1, 2. ¿Baʼaxten jach jatsʼuts bix úuchik u biskuba Jonatán yéetel David?

JONATANEʼ jaʼakʼ u yóol ka tu yilaj jach junpuliʼ maʼ sajak kaʼach Davidiʼ. Davideʼ tsʼoʼok kaʼach u kíimsik Goliat yéetel «u chʼúuymaj u pool» táan u bisik tiʼ rey Saúl, u papá Jonatán (1 Sam. 17:57). Jonataneʼ ku creertik kaʼach táan u yáantaʼal David tumen Dios, desde teʼ kʼiin jeʼeloʼ kʼuch u jach amigot David. Letiʼobeʼ tu beetoʼob junpʼéel promesa, tu yaʼaloʼobeʼ mix bikʼin kun xuʼulul u biskubaʼob (1 Sam. 18:1-3). Jonatán yéetel Davideʼ tu beetoʼob le baʼax tu yaʼaloʼobaʼ tumen tu bisubaʼob ichil tuláakal u kʼiinil u kuxtaloʼob.

² Kex David yéeyaʼab tumen Jéeoba utiaʼal ka u beet u reyil tu kaajil Israeleʼ, Jonataneʼ maʼ xuʼul u biskuba tu yéeteliʼ. Tsʼoʼoleʼ ka xan óotaʼab kíimsbil David tumen Sauleʼ, Jonataneʼ joʼopʼ u sen tuklik. Ka tu yojéeltaj tiaʼan David tu desiertoil Horeseʼ bin u yileʼ ka tu líiʼsaj u yóol yéetel tu yaʼalajtiʼeʼ maʼ u xuʼulul u confiar tiʼ Jéeoba. Jonataneʼ tu yaʼalaj: «Maʼ a chʼaʼik sajakil, tumen in taata Sauleʼ, maʼ bíin páatak u nuptáantikechiʼ. Techeʼ bíin kʼuchukech a beet u [reyil] Israel, teen bíin in beet in nojochil ta wéetel» (1 Sam. 23:16, 17).

3. ¿Baʼax maas jatsʼuts k-ilik tiʼ bix úuchik u kuxtal Jonatán, yéetel bix k-ojéeltik lelaʼ? (Ilawil le dibujo yaan tu káajbal le xookaʼ.)

 ³ ¿Máasaʼ jach ku kiʼimaktal k-óol ken k-il yaan máaxoʼob ku yaabiltikoʼob máak jeʼex Jonataneʼ? Letiʼeʼ jach tu bisuba yéetel David, chéen baʼaleʼ yaan uláakʼ baʼax maas jatsʼuts k-ilik tiʼ bix úuchik u kuxtal Jonatán, letiʼe chúukaʼan óolal tu yeʼesaj tiʼ Jéeobaoʼ. Lelaʼ le áant utiaʼal u yaabiltik David kex u yojel maʼ letiʼ yéeyaʼab utiaʼal u beetik u reyiliʼ. Jonataneʼ jach tu yáantaj David utiaʼal ka confiarnak tiʼ Jéeoba. Tu kaʼatúulaloʼob jach chúukpaj u yóoloʼob tiʼ Jéeoba yéetel maʼ xuʼul u biskubaʼobiʼ. Letiʼobeʼ mantatsʼ tu beetoʼob le baʼax tu yaʼaloʼob ichil u promesaʼobaʼ: «[Dios] ka yanak chúumuk tiʼ toʼon tuláakal jaʼaboʼob, bey xan yéetel k-chʼiʼibaloʼob» (1 Sam. 20:42).

4. 1) ¿Baʼax taasiktoʼon kiʼimak óolal ichil k-kuxtal? 2) ¿Baʼax ken k-il teʼ xookaʼ?

