JATSʼUTS bix sáaschajik tu kaajil Brookings, junpʼéel chan kaaj yaan Dakota del Sur, Estados Unidos. Le síis iikʼ jatsʼkenoʼ ku kʼaʼajsikten yaan u maas keʼeltal. Kex keʼeleʼ muchʼlajoʼon tiʼ junpʼéel naj tuʼux ku yoksaʼal baʼalcheʼob, táan k-kikilankil, waʼalakbaloʼon aktáan tiʼ junpʼéel pila óoliʼ chuup yéetel síis u jaʼil. Paʼatik in jáan tsikbaltikteʼex junpʼíit baʼaloʼob tiʼ in kuxtal utiaʼal a wojéeltikeʼex baʼaxten tiaʼanoʼon kaʼach teʼeloʼ.

Síijen 7 tiʼ marzo tiʼ 1936, teen u maas chichnil tiʼ kantúul u paalal in taataʼob. Kajaʼanoʼon kaʼach tiʼ junpʼéel chan granja yaan tu lakʼinil Dakota del Sur. Suuk k-meyaj, chéen baʼaleʼ maʼ letiʼe baʼax maas kʼaʼanaʼan ichil k-kuxtaloʼ. ¿Baʼaxten? Tumen in taataʼobeʼ u j-jaajkunajoʼob Jéeoba, letiʼobeʼ okjaʼanajoʼob tu añoil 1934. Ku tsʼáaikoʼob táanil u meyajtikoʼob Jéeoba tumen tu kʼubaj u kuxtaloʼob tiʼ letiʼ. K-muchʼikba kaʼach tiʼ junpʼéel chan múuchʼulil yaan tu kaajil Conde, Dakota del Sur. Clarence, in papaeʼ, kʼuch u beetuba siervo de compañía (wa coordinador tiʼ le múuchʼ ancianoʼoboʼ). Ka máan kʼiineʼ in tío Alfredeʼ tu beetaj xan le meyajaʼ.

Suuk k-bin muchʼtáambal yéetel k-máan tsikbalt joonaj joonajil le jatsʼuts baʼaloʼob k-kanik teʼ Bibliaoʼ. Le baʼax tu kaʼansajtoʼon k-taataʼob yéetel le bix u kuxtaloʼoboʼ, jach tu yáantoʼon. In kiik Dorothyeʼ seis años yaantiʼ ka tu beetuba j-kʼaʼaytaj, teen xaneʼ seis años yaanten ka tin beetinba j-kʼaʼaytaj. Tu añoil 1943, káaj in táakpajal teʼ Escuela utiaʼal k-Kaʼansik u Tʼaan Diosoʼ, lelaʼ junpʼéel baʼal jach túumben teʼ kʼiinoʼoboʼ.

Jach kʼaʼanaʼan k-ilik k-bin teʼ asambleaʼoboʼ. Tu añoil 1949, beetaʼab junpʼéel asamblea tu kaajil Sioux Falls, Dakota del Sur. Sukuʼun Grant Suiter invitartaʼab u máans le noj tsoltʼaan tu kʼaabaʼtaj:  «¿Jach náatsʼ wa anikoʼon tiʼ le xuʼulsajoʼ?». Teʼ tsoltʼaanaʼ aʼalaʼabeʼ tuláakal le máaxoʼob tsʼoʼok u kʼubik u kuxtaloʼob tiʼ Jéeobaoʼ kʼaʼabéet u tsʼáaik u yóol u tsikbaltoʼob le baʼaxoʼob maʼalobtak ken u beet le Reino tsʼoʼok u káajal u gobernaroʼ. Le baʼax tin wuʼuyaʼ tu yáanten in chʼaʼtukult in kʼubik in kuxtal tiʼ Jéeoba. Bey túunoʼ le ka beetaʼab le asamblea tiʼ circuito Brookingsoʼ, táakpajen ichil le máaxoʼob kun okjaʼob muchʼukbaloʼob tiʼ junpʼéel naj tuʼux ku yoksaʼal baʼalcheʼob, jeʼex tsʼoʼok in yáax aʼalikoʼ. Junpʼéel pila de fierro meyajnaj bey piscina utiaʼal le kantúul máaxoʼob okjaʼanajoʼon 12 tiʼ noviembre tiʼ 1949.

