1. ¿Bix jeʼel u páajtal k-beetik baʼax ku yaʼalik wíinik yéetel baʼax ku yaʼalik xan Dioseʼ?

LE BIBLIAOʼ ku yaʼalikeʼ unaj k-beetik baʼax ku yaʼalik u gobierno wíinik, chéen baʼaleʼ ku yaʼalik xaneʼ unaj k-uʼuyik u tʼaan Dios (Bax. 5:29; Tito 3:1). ¿Jeʼel wa u páajtal u beetaʼal baʼax ku yaʼalik wíinik yéetel u beetaʼal xan baʼax ku yaʼalik Dioseʼ? Jesuseʼ tu yaʼalaj junpʼéel baʼax jeʼel u yáantkoʼon k-naʼat jach máax unaj k-uʼuyik u tʼaan. Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Boʼoteʼex tiʼ César le baʼaxoʼob utiaʼal Cesaroʼ, baʼaleʼ tiʼ Dioseʼ boʼoteʼex le baʼaxoʼob utiaʼal Diosoʼ» (Mat. 22:21). ^[1] Toʼoneʼ ‹k-boʼotik tiʼ César le baʼaxoʼob utiaʼal César› ken k-beet baʼaxoʼob ku yaʼalik le ley u tsʼaamaj le autoridadoʼoboʼ, ken k-respetartoʼob yéetel ken k-boʼot impuestoʼob (Rom. 13:7). Kex ka u yaʼaloʼob xan ka k-beet junpʼéel baʼal ku bin tu contra Dioseʼ, toʼoneʼ maʼ ken k-beete, chéen baʼaleʼ unaj k-respetartikoʼob ken k-aʼaltiʼob.

2. ¿Bix jeʼel k-eʼesik maʼatech k-táakpajal tiʼ baʼaloʼob yaan yil yéetel politicaeʼ?

² Junpʼéel bix jeʼel k-boʼotik tiʼ Dios «le baʼaxoʼob utiaʼal Diosoʼ» letiʼe ken k-il maʼ k-táakpajal tiʼ politicaoʼ (Isa. 2:4). Jéeoba chaʼik tiʼ le wíinikoʼob u gobernaroʼoboʼ, le oʼolal toʼoneʼ maʼ unaj k-tsʼáaikba tu contraʼobiʼ. Toʼon xaneʼ maʼatech k-táakpajal tiʼ baʼaloʼob ku yeʼesik  jach u yaabiltmaj máak u luʼumil (Rom. 13:1, 2). Maʼatech k-táakpajal xan tiʼ u yilaʼal u kʼeʼexel junpʼéel gobierno, maʼatech k-oksikba utiaʼal k-ilik wa ku maas maʼalobtal bix u meyaj, maʼatech k-votar yéetel maʼatech k-ilik ka yanaktoʼon wa baʼax cargoil teʼ politicaoʼ.

3. ¿Baʼaxten maʼ unaj k-táakpajal tiʼ politicaiʼ?

³ Yaʼab baʼax oʼolal ku yaʼaliktoʼon Dios maʼ unaj k-táakpajal tiʼ le baʼaloʼobaʼ. Junpʼéel baʼax oʼolaleʼ tumen táan k-ilik k-kuxtal jeʼex Jesuseʼ. Letiʼeʼ ‹maʼ yóokʼol kaabil› kaʼachiʼ, le oʼolaleʼ mix juntéen tu yoksuba tiʼ política mix tiʼ baʼateloʼob (Juan 6:15; 17:16). Uláakʼ baʼax oʼolaleʼ tumen k-tsʼáaikba tu favor u Reino Dios. Como maʼatech k-táakpajal tiʼ politicaeʼ maʼ chiʼichnak k-conciencia ken k-kʼaʼayt chéen u Reino Dios ken u yutskíint le baʼaloʼob kʼaastak ku yúuchloʼ. Le religionoʼob maʼatech u kaʼanskoʼob u jaajiloʼ ku yoksikubaʼob tiʼ política le oʼolal maʼ u yaabiltmubaʼobiʼ. Toʼoneʼ maʼ beyoʼoniʼ, baʼaxeʼ junmúuchʼ yaniloʼon yéetel k-yaabiltmaj tuláakal le sukuʼunoʼob yéetel kiikoʼob yanoʼob way yóokʼol kaabaʼ (1 Ped. 2:17).