⁴ Toʼoneʼ unaj k-yaabiltik k-láakʼtsiloʼob, k-amigoʼob bey xan le sukuʼunoʼob yéetel le kiikoʼoboʼ (1 Tes. 2:10, 11). Chéen baʼaleʼ maas unaj u chúukpajal k-óol tiʼ Jéeoba tumen letiʼ tsʼáatoʼon le kuxtaloʼ (Apo. 4:11). Wa ku chúukpajal k-óol tiʼ Jéeobaeʼ yaan u yantal kiʼimak óolal ichil k-kuxtal. Pero maʼ unaj u xuʼulul u chúukpajal k-óol tiʼ Dios kex yaan hora ku talamtaltoʼoniʼ. Teʼ xookaʼ yaan k-ilik bix jeʼel u yáantkoʼon u ejemplo Jonatán utiaʼal ka chúukpajak k-óol tiʼ Jéeobaeʼ. Yaan k-ilik le cuatro baʼaloʼobaʼ: 1) Ken k-uʼuy maʼ taak k-beetik baʼax ku yaʼalik wa máax yaan autoridad tiʼ chéen tumen k-tuklik maʼ tu merecertik, 2) ken yanak k-chʼaʼtuklik tiʼ máax kun chúukpajal k-óol, 3) ken pʼáatak maʼ t-tratartaʼal maʼalob tumen juntúul anciano wa ken tuklaʼak baʼax kʼaas t-oʼolal, 4) ken k-uʼuy maʼ tu páajtal k-cumplirtik junpʼéel baʼax k-aʼalmaj.

5. ¿Baʼaxten talamchaj tiʼ u kajnáaliloʼob Israel u yuʼubikoʼob u tʼaan Jéeoba?

⁵ Jonatán bey xan u kajnáaliloʼob Israeleʼ jach táan kaʼach u máanskoʼob yaʼab problemaʼob, tumen le rey Sauloʼ xuʼul u yuʼubik u tʼaan Jéeoba yéetel yoʼolal leloʼ xuʼul u bendecirtaʼal (1 Sam. 15:17-23). Kex beyoʼ Dioseʼ tu chaʼaj u reinar Saúl ichil yaʼab años. U kajnáaliloʼob Israeleʼ talamchaj u yuʼubikoʼob u tʼaan Jéeoba, tumen le reyoʼ joʼopʼ u beetik baʼaloʼob jach kʼaastak (1 Cró. 29:23).

6. ¿Bix k-ojéeltik chúukpaj u yóol Jonatán?

⁶ Jonataneʼ maʼ xuʼul u chúukpajal u yóol tiʼ Jéeobaiʼ. Lelaʼ bey u yeʼesik le baʼax tu beetaj le táant u káajal u beetik baʼaloʼob kʼaastak u papaoʼ (1 Sam. 13:13, 14). Teʼ kʼiinoʼoboʼ, le filisteoʼoboʼ táan kaʼach u binoʼob baʼateʼel tu contra u kaajil Israel yéetel treinta mil u carroiloʼob baʼateʼel. Sauleʼ chéen seiscientos soldadoʼob yaan kaʼach tiʼ, tsʼoʼoleʼ chéen letiʼ yéetel Jonatán yaan u nuʼukulil u baʼateloʼob. Kex beyoʼ Jonataneʼ maʼ sajakchajiʼ, letiʼeʼ tu kʼaʼajsaj le baʼaxoʼob tu yaʼalaj le profeta Samuelaʼ: «Yuumtsileʼ bíin u tsʼáa tsikbeʼenil tiʼ u kʼaabaʼ utiaʼal maʼ u pʼatikeʼex; tumen letiʼeʼ u kʼáat u kaajalteʼex» (1 Sam. 12:22). Jonataneʼ tu yaʼalaj tiʼ le soldado kanáantikoʼ Jéeobaeʼ jeʼel u yáantkoʼob ganar kex chéen junpʼíitoʼobeʼ. Ka tsʼoʼokeʼ letiʼ yéetel le soldadooʼ tu kíimsoʼob kex veinte filisteoʼob. Jonataneʼ jach yaan kaʼach u fe tiʼ Jéeoba, le oʼolal xan bendecirtaʼabi. Teʼ kʼiin jeʼeloʼ Jéeobaeʼ tu beetaj u tíitkuba le luʼumoʼ ka túun sajakchaj le filisteoʼoboʼ, tsʼoʼoleʼ saʼat u yóoloʼobeʼ ka joʼopʼ u paklan kíimskubaʼob, bey úuchik u ganar le israelitaʼoboʼ (1 Sam. 13:5, 15, 22; 14:1, 2, 6, 14, 15, 20).

