CHÉEN kilo y medio ku pesartik; ku yaʼalaʼaleʼ «letiʼe baʼax maas jatsʼuts beetaʼanoʼ yéetel tiʼ tuláakal baʼax beetaʼan teʼ yóokʼol kaabaʼ letiʼe baʼax maʼ jach kʼuchuk naʼatbil bix u meyajoʼ». ¿Tiʼ baʼax k-tʼaan? Tiʼ u cerebro máak. Jeʼex u bin k-maas kanik bix u meyajeʼ bey u bin k-tsʼáaik cuenta jach jatsʼuts baʼaxoʼob u beetmaj Jéeoba (Sal. 139:14, Traducción del Nuevo Mundo). Junpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob ku páajtal u beetik le cerebrooʼ, letiʼe u páajtalil u máansik tu tuukul máak wa u imaginartik wa baʼaxoʼ.

¿Baʼaxoʼob táakaʼan ichil u máansik tu tuukul máak wa baʼax? Junpʼéel diccionarioeʼ ku yaʼalikeʼ ichil lelaʼ táakaʼan «u patik tu tuukul máak jejeláas baʼaloʼob, u jáan taal tu pool máak junpʼéel baʼal, u máansik tu tuukul baʼaloʼob uchaʼantak wa maʼ uchaʼantakiʼ, baʼaloʼob jaajtak wa maʼ jaajtakiʼ». Jeʼex k-ilkaʼ, ¿máasaʼ yaʼab u téenel tsʼoʼok u beetik k-cerebro leloʼ? Por ejemploeʼ, yaan kʼiineʼ ken k-xok wa ken k-uʼuy u tsikbaltaʼal yoʼolal junpʼéel lugar maʼ k-kʼaj óoleʼ, ¿máasaʼ k-jáajan k-patik t-tuukul bix le lugaroʼ? U jaajileʼ cada ken tuukulnakoʼon tiʼ junpʼéel baʼax maʼ tu páajtal k-ilik, k-uʼuyik, k-jaantik, k-machik wa k-úutsʼbentikeʼ, táan k-beetik u meyaj k-cerebro.

Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ Dioseʼ tu beetaj wíinik jeʼel bix letiʼeʼ (Gén. 1:26, 27). Lelaʼ ku yeʼesikeʼ tak letiʼeʼ yaan u páajtalil u máansik tu tuukul wa baʼax. Wa tu beetoʼon yéetel le páajtalilaʼ, u kʼáat u yaʼaleʼ letiʼeʼ u kʼáat ka meyajnaktoʼon utiaʼal k-máansik t-tuukul baʼax u kʼáat ka k-beete bey xan le baʼaxoʼob ku prometertikoʼ (Ecl. 3:11). ¿Bix jeʼel u meyajtoʼon maʼalob le u páajtalil k-máansik t-tuukul wa baʼaxoʼ yéetel tiʼ baʼaxoʼob maʼ unaj u meyajtoʼoniʼ?

1) Baʼaloʼob maʼ maʼalobtakiʼ yéetel teʼ súutuk maʼ unajoʼ.

U máansik tu tuukul máak jejeláas baʼaxoʼobeʼ maʼ kʼaasiʼ. Tsʼoʼok u yilaʼaleʼ yaan horaeʼ hasta ku taasik utsiloʼob. Chéen baʼaleʼ Eclesiastés 3:1, ku yáantkoʼon k-tsʼáa cuentaeʼ «yaan junsúutuk utiaʼal u yúuchul tuláakal baʼax», le oʼolaleʼ yaan horaeʼ jeʼel k-máansik t-tuukul uláakʼ baʼaloʼob teʼ súutukil maʼ unajoʼ. ¿Ku joʼopʼol wa k-tuukul tiʼ yaanal baʼal tu yorail le muchʼtáambaloʼob yéetel ken k-xok le Biblia t-juunaloʼ? Wa ku yúuchultoʼon beyaʼ maʼ maʼalob le bix u meyajtoʼon u páajtalil k-máansik t-tuukul wa baʼaxoʼ. Jesuseʼ ku yaʼaliktoʼon xan ka k-kanáant maʼ k-tuukul tiʼ baʼaloʼob maʼ maʼalobtakiʼ, jeʼex tiʼ le núupkʼebanoʼ (Mat. 5:28). Tsʼoʼoleʼ yaan tiʼ le baʼaxoʼob jeʼel k-máansik t-tuukuloʼ maʼ uts tu tʼaanoʼob Diosiʼ. U máansik tu tuukul máak baʼaloʼob kʼaastakeʼ jeʼel u beetik u lúubul tiʼ núupkʼebaneʼ. Le oʼolal unaj k-kanáantik maʼ k-tuukul tiʼ baʼaxoʼob jeʼel u náachkuntkoʼon tiʼ Jéeobaeʼ.

