1, 2. ¿Máaxoʼob ku yaʼalik u libroil Génesis baʼatelnajoʼob, yéetel baʼaxten maʼalob ka k-ojéelte?

 ¿BAʼAX ka tuklik ken a wil teʼ Biblia anchaj máaxoʼob kʼuuxilnajoʼob yéetel u maasiloʼ? Chéen tu yáax capituloiloʼob Genesisoʼ, ku yaʼalikeʼ Caíneʼ tu kíimsaj Abel (Gén. 4:3-8). Lamekeʼ tu kíimsaj juntúul xiʼipal tumen loʼoxi (Gén. 4:23). Le máaxoʼob kanáantik u yalakʼ tamanoʼob Abrahán yéetel le máaxoʼob kanáantik u yalakʼ tamanoʼob Loteʼ, baʼatelnajoʼob (Gén. 13:5-7). Agareʼ ku mixbaʼalkúuntik kaʼach Sara, yoʼolal lelaʼ Saraeʼ tsʼíikilnaj yéetel Abrahán (Gén. 16:3-6). Ismaeleʼ u pʼekmaj kaʼach tuláakal máak yéetel pʼektaʼan xan (Gén. 16:12).

² ¿Baʼaxten ku chʼaʼchiʼitaʼal teʼ Biblia le máaxoʼob baʼatelnajoʼoboʼ? Utiaʼal u páajtal k-kaanbal tiʼ letiʼob. Toʼoneʼ kʼeban wíinikoʼon jeʼex letiʼobeʼ, le oʼolaleʼ ken yanaktoʼon wa baʼax problemaileʼ unaj k-kanáantik maʼ k-beetik jeʼex le máaxoʼob tu beetoʼob baʼaloʼob maʼ maʼalobtakoʼ, baʼaxeʼ unaj k-beetik jeʼex le máaxoʼob tu beetoʼob baʼax utsoʼ (Rom. 15:4). Lelaʼ yaan u yáantkoʼon utiaʼal ka yanaktoʼon jeetsʼelil yéetel u maasil.

3. ¿Baʼax ken k-kan teʼ xookaʼ?

³ Teʼ xookaʼ yaan k-ilik baʼaxten unaj k-utskíintik le problemaʼob  ku yantaltoʼon yéetel u maasiloʼ yéetel bix jeʼel u páajtal k-beetkeʼ. Yaan k-xakʼaltik xan jujunpʼéel tekstoʼob jeʼel u yáantkoʼon k-utskíint le problemaʼob utiaʼal ka k-bisba maʼalob yéetel Jéeobaoʼ bey xan yéetel u maasil.

4. ¿Baʼax tuukulil yaan teʼ yóokʼol kaabaʼ, yéetel baʼax tsʼoʼok u yúuchul yoʼolal lelaʼ?

⁴ Satanás beetik maʼ u biskuba maʼalob tuláakal máak, letiʼ xan beetik u paklan baʼateʼel máak. ¿Baʼaxten k-aʼalik lelaʼ? Tumen teʼ tu jardinil Edenoʼ, Satanaseʼ tu yaʼaleʼ cada juntúul máak unaj u chʼaʼtuklik baʼax maʼalob yéetel baʼax kʼaas, maʼ Dios bin unaj u yaʼalikiʼ (Gén. 3:1-5). Chéen baʼaleʼ u tuukul máak beyaʼ maʼ u taas mix junpʼéel utsiliʼ tumen bejlaʼeʼ jach yaʼab baʼaxoʼob kʼaastak ku yúuchul. Yaʼab máakeʼ ku tuklikeʼ tiʼ letiʼob yaan u derechoil u tuklikoʼob baʼax ken u beetoʼob kex uts wa kex kʼaas. Letiʼobeʼ nojbaʼal u taaskubaʼob, ku tuukuloʼob chéen tu yoʼolaloʼob, ku tuklikoʼobeʼ chéen letiʼob jach yaan u naʼatoʼob, tsʼoʼoleʼ baʼaliʼ u kʼáattiʼob wa ku beetkoʼob u muʼyaj u maasileʼ. U tuukuloʼob beyaʼ tsʼoʼok u beetik u yantal baʼatelil. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ u séeb kʼuuxil máakeʼ chéen ku beetik u yantal baʼateʼel yéetel jeʼel tak u beetik u lúubul máak tiʼ kʼebaneʼ (Pro. 29:22).

