1, 2. 1) ¿Bix jeʼel u bintoʼon wa minaʼan kaʼach le Bibliaoʼ? 2) ¿Baʼax kʼaʼabéet utiaʼal k-jóoʼsik u yutsil le Bibliaoʼ?

¿BIX jeʼel u bintoʼon wa minaʼan le Bibliaoʼ? Minaʼan baʼax jeʼel u nuʼuktik k-kuxtal sáamsamaleʼ. Maʼ ken k-ojéelt u jaajil yoʼolal Dios, yoʼolal le kuxtalaʼ, baʼax ku taal u kʼiin mix le baʼaxoʼob tu beetaj Jéeoba yoʼolal le máakoʼob úuchjeakiloʼ.

² Jach kiʼimak k-óol, tumen Jéeobaeʼ u tsʼaamajtoʼon u Tʼaan, le Bibliaoʼ. Letiʼeʼ ku yaʼalikeʼ mix bikʼin bíin xuʼuluk. Lelaʼ bey u yaʼalik apóstol Pedro tu Yáax tsʼíib Pedro 1:24 yéetel 25 (xoke), letiʼeʼ tu chʼaʼchiʼitaj le baʼax ku yaʼalik Isaías 40:8. Kex le teksto maʼ táan u tʼaan jach tiʼ le Bibliaoʼ, le baʼax ku yaʼalikoʼ jeʼel u meyaj utiaʼal u yeʼesaʼal mix bikʼin kun saʼatal le baʼax ku kaʼansikoʼ. Baʼaleʼ utiaʼal k-jóoʼsik u yutsileʼ kʼaʼabéet k-xokik ichil le idioma k-maas naʼatikoʼ. Lelaʼ bey tsʼoʼok u yilaʼal tumen le máaxoʼob u yaabiltmoʼob u Tʼaan Diosoʼ. Desde úucheʼ tsʼoʼok u yantal máakoʼob uts u puksiʼikʼaloʼob tu tsʼáaj u yóol u traducirtoʼob le Biblia kex maʼ chéen chʼaʼabiliʼ, lelaʼ tsʼoʼok u yáantaj utiaʼal ka yanak tiʼ yaʼab máak. Le baʼax tu beetoʼobaʼ letiʼe xan u kʼáat Dios ka beetaʼakoʼ, letiʼeʼ «u kʼáat ka u salvartuba tuláakal u jejeláasil máakoʼob yéetel ka kʼuchuk u  chúukaʼan kʼaj óoltoʼob le jaajoʼ» (1 Tim. 2:3, 4).

3. ¿Baʼax ken k-xakʼalt teʼ xookaʼ? (Ilawil le dibujo yaan tu káajbal le xookaʼ.)

³ Teʼ xookaʼ yaan k-xakʼaltik baʼaxten láayliʼ yaantoʼon le Biblia kex 1) ku bin u kʼexpajal le idiomaʼoboʼ, 2) le baʼaxoʼob ku beetik le gobiernoʼoboʼ yéetel 3) kex ku pʼektaʼal u traducirtaʼal. K-ojéeltik lelaʼ yaan u yáantkoʼon utiaʼal k-maas yaabiltik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ yéetel yaan k-maas yaabiltik le Máax beet u tsʼíibtaʼal utiaʼal k-utsiloʼ (Miq. 4:2; Rom. 15:4).

4. 1) ¿Baʼax ku yúuchul tiʼ le idiomaʼob ken máanak kʼiinoʼ? 2) ¿Baʼax eʼesik Dioseʼ u yaabiltmaj tuláakal máak, yéetel baʼax ku péeksikoʼon k-beet leloʼ?

