KEX tu añoil 1935, James yéetel Jessie Sinclair, in taataʼobeʼ, binoʼob kajtal Bronx, junpʼéel u distritoil Nueva York. Teʼeloʼ tu kʼaj óoltoʼob Willie Sneddon, letiʼeʼ Escocia xan u taal, le tuʼux u taal in taataʼoboʼ. Chéen ichil junsúutukeʼ joʼopʼ u tʼaanoʼob tiʼ u familiaʼob. Lelaʼ úuch wa jaypʼéel años táanil tiʼ in síijil.

In maamaeʼ tu tsikbaltaj tiʼ Willieeʼ u papá yéetel u sukuʼuneʼ búuloʼob teʼ kʼáaʼnáab le maʼ yaʼab u bin u káajal le Nojoch Baʼateltáambaloʼ. Le barco tuʼux ku chukikoʼob kayoʼ tu chocartaj junpʼéel bombaeʼ ka wáakʼi. Willieeʼ tu núukajtiʼ: «A papaeʼ tiaʼan teʼ infiernooʼ». Willieeʼ u j-jaajkunaj Jéeoba. Le baʼax tu yaʼaloʼ tu tsʼáaj tuʼux u kʼaj óoltaʼal u jaajil tumen in maama.

Baʼaleʼ le baʼax tu yaʼaloʼ maʼ utschaj tu tʼaan in maamaiʼ, tumen u yojel u papaeʼ juntúul máak uts. Willie túuneʼ tu yaʼalajtiʼ: «¿Bix jeʼel a wuʼuyikaba wa ka in waʼaltecheʼ tak Jesuseʼ bin teʼ infiernooʼ?». In maamaeʼ kʼaʼajtiʼ le baʼax ku creertikoʼob tu religión, le tuʼux ku yaʼalik Cristoeʼ bin teʼ infiernooʼ, baʼaleʼ kaʼa kuxkíintaʼab tu yóoxpʼéel kʼiinil kíimik. Ka joʼopʼ u tuklik baʼaxten Jesuseʼ bin teʼ tuʼux ku tóokaʼal le j-kʼasaʼan máakoʼoboʼ. Lelaʼ le péeks in maama utiaʼal ka taakchajak u kanik u jaajil. Ka káaj u bin muchʼtáambal teʼ múuchʼulil yaan Bronxoʼ yéetel okjaʼanaj 1940.

Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ maʼatech u jach aʼalaʼal tiʼ le taatatsiloʼob ka u xokoʼob le Biblia yéetel u paalaloʼoboʼ. Tin chichnileʼ in papá kanáantken ken xiʼik in maama muchʼtáambal bey xan ken xiʼik kʼaʼaytaj tu jóokʼbal semana. Ka máan wa jaypʼéel añoseʼ, teen yéetel in papaeʼ joʼopʼ k-bin xan muchʼtáambal yéetel in maama. In maamaeʼ uts tu tʼaan u kʼaʼaytaj yéetel tiʼ yaʼab máaxoʼob ku tsʼáaik xook yéetel le Bibliaoʼ. Yaan tiʼ letiʼobeʼ u múuchʼ u tsʼaʼabal xook tiʼob tumen naatsʼtak kajaʼanoʼob. Ken tsʼaʼabakten vacaciones tin escuelaeʼ kin jóokʼol kaʼach kʼaʼaytaj tu yéetel. Bey úuchik in kanik yaʼab baʼaxoʼob ku kaʼansik le Bibliaoʼ bey xan bix jeʼel in kaʼansik tiʼ u maasileʼ.

Kex suʼlaken in waʼaleʼ, tin chichnileʼ maʼ jach jatsʼuts in wilik le baʼaxoʼob ku kaʼansik le Bibliaoʼ. Maʼatech in wilik kaʼach u kʼaʼabéetil. Baʼaleʼ ka tu tsʼáajten 12 añoseʼ káaj in jóokʼol kʼaʼaytaj, desde teʼ kʼiin jeʼeloʼ maʼ xuʼuluk in beetkiʼ.  Ka tu tsʼáajten 16 añoseʼ tin kʼubaj in kuxtal tiʼ Jéeoba. Okjaʼanajen 24 tiʼ julio tiʼ 1954 tiʼ junpʼéel asamblea beetaʼab Toronto, Canadá.