Ka tsʼoʼokeʼ káaj in meyaj utiaʼal in beetik in precursoril, tin káajsaj 1 tiʼ enero tiʼ 1952 le yaanten 15 añosoʼ. Tu libroil Proverbios 13:20, ku yaʼalikeʼ le máaxoʼob ku biskubaʼob yéetel le yaan u naʼatoʼoboʼ ku yantal xan u naʼatoʼob. Ichil in familiaeʼ yaʼab máaxoʼob yaan u naʼatoʼob le oʼolal tu yáantenoʼob in beet in precursoril. Jeʼex in tío Juliuseʼ, in wéet precursoril kex 60 años yaantiʼ kaʼachi. Kex maas nojoch tiʼ teneʼ jatsʼuts k-ilik k-jóokʼol kʼaʼaytaj. Jach kaanbalnajen tiʼ letiʼ tumen yaʼab baʼaxoʼob tsʼoʼok u yilik ichil u kuxtal. Ka máan kʼiineʼ in kiik Dorothyeʼ tu beetaj xan u precursorail.

Desde tin paalileʼ in taataʼobeʼ suuk u kʼamkoʼob t-otoch le superintendente tiʼ circuito yéetel u yatanoʼ. Juntúul tiʼ le superintendenteʼobaʼ sukuʼun Jesse Cantwell yéetel Lynn, u yatan. Letiʼobeʼ jach tu yáantenoʼob utiaʼal in maas tsʼáaik in wóol in meyajt Jéeoba. Yoʼolal leloʼ káaj in beetik in precursoril. Le bix tu yáantilenoʼoboʼ tu beetaj in tuklik bix jeʼel in maas meyajtik Dioseʼ. Yaan kʼiineʼ ken u xíimbaltoʼob junpʼéel múuchʼulil naatsʼ teʼ tuʼux kajaʼanenoʼ ku biskenoʼob kʼaʼaytajiʼ. Jach tu líiʼsaj in wóol yéetel jatsʼuts tin wilil in máan tu yéeteloʼob.

Ka máan kʼiineʼ xíimbaltaʼaboʼon xan tumen sukuʼun Bud Miller yéetel Joan, u yatan. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ 18 años yaanten yéetel tʼaʼanen in beet in servicio militar. Chéen baʼaleʼ le máaxoʼob tʼanenoʼ tu yaʼaloʼobten ka in beet junpʼéel baʼal ku bin tu contra le baʼax tu yaʼalaj Jesús yoʼolal maʼ k-táakpajal tiʼ politicaoʼ. Tsʼoʼoleʼ teneʼ taak in kʼaʼaytik le baʼaxoʼob maʼalobtak ken u beet le Reinooʼ (Juan 15:19). Maʼ tin kʼamaj le baʼax tu yaʼaloʼobtenoʼ, baʼaxeʼ tin waʼalaj ka ilaʼaken bey juntúul ministro religiosoeʼ.

¡Jach kiʼimakchaj in wóol le ka tu yaʼalaj le sukuʼun Miller yaan u láakʼintiken teʼ juiciooʼ! Letiʼeʼ  maʼ suʼlakiʼ yéetel mix baʼal sajakkúuntik. Maʼ tin chʼaʼaj saajkiliʼ tumen tu yáanten juntúul máak jach u kʼubmaj u yóol tiʼ Jéeoba yéetel jatsʼuts u modos. Yoʼolal le baʼax aʼalaʼab teʼ juicio beetaʼab tu tsʼoʼokbal u mesiloʼob le yáaxkʼiin tiʼ u añoil 1954, kʼaʼamen bey ministro religiosoeʼ. Lelaʼ tu yáanten utiaʼal in maas meyajtik Jéeoba.

Ka máan wa jaypʼéel meseʼ tʼaʼanen utiaʼal in meyaj Betel yéetel túuxtaʼaben teʼ Hacienda Watchtower yaan kaʼach Staten Island, Nueva Yorkoʼ. Jach jatsʼuts tin wilil in meyaj óoliʼ óoxpʼéel jaʼabiʼ. Béeychaj in meyaj yéetel sukuʼunoʼob jach yaan u naʼatoʼob, yaʼab baʼaxoʼob jatsʼutstak tin kanaj tiʼ letiʼob.