2) U tuklaʼal chéen le taakʼin jeʼel u yáantik máakoʼ.

U yantal taakʼin tiʼ máakeʼ maʼ kʼaasiʼ yéetel jeʼel tak u yáantik máakeʼ. Chéen baʼaleʼ maʼ xaaneʼ jeʼel u joʼopʼol k-máansik t-tuukul chéen le taakʼin jeʼel u yáantkoʼon yéetel u taasiktoʼon kiʼimak óolaloʼ, pero ken k-il maʼ tu yúuchul jeʼex k-tuklikoʼ yaan u lúubul k-óol. Salomón, juntúul máax  jach yaan u naʼateʼ, tu yaʼalaj: ‹Le máax ayikʼaloʼ ku tuklik u ayikʼalileʼ bey junpʼéel kaaj baʼpachtaʼan tumen kaʼanal tulumoʼobeʼ› (Pro. 18:11). Tuukulnakoʼon tiʼ baʼax úuch le ka búul maas tiʼ u 80 por cientoil u kaajil Manila (Filipinas), le ka sen kʼáax jaʼ tu mesil septiembre tiʼ 2009. ¿Tu salvartuba wa le máaxoʼob ayikʼaloʼoboʼ? Juntúul máak jach ayikʼal tu peʼertaj yaʼab baʼaloʼobeʼ, tu yaʼalaj: «Le jaʼ sen kʼáaxoʼ jach tu beetaj loob tiʼ tuláakal; kex ayikʼaloʼon wa óotsiloʼoneʼ igual baʼax k-muʼyajtik». Séeb jeʼel u tuklik máak jeʼel u bin utsil tiʼ wa ayikʼaleʼ, chéen baʼaleʼ u jaajileʼ maʼ beyiʼ.

3) U chiʼichnaktal máak yoʼolal baʼax maʼ xaaneʼ maʼ kun úuchul.

Jesuseʼ tu yaʼaleʼ maʼ unaj k-sen ‹chiʼichnaktal› yoʼolal junpʼéel baʼax maʼ úuchkiʼ (Mat. 6:34). U sen chiʼichnaktal máakeʼ chéen ku beetik u sen meyaj u cerebro. Yaʼab tiʼ le muukʼ yaan t-wíinkliloʼ k-xupik ken joʼopʼok k-sen máansik t-tuukul baʼaloʼob maʼ úuchkoʼobiʼ wa mix bikʼin kun úuchloʼob. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ le chiʼichnakil beyaʼ jeʼel u beetik u lúubul u yóol máakeʼ yéetel u tsaʼayal depresión tiʼeʼ (Pro. 12:25). Le oʼolaleʼ jeʼex u yaʼalik Jesusoʼ maʼ unaj k-chiʼichnaktal yoʼolal junpʼéel baʼax maʼ úuchkiʼ tumen cada kʼiineʼ yaan yéetel le chiʼichnakiloʼob ku taaskoʼ.

1) Bix jeʼel a kanáantkaba tiʼ baʼax jeʼel u beetik u bintech kʼaaseʼ.

Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ táanil tiʼ u yúuchul wa baʼaxeʼ maʼalob ka k-máans t-tuukul baʼax jeʼel k-beetik utiaʼal k-jechik le loobil jeʼel u taaskoʼ (Pro. 22:3). Lelaʼ jeʼel u yáantkoʼon k-il le problemaʼob jeʼel u taasiktoʼon le baʼaxoʼob k-beetkoʼ. Koʼox aʼalikeʼ techeʼ invitartaʼabech tiʼ junpʼéel reunión social. A máansik ta tuukul baʼaxoʼob kun úuchleʼ jeʼel u yáantkech a wil wa yaan a bin wa maʼeʼ. Maʼ xaaneʼ maʼalob ka a máans ta tuukul máaxoʼob kun biniʼ, bukaʼaj máaxoʼob kun antaliʼ, tuʼux kun beetbil yéetel baʼax kʼiin ken beetaʼak. Tukult lelaʼ: «¿Baʼax jeʼel u yúuchul le tiaʼanen teʼ reunión socialoʼ?». Ken tsʼoʼokok a láaj máansik ta tuukul lelaʼ, yaan u béeytal a wilik wa le baʼax kun úuchloʼ yaan u beetaʼal jeʼex u kaʼansik le Bibliaoʼ. Lelaʼ yaan u yáantkech a chʼaʼtukult a beetik baʼax maʼalob yéetel yaan u kanáantkech tiʼ baʼax jeʼel u beetik u bintech kʼaaseʼ.

2) Bix jeʼel a wutskíintik le problemaʼoboʼ.

U beetik máak lelaʼ jeʼel u yáantaj utiaʼal u yilik bix jeʼel u aktáantik yéetel u yutskíintik junpʼéel problemaeʼ. Tukulteʼ anchajtech junpʼéel problema yéetel wa máax teʼ múuchʼuliloʼ. ¿Baʼax ken a beet utiaʼal a wutskíintik le baʼax úuchoʼ? Yaʼab baʼaxoʼob unaj a chʼaʼik en cuenta, jeʼex: ¿bix u  modoil u tʼaan? ¿Tiʼ baʼax súutukil maas maʼalob ka tʼaanaken tu yéetel? ¿Baʼax tʼaaniloʼob maʼalob ka meyajnakten yéetel bix unaj in waʼalikoʼob? K-máansik t-tuukul le jejeláas baʼaxoʼob jeʼel u páajtal k-beetkoʼ jeʼel u yáantkoʼon k-yéey junpʼéel bix maas maʼalob jeʼel k-utskíintik le problemaoʼ (Pro. 15:28). U tuklaʼal bix jeʼel u yutskíintaʼal junpʼéel problemaeʼ ku yáantaj utiaʼal ka yanak jeetsʼelil teʼ múuchʼuliloʼ. Lelaʼ junpʼéel bix jeʼel u meyajtoʼon maʼalob u páajtalil k-máansik t-tuukul wa baʼaxoʼ.

3) Le baʼaxoʼob ka xokikoʼ.

Sáamsamal kʼaʼabéet u xoʼokol le Bibliaoʼ. Chéen baʼaleʼ maʼ chéen yaan yéetel k-jáajan xookiʼ. Kʼaʼabéet k-ilik baʼax ku kaʼansiktoʼon yéetel k-tsʼáaik ichil k-kuxtal. Ken k-maas xok le Bibliaoʼ ku maas taaktal k-tsʼáaik gracias tiʼ Jéeoba yoʼolal le baʼax ku beetkoʼ. ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon k-beet lelaʼ? Letiʼe k-máansik t-tuukul le baʼaxoʼob k-xokikoʼ. Le libro Yanaktoʼon le fe anchajtiʼoboʼ, beetaʼan utiaʼal u yáantkoʼon k-máans t-tuukul le baʼax k-xokikoʼ yéetel utiaʼal u yáantkoʼon k-naʼat tubeel baʼax úuch tiʼ le máaxoʼob ku chʼaʼchiʼitaʼaloʼoboʼ. Lelaʼ ku yáantkoʼon utiaʼal k-ilik bix le lugaroʼob ku yaʼalikoʼ, k-uʼuyik bix u juum le baʼaxoʼob ku yaʼalaʼaloʼ, k-uʼuyik u book le baʼaxoʼob ku chʼaʼchiʼitaʼaloʼ yéetel k-naʼatik bix tu yuʼubilubaʼob le máaxoʼob ku chʼaʼchiʼitaʼaloʼoboʼ. Beyaʼ yaan u béeytal k-maas kanik baʼaloʼob jatsʼutstak tiʼ jujuntúul máaxoʼob ku yaʼalik le Biblia k-tuklik kaʼach yaʼab baʼax k-ojel tu yoʼolaloʼoboʼ.