5. ¿Baʼax tu kaʼansaj Jesús tiʼ u disipuloʼob?

⁵ Ka kaʼansajnaj Jesús teʼ puʼukoʼ, tu yaʼalaj tiʼ u disipuloʼob unaj u kaxtikoʼob le jeetsʼeliloʼ utiaʼal ka u bisubaʼob maʼalob yéetel u maasiloʼob kex yaan hora ku tuklikoʼob maʼ ken u taas mix junpʼéel utsil tiʼobeʼ. Por ejemploeʼ, Jesuseʼ tu yaʼalajtiʼob maʼ unaj u séeb kʼuuxiloʼobiʼ, ka yanaktiʼob jeetsʼelil, ka u yiloʼob maʼ u pʼektikoʼob mix máak, ka u séeb utskíintoʼob le problemaʼob yaantiʼoboʼ yéetel ka u yaabiltoʼob u enemigoʼob (Mat. 5:5, 9, 22, 25, 44).

6, 7. 1) ¿Baʼaxten unaj k-ilik k-séeb utskíintik le problemaʼob ku yantaltoʼonoʼ? 2) ¿Baʼax kʼáatchiʼiloʼob unaj k-beetik?

⁶ Toʼoneʼ k-adorartik Jéeoba ken orarnakoʼon, ken kʼaʼaytajnakoʼon yéetel ken xiʼikoʼon muchʼtáambal. Chéen baʼaleʼ wa maʼatech k-bisikba maʼalob yéetel le sukuʼunoʼoboʼ, Jéeobaeʼ maʼ ken u kʼam le adoración k-tsʼáaiktiʼoʼ (Mar. 11:25). Utiaʼal k-bisikba maʼalob yéetel Jéeobaeʼ unaj k-perdonartik le baʼaxoʼob maʼ maʼalobtak ku beetaʼaltoʼon tumen u maasiloʼ (xok Lucas 11:4 yéetel Efesios 4:32).

⁷ Jéeobaeʼ ku yaʼalik tiʼ le máaxoʼob meyajtik ka u perdonartoʼob u yéet máakiloʼoboʼ yéetel ka u bisubaʼob maʼalobil yéetel tuláakal. Maʼalob ka k-tukult lelaʼ: «¿Kin séeb perdonartik wa le sukuʼunoʼoboʼ? ¿Ku kiʼimaktal wa in wóol in wantal tu yéeteloʼob?». Wa teech ka wilik istikyaj a perdonareʼ, kʼáat tiʼ Jéeoba ka u yáantech. Jéeobaeʼ ku yuʼubik k-oración yéetel ku núukik baʼax k-kʼáatiktiʼ (1 Juan 5:14, 15).

8, 9. ¿Baʼax unaj k-beetik ken ofendertaʼakoʼon?

