1, 2. 1) ¿Bey tiʼ baʼax súutukiloʼob maʼ chéen chʼaʼabil u perdonar máakiʼ? 2) ¿Bix tu yeʼesil Denise tsʼoʼok u perdonar?

 ¿MAʼ CHÉEN chʼaʼabil wa a wilik a perdonariʼ? Yaʼab tiʼ toʼoneʼ bey u yúuchultiʼoʼ maases wa ku jach yaatal k-óol yoʼolal baʼax ku yaʼalik bey xan wa yoʼolal baʼax ku beetik wa máax. Chéen baʼaleʼ kex ka jach yaachajak k-óoleʼ jeʼel u páajtal k-perdonareʼ. Koʼoneʼex ilik baʼax úuch tiʼ Denise, a letiʼeʼ kex jach yaachaj u yóoleʼ tu yeʼesaj jach tu jaajil ku perdonar. Tu añoil 2017, Denise yéetel u familiaeʼ bin u kʼaj óoltoʼob le túumben central mundial tiʼ u testigoʼob Jéeobaoʼ. Le táan u suutoʼob tu yotochoʼoboʼ chocartaʼaboʼob tumen juntúul máak. Deniseeʼ desmayarnaji, le ka aajeʼ tu yojéelteʼ grave yanik u paalaloʼob, yéetel Brian u yíichameʼ, kíimi. Letiʼeʼ ku yaʼalik bix tu yuʼubiluba: «Tin wuʼuyaj xeʼexetʼpajaʼan in puksiʼikʼal, hasta maʼ tin kaxtik baʼax ku yúuchulten». Tsʼoʼoleʼ letiʼeʼ tu yojéelteʼ le ka úuch le accidenteoʼ le máax chocartoʼoboʼ maʼ naayal u yóoliʼ mix kalaʼaniʼ yéetel maʼ u drogarmubaiʼ. Denise túuneʼ orarnaj tiʼ Jéeoba utiaʼal ka yanak jeetsʼelil tiʼ yéetel maʼ u kʼuuxil tu contra le máakoʼ.

² Le máax chocartoʼoboʼ aʼalaʼabeʼ kex maʼ u yóoliliʼeʼ yaan máax tu kíimsaj yéetel wa ku yilaʼal u culpa le baʼax úuchoʼ yaan u kʼaʼalal cárcel. Chéen baʼaleʼ juntúul tiʼ le policíaʼoboʼ tu yaʼalaj tiʼ Denise kʼaʼabéet u bin u yaʼal le baʼax úuchoʼ, yéetel le baʼax ken u yaʼaloʼ yaan u meyaj utiaʼal u yilaʼal baʼax kun úuchul yéetel le máakoʼ. Deniseeʼ ku yaʼalik: «Le ka tin tsikbaltaj tu kaʼatéen le baʼax úuchoʼ, tin wuʼuyaj bey luʼsaʼab u puntadasil in heridaeʼ ka  láalaʼab taʼab tu yóokʼol». Ka máan wa jaypʼéel semanaʼobeʼ Deniseeʼ bin teʼ juiciooʼ ka waʼalaj tʼaan tu táan le máak jach tu beetaj loob tiʼ u familiaoʼ. ¿Baʼax tu yaʼalaj? Deniseeʼ tu yaʼalaj tiʼ le juezoʼ ka u chʼaʼ óotsilil tiʼ le máakoʼ. b Le ka tsʼoʼok u tʼaan Deniseeʼ le juezoʼ túupʼ u yokʼol, ka túun tu yaʼalaj: «Veinticinco años joʼopʼok in beetik in juezil, chéen baʼaleʼ mix juntéen in wuʼuy u yaʼalaʼal junpʼéel baʼal bey teʼ tribunalaʼ. U suukileʼ u familia le máax beetaʼab loob tiʼoʼ maʼatech u kʼáatik ka chʼaʼabak óotsilil tiʼ le máax beet looboʼ. Yáax in wilik u perdonartaʼal máak beyaʼ yéetel u yeʼesaʼal yaabilaj tiʼ».