4. 1) ¿Baʼaxten yaan u maas talamtal k-tsʼáaikba tu favor u Reino Dios? 2) ¿Baʼaxten desde bejlaʼa unaj k-preparartikbaeʼ?

⁴ Maʼ xaaneʼ teʼ tuʼux kajaʼanoʼonoʼ kex maʼatech k-táakpajal tiʼ politicaeʼ mix baʼal ku yaʼalaʼaltoʼon. Pero jeʼex u bin u náatsʼal u xuul u yóokʼol kaab Satanaseʼ, bey kun bin u maas talamtal k-tsʼáaikba tu favor u Reino Dios. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ teʼ kʼiinoʼobaʼ le máakoʼoboʼ «maʼ ken u yóotoʼob u tsʼáaubaʼob de acuerdo[iʼ]», «yaan u tercotaloʼob» yéetel yaan u maas pʼektikubaʼob (2 Tim. 3:3, 4). Yaan tuʼuxoʼobeʼ le gobiernooʼ tsʼoʼok u tsʼáaik túumben leyoʼob, lelaʼ tsʼoʼok u beetik u maas talamtal tiʼ le sukuʼunoʼob u tsʼáaikubaʼob tu favor u Reino Diosoʼ. Le oʼolaleʼ unaj k-preparartikba desde bejlaʼeʼ, beyoʼ k-ojel baʼax jeʼel k-beetik ken kʼuchul u kʼiinileʼ. Koʼox ilik kanpʼéel baʼaxoʼob jeʼel u yáantkoʼon k-preparartikbaeʼ.

5. ¿Bix u yilik Jéeoba u gobierno wíinik?

⁵ Junpʼéel baʼax jeʼel u yáantkoʼon k-preparartikba desde bejlaʼeʼ, letiʼe k-ilik u gobierno wíinik jeʼex u yilik Jéeobaoʼ. Jéeobaeʼ maʼ tu beetaj wíinik utiaʼal ka u gobernart u yéet wíinikiliʼ (Jer. 10:23). Tu táan Jéeobaeʼ tuláakloʼon bey junpʼéel familiaʼon kaʼacheʼ. Chéen baʼaleʼ u gobierno wíinikeʼ tsʼoʼok u beetik u jatskuba le máakoʼoboʼ tumen cada juntúuleʼ ku yaʼalikeʼ maas maʼalob le luʼum tuʼux kajaʼan tiʼ u maasiloʼ. Kex yaan hora xan jach tu jaajil taak u yáantkoʼob máakeʼ maʼ tu kʼab yaan u yutskíintikoʼob le problemaʼob yaan way yóokʼol kaaboʼ. Tsʼoʼoleʼ letiʼobeʼ u enemigoʼob u Reino Dios desde ka káaj u nuʼuktaj tu añoil 1914. Maʼ kun xáantaleʼ le Reinoaʼ yaan u xuʼulsik tiʼ tuláakal u gobierno wíinik (xok Salmo 2:2, 7-9).

6. ¿Bix unaj k-tratartik le máaxoʼob yanoʼob ichil le gobiernooʼ?

