1. ¿Baʼaxten maʼ chéen chʼaʼabil le meyaj tsʼaʼab u beet Jeoás, Uzías yéetel Josíasoʼ?

 ¿BIX ta tʼaan jeʼel u yuʼubikuba juntúul chan paal wa ka tsʼaʼabak u beet u reyileʼ? Maʼ xaaneʼ jeʼel u sajaktaleʼ. Le Bibliaoʼ ku tʼaan tiʼ jujuntúul u reyiloʼob Judá jach paaloʼob ka káaj u gobernaroʼob. Por ejemploeʼ Jeoáseʼ 7 años yaantiʼ, Uzíaseʼ 16 yéetel Josíaseʼ 8 años. Kex maʼ chéen chʼaʼabil le meyaj tu beetoʼoboʼ áantaʼaboʼob tumen Jéeoba bey xan tumen uláakʼ máakoʼob utiaʼal ka gobernarnakoʼob tubeel.

2. ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon u ejemplo Jeoás, Uzías yéetel Josías?

² Toʼoneʼ kex maʼ reyoʼoneʼ yaʼab baʼax jeʼel k-kanik tiʼ le óoxtúul reyoʼobaʼ. Yaʼab baʼax jeʼel k-kanik tiʼ le baʼaloʼob maʼalobtak tu beetoʼoboʼ bey xan tiʼ le baʼaloʼob maʼ maʼalobtakoʼ. Le baʼaxoʼob úuchtiʼoboʼ ku kaʼansiktoʼoneʼ kʼaʼabéet k-yéeyik tubeel máax yéetel k-bisikba, u yantaltoʼon kabal óolal yéetel k-kaxtik mantatsʼ u yáantaj Jéeoba.

3. ¿Baʼax tu beetaj Jeoás úuchik u yáantaʼal tumen Jeoyadá?

³ Chʼaʼ maʼalob decisiónoʼob jeʼex Jeoáseʼ. Letiʼeʼ jach paal ka kíim u papá, le oʼolal líiʼsaʼab tumen Jeoyadá, u maas nojchil le sacerdoteʼoboʼ. Letiʼeʼ tu tratartaj bey u paaleʼ yéetel tu kaʼansaj yaʼab baʼaloʼob tiʼ yoʼolal Jéeoba. Jeoáseʼ tu chʼaʼaj en cuenta le baʼax kaʼansaʼabtiʼoʼ, le oʼolal tu beetaj baʼax uts tu tʼaan Jéeoba yéetel tu yáantaj le kaaj utiaʼal ka u beet xan beyoʼ. Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj xan ka utskíintaʼak le templooʼ (2 Cró. 24:​1, 2, 4, 13, 14).

4. ¿Baʼax utsil ku taasik k-beetik baʼax ku yaʼalik Jéeoba? (Proverbios 2:​1, 10-12).

⁴ Maʼ xaaneʼ táan a kaʼansaʼal a yaabilt Jéeoba yéetel a beetik baʼax uts tu tʼaan tumen a papáʼob wa tumen uláakʼ wa máax  (xok Proverbios 2:​1, 10-12). Le taatatsiloʼoboʼ yaʼab bix jeʼel u kaʼansik u paalaloʼobeʼ. Koʼox ilik baʼax tu beetaj u papá juntúul x-chʼúupal ku kʼaabaʼtik Katia. Sáamsamal le táan u bisik xookoʼ ku tsikbaltik tu yéetel u tekstoil le kʼiinoʼ. Katiaeʼ ku yaʼalik: «Le baʼax tu beetaj in papáoʼ jach tu yáanten utiaʼal in aktáantik le problemas ku yantalten sáamsamaloʼ». Como a papáʼob taak u beetkoʼob baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ yaan horaeʼ jeʼel u yaʼalikoʼobtech maʼ a beetik jujunpʼéel baʼaloʼobeʼ. Pero maʼ xaaneʼ leloʼ jeʼel u beetik a wuʼuyik bey maʼ tu chaʼikoʼob a beetik mix baʼaleʼ. ¿Baʼax jeʼel u yáantkech a wuʼuy u tʼaanoʼobeʼ? Juntúul kiik ku kʼaabaʼtik Anastasiaeʼ ku yaʼalikeʼ u papáʼobeʼ maʼ chéen ku yaʼalikoʼobtiʼ maʼ u beetik wa baʼaxiʼ, baʼaxeʼ ku jóoʼskoʼob tiempo utiaʼal u tsolkoʼob tiʼ baʼaxten maʼ unaj u beetkiʼ. Ku yaʼalik: «Le baʼax tu beetoʼoboʼ tu yáanten in wileʼ maʼ tu chaʼikoʼob in beetik jujunpʼéel baʼaloʼob tumen u yaabiltmenoʼob yéetel taak u kanáantkenoʼob».