⁴ Jeʼex u máan le kʼiinoʼoboʼ bey xan u kʼexpajal le idiomaʼoboʼ. Maʼ xaaneʼ yaan tʼaanoʼob ku meyaj úucheʼ jelaʼan bix u naʼataʼal bejlaʼeʼ. Lelaʼ bey úuchik yéetel le hebreo yéetel le griego meyajnaj utiaʼal u tsʼíibtaʼal u maas yaʼabil le Bibliaoʼ. Teʼ kʼiinoʼobaʼ jach yaʼab u jelaʼanil le tʼaanoʼob ku meyaj tiʼ le ka tsʼíibtaʼaboʼ. Le oʼolal tuláakal le máaxoʼob u kʼáat u xokoʼob le Bibliaoʼ kʼaʼabéettiʼob junpʼéel Biblia ku naʼatkoʼob, kex ku tʼankoʼob le idioma hebreo yéetel griego ku tʼaʼanal bejlaʼoʼ. Yaan máaxoʼob tuklikeʼ, utiaʼal u naʼatkoʼob maʼalob le Bibliaoʼ kʼaʼabéet u kankoʼob le hebreo yéetel le griego ku tʼaʼanal úuchjeakiloʼ, chéen baʼaleʼ yaan kʼiineʼ lelaʼ maʼatech u yáantaj. * Jach kiʼimak k-óol tumen le Bibliaoʼ tsʼoʼok u traducirtaʼal tu túulisil wa chéen junjaats ich maas tiʼ tres mil doscientos idiomaʼob. Lelaʼ ku yeʼesikeʼ Jéeobaeʼ u kʼáat ka ojéeltaʼak baʼax ku yaʼalik u Tʼaan tumen «tuláakal luʼumoʼob, chʼiʼibaloʼob, tʼaanoʼob yéetel kaajoʼob» (xok Apocalipsis 14:6). Le bix u yeʼesik yaabilaj Jéeoba tiʼ tuláakal máakoʼ ku péeksikoʼon k-maas natsʼba tiʼ letiʼ (Bax. 10:34).

5. ¿Baʼaxten jach maʼalob ilaʼabik le Biblia King James Version (Versión del Rey Jacobo)?

⁵ Jeʼex tsʼoʼok k-ilkoʼ, tuláakal le idiomaʼob ku kʼexpajloʼob ken máanak kʼiinoʼ, tak le meyajnaj utiaʼal u traducirtaʼal le Bibliaoʼ. Maʼ xaaneʼ le ka tsʼoʼok u traducirtaʼaloʼ jach naʼataʼabiʼ, baʼaleʼ jeʼex máanik le kʼiinoʼoboʼ xuʼul u jach naʼataʼal. Koʼoneʼex ilik baʼax úuch yéetel le Biblia jóoʼsaʼab ich inglés ku kʼaabaʼtik King James Version (Versión del Rey Jacobo). Le yáaxoʼ jóoʼsaʼab tu añoil 1611. Le Bibliaaʼ jach kʼaj óoltaʼab ich inglés, tumen áantajnaj utiaʼal u maas naʼataʼal le idiomaoʼ. * Chéen baʼaleʼ maʼ yaʼab tuʼux ku chíikpajal u kʼaabaʼ Jéeobaiʼ. Teʼ tuʼuxoʼob unaj u chíikpajal u kʼaabaʼ Dios ichil le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Hebreooʼ tsʼaʼan «LORD» wa Yuumtsil ich mayúsculas. Ka jel jóoʼsaʼab uláakʼ le Bibliaaʼ bey xan beetaʼabik ichil le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Griegooʼ. Lelaʼ ku yeʼesikeʼ u kʼaabaʼ Dioseʼ kʼaʼabéet xan u chíikpajal ichil le jaats ku yaʼalaʼaltiʼ Nuevo Testamentooʼ.

6. ¿Baʼaxten jach kiʼimak k-óol yoʼolal le Biblia U Suttʼaanil Túumben Luʼumoʼ?