 3. ¿Baʼax áant Denise perdonar?

³ ¿Baʼax áant Denise perdonar? Letiʼe úuchik u tuukul tiʼ bix u perdonar Jéeobaoʼ (Miq. 7:18). Wa nojoch baʼal k-ilik bix u perdonar Jéeobaeʼ yaan k-tsʼíiboltik k-perdonartik u maasil.

 4. ¿Baʼax u kʼáat Jéeoba ka k-beete? (Efesios 4:32).

⁴ Jéeobaeʼ ku perdonarkoʼon yéetel u jaajil u yóol yéetel u kʼáat ka k-beet xan beyoʼ (xok Efesios 4:32). Letiʼeʼ ku páaʼtikeʼ ka k-perdonart le máaxoʼob beetik u yaatal k-óoloʼ (Sal. 86:5; Luc 17:4). Teʼ xookaʼ yaan k-tʼaan tiʼ óoxpʼéel baʼaloʼob ken u yáantoʼon perdonar.

MAʼ A TAʼAKIK BIX A WUʼUYIKABA

 5. Jeʼex u yaʼalik Proverbios 12:​18, maʼ xaaneʼ, ¿bix jeʼel k-uʼuyikba kéen ofendertaʼakoʼoneʼ?

⁵ Maʼ xaaneʼ maas jeʼel u yaatal k-óol le kéen beetaʼaktoʼon wa baʼax tumen juntúul k-amigo wa tumen juntúul k-láakʼtsileʼ (Sal. 55:​12-14). Yaan kʼiineʼ como jach yaachajaʼan k-óoleʼ k-uʼuyik bey táan u loʼomol k-puksiʼikʼal yéetel junpʼéel espadaeʼ (xok Proverbios 12:18). Wa k-taʼakik bix k-uʼuyikba bey xan wa k-beetik bey mix baʼal uchaʼaneʼ, bey ka chʼiʼikik junpʼéel espada t-puksiʼikʼal yéetel maʼ k-beetik mix baʼal utiaʼal k-jóoʼskeʼ. Bey túun xanoʼ wa maʼ t-beetik mix baʼal utiaʼal k-tsʼakik le k-puksiʼikʼal beetaʼan loob tiʼoʼ mix bikʼin kun utstal.

 6. U suukileʼ, ¿baʼax ku beetik máak kéen ofendertaʼak?

⁶ U suukileʼ le kéen ofendertaʼak máakeʼ tu séebaʼanil ku pʼuʼujul. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ maʼ xaaneʼ leloʼ jeʼel u yúuchultoʼoneʼ. Pero ku yaʼaliktoʼon xaneʼ maʼ unaj k-chaʼik k-pʼuʼujul yéetel k-chʼaʼkʼuxtik máakiʼ (Sal. 4:4; Efe. 4:26). ¿Baʼaxten? Tumen yaʼab u téeneleʼ le bix k-uʼuyikbaoʼ jeʼel u túulchʼintkoʼon k-beet wa baʼaxeʼ. Wa jach pʼujaʼanoʼoneʼ jeʼel k-beetik baʼax maʼ maʼalobeʼ (Sant. 1:20). Kʼaʼajaktoʼoneʼ u suukileʼ k-kʼuuxil kéen beetaʼaktoʼon wa baʼax, pero tiʼ toʼon ku depender wa yaan u seguer k-kʼuuxil wa maʼ.