5. ¿Bix ken u yuʼubiluba Jéeoba bey xan a papáʼob wa ka chʼaʼik maʼalob decisiónoʼob? (Proverbios 22:6; 23:​15, 24, 25).

⁵ A papáʼobeʼ jach ku tsʼáaik u yóol u kaʼansoʼobtech baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Wa ka beetik le baʼax ku kaʼanskoʼobtechoʼ jach yaan u kiʼimaktal u yóoloʼob. Pero yaan u maas kiʼimaktal u yóol Jéeoba tumen yaan a maas biskaba tu yéetel (xok Proverbios 22:6; 23:​15, 24, 25). Wa ka beetik lelaʼ yaan a chʼaʼik maʼalob decisiónoʼob jeʼex tu beetil Jeoás tu paaliloʼ.

6. ¿Máax yéetel káaj u biskuba Jeoás yéetel bix biniktiʼ? (2 Crónicas 24:​17, 18).

⁶ Kaanbalnen tiʼ le baʼaloʼob maʼ maʼalobtak tu beetaj Jeoásoʼ. Ka tsʼoʼok u kíimil Jeoyadáeʼ Jeoáseʼ káaj u biskuba yéetel máaxoʼob maʼ unajiʼ (xok 2 Crónicas 24:​17, 18). Letiʼeʼ tu yuʼubaj u tʼaan u príncipeiloʼob Judá, chéen baʼaleʼ letiʼobeʼ maʼ u yaabiltmoʼob Jéeobaiʼ (Pro. 1:10). Yoʼolal leloʼ Zacarías u primoeʼ tu yaʼalajtiʼ maʼ maʼalob le baʼax ku beetkoʼ. Pero Jeoáseʼ maʼ tu yuʼubaj u tʼaaniʼ baʼaxeʼ tu yaʼalaj ka kíimsaʼak (2 Cró. 24:​20, 21; Mat. 23:35). ¿Máasaʼ jach táaj kʼaas le baʼax tu beetoʼ? Kex tu meyajtaj Jéeoba tu táankelmileʼ ka tsʼoʼokeʼ tu tsʼáajuba tu contra yéetel suunaj juntúul asesino. Ka máan kʼiineʼ kíimsaʼab tumen le máaxoʼob meyajtikoʼ (2 Cró. 24:​22-25). Wa ka seguernak u beetik baʼax uts tu tʼaan Jéeobaeʼ, bejlaʼaʼ maʼ bey kun tsʼoʼokoltiʼoʼ. ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon le baʼax úuchtiʼoʼ?

7. ¿Yéetel máaxoʼob unaj a biskaba? (Ilawil xan le fotooʼ).

⁷ Le baʼax úuch tiʼ Jeoásoʼ ku kaʼansiktoʼoneʼ  kʼaʼabéet k-yéeyik tubeel k-amigoʼob. Kʼaʼabéet k-bisikba yéetel máaxoʼob u yaabiltmoʼob Jéeoba yéetel ku beetkoʼob baʼax uts tu tʼaan. Tsʼoʼoleʼ jeʼel u páajtal k-bisikba yéetel máaxoʼob jejeláas u edadoʼobeʼ. Kʼaʼajaktoʼoneʼ Jeoáseʼ maas táankelem kaʼach tiʼ Jeoyadá. Tuukulnen tiʼ lelaʼ: «In amigoʼobe, ¿ku yáantkenoʼob wa utiaʼal ka maas muʼukʼaʼanchajak in fe? ¿Ku beetkoʼob wa le baʼaxoʼob ku yaʼalik Jéeobaoʼ? ¿Ku yáantkenoʼob wa utiaʼal in beetik baʼax uts tu tʼaan Jéeoba? ¿Uts tu tʼaan wa u tsikbaltikoʼob teen le baʼax ku xokikoʼob teʼ Bibliaoʼ? ¿Ku yáantkenoʼob wa utiaʼal in wilik le baʼaxoʼob maʼ maʼalobtak kin beetkoʼ wa chéen ku yilkoʼob baʼax kin beetik?» (Pro. 27:​5, 6, 17). U jaajileʼ yaan u bintech kʼaasil wa ka biskaba yéetel máaxoʼob maʼ u yaabiltmoʼob Jéeobaiʼ. Pero wa u yaabiltmoʼobeʼ yaan u yáantkechoʼob utiaʼal ka xiʼiktech maʼalobil (Pro. 13:20).