7. Jonataneʼ, ¿bix úuchik u tratartik u papá?

⁷ Kex Saúl maʼ xuʼul u beetik baʼaloʼob kʼaastak tu táan Jéeobaeʼ, Jonataneʼ tu yuʼubaj u tʼaan u papá, pero wa chéen le baʼax ku yaʼalaʼaltiʼoʼ maʼ tu bin tu contra baʼax ku yaʼalik Jéeoba. Jeʼex juntéenjeakileʼ tu yáantaj Saúl utiaʼal u defendertik u kaajal Jéeoba (1 Sam. 31:1, 2).

8, 9. ¿Baʼaxten k-eʼesik chúukaʼan óolal tiʼ Dios ken k-respetart le máaxoʼob tsʼaʼan autoridad tiʼoboʼ?

⁸ Jeʼex Jonataneʼ, toʼon xaneʼ jeʼel u páajtal u chúukpajal k-óol tiʼ Jéeobaeʼ. Lelaʼ jeʼel u  páajtal eʼesik ken k-beet baʼax ku yaʼalik le autoridadoʼob wa maʼatech u bin tu contra le baʼax ku yaʼalik Jéeobaoʼ. Jéeoba tsʼaamil le autoridadoʼoboʼ yéetel ku yaʼaliktoʼon ka k-respetartoʼob (xok Romailoʼob 13:1, 2). Le oʼolaleʼ kʼaʼabéet k-respetartik le autoridadoʼob tsʼaʼanoʼob tumen le gobiernoʼoboʼ, kex yaan hora kʼasaʼanoʼob yéetel kex k-tuklik maʼ tu merecertikoʼob ka k-uʼuy u tʼaanoʼob. Maʼ unaj u tuʼubultoʼoneʼ Jéeobaeʼ u kʼáat ka k-respetart tuláakal le máaxoʼob u tsʼaamaj autoridad tiʼoboʼ, jeʼex le máaxoʼob nuʼuktik le familiaoʼ yéetel le máaxoʼob nuʼuktik le múuchʼuliloʼ (1 Cor. 11:3; Heb. 13:17).

⁹ Olga, ^[1] juntúul kiik kajaʼan Boliviaeʼ, tu yeʼesaj chúukaʼan u yóol tiʼ Jéeoba tumen tu respetartaj u yíicham kex maʼ maʼalob bix u tratartaʼaliʼ. Yaan horaeʼ le kiikaʼ maʼatech u tʼaʼanal tumen u yíicham wa yaan horaeʼ ku yaʼalaʼal baʼal tiʼ ikil u meyajtik Jéeoba. Yaan horaeʼ ku yaʼalik tiʼ le kiikaʼ yaan u pʼatik yéetel yaan u bisaʼal u mejen paalal. Pero le kiikaʼ maʼ tu sutaj u jeel baʼax ku beetaʼal tiʼiʼ. Baʼaxeʼ mantatsʼ tu tratartaj maʼalob u yíicham, ku beetik kaʼach u yoʼoch, ku pʼoʼik u nookʼ yéetel maʼalob u atendertik u paalal (Rom. 12:17). Cada ken béeyakeʼ ku láakʼintik u yíicham ken xiʼik u xíimbalt u amigoʼob wa u láakʼtsiloʼob. Jeʼex le ka kíim u suegroeʼ, kex náach tuʼux kajaʼan kaʼacheʼ bin tu yéetel. Tu yilaj u líistokíintik u mejen paalal yéetel tu yilaj u preparartik tuláakal baʼax kʼaʼabéet utiaʼal le viajeoʼ. Kex maʼ ook teʼ iglesiaoʼ tu páaʼtaj teʼ jooloʼ. Ka máan kʼiineʼ u yíicham le kiik Olgaoʼ káaj u kʼexpajal u modos yéetel u tratartik maʼalob, tumen tu tsʼáaj cuentaeʼ le kiikoʼ jach anchaj u paciencia yéetel jach ku respetartaʼal. Bejlaʼeʼ ku animartaʼal tumen u yíicham utiaʼal ka xiʼik muchʼtáambal yéetel yaan horaeʼ letiʼ bisik. Tsʼoʼoleʼ yaan horaeʼ u yíicham le kiikaʼ ku bin xan muchʼtáambal (1 Ped. 3:1).