 7. Maʼ xaaneʼ, ¿bix uláakʼ jeʼel u yuʼubikuba máak le kéen beetaʼak wa baʼax tiʼeʼ?

⁷ Le kéen beetaʼak wa baʼax tiʼ máakeʼ maʼ xaaneʼ jejeláas bix jeʼel u yuʼubikubaeʼ. Por ejemploeʼ juntúul kiik ku kʼaabaʼtik Anneʼ ku yaʼalik: «Tin chichnileʼ in papáeʼ tu pʼataj in maamaeʼ ka tsʼoʼok u beel yéetel le koʼolel kanáantkoʼonoʼ. Tin wuʼuyaj xúumpʼattaʼaben. Tsʼoʼoleʼ le ka yanchaj u paalaloʼobeʼ tin wuʼuyaj maas u yaabiltmaj le uláakʼ u paalaloʼoboʼ. Le oʼolal le ka nojochchajeneʼ tin wuʼuyaj mix máak yaabiltmilen». Juntúul kiik ku kʼaabaʼtik Georgetteeʼ tu yaʼalaj bix tu yuʼubiluba le ka tu yojéeltaj táan u tuʼusul tumen u yíichamoʼ: «Xeʼexetʼpaj in puksiʼikʼal. Desde t-chichnil jach maʼalob k-bisikba, tsʼoʼoleʼ k-múul beetik k-precursoril kaʼachi». Juntúul kiik ku kʼaabaʼtik Naomieʼ ku yaʼalik: «Mix juntéen máan tin tuukul wa yaan u beetikten loob in wíicham. Le ka tu yaʼalajten  ku taʼakikuba utiaʼal u chaʼantik pornografíaeʼ tin wuʼuyaj tu tusen yéetel tu traicionarten».

 8. 1) ¿Baʼaxten kʼaʼabéet k-perdonartik u maasil? 2) ¿Baʼax utsiloʼob ku taasiktoʼon k-perdonar? (Ilawil le cuadro « ¿Kux túun wa láayliʼ saajkech yoʼolal le baʼax beetaʼabtechoʼ?»).

⁸ U jaajileʼ maʼ tu páajtal k-controlartik baʼax ku yaʼalik u maasil mix baʼax ku beetkoʼob. Pero le baʼax jeʼel u páajtal k-controlarkoʼ letiʼe baʼax k-beetik toʼonoʼ. Le baʼax maas maʼalob jeʼel u páajtal k-beetkoʼ k-perdonar. ¿Baʼaxten? Tumen k-yaabiltmaj Jéeoba yéetel letiʼeʼ u kʼáat xan ka perdonarnakoʼon. Kʼaʼajaktoʼoneʼ wa láayliʼ pʼujaʼanoʼon yéetel maʼ t-perdonartik le máax beettoʼon looboʼ jeʼel k-eʼesik minaʼan k-naʼateʼ yéetel jeʼel tak u beetik k-kʼojaʼantaleʼ (Pro. 14:​17, 29, 30). Koʼoneʼex ilik baʼax ku yaʼalik juntúul kiik ku kʼaabaʼtik Christine: «Wa jach kʼuuxilnajaʼaneneʼ ku pʼáatal maʼ tin jach cheʼej, maʼ tin kanáantik baʼax kin jaantik yéetel maʼ tin wenel tubeel. Tsʼoʼoleʼ ku pʼáatal maas istikyaj in controlartik bix in wuʼuyikinba. Leloʼ ku afectartik bix in biskinba yéetel in wíicham bey xan bix in biskinba yéetel u maasil».

 9. ¿Baʼaxten maʼ unaj k-chʼaʼkʼuxtik mix máakiʼ?

⁹ ¿Kux túun wa maʼatech u kʼáataʼaltoʼon perdón tumen le máax beet u yaatal k-óoloʼ? Kex beyoʼ yaan baʼax jeʼel u páajtal a beetik utiaʼal maʼ u seguer u kuup ta puksiʼikʼaleʼ. Georgette, le kiik t-chʼaʼchiʼitaj teʼ párrafo 7, ku yaʼalik: «Kex chan xáanchajeʼ páajchaj u xuʼulul in pʼektik le in wíicham kaʼachoʼ. Ka tsʼoʼok in beetik leloʼ tin wuʼuyaj jach yanchajten jeetsʼelil». Le kéen xuʼuluk k-pʼektik wa máaxeʼ ku kaʼa kiʼimaktal k-óol. Tsʼoʼoleʼ bey táan k-síik tiʼ toʼon junpʼéel regaloeʼ tumen ku káajal k-disfrutartik le kuxtaloʼ (Pro. 11:17). Maʼ xaaneʼ techeʼ tsʼoʼok a reconocertik bix a wuʼuyikaba, pero maʼ xaaneʼ todavía maʼ listoech utiaʼal a perdonartik le máax beet u yaatal a wóoloʼ. Koʼoneʼex ilik baʼax uláakʼ jeʼel u páajtal a beetkeʼ.