8. ¿Baʼax unaj a chʼaʼik en cuenta kéen meyajnaktech le redes socialesoʼ?

⁸ Le redes socialeso jeʼel u yáantaj utiaʼal k-tsikbal yéetel k-amigoʼob bey xan yéetel k-láakʼtsiloʼob. Chéen baʼaleʼ yaan máakoʼobeʼ chéen ku naʼaksikoʼob fotos yéetel videoʼob utiaʼal u presumirkoʼob le baʼaxoʼob ku manikoʼoboʼ wa le baʼaxoʼob ku beetkoʼoboʼ. Wa ku meyajtech le redes socialesoʼ maʼalob ka tuukulnakech tiʼ lelaʼ: «Kéen in naʼaks wa baʼaxeʼ, ¿kin beetik wa utiaʼal in líiʼsik u yóol u maasil wa utiaʼal in presumir? ¿Kin chaʼik wa u kʼaskúuntaʼal in tuukul, bix in tʼaan yéetel le baʼaxoʼob kin beetik tumen u maasiloʼ?». Juntéenjeakeʼ sukuʼun Nathan Knorr, táakpaj ichil le Cuerpo Gobernanteoʼ tu yaʼalaj: «Mix junpʼéel utsil ku taasik tiʼ máak u yilik u lúubul utsil tiʼ wíinik. Pero wa ku lúubul utsil tiʼ Jéeobaeʼ yaan xan u lúubul utsil tiʼ tuláakal le máaxoʼob yaabiltmiloʼ».

9. ¿Baʼaxoʼob tu beetaj Uzías? (2 Crónicas 26:​1-5).

⁹ Chʼaʼ maʼalob decisiónoʼob jeʼex Uzíaseʼ. Tu táankelmileʼ Uzíaseʼ kabal u yóol yéetel tu respetartaj le u jaajil Diosoʼ. Letiʼeʼ kuxlaj 68 años, teʼ kʼiinoʼob táan u meyajtik Jéeobaoʼ jach bendecirtaʼabi (xok 2 Crónicas 26:​1-5). Uzíaseʼ tu ganartaj yaʼab tiʼ u enemigoʼob yéetel jach tu kanáantaj u kaajil Jerusalén (2 Cró. 26:​6-15). Letiʼeʼ jach kiʼimakchaj wal u yóol le ka tu yilaj bix táan u yáantaʼal tumen Jéeobaeʼ (Ecl. 3:​12, 13).

10. ¿Bix tsʼoʼokik tiʼ Uzías?

¹⁰ Kaanbalnen tiʼ le baʼaloʼob maʼ maʼalobtak tu beetaj Uzíasoʼ. Como reyeʼ, Uzíaseʼ suuk kaʼach u mandar, maʼ xaaneʼ le oʼolal tu tuklaj jeʼel u beetik jeʼel baʼaxak u kʼáateʼ. Junpʼéel kʼiineʼ tu beetaj junpʼéel baʼal junpuliʼ maʼ unaj u beetaʼal tumen le reyoʼoboʼ. Ook tu templo Jéeobaeʼ ka tu tóokaj incienso teʼ altaroʼ (2 Cró. 26:​16-18). Chéen baʼaleʼ Azarías, u maas nojchil le sacerdoteʼoboʼ tu yaʼalajtiʼ maʼ maʼalob le baʼax tu beetoʼ. Pero Uzíaseʼ jach pʼuʼuji, como maʼ chúukpaj u yóoleʼ Jéeobaeʼ tu beetaj u tsaʼayal lepra tiʼ (2 Cró. 26:​19-21). Jach triste bix tsʼoʼokik tiʼ Uzías úuchik u kaʼantal u yich.