Yaan sukuʼunoʼob tin múuchʼulileʼ ku meyajoʼob Betel wa meyajnajoʼob junpʼéel tiempoiʼ. Letiʼobeʼ jach tu yáantenoʼob. Jatsʼuts in wuʼuyik bix u tʼaanoʼob tu táan yaʼab máak yéetel bix u tsolkoʼob le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Kex in profesoroʼob ku yaʼalikoʼobten ka xiʼiken xook universidadeʼ, teneʼ taak in bin meyaj Betel. Le oʼolal ka binen teʼ asamblea Torontooʼ tin kʼubaj in solicitud. Tuláakʼ asamblea yanchaj tu Estadio le Yankees, tu kaajil Nueva Yorkoʼ tin kaʼa kʼubaj in solicitud. Maʼ úuch tiʼ leloʼ, le yaanten 17 añosoʼ, invitartaʼaben ka xiʼiken meyaj tu Betelil Brooklyn desde 19 tiʼ septiembre tiʼ 1955. Kaʼapʼéel kʼiin káajak in meyaj Beteleʼ, túuxtaʼaben tu talleril encuadernación, yaan teʼ número 117 tiʼ le calle Adamsoʼ. Lelaʼ uláakʼ junpʼéel tuʼux tsʼaʼaben meyaj. Séebaʼan úuchik in kanik in manejart le máquina chuyik le signaturas wa paquetes de 32 táan juʼunoʼob ku meyaj utiaʼal u beetaʼal le libroʼoboʼ.

Junpʼéel mes káajak in meyaj teʼ talleroʼ túuxtaʼaben meyaj tu Departamentoil Suscripciones, tumen in wojel tsʼíib tiʼ máquina. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ yaan sukuʼunoʼob yéetel kiikoʼob tsʼíibtik tiʼ junpʼéel chan placa de metal u dirección le máaxoʼob u kʼáat ka túuxtaʼaktiʼob U Pʼíich Tulumil Kanan yéetel ¡Despertad! Chéen wa jaypʼéel meseseʼ máansaʼaben tu Departamentoil Envíos. Sukuʼun Klaus Jenseneʼ tu kʼáatajten wa jeʼel in wáantik le máax manejartik le camión bisik le publicacionoʼob teʼ puerto utiaʼal u bisaʼaloʼob táanxel luʼumiloʼoboʼ. Tsʼoʼoleʼ unaj u bisaʼal xan tu oficinail correos le revistaʼob kun túuxtbil teʼ múuchʼuliloʼob yaan Estados Unidosoʼ. Le sukuʼun Jensenoʼ tu yaʼaleʼ le meyajaʼ jach jeʼel u yáantkeneʼ, tsʼoʼoleʼ teneʼ jach bekʼechen kaʼachi. Chéen 57 kilos yaanten.  Ka máan kʼiineʼ le k-bisik le publicacionoʼob teʼ puerto yéetel tu oficinail le correosoʼ tu yáanten utiaʼal u maas antal in muukʼ. Ka tin wileʼ jaaj le baʼax tu yaʼalaj le sukuʼun Jensenoʼ.

Le Departamento tiʼ Suscripcionesoʼ ku túuxtik xan le revistaʼob ku kʼáataʼal teʼ múuchʼuliloʼoboʼ. Bey úuchik in kʼaj óoltik u kʼaabaʼ yaʼab tiʼ le idiomaʼob ku jóoʼsaʼal le revistaʼob Brooklynoʼ. Yaʼab tiʼ le idiomaʼobaʼ mix juntéen in yáax uʼuy u yaʼalaʼaloʼob, baʼaleʼ jach jatsʼuts in wilik u milesil revistaʼob ku túuxtaʼal kaʼach tak tu maas náachil le Luʼumaʼ. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ maʼ tin tuklaj wa yaan u kʼuchul u kʼiinil in xíimbaltik yaʼab tiʼ le luʼumiloʼoboʼ.

Tu añoil 1961, tsʼaʼaben meyaj teʼ Tesoreríaoʼ, le máax nuʼuktikoʼ sukuʼun Grant Suiter. Kex wa jaypʼéel años tiʼ lelaʼ, aʼalaʼabten ka xiʼiken tu oficina le sukuʼun Nathan Knorr, le máax nuʼuktik le meyajoʼob ku beetaʼal teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ. Letiʼeʼ tu yaʼalajteneʼ juntúul tiʼ le sukuʼunoʼob u yéet meyajoʼob kaʼachoʼ yaan u bin junpʼéel mes teʼ Escuela tiʼ Ministerio tiʼ le Reinooʼ yéetel ken suunakeʼ tiʼ kun meyaj teʼ Departamento tiʼ Serviciooʼ. Tu yaʼalajten ka in beet le meyaj ku beetik kaʼach junmúuchʼ yéetel sukuʼun Don Adams, le máax kʼam in solicitud utiaʼal in meyaj Betel teʼ asamblea yanchaj tu añoil 1955. Uláakʼ kaʼatúul sukuʼunoʼob ku meyajoʼob xan teʼ Departamento ka kʼuchenoʼ Robert Wallen yéetel Charles Molohan. Tu kantúuliloʼoneʼ múul meyajnajoʼon ich maas tiʼ cincuenta años. Jach jatsʼuts in wilik in meyaj yéetel sukuʼunoʼob jach u kʼubmaj u yóol u beetoʼob baʼax ku yaʼalik Jéeoba (Sal. 133:1).