Teʼ hacienda yaan Staten Islandoʼ tiʼ yaan xan kaʼach le difusora WBBR meyajnaj tiʼ u kaajal Jéeoba desde 1924 tak 1957. Teʼeloʼ ku meyaj kaʼach chéen 15 wa 20 betelitaʼobiʼ, u maas yaʼabileʼ táankelmoʼon yéetel maʼ yaʼab baʼax k-ojliʼ. Chéen baʼaleʼ yaʼab bix úuchik k-áantaʼal tumen sukuʼun Eldon Woodworth, letiʼeʼ nojoch u jaʼabil yéetel yéeyaʼan, tsʼoʼoleʼ jach yaʼab baʼax u yojel. Ku yilkoʼon kaʼach bey u paalaleʼ yéetel tu yáantoʼon utiaʼal maʼ u xuʼulul k-meyajtik Jéeoba. Yaan hora ken k-beet u kʼuuxil le sukuʼunoʼ, ku yaʼalik: «U jaajileʼ tuláakal le meyajoʼob tsʼoʼok k-beetkoʼ, chéen tsʼoʼok u béeytal yéetel u yáantaj Jéeoba».

Múul meyajnajoʼon xan yéetel sukuʼun Frederick W. Franz, letiʼeʼ jach tu kanáantoʼon. Yaʼab baʼaxoʼob tu kaʼansajtoʼon tumen jach u kʼaj óol le Bibliaoʼ yéetel yaan u naʼat. Uláakʼ sukuʼun meyajnaj teʼeloʼ Harry Peterson, letiʼ kaʼach beetik le jaanloʼ. U jaajil u apellidoeʼ Papargyropoulos, baʼaleʼ maas chéen chʼaʼabil k-aʼaliktiʼ Peterson. Letiʼeʼ yéeyaʼan xan yéetel jach uts tu tʼaan u kʼaʼaytaj, kex u tsʼaamaj u yóol meyaj Beteleʼ mix juntéen pʼáat maʼ u jóokʼol kʼaʼaytaj. U cientosil revistaʼob ku pʼatik kaʼach cada mes. Letiʼ xaneʼ jach yaʼab baʼax u yojel yoʼolal le Bibliaoʼ yéetel ku núukik yaʼab tiʼ le kʼáatchiʼob k-beetik tiʼoʼ.

Le frutaʼob yéetel le uláakʼ baʼaloʼob ku cosechartaʼal teʼ haciendaoʼ ku preparartaʼal utiaʼal maʼ u kʼastal tsʼoʼoleʼ ku tsʼaʼabal tiʼ lataʼob. Lelaʼ ku meyaj utiaʼal u beetaʼal u yoʼoch le betelitaʼoboʼ. Cada añoeʼ ku chuʼupul kex 45,000 lataʼob óoliʼ junpʼéel litro yaan tiʼ cada junpʼéel. Meyajnajen yéetel Etta Huth, juntúul kiik jach yaan u naʼat. Letiʼeʼ u yojel bix u preparartaʼal le frutaʼob utiaʼal maʼ u séeb kʼastaloʼ. Ken  jach yaʼabchajak le meyajoʼ ku invitartaʼal uláakʼ kiikoʼob áantaj, yéetel kiik Etta nuʼuktikoʼob. Kex nojoch meyaj tsʼaʼan u beeteʼ, mantatsʼ ku yuʼubik u tʼaan le máaxoʼob nuʼuktik le meyaj ku beetaʼal teʼ haciendaoʼ, beyoʼ tu tsʼáajtoʼon junpʼéel maʼalob ejemplo. Tu kaʼansajten bix unaj in chaʼik in nuʼuktaʼal tumen u kaajal Jéeoba.

Juntúul tiʼ le x-chʼúupalal ku taaloʼob áantajoʼ Angela Romano. Le ka tu kʼaj óoltaj u jaajileʼ, kiik Etta áant u maas tsʼáa u yóol u meyajt Jéeoba. Betel tin kʼaj óoltaj le kiik jach yaan u naʼataʼ yéetel tsʼoʼok maas tiʼ cincuentiocho años tsʼoʼokok k-beel. Tu mesil abril tiʼ 1958 ka tsʼoʼok k-beel, desde leloʼ jejeláas meyajoʼob tsʼoʼok k-beetik ichil u kaajal Jéeoba. Tiʼ le bukaʼaj años tsʼoʼok u máanaʼ, Angie tsʼoʼok u yeʼesik mix baʼal jeʼel u náachkuntik tiʼ Jéeobaeʼ, leloʼ tsʼoʼok u beetik k-maas yaabiltikba. Jeʼel baʼaxak ka k-aktáanteʼ in wojel jach yaan u yáantken.