TUʼUBS LE BAʼAX ÚUCHOʼ

10. ¿Baʼaxten kʼaʼabéet k-chaʼik u máan tiempo utiaʼal u tsʼáakal k-puksiʼikʼal? (Ilawil xan le dibujoʼoboʼ).

¹⁰ ¿Baʼax jeʼel u yáantkech utiaʼal a tuʼubsik wa utiaʼal maʼ u seguer u beetik u yaatal a wóol le baʼax úuchoʼ? Yáaxeʼ chaʼa u máan le tiempooʼ. Utiaʼal k-naʼatikeʼ koʼoneʼex tuukul tiʼ lelaʼ: juntúul máakeʼ ku yantaltiʼ junpʼéel accidente yéetel ku bisaʼal yiknal doctor. Chéen baʼaleʼ utiaʼal u maʼalobtaleʼ kʼaʼabéet u máan tiempo. Lelaʼ  bey xan u yúuchul utiaʼal u yutstal k-puksiʼikʼaloʼ. Kʼaʼabéet u máan tiempo utiaʼal u páajtal k-perdonar tu jaajil k-óol (Ecl. 3:3; 1 Ped. 1:22).

11. ¿Bix jeʼel u yáantkech le oración utiaʼal a perdonaroʼ?

¹¹ U kaʼapʼéeleʼ kʼáat tiʼ Jéeoba ich oración ka u yáantech perdonar. c Ann, le kiik t-chʼaʼchiʼitaj teʼ párrafo 7, ku yaʼalik bix áantaʼabik tumen le oraciónoʼ. Ku yaʼalik: «Tin kʼáataj tiʼ Jéeoba ka u perdonart tuláakal le familia yoʼolal le baʼaloʼob t-aʼalaj wa t-beetaj maʼ maʼalobtakoʼ. Ka tsʼoʼokeʼ tin tsʼíibtaj junpʼéel carta tiʼ in papá yéetel u yatan tuʼux kin waʼaliktiʼob kin perdonarkoʼob». Anneʼ ku yaʼalikeʼ maʼ chéen chʼaʼabil tu beetiliʼ. Ku seguer u yaʼalik: «Tin tsʼáaj in wóol perdonar jeʼex u beetik Jéeobaeʼ. Yaanten u esperanzail ka taakchajak u kʼaj óoltaʼal Jéeoba tumen in papá bey xan tumen u yatan».

12. ¿Baʼaxten unaj k-confiar tiʼ Jéeoba maʼ tiʼ bix k-uʼuyikbaiʼ? (Proverbios 3:​5, 6).