⁶ Dioseʼ ku chaʼik u yantal u gobierno wíinik tumen letiʼobeʼ ku yáantajoʼob utiaʼal ka yanak jeetsʼelil way yóokʼol kaabeʼ. Lelaʼ ku yáantkoʼon utiaʼal k-kʼaʼaytik le baʼaloʼob jatsʼutstak ken u beet u Reino Diosoʼ (Rom. 13:3, 4). Dioseʼ hasta ku yaʼalik ka orarnakoʼon yoʼolal le máaxoʼob yaan autoridad tiʼoboʼ utiaʼal ka k-adorart Jéeoba ich jeetsʼelil (1 Tim. 2:1, 2). Wa xan beetaʼabtoʼon wa baʼax ku bin tu contra le ley u tsʼaamoʼoboʼ k-kʼáatiktiʼob ka u yáantoʼonoʼob, lelaʼ bey tu beetil apóstol Pablo (Bax. 25:11). Kex le Biblia ku yaʼalik Satanás controlartik le yóokʼol kaabaʼ mix tuʼux ku yaʼalik wa letiʼ controlartik cada juntúul tiʼ le máaxoʼob ku meyajoʼob ichil le gobiernooʼ (Luc. 4:5, 6). Le oʼolaleʼ mix juntéen unaj k-aʼalik wa Satanás nuʼuktik le meyaj ku beetik le máaxoʼob yanoʼob ichil le gobiernooʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ maʼ unaj k-tʼaan kʼaas tiʼ le gobiernoʼoboʼ (Tito 3:1, 2).

7. ¿Baʼax tuukulil maʼ unaj u yantaltoʼoniʼ?

⁷ Tumen k-kʼáat beet baʼax ku yaʼalik Dioseʼ  maʼatech k-tsʼáaikba tu favor mix juntúul candidato mix tu favor junpʼéel partido político. Maʼ xaaneʼ lelaʼ maʼ chéen chʼaʼabiliʼ tumen yaan horaeʼ le baʼaxoʼob ku yaʼalikoʼoboʼ jeʼel u taasiktoʼon utsileʼ. Tuukulnen tiʼ lelaʼ, maʼ xaaneʼ u jaats máakoʼobeʼ ku binoʼob tu contra máaxoʼob ku gobernaroʼob tumen kʼasaʼanoʼob, tsʼoʼoleʼ tak yéetel u j-jaajkunajoʼob Jéeoba. Maʼ xaaneʼ techeʼ maʼ ken a jupaba ichiloʼob chéen baʼaleʼ ichil a tuukuleʼ ka waʼalik: «De acuerdoen yéetel baʼaxoʼob ku beetkoʼob» wa «kexiʼ ka ganarnakoʼobeʼ» (Efe. 2:2). Wa k-kʼáat eʼes chéen k-apoyartik u gobierno Dioseʼ maʼ unaj k-tuklik wa maas maʼalob junpʼéel gobierno tiʼ uláakʼiʼ. Lelaʼ jeʼel u yilaʼal yoʼolal baʼax k-aʼalik wa baʼax k-beetkeʼ.

8. ¿Bix jeʼel ‹k-kanáantik bix k-máaneʼ›, yéetel bix jeʼel «k-kuxtal yéetel x-maʼ siʼipilil[eʼ]»?

⁸ Uláakʼ baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-táakpajal tiʼ politicaeʼ letiʼe ka ‹k-kanáant bix k-máan jeʼex u beetik le kaanoʼoboʼ, baʼaleʼ k-kuxtal yéetel x-maʼ siʼipilil jeʼex le palomaʼoboʼ› (xok Mateo 10:16, 17). Toʼoneʼ ‹k-kanáantik bix k-máan› ken k-tukult desde antes baʼax jeʼel u yúuchul wa k-beetik wa baʼaxeʼ. Tsʼoʼoleʼ «k-kuxtal yéetel x-maʼ siʼipilil» ken k-apoyart chéen u Reino Dios kex táan u túuntaʼal k-óol. Koʼox ilik baʼaxoʼob jeʼel u tsʼáaik tuʼux k-eʼesik tiaʼanoʼon tu favor u Reino Dioseʼ yéetel baʼax jeʼel u páajtal k-beetik teʼ súutukiloʼob beyoʼ.

9. ¿Tiʼ baʼaxoʼob unaj k-kanáantikba ken tsikbalnakoʼon yéetel u maasil?