Tu añoil 1970 tsʼaʼabten uláakʼ meyaj: cada año wa dos añoseʼ yaan in bin wa jaypʼéel semanaʼob in xíimbalt u najiloʼob Betel ku nuʼuktaʼaloʼob tumen le Watch Tower Societyoʼ. Lelaʼ kʼaj óolaʼan kaʼach bey visita de zonaeʼ, teʼ kʼiinoʼob beyaʼ ku muʼukʼaʼankúuntaʼal u fe le  sukuʼunoʼob ku meyajoʼob Beteloʼ bey xan le misioneroʼoboʼ, tsʼoʼoleʼ ku xakʼaltaʼal bix yanil u archivosil u najil Betel. Tin kʼaj óoltaj sukuʼunoʼob binoʼob tu yáax xookiloʼob Galaad, kex úuch xiʼikoʼobeʼ láayliʼ u tsʼaamaj u yóol u meyajtoʼob Jéeoba le tuʼux túuxtaʼaboʼob táanxel luʼumiloʼ. Tsʼoʼok in xíimbaltik maas tiʼ noventa luʼumiloʼob ikil in beetik le meyajaʼ. Kin wilik bey junpʼéel privilegio jach jatsʼutseʼ.

Le betelitaʼob ku meyajoʼob Brooklynoʼ ku túuxtaʼaloʼob teʼ múuchʼuliloʼob yanoʼob tu kaajil Nueva Yorkoʼ, teneʼ túuxtaʼaben teʼ múuchʼulil yaan Bronxoʼ. Le yáax múuchʼuliloʼ tsʼoʼok u yaʼabtal máaxoʼob ku binoʼobiʼ, le oʼolal jaʼatsi. Le maas úuchbenoʼ tsʼaʼab u kʼaabaʼt u Múuchʼulil Upper Bronx, teʼeloʼ tiʼ kin bin kaʼachiʼ.

Tu añoil 1975, junpʼéel familia ku taal Letoniaeʼ máan kajtal teʼ tuʼux ku kʼaʼaytaj in múuchʼuliloʼ, letiʼobeʼ tu kʼaj óoltoʼob u jaajil tu noojolil Bronx. Livija, le maas nojochoʼ tu beetaj u precursora regularil ka tsʼoʼok u xook. Chéen wa jaypʼéel meses tiʼ leloʼ ka bin Massachusetts, tumen kʼaʼabéet áantajiʼ. Teneʼ kin tsʼíibtik cartaʼob tiʼ utiaʼal in waʼaliktiʼ bix u bin tiʼ le múuchʼuliloʼ, letiʼ xaneʼ ku tsikbaltikten bix maʼalobil u bin tiʼ teʼ kʼaʼaytaj naatsʼ Bostonoʼ.

Chéen wa jaypʼéel años tiʼ leloʼ Livijaeʼ tsʼaʼab u beet u precursora especialil. Tumen taak u maas meyajtik Jéeobaeʼ tu chupaj u solicitud utiaʼal u bin meyaj Betel, ka invitartaʼab tu añoil 1971. ¡Tin wilaj bey yaan baʼax taak u yaʼalikten Jéeobaeʼ! Ka tsʼoʼok k-beel 27 tiʼ octubre tiʼ 1973, letiʼe sukuʼun Knorr máans u tsoltʼaaniloʼ. Proverbios 18:22, ku yaʼalik: «Le máax tsʼoʼok u kaxtik juntúul maʼalob atantsileʼ tsʼoʼok u kaxtik junpʼéel baʼal maʼalob, yéetel ku kʼamik u yutsil Jéeoba», (TNM). Lelaʼ jach jaaj. Jéeobaeʼ tsʼoʼok u tsʼáaiktoʼon u jatsʼuts páajtalil k-múul meyaj Betel ich maas tiʼ cuarenta años. Tsʼoʼoleʼ láayliʼ k-bin tiʼ junpʼéel múuchʼulil yaan naatsʼ tiʼ Bronxeʼ.

