SÍIJEN tu añoil 1926 tu kaajil Crooksville (Ohio, Estados Unidos). Kex in papá yéetel in maama maʼatech u jach binoʼob iglesiaeʼ, letiʼobeʼ ku yaʼalikoʼobten ka xiʼiken yéetel in kiik bey xan yéetel le u seis u túulal in wíitsʼinoʼoboʼ. Toʼoneʼ k-bin kaʼach tiʼ junpʼéel iglesia metodista. Ka tu tsʼáajten 14 añoseʼ u pastoril le iglesiaoʼ tu tsʼáajten junpʼéel premio tumen ichil junpʼéel jaʼabeʼ maʼ pʼáat mix junpʼéel domingo maʼ in biniʼ.

Óoliʼ teʼ kʼiinoʼoboʼ, Margaret Walker, juntúul in vecina u j-jaajkunaj Jéeobaeʼ, káaj u bin u yil in maama utiaʼal u kaʼansiktiʼ baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Junpʼéel kʼiineʼ kulajen in wuʼuy baʼax ku kaʼansik, pero in maamaeʼ tu tuklaj chéen nikaʼaj in beet u náayal u yóol, le oʼolal tu yaʼalajten ka xiʼiken táanxelil. Kex beyoʼ teneʼ cada kin wilik bix jeʼel in wuʼuyik le baʼax ku xokikoʼoboʼ. Ka tsʼoʼok kex kaʼatéen wa óoxtéen u taal u yil in maamaeʼ, Margareteʼ tu kʼáatajten: «¿A wojel wa bix u kʼaabaʼ Dios?». Teneʼ tin núukajtiʼ: «Leloʼ tuláakal máak u yojel, Dios u kʼaabaʼ». Letiʼeʼ tu yaʼalajten: «Kaxt a Biblia ka a xok Salmo 83:18». * Ka tin kaxteʼ tin wileʼ u kʼaabaʼ Dioseʼ, Jéeoba. Ka tsʼoʼokeʼ áalkabil binen in waʼal tiʼ in amigoʼob: «Ken  kʼuchkeʼex ta wotocheʼex bejlaʼaʼ de áakʼabeʼ kaxteʼex Salmo 83:18, teʼeloʼ yaan a wilkeʼex bix u kʼaabaʼ Dios». Jeʼel u páajtal u yaʼalaʼaleʼ teneʼ desde teʼ kʼiin káaj in kʼaʼaytajoʼ.

Teneʼ káaj in xokik le Bibliaoʼ yéetel okjaʼanajen 1941. Maʼ úuch tiʼ leloʼ aʼalaʼabten ka in nuʼukt junpʼéel u xookil libro. Teneʼ tin waʼalaj tiʼ in kiik, tiʼ in wíitsʼinoʼob yéetel tiʼ in maama ka u láakʼintenoʼob, chéen in papá maʼ tu yóotaj biniʼ.

Yaʼab meyaj ku tsʼaʼabal kaʼach in beet teʼ múuchʼuliloʼ, jujunpʼíitil xaneʼ káaj in juntartik in libroʼob utiaʼal in xakʼalxook tin wotoch. Pero junpʼéel kʼiineʼ in papaeʼ tu yaʼalajten: «Beet favor a molik tuláakal a libroʼobeʼ ka jóokʼkech tin wotoch». Teneʼ anchaj in bin kajtal tiʼ junpʼéel chan cuarto tu kaajil Zanesville Ohio, junpʼéel chan kaaj maʼ náach yanil tiʼ in kaajaliʼ. Kex beyoʼ mantatsʼ kin bin in wil kaʼach in maama yéetel in láakʼtsiloʼob utiaʼal in líiʼsik u yóoloʼob.

In papaeʼ u pʼeek kaʼach u bin in maama teʼ muchʼtáambaloʼoboʼ, yaan horaeʼ, kex tsʼoʼok u káajsik u bin teʼ muchʼtáambaloʼ, ku bin u chukpachte, tsʼoʼoleʼ ku kóolik tu kʼab utiaʼal u kaʼa bisik tin wotoch. Pero in maamaeʼ ku jóokʼol tiʼ uláakʼ joonaj, beyoʼ ku béeytal u bin muchʼtáambal. Teneʼ kin waʼalik kaʼach tiʼ in maama: «Maʼ a tuklik, jeʼeliliʼ u náakal u yóol u beettech beyoʼ». Jach bey xan úuchikoʼ, in papaeʼ náak u yóol u beet tiʼ in maama beyoʼ, ka joʼopʼ u chaʼik u bin muchʼtáambal.