⁶ Jeʼex máanik le jaʼaboʼoboʼ, yaʼab tiʼ le tʼaanoʼob ku meyaj teʼ Biblia King James Version (Versión del Rey Jacobo) xuʼul u meyaj tiʼ le máakoʼoboʼ. Lelaʼ bey úuchik tiʼ le yáax Bibliaʼob jóoʼsaʼab ich yaʼab idiomaʼoboʼ, jeʼex le Biblia ich español ku kʼaabaʼtik Casiodoro de Reina, le yáax jóoʼsaʼab tu añoil 1569. Le oʼolal jach kiʼimak  k-óol yoʼolal le Biblia U Suttʼaanil Túumben Luʼum yaantoʼonoʼ. Le Bibliaaʼ jóoʼsaʼan ich maas tiʼ ciento cincuenta idiomaʼob tu túulisil wa chéen junjaats. Lelaʼ ku yeʼesikeʼ u maas yaʼabil le máakoʼob tiʼ tuláakal le yóokʼol kaabaʼ jeʼel u páajtal u xokikoʼobeʼ. Tsʼoʼoleʼ le tʼaanoʼob ku meyaj ichiloʼ ku kʼuchloʼob tu puksiʼikʼal máak (Sal. 119:97). Baʼaleʼ u maas kʼaʼanaʼanileʼ ku taasik u kʼaabaʼ Dios teʼ tuʼuxoʼob ku chíikpajal teʼ úuchben tsʼíiboʼoboʼ.

7, 8. 1) ¿Baʼaxten yaʼab judíoʼob xuʼul u naʼatkoʼob le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Hebreo kex trescientos jaʼaboʼob táanil tiʼ u síijil Jesusoʼ? 2) ¿Baʼax le Septuagintaoʼ?

⁷ Yaan kʼiineʼ le idioma ku maas tʼaʼanloʼ letiʼe ku meyaj tiʼ u gobiernoil junpʼéel luʼumiloʼ. ¿Baʼax tsʼoʼok u beetik Jéeoba utiaʼal u naʼataʼal le baʼax ku yaʼalik u Tʼaanoʼ? Koʼoneʼex ilik junpʼéeliʼ. U yáax 39 libroiloʼob le Bibliaoʼ tsʼíibtaʼab tumen le israelitaʼoboʼ, tumen tiʼ letiʼob «kʼubéentaʼab le u kiliʼich tʼaanoʼob Diosoʼ» (Rom. 3:1, 2). Chéen baʼaleʼ kex trescientos jaʼaboʼob táanil tiʼ u síijil Jesuseʼ, u maas yaʼabil le judíoʼoboʼ maʼatech u jach naʼatkoʼob le idioma hebreooʼ. ¿Baʼaxten? Tumen yaʼab kaajoʼob tsʼoʼok u pʼáatloʼob yáanal u nuʼuktaj Alejandro Magno (Dan. 8:5-7, 20, 21). U maas yaʼabil le máaxoʼob ku gobernartikoʼ ku tʼankoʼob griego, ichiloʼobeʼ tiaʼan tak le judíoʼob kajaʼanoʼob teʼ luʼumiloʼob ku gobernartikoʼ. Le oʼolaleʼ u maas yaʼabil le judíoʼoboʼ xuʼul u naʼatkoʼob le baʼax ku yaʼalik le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Hebreooʼ. ¿Baʼax túun beetaʼabi?

⁸ Kex doscientos cincuenta años táanil tiʼ u síijil Jesuseʼ traducirtaʼab ich griego u yáax cinco libroiloʼob le Bibliaoʼ. Kex cien años tiʼ leloʼ, láaj traducirtaʼab le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Hebreooʼ. Le Biblia jeʼelaʼ kʼuch kʼaj óoltbil bey Septuagintaeʼ. Lelaʼ letiʼe yáax Biblia kʼaj óolaʼan traducirtaʼab tiʼ le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Hebreooʼ.

9. 1) ¿Bix áantaʼabik le máaxoʼob xokik u Tʼaan Dios tumen le Septuaginta yéetel uláakʼ Bibliaʼoboʼ? 2) ¿Máakalmáak le teksto maas jatsʼuts a wilik tiʼ le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Hebreooʼ?