⁹ Tiʼ baʼaxoʼob k-tsikbal. Ken joʼopʼok u tʼaan le máakoʼob yoʼolal politicaoʼ toʼoneʼ unaj k-kanáantikba. Por ejemploeʼ ken tʼaanakoʼon yéetel wa máax yoʼolal u Reino Dioseʼ maʼ unaj k-tʼaan tu favor mix tu contra junpʼéel partido politicoiʼ mix tu contra juntúul gobernanteiʼ. Tu lugar k-aʼalik baʼax unaj u beetik le gobiernoʼob utiaʼal u yutskíintkoʼob le senkech problemaʼob yaan way yóokʼol kaabaʼ, unaj k-eʼesik yéetel le Biblia chéen u Reino Dios kun utskíintikoʼoboʼ. Jeʼex ken k-uʼuy u tʼaan le máakoʼob yoʼolal u tsʼoʼokol u beel juntúul xiib yéetel u yéet xiibil, juntúul koʼolel yéetel u yéet koʼolelil wa ken úuchuk tʼaan tiʼ le aborto wa tiʼ uláakʼ baʼaloʼoboʼ, toʼoneʼ chéen unaj k-aʼaliktiʼob baʼax ku yaʼalik le Biblia tu yoʼolaloʼ yéetel bix k-beetik le baʼax ku kaʼansikoʼ.

10. ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-tsʼáaikba tu favor mix junpʼéel partido ken k-chaʼant wa ken k-xok le noticiaʼoboʼ?

¹⁰ Le noticiaʼoboʼ. Yaan kʼiineʼ le noticieroʼob wa periodicoʼoboʼ yoʼolal baʼax ku yaʼalikoʼobeʼ ku yeʼeskoʼob tu favor máax yanoʼob. Lelaʼ maases ku yúuchul teʼ luʼumoʼob tuʼux letiʼe politicoʼob nuʼuktik baʼax kun aʼalbil wa kun jóoʼsbil teʼ noticiaʼoboʼ. Yaan horaeʼ le noticieroʼob wa le periodistaʼoboʼ yaan máax ku apoyartikoʼob, le oʼolaleʼ unaj k-kanáantik maʼ u joʼopʼol k-tuukul jeʼex letiʼoboʼ. Unaj k-tuklik: «¿Uts tin wich wa in wuʼuyik le baʼax ku yaʼalik le periodista tumen de acuerdoen yéetel baʼax ku yaʼalik yoʼolal le politicaoʼ?». Baʼax jeʼel u yáantkoʼon maʼ k-táakpajal tiʼ baʼaloʼob yaan yil yéetel politicaeʼ letiʼe maʼ k-chaʼantik, k-uʼuyik mix k-xokik le noticiaʼob teʼ tuʼuxoʼob jach chíikaʼan ku apoyartikoʼob wa baʼax partidoiloʼ. Toʼoneʼ maas kʼaʼabéet k-tuukul tiʼ «le maʼalob kaʼansajoʼob» yaan ichil le Bibliaoʼ (2 Tim. 1:13).

11. ¿Baʼax jeʼel u yúuchul wa maas k-yaabiltmaj le baʼaxoʼob yaantoʼonoʼ?

¹¹ Le baʼaxoʼob yaantoʼonoʼ. Wa k-ilik maas kʼaʼanaʼan le baʼaxoʼob yaantoʼonoʼ maas talam ken k-il k-tsʼáaikba yáanal u Reino Dios. Ka tsʼoʼok u añoil 1970, yaʼab j-Jaajkunajoʼob tu luʼumil Malauieʼ anchaj u pʼatkoʼob baʼax yaantiʼob tumen maʼ tu yóotoʼob táakpajal tiʼ politicaiʼ. Chéen baʼaleʼ yanoʼobeʼ maʼ béeychaj u pʼatkoʼob le kuxtal yaantiʼob kaʼachoʼ. Juntúul kiik ku kʼaabaʼtik Ruteʼ, ku yaʼalik: «Jujuntúul sukuʼunoʼobeʼ binoʼob t-éetel ka t-pʼataj tuláakal baʼaxoʼob yaantoʼon, chéen baʼaleʼ ka tsʼoʼokeʼ tu nupubaʼob yéetel le politicoʼoboʼ ka suunaj tu yotochoʼob, letiʼobeʼ maʼ béeychaj u  aguantartikoʼob le bix k-kuxtal kaʼach teʼ tuʼux binoʼon ka chʼaʼpachtaʼaboʼonoʼ». U maas yaʼabil le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ maʼ tu beetoʼob beyaʼ, letiʼobeʼ tu tsʼáajubaʼob tu favor u Reino Dios kex pʼáat minaʼan taakʼin tiʼob wa kex tu peʼertoʼob baʼax yaantiʼob kaʼachi (Heb. 10:34).