Tu añoil 1943, káaj u beetaʼal le Escuela utiaʼal k-Kaʼansik u Tʼaan Diosoʼ. Le tsolnuʼuk ku tsʼaʼabalten ken tsʼoʼokok in máansik junpʼéel discursooʼ jach tu yáanten utiaʼal in maʼalobkíintik bix in kaʼansaj.

Teʼ kʼiinoʼoboʼ tsʼokaʼaniliʼ u káajal le Segunda Guerra Mundialoʼ. Tu añoil 1944, tʼaʼanen utiaʼal in beetik in servicio militar. Ka binen tak Fort Hayes, le tuʼux yaan le soldadoʼob teʼ Columbus, Ohiooʼ. Checartaʼaben utiaʼal ka ilaʼak bix yanilen yéetel aʼalaʼabten ka in chup jujunpʼéel juʼunoʼob. Pero teneʼ tin waʼalaj tiʼobeʼ maʼ ken in beet in soldadoil. Kex tu chaʼajoʼob in bineʼ, ka máan wa jaypʼéel kʼiineʼ bin juntúul policía tin wotoch ka tu yaʼalajten túuxtaʼab u chʼaʼen utiaʼal in bisaʼal kʼalbil.

Ka máan kaʼapʼéel semanaeʼ, le juezoʼ tu yaʼalaj: «Wa chéen tin woʼolaleʼ jeʼel in waʼalik ka pʼáatkech cárcel tuláakal a kuxtaleʼ. ¿Yaan wa baʼax ken a waʼal utiaʼal a defenderkaba?». Teneʼ tin waʼalajtiʼ: «Yaan señor juez, teneʼ ministro religiosoen. * Teneʼ tiʼ kin waʼatal kaʼansaj tu jool u yotoch le máakoʼoboʼ, tiʼ yaʼab máakoʼob tsʼoʼok xan in kaʼansik le baʼaxoʼob jatsʼutstak ken u beet u Reino Diosoʼ». Le juezoʼ tu yaʼalaj tiʼ le juradooʼ *: «Maʼ taaleʼex utiaʼal a wilkeʼex wa ministro religioso le máakaʼ, baʼaxeʼ utiaʼal a wilkeʼex wa maʼ tu yóotik bin teʼ guerraoʼ». Menos tiʼ media horaeʼ, le juradooʼ tu yaʼalaj culpablen tumen chéen teen maʼ tin wóotik bin teʼ guerraoʼ. Le juezoʼ tu yaʼaleʼ cinco años kin antal tu carcelil Ashland (Kentucky).

Tin máansaj le yáax kaʼapʼéel semana tu carcelil Columbus. Le yáax kʼiinoʼ pʼaʼaten chéen tin juunal bul kʼiin. Orarnajen túun tiʼ Jéeobaeʼ ka tin waʼalajtiʼ: «Maʼ tu páajtal in máansik cinco años wayeʼ... ¿baʼax ken in beet beyaʼ?».

 Ka sáaschajeʼ le guardiaʼoboʼ tu chaʼajoʼob in jóokʼol, tu tojil le ventanaoʼ tiʼ waʼalakbal juntúul máak kaʼanal u baakel yéetel muʼukʼaʼan, u kʼaabaʼeʼ, Paul. Teneʼ binen waʼatal tu tséel. Le táan k-paktik le baʼax ku yúuchul teʼ táankaboʼ, letiʼeʼ tu kʼáatajten: «Chan chaparro, techeʼ, ¿baʼaxten kʼaʼalech wayeʼ?». Teneʼ tin waʼalajtiʼ: «Tumen u j-jaajkunajen Jéeoba». Ka túun tu yaʼalajten: «¿Chéen yoʼolal leloʼ?». Ka tin waʼalajtiʼ: «Jaaj, u j-jaajkunajoʼon Jéeobaeʼ maʼatech k-bin guerra tumen toʼoneʼ maʼatech k-kíimsik mix máak». Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Le máakoʼobaʼ chéen ku kʼalikoʼob le máaxoʼob ku kíimskoʼob u yéet máakiloʼoboʼ. Pero techeʼ ¿kʼaʼalech tumen maʼ a kʼáat a kíims mix máakiʼ? ¿Maʼalob wa a wilik le baʼax ku beetkoʼobaʼ?». Teneʼ tin waʼalajtiʼ: «Maʼ, maʼ maʼalobiʼ».