10. Jonataneʼ, ¿máax tu yilaj u yáantik, yéetel baʼaxten?

¹⁰ Ka tu yaʼalaj Saúl yaan u bin u kíims Davideʼ, Jonataneʼ talamchaj u chʼaʼtuklik baʼax ken u beete. Letiʼeʼ u yaabiltmaj kaʼach u papá, pero u yaabiltmaj xan David. Jonataneʼ u yojleʼ Dioseʼ u yaabiltmaj David, maʼ Sauliʼ, le oʼolal maases tu yilaj u yáantik. Letiʼeʼ tu yaʼalaj tiʼ David ka púutsʼuk yéetel tu yaʼalaj tiʼ Saúl maʼ u kíimsik David (xok 1 Samuel 19:1-6).

11, 12. Wa k-yaabiltmaj Jéeobaeʼ, ¿tiʼ baʼax ken u yáantoʼon?

 ¹¹ Alice, juntúul kiik kajaʼan Australiaeʼ, anchaj u chʼaʼtuklik tiʼ máax kun chúukpajal u yóol. Ka joʼopʼ u xokik le Bibliaoʼ tu tsikbaltaj tiʼ u láakʼtsiloʼob le baʼaxoʼob jatsʼutstak táan u kanikoʼ. Letiʼeʼ tu yaʼalaj tiʼ u láakʼtsiloʼob maʼ ken u kʼiinbes le navidadoʼ yéetel tu tsolajtiʼob baʼaxten. Ka káaj u xook le kiikaʼ u láakʼtsiloʼobeʼ lúub u yóoloʼob, pero ka aʼalaʼabtiʼob maʼ ken u kʼiinbes le navidadoʼ jach tsʼíikilnajoʼob. Letiʼobeʼ ku tuklikoʼob kaʼacheʼ xuʼul u yaabiltaʼaloʼob tumen Alice. Ka tsʼoʼokeʼ aʼalaʼabtiʼ tumen u maama: «Maʼ in kʼáat in kaʼa ilechiʼ». Aliceeʼ ku yaʼalik: «Jach yaachaj tin wóol baʼax tu yaʼalajten tumen teneʼ in yaabiltmaj in láakʼtsiloʼob, chéen baʼaleʼ in wojleʼ teneʼ maas unaj in tsʼáaik yáax táanil ichil in kuxtal in meyajtik Jéeoba yéetel Jesús. Le oʼolaleʼ tin chʼaʼtuklaj in wokjaʼ teʼ asamblea anchaj ka tsʼoʼokoʼ» (Mat. 10:37).

¹² Toʼoneʼ maas unaj u chúukpajal k-óol tiʼ Jéeoba, maʼ unaj k-maas yaabiltik le baʼaloʼob yaan teʼ yóokʼol kaab jeʼex junpʼéel equipo tiʼ deporteoʼ, le escuelaoʼ wa le luʼumil tuʼux kajaʼanoʼonoʼ. Henryeʼ jach uts tu tʼaan kaʼach u báaxtik ajedrez, letiʼeʼ taak kaʼach u báaxal tu campeonatoil ajedrez utiaʼal u ganar u escuelaoʼ. Como utiaʼal sábado yéetel domingo tu báaxaleʼ minaʼan tiempo tiʼ utiaʼal u jóokʼol kʼaʼaytaj mix utiaʼal u bin muchʼtáambal. Henryeʼ ku yaʼalikeʼ káaj u yilik le escuela bey junpʼéel baʼal maas kʼaʼanaʼan ke u meyajtik Diosoʼ, le oʼolaleʼ tu chʼaʼtuklaj u xuʼulul u báaxtik ajedrez (Mat. 6:33).