⁹ Le Septuagintaoʼ tu yáantaj le máaxoʼob tʼanik griego ka u naʼatoʼob le baʼax ku yaʼalik le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Hebreooʼ. ¡Bukaʼaj wal kiʼimakchajik u yóoloʼob u xokikoʼob wa u yuʼubikoʼob u xoʼokol u Tʼaan Dios ichil u idiomaʼoboʼ! Ka máan kʼiineʼ tuláakal le Biblia wa chéen junjaatsoʼ traducirtaʼab ichil le idiomaʼob maas ku tʼaʼanloʼ, jeʼex siríaco, gótico yéetel latín. Yaʼab máakeʼ jach utschaj tu yichoʼob le Bibliaoʼ, tumen páajchaj u xokikoʼob yéetel u naʼatkoʼob baʼax ku yaʼalik. Maʼ xaaneʼ yaan tiʼ letiʼobeʼ yaan tekstoʼob jach uts tu yichoʼob, jeʼex toʼon bejlaʼeʼ (xok Salmo 119:162-165). Jeʼex k-ilkoʼ u Tʼaan Dioseʼ maʼ kʼexpajak kex ku kʼexpajal u idioma u maas yaʼabil le máakoʼoboʼ.

10. ¿Baʼaxten óoliʼ mix máak ku páajtal u yantal u Biblia tu kʼiiniloʼob John Wyclef?

¹⁰ Yaan kʼiineʼ le máakoʼob jach yaan autoridad tiʼoboʼ maʼatech u chaʼikoʼob u yantal u Biblia le máakoʼoboʼ mix u xokikoʼob. Baʼaleʼ le máaxoʼob u yaabiltmoʼob Diosoʼ yaʼab baʼax tsʼoʼok u beetkoʼob utiaʼal ka yanak u Biblia tuláakal máak. Juntúul tiʼ letiʼobeʼ John Wyclef, kuxlaj tu yáamil u añoiloʼob 1400 yéetel jach kaʼanchaj u xook. Letiʼeʼ jach ku tsʼíiboltik ka xoʼokok le Biblia tumen tuláakal máakoʼ. Baʼaleʼ teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ óoliʼ mix máak yaan u Biblia tu luʼumil Inglaterra. ¿Baʼaxten? Yáaxeʼ,  tumen chéen tu kʼab máak copiartaʼan, le oʼolal jach koʼoj, bey túunoʼ yaʼab máak maʼ tu páajtal u manik. U kaʼapʼéeleʼ, u maas yaʼabil le máakoʼoboʼ maʼ u yojloʼob xookiʼ. U jaajileʼ teʼ iglesiaoʼ ku xoʼokol le Bibliaoʼ. Baʼaleʼ óoliʼ mix máak naʼatik, tumen le Biblia ku xoʼokloʼ letiʼe ku kʼaabaʼtik Vulgataoʼ, lelaʼ tsʼíibtaʼan ich latín, teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ mix máak tʼanik. ¿Bix jeʼel u páajtal u naʼataʼal tumen tuláakal máak le baʼax ku yaʼalik u Tʼaan Diosoʼ? (Pro. 2:1-5.)

11. ¿Bix kʼaʼamik le Biblia tu traducirta John Wyclefoʼ?

¹¹ Tu añoil 1382, jóoʼsaʼab le Biblia ich inglés traducirtaʼab tumen John Wyclef yéetel u yéet meyajoʼoboʼ. Lelaʼ jach utschaj tu tʼaan le máaxoʼob tsaypachtik Wyclefoʼ, letiʼobeʼ ku yaʼalaʼal kaʼach lolardos tiʼob. Le máakoʼobaʼ jach u yaabiltmoʼob le Bibliaoʼ. Tu xíimbaltoʼob tuláakal u luʼumil Inglaterra utiaʼal u kaʼanskoʼob. Ku xokikoʼob uʼuybil yéetel ku copiarkoʼob jujunpʼéel tekstoʼob utiaʼal u pʼatoʼob tiʼ le máakoʼoboʼ. Le baʼax tu beetoʼoboʼ jach maʼalob, tumen tu beetoʼob u taaktal u xoʼokol le Biblia tumen yaʼab máakoʼ.

12. ¿Baʼax tu beetaj u nuuktakil le religionoʼob yoʼolal le meyaj tu beetaj Wyclefoʼ?