12, 13. 1) ¿Bix u tuukul Jéeoba tu yoʼolal wíinik? 2) ¿Bix jeʼel u káajal k-uʼuyik maas maʼalob k-luʼumileʼ?

¹² U nojbaʼalkúuntkuba máak. Óoliʼ tuláakal máak ku nojbaʼalkúuntkuba yoʼolal u raza, u luʼumil yéetel baʼax suuk u beetaʼal teʼ tuʼux u taaloʼ. Jéeobaeʼ maʼatech u tuklik wa maas maʼalob junpʼéel raza tiʼ uláakʼ, toʼon xaneʼ bey unaj k-tuukuloʼ. Letiʼeʼ maʼ junpʼéeliliʼ bix u beetmiloʼoniʼ, le oʼolaleʼ jeʼel u páajtal k-ilik bix jatsʼutsil u beetmaj Jéeoba le jejeláas razaʼoboʼ. Letiʼeʼ maʼ u kʼáat ka suʼlakchajkoʼon yoʼolal tuʼux k-taaliʼ. Tsʼoʼoleʼ maʼ u kʼáat xan ka k-tukult maas maʼaloboʼon tiʼ u maasiliʼ (Rom. 10:12).

¹³ Toʼoneʼ maʼ unaj k-tuklik wa maas maʼalob le luʼumil tuʼux k-taal tiʼ uláakʼ luʼumiloʼoboʼ. Wa k-uʼuyikba beyoʼ, maʼ chéen chʼaʼabil ken k-il k-tsʼáaikba tu favor u Reino Diosiʼ. Lelaʼ letiʼe baʼax úuch teʼ yáax siglooʼ. Jujuntúul sukuʼunoʼob ku tʼaanoʼob ich hebreoeʼ maʼ tu yáantoʼob le viudaʼob ku tʼankoʼob griegooʼ (Bax. 6:1). ¿Baʼax jeʼel u yeʼesik wa táan u káajal k-tuukul jeʼex le sukuʼunoʼobaʼ? Maʼ xaaneʼ ken u tsʼáatoʼon junpʼéel consejo juntúul sukuʼun wa kiik táanxel tuʼux u taaleʼ toʼoneʼ k-aʼalik: «Maas maʼalob le bix u beetaʼal way bandaeʼ». Wa bey a wuʼuyikabaoʼ ilawil a beetik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaaʼ: «Yéetel kabal óolaleʼ ileʼex u maasil bey maas kʼaʼanaʼanoʼob ke teʼexeʼ» (Fili. 2:3).

14. ¿Bix jeʼel u yáantkoʼon le oracionoʼ, yéetel baʼax ejemplo yaan teʼ Biblia eʼesik lelaʼ?

¹⁴ U yóoxpʼéel baʼal jeʼel u yáantkoʼon k-tsʼáaikba tu favor le Reinooʼ letiʼe k-confiar tiʼ Jéeobaoʼ. Ken orarnakoʼoneʼ unaj k-kʼáatik u kiliʼich muukʼ Dios utiaʼal ka yanaktoʼon paciencia yéetel utiaʼal ka páajchajak k-controlartikba. Lelaʼ jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal u chúukpajal k-óol wa ku beetik le gobierno wa baʼax maʼ maʼalob t-contraoʼ. Unaj k-kʼáatik tiʼ Jéeoba ka u tsʼáatoʼon naʼat utiaʼal k-tsʼáaik cuenta wa táan u túuntaʼal k-óol. Maʼalob xan ka k-kʼáat tiʼ Jéeoba ka u yáantoʼon k-beet baʼax maʼalob teʼ súutukiloʼobaʼ (Sant. 1:5). Maʼ xaaneʼ jeʼel k-kʼaʼalal cárcel wa k-castigartaʼal yaanal bix ikil k-eʼesik chúukaʼan k-óol tiʼ Jéeobaeʼ. Wa ku beetaʼaltoʼon lelaʼ unaj k-kʼáatik tiʼ Jéeoba ka u yáantoʼon utiaʼal maʼ k-chʼaʼik saajkil k-aʼalik tiʼ u maasil baʼaxten maʼ t-táakpajal tiʼ baʼaxoʼob yaan yil yéetel política. Maʼ unaj k-tuʼubsikeʼ Jéeobaeʼ yaan u yáantkoʼon utiaʼal ka chúukpajak k-óol (xok Baʼaxoʼob 4:27-31).