Le ka koʼon le difusora WBBR tu añoil 1957 yaan Staten Islandoʼ, binen meyaj tu Betelil Brooklyn. Chéen baʼaleʼ maʼ jach xáanchajeniʼ tumen tsʼoʼok in beel yéetel Angie. T-beetaj k-precursoril kex óoxpʼéel jaʼab tu kaajil Staten Island. Teʼ kʼiinoʼoboʼ meyajnajen wa jaypʼéel mesoʼob yéetel le máaxoʼob man le difusoraoʼ. U jeel u kʼaabaʼ le difusoraaʼ WPOW.

Teen yéetel Angieeʼ t-chʼaʼtuklaj k-kuxtal chéen yéetel junpʼíit baʼaloʼob utiaʼal k-bin áantaj tuʼux kʼaʼabéet. Le oʼolal tu añoil 1961, t-beetaj k-precursor especialil tu kaajil Falls City, Nebraska (Estados Unidos). Maʼ úuch kʼuchkoʼoneʼ invitartaʼaboʼon teʼ Escuela tiʼ Ministerio tiʼ le Reinooʼ, le xookaʼ ku xáantal kaʼach junpʼéel mes yéetel ku beetaʼal South Lansing, Nueva York. Jatsʼuts t-ilil le xookoʼ yéetel jach taak k-áantik le múuchʼulil yaan Nebraska yéetel le baʼaxoʼob t-kanoʼ. Le oʼolal maʼ táan k-páaʼtik kaʼach le túumben meyaj tsʼaʼabtoʼonoʼ. Aʼalaʼabtoʼon yaan k-túuxtaʼal Camboya bey misioneroʼoneʼ. Le luʼumilaʼ tiʼ yaan tu noojol-lakʼin Asiaeʼ, jach jatsʼuts baʼaxoʼob yaniʼ, jatsʼuts baʼaxoʼob ku yuʼubaʼaliʼ yéetel jejeláas baʼaxoʼob kiʼiboktak yaniʼ, tuláakal lelaʼ jach túumben k-tiaʼal. Jach taak kaʼach k-kʼaʼaytaj tiʼ le máakoʼob kajaʼanoʼob teʼ luʼumilaʼ.

Maʼ úuch kʼuchkoʼoneʼ yanchaj problemaʼob ichil le gobiernooʼ, le oʼolal yanchaj k-bin tu luʼumil Vietnam del Sur. Ka máan kaʼapʼéel jaʼabeʼ jach kʼojaʼanchajen, ka aʼalaʼabtoʼon maas maʼalob ka suunakoʼon t-otoch. Chan xáanchaj ka maʼalobchajen tu kaʼatéen, ka utschajeneʼ t-kʼamaj uláakʼ meyajoʼob ichil u kaajal Jéeoba.

Tu mesil marzo tiʼ 1965, káaj in xíimbaltik le múuchʼuliloʼob bey superintendente tiʼ circuitoeʼ. Teen yéetel Angieeʼ treintitres años t-beetaj le jatsʼuts meyajaʼ. Teʼ kʼiinoʼoboʼ tsʼaʼab xan in xíimbalt wa jaypʼéel distritoʼob bey xan in nuʼukt yaʼab asambleaʼob. Teneʼ deporsi jatsʼuts in wilik kaʼach le asambleaʼoboʼ, le oʼolal jach tin tsʼáaj in wóol áantajiʼ. T-xíimbaltaj wa jaypʼéel años le múuchʼuliloʼob yaan Nueva York yéetel le yanoʼob tu baʼpachoʼ, le oʼolal u maas yaʼabil le asambleaʼob tin nuʼuktoʼ beetaʼab teʼ Estadio Yankeeoʼ.