13. Ken yanaktoʼon problemaʼob ichil k-láakʼtsiloʼobeʼ, ¿baʼax jeʼel u yáantkoʼon k-il baʼax ken k-beeteʼ?

¹³ Yaan horaeʼ ku talamtal k-eʼesik tiʼ tuláakal k-láakʼtsiloʼob k-yaabiltmoʼob, tumen yaan horaeʼ ka kiʼimakkúuntik u yóol juntúuleʼ ku kʼuuxil uláakʼ. Ken, juntúul íichamtsileʼ, ku yaʼalik: «In maamaeʼ tsʼoʼok u chʼíijil, le oʼolal cada ku taaktal in bin in xíimbalte yéetel in kʼáat kaʼach ka xiʼik wa jaypʼéel kʼiinoʼob t-otoch. Pero in maama yéetel in wataneʼ maʼ jach maʼalob u biskubaʼobiʼ». Le sukuʼunoʼ ku yaʼalik xan: «Wa kin kiʼimakkúuntik u yóol juntúuleʼ, ku kʼuuxil uláakʼ juntúuloʼ». Keneʼ tuukulnaj tiʼ baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ ka tu tsʼáaj cuentaeʼ kex kʼaʼabéet u yaabiltik u maamaeʼ, tu táan Jéeobaeʼ maas kʼaʼabéet u yaabiltik u yatan. Le oʼolaleʼ tu jach tuklaj baʼax jeʼel u páajtal u beetik utiaʼal maʼ u kʼuuxil u yataneʼ. Letiʼeʼ tu tsolaj tiʼ u yatan baʼaxten maʼalob ka u yeʼes tak letiʼ u yaabiltmaj u suegra. Tsʼoʼoleʼ tu tsolaj xan tiʼ u maama baʼaxten unaj u yaabiltik u yilib (xok Mateo 19:5 yéetel 1 Corintoiloʼob 13:4, 5).

14. ¿Bix tratartaʼabik Jonatán tumen Saúl?

¹⁴ Wa maʼ maʼalob bix k-tratartaʼal tumen juntúul sukuʼun bey xan wa ku tuklaʼal baʼax kʼaas t-oʼolaleʼ, unaj u seguer k-eʼesik chúukaʼan óolal tiʼ Jéeoba. Kex Jéeoba yéey Saúl utiaʼal u beet u reyileʼ, letiʼeʼ maʼ maʼalob bix úuchik u tratartik u hijoiʼ. Maʼ tu naʼatik kaʼach baʼaxten jach yaabiltaʼan David tumen Jonatán. Le oʼolal juntéenjeakileʼ le ka tu yóotaj Jonatán u yáant Davideʼ, Sauleʼ jach tsʼíikilnaji ka tu suʼlakkúuntaj u hijo tu táan yaʼabkach máakoʼob. Kex beyoʼ Jonataneʼ tu respetartaj u papá, chéen baʼaleʼ maʼ xuʼul u yeʼesik chúukaʼan óolal tiʼ Jéeobaiʼ tsʼoʼoleʼ maʼ xuʼul xan u yaabiltik David, le máax tsʼoʼok kaʼach u yéeyaʼal utiaʼal u beet u reyiloʼ (1 Sam. 20:30-41).

15. ¿Baʼax unaj k-beetik wa juntúul sukuʼun maʼ tu tratartikoʼon maʼalob bey xan wa ku tuukul kʼaas t-oʼolal?