15. ¿Bix jeʼel u yáantkoʼon le Biblia utiaʼal u chúukpajal k-óoloʼ? (Ilawil xan le cuadro «U Tʼaan Dioseʼ tu yáantoʼob ka chúukpajak u yóoloʼob».)

¹⁵ Jéeobaeʼ u tsʼaamajtoʼon le Biblia utiaʼal u líiʼsik k-óoloʼ. K-tuukul tiʼ baʼax ku yaʼalik le tekstoʼoboʼ jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal u chúukpajal k-óoleʼ. Le oʼolaleʼ maʼalob ka k-kan de memoriail le tekstoʼoboʼ yéetel k-kʼaʼajsikoʼob mantatsʼ, lelaʼ jeʼel u yáantkoʼon kex ka pʼáatak minaʼantoʼon junpʼéel Bibliaeʼ. Le Bibliaoʼ jeʼel u beetik k-maas creertik le jatsʼuts esperanza ku yaʼalik Dios u tsʼáaiktoʼonoʼ. Utiaʼal u chúukpajal k-óol ken chʼaʼpachtaʼakoʼoneʼ, kʼaʼabéet k-tuukul tiʼ le jatsʼuts baʼaxoʼob ku yaʼalik u tsʼáaiktoʼon Diosoʼ (Rom. 8:25). Maʼalob ka k-yéey jujunpʼéel tekstoʼob ku tʼaanoʼob tiʼ baʼax k-kʼáat k-beet teʼ Paraísooʼ yéetel k-tuklik bey táan k-beetik teʼ Paraíso le baʼax maas k-tsʼíiboltikoʼ.

16, 17. ¿Baʼax jeʼel k-kanik tiʼ u ejemplo le máaxoʼob tsʼoʼok u chúukpajal u yóoloʼob tiʼ Diosoʼ? (Ilawil le foto yaan tu káajbal le xookaʼ.)

¹⁶ U kanpʼéel baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal k-tsʼáaikba tu favor u Reino Dioseʼ letiʼe k-kaanbal tiʼ le máaxoʼob tsʼoʼok u chúukpajal u yóoloʼob tiʼ Diosoʼ. Le Bibliaoʼ ku tʼaan tiʼ yaʼab máaxoʼob maʼ sajakchajoʼob u meyajtoʼob Diosiʼ  yéetel maʼ táakpajoʼob tiʼ baʼaxoʼob yaan yil yéetel u gobierno wíinikiʼ. Jeʼex Sadrac, Mesac yéetel Abednegoeʼ maʼ tu yóotoʼob chintal tu táan junpʼéel imagen ku chíikbesik kaʼach u gobiernoil Babilonia (xok Daniel 3:16-18). Le ejemploaʼ jeʼel u yáantik yaʼab j-Jaajkunajoʼob utiaʼal maʼ u chʼaʼikoʼob saajkil yéetel utiaʼal maʼ u yóotkoʼob u adorartoʼob u banderail le luʼum tuʼux kajaʼanoʼoboʼ. Jesuseʼ maʼ tu yoksuba tiʼ politicaiʼ mix tiʼ uláakʼ baʼaloʼob ku jatsik kaʼach le máakoʼoboʼ. Letiʼeʼ u yojleʼ le maʼalob ejemploaʼ jeʼel u yáantik u disipuloʼobeʼ. Jesuseʼ tu yaʼalaj: «¡Líikʼik a wóoleʼex!, teneʼ tsʼoʼok in tsʼáanchaʼatik yóokʼol kaab» (Juan 16:33).