⁸ Tumen tuláakal máak kʼebaneʼ, yaan horaeʼ le baʼax ku beetik wa ku yaʼalik u maasiloʼ jeʼel u beetik u yaatal k-óoleʼ (Ecl. 7:20; Mat. 18:7). ¿Baʼax unaj k-beetik wa ku yúuchultoʼon leloʼ? Tuukulnakoʼon tiʼ le baʼax úuchaʼ: juntúul kiik tiaʼan kaʼach tiʼ junpʼéel reunión socialeʼ tu saludartaj kaʼatúul sukuʼunoʼob, chéen baʼaleʼ juntúul tiʼ letiʼobeʼ maʼ maʼalob tu yilil bix úuchik u saludartaʼaliʼ ka joʼopʼ u tʼaan kʼaas tu yoʼolal le kiikoʼ. Le uláakʼ juntúul sukuʼunoʼ tu kʼaʼajsajtiʼeʼ, le kiikoʼ tsʼoʼok cuarenta años joʼopʼok u chúukpajal u yóol u meyajt Jéeoba kex yaʼab baʼaloʼob ku aktáantik. Tu yaʼalaj xan tiʼeʼ le kiikoʼ maʼ u yóoliliʼ u ofendertiʼ. ¿Baʼax túun tu beetaj le sukuʼunoʼ? Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Jaaj a tʼaan». Ka túun tu yaʼalaj yaan u tuʼubsik le baʼax úuchoʼ.

⁹ Le ejemploaʼ ku yeʼesiktoʼoneʼ ken ofendertaʼakoʼoneʼ  toʼon unaj k-chʼaʼtuklik baʼax ken k-beete. Wa k-yaabiltmaj le máax ofendertoʼonoʼ yaan k-perdonartik (xok Proverbios 10:12 yéetel 1 Pedro 4:8). Jéeobaeʼ jach ku kiʼimaktal u yóol ken u yil k-tuʼubsik le baʼax maʼ maʼalob ku beetaʼaltoʼonoʼ (Pro. 19:11; Ecl. 7:9). Le oʼolaleʼ wa k-ofender yoʼolal baʼax ku yaʼalik wa ku beetik wa máaxeʼ, unaj k-tuklik: «¿Jeʼel wa u páajtal in tuʼubsik le baʼax beetaʼabtenoʼ? ¿Jach wa kʼaʼabéet u seguer in tuukul tu yoʼolal?».

10. 1) ¿Bix tu yuʼubiluba juntúul precursora ka tʼaanaj kʼaas le sukuʼunoʼob tu yoʼolaloʼ? 2) ¿Baʼax teksto yaan teʼ Biblia áant le kiik u kʼex u tuukuloʼ?

¹⁰ Maʼ chéen chʼaʼabil jeʼel k-tuʼubsik le baʼax maʼ maʼalobtak ku yaʼalaʼal t-oʼolal tumen u maasiloʼ. Koʼox ilik baʼax úuch tiʼ juntúul precursora yaan k-aʼalik Lucía u kʼaabaʼ. Jujuntúul sukuʼunoʼobeʼ joʼopʼ u yaʼalikoʼobeʼ maʼ maʼalob bix u kʼaʼaytajiʼ yéetel maʼ maʼalob bix u usartik u tiempoiʼ. Letiʼeʼ jach yaachaj u yóol yoʼolal le baʼax aʼalaʼabtiʼoʼ, ka tu kʼáataj áantaj tiʼ le sukuʼunoʼob yiijchajaʼan u tuukuloʼoboʼ. ¿Baʼax úuch ka tsʼoʼoki? Letiʼeʼ ku yaʼalikeʼ le baʼax eʼesaʼabtiʼ teʼ Bibliaoʼ le áant utiaʼal maʼ u lúubul u yóol yoʼolal le baʼaxoʼob ku yaʼalaʼaltiʼoʼ bey xan utiaʼal ka tuukulnak jeʼex Jéeobaeʼ. Líikʼ xan u yóol le ka tu xokaj Mateo 6:1 tak 4 (xoke). Le tekstoaʼ tu kʼaʼajsajtiʼeʼ maas maʼalob ka u kiʼimakkúunt u yóol Jéeoba. Le oʼolal tu chʼaʼtuklaj maʼ u beetik u cuentail le baʼaxoʼob aʼalaʼab tu yoʼolaloʼ. Bejlaʼeʼ wa yaan máax ku joʼopʼol u tʼaan kʼaas yoʼolal bix u meyajtik Jéeobaeʼ, letiʼeʼ maʼatech u lúubul u yóol.