Pauleʼ tu yaʼalajten: «Tin beetaj quince años tiʼ uláakʼ junpʼéel cárcel, teʼeloʼ tin xokaj jujunpʼéel tiʼ le libroʼob yaanteʼexoʼ». Ka tin wuʼuyaj leloʼ tin waʼalaj tiʼ Jéeoba: «Jéeoba, jach kʼaʼabéetten u yáantaj le máak wayoʼ». Teʼ súutukoʼ Pauleʼ tu yaʼalajten: «Wa yaan máax u kʼáat u beettech wa baʼaxeʼ, tʼaneniʼ. Teen ken in naʼatimba tu yéetel». U maʼalobileʼ maʼ anchajten mix junpʼéel problema yéetel mix juntúul tiʼ le 50 máakoʼob kʼalaʼanoʼob xanoʼ.

Ka bisaʼaben tu carcelil Ashlandeʼ, yaʼab sukuʼunoʼob úuch joʼopʼok u meyajtikoʼob Jéeoba tin wiloʼobiʼ. K-múul bisikba tu yéeteloʼobeʼ jach tu yáantoʼon utiaʼal k-maas confiar tiʼ Dios. Le sukuʼunoʼobaʼ ku yaʼalikoʼobtoʼon ka k-xok u jaats tiʼ le Bibliaoʼ, ka k-jóoʼs u kʼáatchiʼiloʼob yéetel ka k-kaxt u núukil. Lelaʼ letiʼe ku meyajtoʼon utiaʼal k-beetik le muchʼtáambal cada semanaoʼ. Yaan xan kaʼach juntúul sukuʼun ilik tiʼ máax ken k-kʼaʼaytaj. Le tuʼux k-wenel kaʼachoʼ junpʼéel nojoch cuarto yéetel tu chowakil u pakʼileʼ tiʼ láaj tsolkíinaʼan le camaʼoboʼ. Le sukuʼun ilik le kʼaʼaytajoʼ tu yaʼalajten: «Robison, techeʼ yaan a kʼaʼaytaj desde teʼ cama jeʼelaʼ, tak le yaan teʼeloʼ. Ilawil a kʼaʼaytaj tiʼob antes u binoʼob». Le bix k-kʼaʼaytajoʼ jach maʼalob bix nuʼuktaʼanil kaʼachi.

Kex tsʼoʼok le guerra tu añoil 1945, maʼ séeb jóokʼen teʼ carceloʼ. Teneʼ jach kin tuklik kaʼach in láakʼtsiloʼob tumen antes u jóoʼsken tu yotocheʼ, in papaeʼ tu yaʼalajten: «Desde tin jóoʼsech wayeʼ, maas chéen chʼaʼabil ken in beet u desanimar u maasiloʼ». Chéen baʼaleʼ ka jóokʼen teʼ carceloʼ jach kiʼimakchaj in wóol tumen kex in papá u pʼeekeʼ siete u túulal in láakʼtsiloʼobeʼ ku binoʼob muchʼtáambal, tsʼoʼoleʼ juntúul tiʼ in wíitsʼinoʼob x-chʼúupaleʼ tsʼoʼok kaʼach u yokjaʼ.

Tu añoil 1950, káaj le guerra tu luʼumil Coreaoʼ. Estados Unidoseʼ táakpaj teʼ guerraaʼ le oʼolaleʼ aʼalaʼabten tu kaʼatéen ka xiʼiken Fort Hayes. Ka tsʼoʼok u yilaʼal tuláakal le baʼax in wojel in beetoʼ, juntúul tiʼ le policíaoʼ tu yaʼalajten: «Teech jóoʼs u maas maʼalobil calificación». Teneʼ tin waʼalajtiʼ: «Yaaske, pero kex beyoʼ maʼ ken in beet in soldadoil». Ka tsʼoʼokeʼ tin waʼalajtiʼ le baʼax ku yaʼalik  2 Timoteo 2:3, ka tin waʼalajtiʼ: «Teneʼ u soldadoen Cristo». Xáanchaj maʼ tu tʼaan, ka tsʼoʼokeʼ tu yaʼalajten: «Jeʼel u páajtal a bineʼ».