¹² U yóoxpʼéeleʼ confiarnen tiʼ Jéeoba maʼ tiʼ bix a wuʼuyikabaiʼ (xok Proverbios 3:​5, 6). Jéeobaeʼ u yojel bix jeʼel u bintoʼon maʼalobileʼ (Isa. 55:​8, 9). Letiʼeʼ mix juntéen ken u kʼáattoʼon junpʼéel baʼal jeʼel u beetiktoʼon loobeʼ. Le oʼolal letiʼeʼ ku yaʼaliktoʼon ka perdonarnakoʼon tumen u yojel beyoʼ yaan u bintoʼon maʼalobil (Sal. 40:4; Isa. 48:​17, 18). Chéen baʼaleʼ wa k-confiar tiʼ bix k-uʼuyikbaeʼ maʼ xaaneʼ mix bikʼin ken páajchajak k-perdonartik le máax beettoʼon looboʼ (Pro. 14:12; Jer. 17:9). Naomi, le kiik t-chʼaʼchiʼitaj teʼ párrafo 7, ku yaʼalik: «Tu káajbaleʼ kin tuklik kaʼacheʼ jach yaan baʼax oʼolal maʼ unaj in perdonartik in wíicham ikil u chaʼantik pornografíaiʼ. Jach saajken kaʼach ka u traicionarten tu kaʼatéen yéetel ka u tuʼubs tuláakal le baʼax tu sen beetajtenoʼ. Teen kaʼacheʼ kin tuklik maʼ kʼaas le baʼax kin beetkoʼ tumen Jéeobaeʼ ku naʼatik bix in wuʼuyikinba. Pero ka máan kʼiineʼ tin tsʼáaj cuentaeʼ Jéeobaeʼ jach tu jaajil ku naʼatik, chéen baʼaleʼ leloʼ maʼ u kʼáat u yaʼal wa maʼalob u yilik baʼax kin beetkiʼ. Letiʼeʼ u yojel bix in wuʼuyikinba yéetel u yojel kʼaʼabéet u máan tiempo utiaʼal u yutstal in puksiʼikʼal. Pero kex beyoʼ letiʼeʼ u kʼáat ka in perdonart in wíichamoʼ». d

 EʼES JATSʼUTS MODOS

13. Jeʼex u yeʼesik Romanos 12:​18-21, ¿baʼax unaj k-beetik?

¹³ Le kéen a perdonart le máax beettech looboʼ maʼ chéen yaan a chʼaʼtuklik maʼ a kaʼa tʼaan tiʼ le baʼax úuchoʼ, yaan uláakʼ baʼax kʼaʼabéet a beetik. Wa juntúul sukuʼuneʼ ilawil a wutskíintikeʼex le problemaoʼ (Mat. 5:​23, 24). Tu lugar a pʼuʼujuleʼ, chʼaʼ óotsilil. Tu lugar a chʼaʼkʼuxtikeʼ, perdonarte (xok Romanos 12:​18-21; 1 Ped. 3:9). ¿Baʼax túun jeʼel u yáantkoʼoneʼ?

14. ¿Baʼax unaj k-tsʼáaik k-óol k-beete yéetel baʼaxten?

¹⁴ Kʼaʼabéet k-beetik tuláakal le ku páajtal utiaʼal k-ilik le máax ofendertoʼon jeʼex u yilaʼal tumen Jéeobaoʼ tumen letiʼeʼ ku yilik le jatsʼuts modos yaantiʼoʼ (2 Cró. 16:9; Sal. 130:3). U jaajileʼ wa k-chʼíikil k-kaxt baʼaloʼob maʼalobtak tiʼ wa máaxeʼ yaan k-kaxtik, pero wa k-chʼíikil k-kaxt baʼaloʼob maʼ maʼalobtakeʼ yaan xan k-kaxtik. Jeʼex túun k-ilkoʼ le baʼaxoʼob tiʼ ken k-chʼíikiloʼ le ken k-kaxte. Wa k-ilik le jatsʼuts modos yaan tiʼ u maasiloʼ maas fácil ken k-perdonartoʼob. Juntúul  sukuʼun ku kʼaabaʼtik Jarrodeʼ ku yaʼalik: «Maas chéen chʼaʼabil in perdonartik juntúul sukuʼun wa kin comparartik le baʼaloʼob maʼalobtak ku beetik yéetel le baʼaloʼob maʼ maʼalobtakoʼ».

15. ¿Baʼaxten kʼaʼabéet k-aʼalik tiʼ le máax ofendertoʼon tsʼoʼok k-perdonarkoʼ?