Jach tu taasajten kiʼimak óolal úuchik in múul meyaj yéetel le sukuʼun Knorroʼ. Jach ku tsʼáaik u yóol meyaj, jatsʼuts u yilik le baʼaxoʼob ku kaʼansik le Bibliaoʼ yéetel jach u yaabiltmaj le misioneroʼoboʼ. Yaʼab tiʼ letiʼobeʼ letiʼe yáax j-Jaajkunajoʼob meyajnajoʼob teʼ luʼumil tuʼux túuxtaʼaboʼob kʼaʼaytajoʼ. Tu añoil 1976, tsaʼay cáncer tiʼ, jach yaachaj tin wóol úuchik in wilik u muʼyaj. Juntéenjeak maʼ tu páajtal u líikʼileʼ, tu yaʼalajten ka in xok junpʼéel baʼax maʼ kun xáantal ken imprimirtaʼak. Tu yaʼalajten ka in tʼan sukuʼun Frederick Franz u yuʼub xan le baʼax ken in xokoʼ. Ka máan kʼiineʼ tin wojéelteʼ, tumen maʼ jach sáasil u yich le sukuʼun Franzoʼ, letiʼe sukuʼun Knorr xokik u yuʼub le baʼaxoʼob kun imprimirtbiloʼ.

Le sukuʼun Knorroʼ kíim tu añoil 1977, baʼaleʼ toʼon k-kʼaj óoltmaj yéetel k-yaabiltmeʼ jach líikʼ k-óol úuchik k-ilik u tsʼoʼoksik tubeel le meyaj tsʼaʼabtiʼ way Luʼum ichil u kaajal Jéeobaoʼ  (Apo. 2:10). Desde teʼ kʼiin jeʼeloʼ letiʼe sukuʼun Franz seguernaj u nuʼuktik le meyajoʼ.

Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ teen u secretario kaʼach Milton Henschel, letiʼeʼ maas úuch káajak u múul meyaj yéetel le sukuʼun Knorroʼ. Letiʼeʼ tu yaʼalajteneʼ letiʼe sukuʼun Franz ken in wáant yéetel tuláakal baʼax kun kʼaʼabéetchajal tiʼoʼ. Suukchaj in xokik u yuʼub le baʼax kun imprimirtbiloʼ. Jach maʼalob u tuukul, tumen ku pʼáatal tu pool le baʼax kin xokik u yuʼuboʼ. Jach jatsʼuts úuchik in wilik in wáantik bey tak ka tu tsʼoʼoksaj u meyaj way Luʼum tu mesil diciembre tiʼ 1992.

In taataʼobeʼ chúukpaj xan u yóol u meyajtoʼob Jéeoba tak ka kíimoʼob, jach kin tsʼíiboltik in wilkoʼob teʼ jatsʼuts túumben luʼumoʼ (Juan 5:28, 29). Le sesentiun años tsʼoʼok in meyaj way Betelaʼ jach táaj séeb máanik. In tuklikeʼ yéetel mix baʼal jeʼel u páajtal u keʼetel u meyaj máak utiaʼal u yutsil le sukuʼunoʼob tiʼ tuláakal yóokʼol kaab junmúuchʼ yéetel sukuʼunoʼob yéetel kiikoʼob jach u kʼubmaj u yóoloʼob tiʼ Jéeobaoʼ. Ichil tuláakal le años tsʼoʼok in xupkinba in meyajt Jéeoba yéetel Livijaoʼ, tsʼoʼok k-ilkeʼ le kiʼimak óolal ku taal tiʼ Jéeobaoʼ letiʼ beetik u yantal k-muukʼ (Neh. 8:10).

Mix máak maas kʼaʼanaʼan ichil u kaajal Jéeoba, u maʼalob péektsil le Reinooʼ yaan u seguer u kʼaʼaytaʼal jeʼel baʼaxak ka úuchkeʼ. Jach kiʼimak in wóol in meyaj yéetel yaʼabkach sukuʼunoʼob yéetel kiikoʼob jach chúukaʼan u yóol u meyajtoʼob Jéeoba. U maas yaʼabil tiʼ le yéeyaʼanoʼob utiaʼal u binoʼob kaʼan meyajnajen tu yéeteloʼoboʼ maʼ way Luʼum yanoʼob bejlaʼeʼ. Jach kiʼimak in wóol úuchik in múul meyajtik Jéeoba tu yéeteloʼob.