaasil tiʼ (Jer. 52:8-11). Jeʼex k-ilkoʼ Jéeobaeʼ maʼ u kʼáat ka muʼyajnakoʼon yoʼolal baʼaloʼob kʼaastak k-beetkiʼ (xok Isaías 48:17, 18).

20. Aʼal baʼax kun úuchul tiʼ le máax ku chaʼik u tojkíintaʼal u tuukuloʼ bey xan tiʼ le maʼatechoʼ.

²⁰ Teʼ kʼiinoʼobaʼ u maas yaʼabil le máakoʼoboʼ maʼ tu chaʼik u tojkíintaʼal u tuukuloʼob tumen Dios. Baʼaleʼ ichil junpʼíit kʼiineʼ le máaxoʼob maʼ tu kʼexik u tuukuloʼoboʼ jach yaan u muʼyajoʼob yéetel yaan u bin kʼaasil tiʼob (Pro. 1:24-31). Le oʼolal unaj k-chaʼik k-kaʼansaʼal yéetel u tojkíintaʼal k-tuukul tumen Jéeoba utiaʼal u yantal k-naʼat. Proverbios 4:13, ku yaʼalik baʼax unaj k-beetik: «Chʼikaba kaanbal[,] maʼ chaʼik u náayal a wóol; tsʼoʼokbese, tumen [le kaanbaloʼ] kuxtal a tiaʼal».