11. ¿Bix u yeʼesik máak kabal u yóol? (Ilawil xan le fotoʼoboʼ).

¹¹ Ka joʼopʼ u maas yantal u páajtalileʼ Uzíaseʼ joʼopʼ u maas creerkuba, tuʼubtiʼ wa Jéeoba áantik utiaʼal u bin utsil tiʼ. ¿Baʼax k-kanik tiʼ lelaʼ? K-kanikeʼ tuláakal le baʼaloʼob maʼalobtak yaantoʼonoʼ Jéeoba tsʼáaiktoʼon. Le beetkeʼ maʼ unaj k-creertikba yoʼolal le baʼaxoʼob yaantoʼonoʼ, baʼaxeʼ unaj k-tsʼáaik gracias tiʼ Jéeoba tumen letiʼ tsʼáaiktoʼon (1 Cor. 4:7). b Kʼaʼabéet  k-eʼesik kabal óolal yéetel k-reconocertik yaan horaeʼ kʼaʼabéet u tsoʼololtoʼon u nuʼuk tumen kʼebanoʼon. Juntúul sukuʼun yaan maas tiʼ 60 años tiʼeʼ ku yaʼalik: «Bejlaʼeʼ maʼ tin ofender kéen tsoʼolokten u nuʼuk, baʼaxeʼ kin wutskíintik le baʼaxoʼob maʼ maʼalobtak kin beetkoʼ». Wa k-beetik baʼax ku yaʼalik Jéeoba yéetel k-eʼesik kabal óolaleʼ yaan u bintoʼon utsil (Pro. 22:4).

12. ¿Baʼax tu beetaj Josías tu táankelmil? (2 Crónicas 34:​1-3).

¹² Chʼaʼ maʼalob decisiónoʼob jeʼex Josíaseʼ. Josíaseʼ jach táankelem ka káaj u maas kʼaj óoltik Jéeoba tumen taak u beetik baʼax uts tu tʼaan. Pero maʼ chéen chʼaʼabil tu beetaj u reyiliʼ tumen teʼ kʼiinoʼoboʼ u maas yaʼabil le máakoʼoboʼ ku adorarkoʼob maʼ jaajil diosoʼobiʼ, le oʼolal kʼaʼabéetchaj u yeʼesik maʼ sajak utiaʼal u beetik u kaʼa adorartaʼal Jéeoba. Letiʼeʼ tu yeʼesaj maʼ saajkiʼ tumen mix 20 años u tsʼáa tiʼ ka káaj u xuʼulsik le maʼ jaajil diosoʼob ku adorartaʼaloʼoboʼ (xok 2 Crónicas 34:​1-3).

13. ¿Baʼax ken a beet wa ka kʼubik a kuxtal tiʼ Jéeoba?

¹³ Kex jach paalecheʼ jeʼel u páajtal a beetik jeʼex Josíaseʼ. Por ejemploeʼ ilawil a maas kʼaj óoltik u jatsʼuts modos Jéeoba. Leloʼ yaan u yáantkech utiaʼal a kʼubik a kuxtal tiʼ letiʼ. Luke, juntúul xiʼipal okjaʼanaj le yaan 14 años tiʼoʼ tu yaʼalaj: «Desde beoraaʼ yaan in tsʼaatáantik Jéeoba ichil in kuxtal yéetel yaan in beetik tuláakal le ku páajtal utiaʼal in kiʼimakkúuntik u yóol» (Mar. 12:30). Wa ka kʼubik a kuxtal tiʼ Jéeobaeʼ jach yaan a kʼamik yaʼab bendiciónoʼob.