Le máaxoʼob u tsʼaamaj u yóol u meyajtoʼob Jéeobaoʼ yaʼab jatsʼuts meyajoʼob ku tsʼaʼabal u beetoʼob. Lelaʼ bey tin wilil yéetel Angieoʼ. Jeʼex tu añoil 1995, aʼalaʼabten ka in beet in instructoril tiʼ le Escuela tiʼ Entrenamiento Ministerialoʼ. Ka máan óoxpʼéel jaʼabeʼ  aʼalaʼabtoʼon ka xiʼikoʼon meyaj tu najil Betel. Jach kiʼimakchaj in wóol úuchik in kaʼa suut tuʼux káaj in maas meyajtik Jéeoba walajki cuarenta añosaʼ. Meyajnajen xan teʼ Departamento tiʼ Serviciooʼ yéetel tin beetaj in instructoril tiʼ jejeláas escuelaʼob. Tu añoil 2007, le Cuerpo Gobernanteoʼ tu yaʼaleʼ le escuelaʼob ku beetaʼal Beteloʼ yaan u yilaʼal tumen le túumben Departamento tiʼ Escuelas Teocraticasoʼ. Tin beetaj in superintendenteil tiʼ le departamento ich wa jaypʼéel añosoʼ.

Teʼ tu tsʼook jaʼaboʼobaʼ tsʼoʼok k-ilik le jejeláas kʼeexoʼob tsʼoʼok u yantal ichil le escuelaʼob ku beetaʼal tu kaajal Jéeobaoʼ. Tu añoil 2008, beetaʼab le yáax Escuela utiaʼal u Ancianoiloʼob le Múuchʼuliloʼ. Ichil le kaʼapʼéel años máanoʼ kaʼansaʼab maas tiʼ 12,000 ancianoʼob tu Betelil Patterson yéetel Brooklyn. Bejlaʼeʼ yaan instructoroʼob kaʼansaʼanoʼob tubeel utiaʼal nuʼuktik le escuelaaʼ yéetel jejeláas tuʼux ku beetaʼal. Tu añoil 2010, le Escuela tiʼ Entrenamiento Ministerialoʼ kʼuch kʼaj óoltbil bey Escuela Bíblica utiaʼal Sukuʼunoʼob maʼ Tsʼokaʼan u Beeloʼobiʼ, ka máan kʼiineʼ beetaʼab xan le Escuela Bíblica utiaʼal le Tsʼokaʼan u Beeloʼoboʼ.

Tu káajbal u jaʼabil kʼaʼaytaj 2015, junpʼéeliliʼkúuntaʼab le kaʼapʼéel escuelaʼobaʼ, bejlaʼeʼ ku kʼaabaʼtik Escuela utiaʼal Máaxoʼob Kʼaʼaytik le Reinooʼ. Teʼ escuelaaʼ jeʼel u páajtal u bin kiikoʼob yéetel sukuʼunoʼob maʼ tsʼokaʼan u beeloʼobeʼ bey xan le tsʼokaʼan u beeloʼoboʼ. Le sukuʼunoʼob tiʼ tuláakal yóokʼol kaaboʼ kiʼimakchaj u yóoloʼob le ka tu yojéeltoʼob yaan u beetaʼal tiʼ jejeláas sucursaloʼob le escuelaaʼ. Jach ku taasikten kiʼimak óolal in wilik yaʼab máaxoʼob jeʼel u páajtal u kʼamkoʼob le kaʼansajaʼ bey xan in kʼaj óoltik yaʼab sukuʼunoʼob taak u kaanbaloʼob.

Ken tuukulnaken tiʼ le baʼaxoʼob tsʼoʼok in beetik ichil in kuxtal desde le kʼiin ka okjaʼanajen teʼ pila de fierrooʼ, kin tsʼáaik u graciasil tiʼ Jéeoba yoʼolal le áantaj tu tsʼáajten le sukuʼunoʼob jach yaan u naʼatoʼoboʼ. Kex jejeláas u edadoʼob yéetel jejeláas tuʼux u taaloʼobeʼ, u maas jatsʼutsileʼ u tsʼaamaj u yóol u meyajtoʼob Jéeoba. Yoʼolal bix u modosoʼob yéetel baʼax ku beetkoʼobeʼ béeychaj in wilik jach u yaabiltmoʼob Dios. Ichil u kaajal Jéeobaeʼ jeʼel u páajtal k-bisikba yéetel máaxoʼob yaan u naʼatoʼobeʼ. Teneʼ bey tin beetiloʼ yéetel jach tsʼoʼok u yáantken.