Maʼ úuch tiʼ leloʼ binen tiʼ junpʼéel asamblea beetaʼab tu kaajil Cincinnati (Ohio). Teʼeloʼ binen teʼ muchʼtáambal ku beetaʼal utiaʼal le máaxoʼob taak u binoʼob Beteloʼ. Le sukuʼun Milton Henscheloʼ tu yaʼalajtoʼoneʼ wa k-kʼáat beet tuláakal le ku páajtal yoʼolal le Reinooʼ, u kaajal Jéeobaeʼ jeʼel u tsʼáaikoʼon meyaj tu najil Beteleʼ. Teneʼ tin chupaj junpʼéel solicitud ka tsʼoʼokeʼ tʼaʼanen utiaʼal in bin meyaj Betel. Kʼuchen Brooklyn tu mesil agosto tiʼ 1954, desde le kʼiin jeʼeloʼ, Betel kin meyaj.

Mix juntéen pʼáatak minaʼanten meyaj. Ichil yaʼab añoseʼ meyajnajen teʼ tuʼux yaan le calderaʼob teʼ imprentaoʼ yéetel teʼ oficinasoʼ, tsʼoʼoleʼ meyajnajen xan bey mecánico yéetel cerrajeroeʼ. Meyajnajen xan tu Najiloʼob Asamblea tu kaajil Nueva York.

Jach jatsʼuts in wilik le kaʼansajoʼob ku tsʼaʼabaltoʼon Beteloʼ, jeʼex teʼ tu xookil le tekstooʼ bey xan teʼ tu xookil U Pʼíich Tulumil Kananoʼ. Jatsʼuts xan in wilik in jóokʼol kʼaʼaytaj yéetel le múuchʼuliloʼ. U jaajileʼ tuláakal le máaxoʼob meyajtik Jéeoba unaj u beetkoʼob lelaʼ. Tumen wa le taatatsiloʼob ku xokikoʼob sáamsamal u tekstoil le kʼiin yéetel u paalaloʼob, ku múul xokikoʼob le Biblia, ku táakpajloʼob teʼ muchʼtáambaloʼob yéetel ku jóokʼloʼob kʼaʼaytajoʼ maas jeʼel u biskubaʼob yéetel Jéeobaeʼ.

Ichil tuláakal le añosaʼ yaʼab amigos tsʼoʼok u yantalten Betel bey xan teʼ múuchʼuliloʼ. Yaan tiʼ letiʼobeʼ yéeyaʼanoʼob yéetel tsʼoʼok u binoʼob kaʼan, uláakʼoʼobeʼ way Luʼum kun pʼáatloʼobeʼ. Tuláakal u j-jaajkunajoʼob Jéeoba, tak le betelitaʼoboʼ, kʼebanoʼob le oʼolaleʼ yaan horaeʼ jeʼel u yantaltoʼon problemaʼob yéetel wa máaxeʼ. Ken úuchukten lelaʼ kin wilik in séeb utskíintik le problemaoʼ. Kin tuukul xan tiʼ baʼax ku yaʼalik Mateo 5:23 yéetel 24, yéetel tiʼ baʼax ku páaʼtaʼal ka k-beete. Maʼ chéen chʼaʼabil u kʼáatik máak perdoniʼ, pero wa ku beetkeʼ maʼ tun maastal le problemaoʼ.

Teneʼ tsʼoʼok u chan yantal in edab le oʼolaleʼ maʼ tu páajtal in jach jóokʼol kʼaʼaytaj jeʼex kaʼacheʼ, chéen baʼaleʼ láayliʼ kin wilik in tsʼáaik in wóoleʼ. Tin kanaj junpʼíit chino mandarín yéetel kin wilik in kʼaʼaytaj tiʼ le chinoʼob kin wilik teʼ calleʼoboʼ. Yaan kʼiineʼ kin pʼatik tiʼ le máakoʼob tak 30 wa 40 revistaʼoboʼ.