¹⁷ Yaʼab sukuʼunoʼob teʼ kʼiinoʼobaʼ tsʼoʼok u yeʼeskoʼob tiaʼanoʼob tu favor u Reino Dioseʼ. Yanoʼobeʼ tsʼoʼok u maltratartaʼaloʼob, u kʼaʼalaloʼob cárcel wa tak u kíimsaʼaloʼob ikil u chúukpajal u yóoloʼob tiʼ Jéeoba. U ejemplo le sukuʼunoʼobaʼ ku yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-chʼaʼik saajkil. Juntúul sukuʼun kajaʼan Turquíaeʼ, tu yaʼalaj: «Franz Reitereʼ juntúul táankelem xiʼipal kíimsaʼab tumen maʼ tu yóotaj táakpajal ichil u soldadoʼob Hitleriʼ. Teʼ carta tu tsʼíibtaj tiʼ u maama le áakʼab táanil tiʼ u kíimsaʼaloʼ tu yeʼesaj jach nojoch u fe yéetel ku confiar tiʼ Jéeoba. Teneʼ wa ka in aktáant junpʼéel nojoch prueba jeʼex le anchajtiʼoʼ, in kʼáat in seguert u ejemplo». ^[2]

18, 19. 1) Le sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ, ¿bix jeʼel u yáantkoʼonoʼob utiaʼal u chúukpaj k-óoleʼ? 2) ¿Baʼax tsʼoʼok a chʼaʼtuklik a beetik?

¹⁸ Le sukuʼunoʼob yéetel le kiikoʼob yanoʼob t-múuchʼuliloʼ jeʼel xan u yáantkoʼonoʼob utiaʼal k-tsʼáaikba tu favor u Reino Dioseʼ. Ken yanaktoʼon junpʼéel problemaeʼ unaj k-aʼalik tiʼ le ancianoʼoboʼ, letiʼobeʼ jeʼel u tsʼáaikoʼobtoʼon maʼalob consejo ku taal teʼ Bibliaoʼ. Tsʼoʼoleʼ wa le sukuʼunoʼob teʼ múuchʼulil u yojloʼob baʼax ku yúuchultoʼonoʼ jeʼel u líiʼskoʼob k-óoleʼ. Unaj k-aʼaliktiʼob ka u kʼáatoʼob tiʼ Jéeoba ka u yáantoʼon. Toʼon xaneʼ unaj k-áantkoʼob yéetel k-orar tu yoʼolaloʼob (Mat. 7:12). Teʼ sitio jw.org ich españoloʼ yaan junpʼéel lista tiʼ sukuʼunoʼob kʼalaʼanoʼob cárcel ikil u meyajtikoʼob Jéeoba, lelaʼ tiaʼan teʼ tuʼux ku yaʼalik PRENSA > ASUNTOS LEGALES teʼ cuadro ku kʼaabaʼtik: «Testigos de Jehová presos por sus creencias (por países)». Yéey u kʼaabaʼ jujuntúul sukuʼunoʼobiʼ, ka a kʼáat tiʼ Jéeoba ka u yáantoʼob yéetel ka chúukpajak u yóoloʼob (Efe. 6:19, 20).

¹⁹ Jeʼex u bin u náatsʼal u xuul le yóokʼol kaabaʼ bey kun bin u maas túuntaʼal k-óol tumen le gobiernoʼob utiaʼal ka xuʼuluk k-tsʼáaikba tu favor u Reino Diosoʼ. Le oʼolaleʼ koʼoneʼex k-preparartikba desde bejlaʼeʼ, lelaʼ yaan u yáantkoʼon utiaʼal maʼ u xuʼulul k-tsʼáaikba tu favor u Reino Dios teʼ yóokʼol kaab jach u jatsmubáaʼ.