¹⁵ Teʼ kʼiinoʼobaʼ le ancianoʼoboʼ ku yilik u tratartikoʼob maʼalob le sukuʼunoʼoboʼ, chéen baʼaleʼ maʼ unaj u tuʼubultoʼoneʼ letiʼobeʼ j-kʼeban máakoʼob xan. Yoʼolal lelaʼ maʼ xaaneʼ yaan horaeʼ jeʼel u tuklikoʼob baʼax kʼaas yoʼolal wa baʼax t-beeteʼ yéetel maʼ xaaneʼ jeʼel u pʼáatal maʼ tu tratartikoʼonoʼob maʼalobeʼ (1 Sam. 1:13-17). Wa ku yúuchultoʼon lelaʼ, unaj k-kanáantik  maʼ u xuʼulul u chúukpajal k-óol tiʼ Jéeoba.

16. ¿Tiʼ baʼax súutukil unaj k-eʼesik chúukaʼan k-óol tiʼ Dios yéetel maʼatech k-tuukul chéen t-oʼolal?

¹⁶ Sauleʼ u kʼáat kaʼach ka u beet u reyil Jonatán, maʼ Davidiʼ (1 Sam. 20:31). Chéen baʼaleʼ Jonataneʼ u yaabiltmaj Jéeoba yéetel chúukpaj u yóol tiʼ. Le oʼolaleʼ tu lugar u tuukul chéen tiʼ u yutsileʼ, maʼ xuʼul u yaabiltik Davidiʼ yéetel tu yilaj u beetik le baʼax tu yaʼalaj tiʼ Davidoʼ. Teʼ kʼiinoʼob xanaʼ wa k-yaabiltmaj Jéeoba bey xan wa k-kʼáat eʼes chúukaʼan k-óol tiʼ letiʼeʼ unaj k-beetik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaaʼ: «Wa tsʼoʼok u yaʼalik [máak] u beetik junpʼéel baʼaleʼ, ku beetik kex maʼ chéen chʼaʼabiliʼ» (Sal. 15:4, Traducción del Nuevo Mundo). Wa k-kʼáat eʼes chúukaʼan óolal tiʼ Dioseʼ kʼaʼabéet k-beetik tuláakal le baʼaxoʼob tsʼoʼok k-prometertikoʼ. Jeʼex wa k-aʼalmaj k-beetik wa baʼax meyajileʼ, kex ka talamchajaktoʼoneʼ unaj k-beetik tumen bey k-aʼalmiloʼ. Wa yaantoʼon xan problemaʼob yéetel k-núupeʼ, maʼ unaj k-jáan tuklik yaan k-pʼatikiʼ, baʼaxeʼ unaj k-ilik utskíintik tumen beyoʼ k-eʼesik chúukaʼan k-óol tiʼ Jéeoba (xok Mateo 19:6, 9).

17. Techeʼ, ¿baʼax utsil tsʼoʼok a jóoʼsik tiʼ le xookaʼ?

¹⁷ Toʼoneʼ k-kʼáat k-seguert u ejemplo Jonatán tumen letiʼeʼ chúukpaj u yóol tiʼ Dios kex yaʼab baʼaloʼob talamtak tu aktáantaj. Le oʼolaleʼ koʼoneʼex yaabiltik le sukuʼunoʼob teʼ múuchʼulil kex ka u beetoʼob k-kʼuuxil yaan horaoʼ. Wa k-beetik beyoʼ yaan k-kiʼimakkúuntik u yóol Jéeoba yéetel yaan xan u kiʼimaktal k-óol (Pro. 27:11). Toʼoneʼ k-ojleʼ Jéeobaeʼ yaan u yaʼaliktoʼon ka k-beet le baʼax ku tuklik letiʼ maas maʼalob ka k-beetoʼ, yéetel k-ojel jach yaan u yáantkoʼon. Teʼ xook ku segueroʼ yaan k-kaanbal tiʼ jujuntúul máaxoʼob kuxlajoʼob tu kʼiiniloʼob David, jujuntúul tiʼ letiʼobeʼ chúukpaj u yóoloʼob yéetel jujuntúuloʼobeʼ maʼatech.