¹² ¿Baʼax túun tu beetaj u nuuktakil le religionoʼoboʼ? Tu jach pʼektoʼob Wyclef, le Biblia tu traducirtoʼ yéetel le máaxoʼob tsaypachtikoʼ. Tu chʼaʼpachtoʼob le lolardoʼoboʼ yéetel tu tóokoʼob tuláakal u copiail le Biblia u traducirtma Wyclef tu kaxtoʼoboʼ. Ka tsʼoʼok u kíimil Wyclefeʼ, tu yaʼaloʼobeʼ letiʼeʼ tu traicionartaj u religión yéetel líikʼ tu contra baʼaxoʼob ku kaʼansik le Iglesiaoʼ. Ka tu jáaloʼob u baakeloʼob utiaʼal u tóokoʼob, tsʼoʼoleʼ ka tu puloʼob u taʼanil ichil le río Swiftoʼ. Baʼaleʼ maʼ páajchaj u beetkoʼob u xuʼulul u xoʼokol le Biblia yéetel u naʼataʼal baʼax ku yaʼalik tumen le máakoʼoboʼ. Ka máan kʼiineʼ, tu luʼumiloʼob Europa yéetel uláakʼ tuʼuxoʼob tiʼ le yóokʼol kaabaʼ, joʼopʼ u traducirtaʼal yéetel u tʼoʼoxol le Biblia tiʼ tuláakal máakoʼ.

13. 1) ¿Baʼax k-jach ojel yoʼolal le Bibliaoʼ? 2) ¿Baʼaxten ku muʼukʼaʼankúuntik k-fe leloʼ?

¹³ Dioseʼ tu nuʼuktaj u tsʼíibtaʼal le Bibliaoʼ, baʼaleʼ maʼ u kʼáat u yaʼal wa tu  nuʼuktaj le meyaj beetaʼab utiaʼal u jóoʼsaʼal le Septuagintaoʼ, le Biblia tu traducirta Wyclefoʼ, le King James Version (Versión del Rey Jacobo) wa uláakʼ Bibliaʼoboʼ. Baʼaleʼ tuláakal le baʼaxoʼob beetaʼab utiaʼal u traducirtaʼal le Bibliaoʼ, ku yeʼesikeʼ Jéeobaeʼ táan u kanáantik maʼ u saʼatal le baʼax ku yaʼalik u Tʼaanoʼ. Lelaʼ ku yáantkoʼon k-jach creert yaan u béeytal tuláakal u maasil baʼaxoʼob ku yaʼalik u beetkoʼ (Jos. 23:14).

14. ¿Bix u yáantkoʼon le baʼax k-kanik yoʼolal le Bibliaoʼ?

¹⁴ Le ken k-il bix tsʼoʼok u kanáantaʼal le Biblia tumen Diosoʼ ku maas muʼukʼaʼantal k-fe tiʼ letiʼ yéetel k-maas yaabiltik. * Maʼalob ka k-tukle: ¿baʼaxten tu tsʼáajtoʼon Jéeoba u Tʼaan yéetel tu yaʼalaj maʼ ken u chaʼa u xuʼulsaʼal? Tumen u yaabiltmoʼon yéetel u kʼáat u kaʼansoʼon utiaʼal ka xiʼiktoʼon utsil (xok Isaías 48:17, 18). Le oʼolal maʼalob ka k-eʼes k-yaabiltmaj yéetel ka k-beet baʼax ku yaʼaliktoʼon (1 Juan 4:19; 5:3).

15. ¿Baʼax ken k-il tuláakʼ xookoʼ?

¹⁵ Wa k-yaabiltmaj u Tʼaan Dioseʼ yaan k-ilik k-xokik utiaʼal k-jóoʼsik u yutsil. Le oʼolaleʼ, ¿baʼax uláakʼ unaj k-beetik utiaʼal k-maas jóoʼsik u yutsil ken k-xok le Bibliaoʼ? ¿Bix jeʼel k-áantik u maasil u yaabiltoʼob xaneʼ? Yéetel ¿baʼax unaj u beetik le sukuʼunoʼob ku kaʼansajoʼob teʼ múuchʼulil utiaʼal u kaʼanskoʼob baʼax ku yaʼalik u Tʼaan Diosoʼ? Lelaʼ yaan k-ilik u núukil tuláakʼ xookoʼ.