14. Aʼal bix u seguertaʼal u ejemplo Josías tumen jujuntúul paalaloʼob.

¹⁴ ¿Baʼax ku aktáantik le táankelmoʼob ku meyajtikoʼob Jéeobaoʼ? Johan, juntúul xiʼipal okjaʼanaj le yaan 12 años tiʼoʼ ku yaʼalikeʼ u yéet xookoʼobeʼ jach ku yaʼalikoʼobtiʼ ka u tsʼuʼutsʼ junpʼéel clase chamal electrónico (vapeo). Utiaʼal maʼ u beetkeʼ ku tuukul tiʼ le kʼojaʼanil jeʼel u tsaʼayaltiʼoʼ yéetel ku kʼaʼajsikeʼ wa ku beetkeʼ jeʼel u xuʼulul u kʼaʼamal tumen Jéeobaeʼ. Rachel, juntúul x-chʼúupal okjaʼanaj le yaan 14 años tiʼoʼ ku yaʼalik baʼax áantik utiaʼal ka u aktáant le baʼax ku yúuchultiʼ teʼ escuelaoʼ. Ku yaʼalik: «Mantatsʼ kin  tuukul tiʼ le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Por ejemploeʼ kéen k-xok wa baʼax yaan yil yéetel historiaeʼ kin tuukul tiʼ juntúul máax ku chʼaʼchiʼitaʼal teʼ Bibliaoʼ wa tiʼ junpʼéel profecía. Kéen tsikbalnaken yéetel wa máaxeʼ kin wilik in kʼaʼajsik junpʼéel teksto utiaʼal in tsikbaltiktiʼ». Maʼ xaaneʼ le problemas yaantechoʼ maʼ igual jeʼex le anchaj tiʼ Josíasoʼ, pero jeʼel u páajtal a weʼesik yaan a naʼat yéetel chúukaʼan a wóol jeʼex letiʼeʼ. Wa desde beora ka kanik a aktáant le problemasoʼ jeʼel xan a aktáantik uláakʼ baʼaloʼobeʼ.

15. ¿Baʼax áant Josías utiaʼal u beetik baʼax uts tu tʼaan Jéeoba? (2 Crónicas 34:​14, 18-21).

¹⁵ Le yaan 26 años tiʼ rey Josíasoʼ tu yaʼalaj ka utskíintaʼak le templooʼ. Le táan le meyajoʼ kaxtaʼab «u libroil u Ley Jéeoba tsʼaʼab tiʼ Moisésoʼ». Chéen pʼelak tu yuʼubil le rey baʼax ku yaʼalik le librooʼ tu séebaʼanil tu yaʼalaj ka beetaʼak baʼax ku yaʼalik u Ley Jéeoba (xok 2 Crónicas 34:​14, 18-21). ¿Táan wa a wilik a xokik le Biblia sáamsamaloʼ? Wa tsʼoʼok u káajal a beetkeʼ ¿táan wa u yutstal ta wich? ¿Baʼax ka beetik utiaʼal maʼ a tuʼubsik baʼax ku yaʼalik le tekstoʼoboʼ? Luke, le xiʼipal t-chʼaʼchiʼitaj teʼ párrafo 13, ku tsʼíibtik tiʼ junpʼéel cuaderno le jatsʼuts baʼaloʼob ku yilik kéen xooknakoʼ. ¿Baʼaxten maʼ ta beetik xan beyoʼ? Leloʼ jach jeʼel u yáantkech utiaʼal maʼ a tuʼubsik le tekstoʼob jatsʼuts a wilkoʼ. Wa ka maas tsʼáaik a wóol a xok le Bibliaoʼ maas yaan u taaktal a beetik baʼax uts tu tʼaan Jéeoba. U Tʼaan Dioseʼ yaan u yáantkech a beet baʼax maʼalob jeʼex tu yáantil Josíaseʼ.

16. ¿Baʼaxten Josíaseʼ tu beetaj baʼax maʼ maʼalobiʼ yéetel baʼax ku kaʼansiktoʼon lelaʼ?