¹⁵ Uláakʼ baʼax jeʼel a beetkeʼ letiʼe a waʼalik tiʼ le máax ofendertech tsʼoʼok a perdonarkoʼ. ¿Baʼaxten jach kʼaʼabéet a beetik lelaʼ? Koʼoneʼex ilik baʼax ku yaʼalik Naomi: «In wíichameʼ tu kʼáatajten: ‹¿Tsʼoʼok wa a perdonarken?›. Le ka tin wóotaj in waʼaltiʼ tsʼoʼok in perdonarkeʼ maʼ páajchaj in beetkiʼ. Tin tsʼáaj cuentaeʼ maʼ in perdonart yéetel u jaajil in wóoliʼ. Ka máan kʼiineʼ páajchaj in waʼaliktiʼ: ‹Tsʼoʼok in perdonarkech›. Jach tu yáantoʼon le baʼax tin waʼalajtiʼoʼ. Letiʼeʼ jach kiʼimakchaj u yóol, hasta yáal u jaʼil u yich. Teneʼ tin wuʼuyaj jach yanchajten jeetsʼelil. Desde teʼ kʼiin jeʼeloʼ káaj in confiar tu kaʼatéen tiʼ letiʼ. Beoraaʼ jach maʼalob k-bisikba tu kaʼatéen».

16. ¿Baʼaxoʼob unaj k-beetik utiaʼal k-perdonar?

¹⁶ Jéeobaeʼ u kʼáat ka perdonarnakoʼon (Col. 3:13). Kex beyoʼ yaan kʼiineʼ maʼ chéen chʼaʼabil k-beetkiʼ. Utiaʼal k-perdonareʼ unaj k-beetik le óoxpʼéel baʼaloʼobaʼ: maʼ a taʼakik bix a wuʼuyikaba, tuʼubs le baʼax beetaʼabtechoʼ yéetel eʼes jatsʼuts modos (ilawil le cuadro « Óoxpʼéel baʼaloʼob jeʼel u yáantkoʼon perdonareʼ»).

TUUKULNEN TIʼ LE UTSILOʼOB KU TAASIK U PERDONAR MÁAKOʼ

17. ¿Baʼax utsiloʼob ku taasik tiʼ toʼon k-perdonar?

¹⁷ Jach yaʼab baʼax oʼolal unaj k-perdonar. Koʼoneʼex tʼaan tiʼ jujunpʼéeliʼ. Yáaxeʼ le kéen perdonarnakoʼoneʼ táan k-beetik jeʼex Jéeobaeʼ. Tsʼoʼoleʼ k-lúubul utsil tiʼ Jéeoba, le k-Taata jach ku chʼaʼ óotsilaloʼ (Luc. 6:36). U kaʼapʼéeleʼ k-eʼesik k-tsʼáaik gracias tiʼ Jéeoba ikil u perdonarkoʼon yéetel u jaajil u yóol (Mat. 6:12). U yóoxpʼéeleʼ maas jeʼel u yantaltoʼon toj óolaleʼ yéetel jeʼel u yantaltoʼon maʼalob amigoʼobeʼ.

18, 19. ¿Baʼax ku yúuchul kéen perdonarnakoʼon?

¹⁸ Le kéen perdonarnakoʼoneʼ yaʼab utsiloʼob ku taasiktoʼon, maʼ xaaneʼ tak le maʼ táan k-páaʼtikoʼ. Koʼoneʼex ilik baʼax úuch tiʼ Denise, le máax tiʼ tʼaanajoʼon tu káajbal le xookoʼ. Letiʼeʼ maʼ u yojel kaʼacheʼ le máax chocartoʼoboʼ táan kaʼach u tuklik u kíimskuba kéen tsʼoʼokok le juiciooʼ. Chéen baʼaleʼ tumen jach jaʼakʼ u yóol le máak ka tu yilaj bix úuchik u perdonartaʼal tumen Deniseeʼ, káaj u xokik le Biblia yéetel le Testigoʼoboʼ.

¹⁹ Maʼ xaaneʼ jeʼel u jach difíciltaltoʼon k-perdonartik junpʼéel baʼax ku beetaʼaltoʼoneʼ. Chéen baʼaleʼ kʼaʼajaktoʼoneʼ le jeʼeloʼ jach yaan u taasiktoʼon utsil (Mat. 5:7). Le oʼolaleʼ unaj k-beetik tuláakal le ku páajtal utiaʼal k-perdonar yéetel u jaajil k-óol jeʼex u beetik Jéeobaeʼ.