11, 12. 1) ¿Baʼax unaj a beetik wa ka wilik «kʼuuxtech a sukuʼun»? 2) ¿Baʼax k-kanik tiʼ bix tu yutskíintil Abrahán junpʼéel problema anchajtiʼ yéetel Lot? (Ilawil le dibujo yaan tu káajbal le xookaʼ.)

¹¹ Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Tuláakloʼon k-tʼóochpajal yaʼab u téenel» (Sant. 3:2). Koʼox aʼalikeʼ k-ojéeltikeʼ juntúul sukuʼuneʼ maʼ maʼalob tu yuʼubiluba tu yoʼolal baʼax t-aʼalaj wa t-beetiʼ. ¿Baʼax unaj k-beetik? Jesuseʼ tu yaʼalaj: «Wa táan a bisik a kʼub junpʼéel baʼal teʼ altaroʼ chéen baʼaleʼ le tiaʼanech teʼeloʼ ku kʼaʼajaltech kʼuuxtech a sukuʼuneʼ, pʼat aktáan tiʼ le altar le baʼax ka biskoʼ. Táanileʼ xeen a wutskíint le problema yaantech yéetel a sukuʼunoʼ, kéen suunakech túuneʼ ka kʼubik» (Mat. 5:23, 24). Bey túunoʼ tʼaanen yéetel le sukuʼunoʼ yéetel ilawil a wutskíintik le problema anchajteʼexoʼ. Unaj a reconocertik yaan baʼax maʼ maʼalob ta beetiʼ yéetel maʼ unaj a waʼalik chéen tiʼ letiʼ anchaj u culpailiʼ. Baʼax maas kʼaʼanaʼaneʼ letiʼe u seguer k-bisikba maʼalob yéetel le sukuʼunoʼoboʼ.

¹² Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ jeʼel u páajtal u yutskíintikoʼob yéetel yaabilaj le problemaʼob ku yantal ichiloʼoboʼ. Abrahán yéetel Lot, u sobrinoeʼ, yaʼab u yalakʼ baʼalcheʼob yaan kaʼachi le oʼolaleʼ pʼáat maʼ chúukaʼan u janal le baʼalcheʼoboʼ. Lelaʼ tu beetaj u baʼateʼel le máaxoʼob kanáantik le baʼalcheʼoboʼ. Abrahán túuneʼ utiaʼal maʼ u seguer le kʼuuxililoʼ, tu yaʼalaj tiʼ Lot ka u yéey le luʼum maas maʼalob u yilik utiaʼal u binoʼ (Gén. 13:1, 2, 5-9). ¿Máasaʼ jach maʼalob le baʼax tu beetaj Abrahanoʼ? ¿Yaan wa baʼax tu peʼertaj Abrahán úuchik u yeʼesik u yutsil? Maʼ xaaneʼ yaan, chéen baʼaleʼ Jéeobaeʼ tu yaʼalajtiʼ yaan u tsʼáaiktiʼ u maas yaʼabil tiʼ le baʼax tu peʼertoʼ (Gén. 13:14-17). ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon lelaʼ? Ku kaʼansiktoʼoneʼ kex ka yanak k-peʼertik wa baʼaxeʼ, Jéeobaeʼ yaan u bendecirkoʼon wa k-utskíintik yéetel yaabilaj le problemaʼob ku yantaltoʼonoʼ. ^[1]

13. ¿Baʼax tu beetaj juntúul sukuʼun ka aʼalaʼab baʼaloʼob maʼ maʼalobtak tiʼiʼ, yéetel baʼax ku kaʼansiktoʼon lelaʼ?