 Juntéenjeakileʼ tin beetaj tak junpʼéel revisita tu luʼumil China. Junpʼéel kʼiineʼ juntúul x-chʼúupal jach jatsʼuts u modoseʼ táan kaʼach u tʼoxik anuncios tiʼ junpʼéel puesto tuʼux ku koʼonol frutaʼob. Le x-chʼúupalaʼ sam cheʼejnaj tin wéetel, teen túuneʼ tin tsʼáajtiʼ le revista U Pʼíich Tulumil Kanan yéetel ¡Despertad! ich chinooʼ. Letiʼeʼ tu yaʼalajteneʼ Katie u kʼaabaʼ. Ka tsʼoʼokeʼ cada ken u yileneʼ ku tsikbal tin wéetel. Teneʼ kin aprovechartik in kaʼansiktiʼ bix u yaʼalaʼal ich inglés u kʼaabaʼ le frutaʼoboʼ yéetel letiʼeʼ ku kaʼa aʼalik le kʼaabaʼoboʼ. Tin tsolaj xan tiʼ le baʼax ku yaʼalik jujunpʼéel u versiculoiloʼob le Bibliaoʼ ka tin tsʼáajtiʼ le libro ¿Baʼax ku kaʼansik le Bibliaoʼ? Ka máan wa jaypʼéel semanaʼobeʼ maʼ tin kaʼa iliʼ.

Ka máan wa jaypʼéel mesoʼobeʼ tin tsʼáaj jujunpʼéel revistaʼob tiʼ uláakʼ juntúul x-chʼúupal táan xan u tʼoxik anuncios. Ka máan uláakʼ semanaeʼ taal u yileneʼ pero tu tʼaan tiʼ teléfono, letiʼeʼ tu yaʼalajten: «Tʼaanen tak China». Teneʼ tin waʼalajtiʼ: «Pero teneʼ mix máak in kʼaj óol China». Le x-chʼúupaloʼ maʼ xuʼul u yaʼalikteniʼ le oʼolaleʼ tin chʼaʼaj le teléfono tiʼoʼ, ka tin waʼalaj: «Bueno, Robison ku tʼaan». Ka núukaʼabten: «Robby, Katie ku tʼaan. Tiaʼanen Chinaeʼ». Teneʼ tin waʼalajtiʼ: «¿Tiaʼanech Chinaeʼ?». Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Jaaj Robby, le máax tsʼáatech le telefonooʼ in wíitsʼin. Yaʼab baʼaxoʼob jatsʼutstak ta kaʼansajten, beet uts a kaʼansik xan tiʼ letiʼ». Teneʼ tin waʼalajtiʼ:«Maʼalob Katie, yaan in wáantik tak tuʼux ku páajtaleʼ. Jach diosboʼotik úuchik a waʼalikten tuʼux yanech». Maʼ úuch tiʼ leloʼ pʼáat xan maʼatech in wilik u yíitsʼin Katie. Maʼ in wojel tuʼux yanoʼobiʼ pero kexiʼ wa láayliʼ táan u xokikoʼob le Bibliaoʼ.

Tsʼoʼok 73 años joʼopʼok in meyajtik Jéeoba. Jach kin tsʼáaik u graciasil tiʼ letiʼ úuchik u yáantken utiaʼal maʼ in táakpajal teʼ guerraoʼ yéetel úuchik u yáantken utiaʼal ka chúukpajak in wóol le tiaʼanen teʼ carceloʼ. In wíitsʼnoʼobeʼ ku yaʼalikoʼobeʼ le úuchik u yilkoʼob maʼ tin pʼataj Dios kex yaʼab baʼaloʼob tu beetajten in papaeʼ, le áantoʼob utiaʼal u meyajtikoʼob Jéeoba. In maama, in kiik yéetel uláakʼ cinco in wíitsʼnoʼobeʼ tu beetubaʼob j-Jaajkunajoʼob. Tak in papá kʼexpaj u modos, antes tiʼ u kíimileʼ hasta bin tiʼ jujunpʼéel muchʼtáambaloʼob.

Wa u voluntad Jéeobaeʼ yaan in wilik teʼ Paraíso in láakʼtsiloʼob yéetel in amigoʼob tsʼoʼok u kíimloʼoboʼ. ¡Jach yaan u kiʼimaktal in wóol in múul meyajtik Jéeoba junmúuchʼ yéeteloʼob tuláakal u kʼiiniloʼob k-kuxtal! *