4) Bix jeʼel a tsʼáaikaba tu lugar u maasileʼ.

Wa k-tsʼáaikba tu lugar u maasileʼ yaan k-uʼuyik bey jach tiʼ toʼon táan u yúuchul le baʼax ku yúuchultiʼoboʼ. Jéeoba yéetel Jesuseʼ tu tsʼáajubaʼob tu lugar u maasil, le oʼolal toʼoneʼ bey unaj k-beetkoʼ (Éxo. 3:7; Sal. 72:13). ¿Bix jeʼel k-beetkeʼ? Junpʼéel bixeʼ letiʼe u meyajtoʼon maʼalob u páajtalil k-máansik t-tuukul wa baʼaxoʼ. Maʼ xaaneʼ mix juntéen úuchuktoʼon le baʼax táan u aktáantik juntúul sukuʼunoʼ chéen baʼaleʼ jeʼel u páajtal k-máansik t-tuukul lelaʼ: «¿Bix jeʼel in wuʼuyikinba wa teen táan in aktáantik le problemaoʼ? ¿Baʼax jeʼel u kʼaʼabéettalten teʼ súutukoʼ?». Wa k-beetik lelaʼ yaan k-naʼatik bix u yuʼubikuba u maasil. Tsʼoʼoleʼ wa k-tsʼáaikba tu lugar u maasileʼ yaan u béeytal k-maas maʼalobkíintik bix k-kʼaʼaytaj yéetel bix k-tratartik le sukuʼunoʼoboʼ.

5) Bix le kuxtal kun antal teʼ túumben luʼumoʼ.

Le Bibliaoʼ yaʼab baʼaloʼob ku yaʼalik yoʼolal bix le kuxtal teʼ túumben luʼum ken u tsʼáatoʼon Diosoʼ (Isa. 35:5-7; 65:21-25; Apo. 21:3, 4). Le publicacionoʼob xanoʼ ku taaskoʼob yaʼab dibujoʼob ku yáantkoʼon k-máans t-tuukul bix le Paraísooʼ yéetel ku yáantkoʼon k-il bix ken k-kuxtal teʼ túumben luʼumoʼ. Jéeoba, le máax beetoʼon yéetel u páajtalil k-máansik t-tuukul wa baʼaxoʼ u yojel yaʼab utsil jeʼel u taasiktoʼon wa ku meyajtoʼon maʼalob le páajtalilaʼ. Wa k-máansik t-tuukul tuláakal le baʼaxoʼob u prometermaj Dios u tsʼáaiktoʼonoʼ yaan k-maas creertik jach yaan u béeytaloʼob. Lelaʼ yaan u yáantkoʼon utiaʼal u chúukpajal k-óol tak ken yanaktoʼon problemaʼob.

Jéeobaeʼ u tsʼaamajtoʼon u páajtalil k-máansik t-tuukul wa baʼax, lelaʼ ku yáantkoʼon utiaʼal k-meyajtik maʼalob. Wa ku meyajtoʼon maʼalobeʼ yaan k-eʼesik k-tsʼáaik u graciasil tiʼ Dios yoʼolal le jatsʼuts páajtalil tu síijtoʼonaʼ.