¹⁶ Kaanbalnen tiʼ le baʼaloʼob maʼ maʼalobtak tu beetaj Josíasoʼ. Le yaan kex 39 años tiʼ Josíasoʼ tu beetaj junpʼéel baʼal maʼ unajiʼ, le oʼolal kíimi. Tu lugar u chaʼik u nuʼuktaʼal tumen Jéeobaeʼ tu beetaj chéen le baʼax ku tuklik maʼaloboʼ (2 Cró. 35:​20-25). ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon lelaʼ? Ku kaʼansiktoʼoneʼ kex jeʼel bukaʼaj k-edad wa kex úuch joʼopʼok k-xokik  le Bibliaoʼ unaj u seguer k-kaxtik u nuʼuktaj Jéeoba. Utiaʼal lelaʼ kʼaʼabéet k-xokik le Bibliaoʼ, k-kʼáatik tiʼ Jéeoba ka u nuʼuktoʼon yéetel k-uʼuyik le consejo ku tsʼaʼabaltoʼon tumen le sukuʼunoʼob yiijchajaʼan u tuukuloʼoboʼ. Wa k-beetik beyoʼ yaan k-beetik baʼax uts tu tʼaan Jéeoba yéetel yaan u kiʼimaktal k-óol (Sant. 1:25).

17. ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon u tsikbalil Jeoás, Uzías yéetel Josías?

¹⁷ Le táankelmoʼoboʼ jach yaʼab baʼaloʼob jeʼel u páajtal u beetkoʼobeʼ. U tsikbalil u kuxtal Jeoás, Uzías yéetel Josíaseʼ ku yeʼesiktoʼoneʼ le mejen paalaloʼob yéetel le táankelmoʼoboʼ jeʼel u páajtal u chʼaʼikoʼob maʼalob decisiónoʼobeʼ yéetel u beetkoʼob baʼax uts tu tʼaan Jéeoba. U jaajileʼ le óoxtúul reyoʼobaʼ tu beetoʼob baʼaloʼob maʼ maʼalobtakiʼ le oʼolal bin kʼaasil tiʼob. Pero techeʼ beet le baʼaloʼob maʼalobtak tu beetoʼoboʼ, beyoʼ yaan u bintech maʼalobil.

18. ¿Baʼax ejemploiloʼob eʼesik jeʼel u bin maʼalobil tiʼ máak ichil u kuxtaleʼ? (Ilawil xan le dibujooʼ).

¹⁸ Le Bibliaoʼ ku tʼaan tiʼ uláakʼ táankelmoʼob tu beetoʼob baʼax uts tu tʼaan Jéeoba, le oʼolal bin maʼalobil tiʼob. Juntúul tiʼ letiʼobeʼ David, tu táankelmileʼ tu chʼaʼtuklaj u biskuba yéetel Jéeoba le oʼolal chúukpaj u yóol tiʼ le táan u beetik u reyiloʼ. U jaajileʼ kex yaan baʼaloʼob maʼ maʼalobtak tu beeteʼ Jéeobaeʼ tu yilaj bey juntúul máak jach chúukpaj u yóoleʼ (1 Rey. 3:6; 9:​4, 5; 14:8). U ejemplo Davideʼ jeʼel u yáantkech utiaʼal ka chúukpajak a wóol a meyajt Jéeobaeʼ. Jeʼel xan u páajtal a xakʼaltik u tsikbalil u kuxtal Marcos yéetel Timoteoeʼ. Letiʼobeʼ desde tu táankelmiloʼob jach tu tsʼáaj u yóoloʼob u meyajtoʼob Jéeoba. Yoʼolal le baʼax tu beetoʼoboʼ jach tu kiʼimakkúuntoʼob u yóol yéetel bin maʼalobil tiʼob.

19. ¿Baʼax unaj a beetik wa a kʼáat ka xiʼiktech maʼalobil ichil a kuxtal?

¹⁹ ¿A kʼáat wa ka xiʼiktech maʼalobil ichil a kuxtal? Wa beyoʼ desde bejlaʼa unaj a chʼaʼik maʼalob decisiónoʼob. Utiaʼal leloʼ kʼaʼabéet a confiar tiʼ Jéeoba, maʼ chéen tiʼ le baʼaxoʼob ka tuklikoʼ (Pro. 20:24). Kʼaʼajaktecheʼ Jéeobaeʼ jach ku apreciartik tuláakal le baʼax ka beetik utiaʼal a adorarkoʼ. Bey túunoʼ le baʼax maas maʼalob jeʼel a beetkoʼ letiʼe a meyajtikoʼ.