¹³ Koʼox tʼaan tiʼ junpʼéel baʼax úuchi. Juntúul sukuʼun tsʼaʼab u nuʼukt junpʼéel departamento utiaʼal junpʼéel asambleaeʼ, tu  tʼanaj tiʼ teléfono uláakʼ juntúul sukuʼun utiaʼal u kʼáatiktiʼ wa jeʼel u yáantaʼal u yil le departamentoaʼ. Le sukuʼun tʼaʼanoʼ tu yaʼalaj baʼaloʼob maʼ maʼalobtak tiʼ le sukuʼunoʼ tsʼoʼoleʼ tu chʼuykíintaj le telefonooʼ. Lelaʼ tu beetaj tumen jach kʼuux yéetel le máax yáax tsʼaʼan úuchjeakil u yil le departamentoaʼ. Le sukuʼun tsʼaʼab u yil le meyaj beoraaʼ, maʼ tsʼíikilnaj yoʼolal le baʼax beetaʼabtiʼoʼ, chéen baʼaleʼ tu yileʼ kʼaʼabéet u tʼaan yéetel le sukuʼunoʼ. Ka máan junpʼéel horaeʼ tu kaʼa tʼanaj le sukuʼunoʼ ka tu yaʼalajtiʼ wa jeʼel u páajtal u tsikbaloʼobeʼ. Ka máan junpʼéel semanaeʼ tu muchʼubaʼob tu Najil Reino, orarnajoʼob tiʼ Jéeoba ka tsikbalnajoʼob junpʼéel hora. Le sukuʼunoʼ tu tsikbaltajtiʼ le problema anchajtiʼ yéetel le máax ilik kaʼach le departamentooʼ. Le sukuʼun túumben tsʼaʼaniloʼ jach tu chʼenxikintaj yéetel tu yeʼesajtiʼ jujunpʼéel tekstoʼob jeʼel u yáantikeʼ. Yoʼolal le baʼax tu beetoʼobaʼ tu bisubaʼob maʼalob yéetel béeychaj u múul meyajoʼob teʼ asambleaoʼ. Le sukuʼunoʼ tu tsʼáaj u diosboʼotikil tiʼ le uláakʼ sukuʼunoʼ tumen tratartaʼab yéetel yaabilaj.

14, 15. 1) ¿Tiʼ baʼax súutukil unaj k-beetik le baʼax ku yaʼalik Mateo 18:15 tak 17? 2) ¿Baʼax óoxpʼéel baʼaloʼob tu yaʼalaj Jesús unaj k-beetik, yéetel baʼaxten tu tsʼáaj le tsolnuʼukaʼ?

¹⁴ Óoliʼ tuláakal le problemaʼob ku yantal ichil kaʼatúul máaxoʼob meyajtik Dioseʼ maases unaj u yilik u yutskíintikoʼob chéen letiʼob. Chéen baʼaleʼ yaan kʼiineʼ maʼ tu páajtal u beetaʼal, tumen yaan horaeʼ ku kʼaʼabéettal u yáantaj uláakʼ máaxoʼob (xok Mateo 18:15-17). Le ‹kʼeban› tu yaʼalaj Jesusoʼ maʼ chéen junpʼéel chan kʼuuxil ku yantal ichil le sukuʼunoʼoboʼ. ¿Baʼaxten k-aʼalik lelaʼ? Tumen Jesuseʼ tu yaʼaleʼ wa le máax kʼebanchaj maʼ tu arrepentir ken tsʼoʼokok u tʼaan yéetel u sukuʼun, wa yéetel kaʼatúul  máaxoʼob jaajkúuntik le baʼax ku yaʼalaʼal bey xan yéetel máaxoʼob nuʼuktik le múuchʼuliloʼ, jeʼel u páajtal u yilaʼal «jeʼex juntúul tiʼ le máaxoʼob cobrartik le impuestoʼoboʼ». Lelaʼ u kʼáat u yaʼaleʼ unaj u jóoʼsaʼal teʼ múuchʼuliloʼ. Ichil le kʼeban tu yaʼalaj Jesusoʼ táakaʼan u yúuchul tuus utiaʼal u beetaʼal baʼax maʼ unajiʼ yéetel u yaʼalaʼal wa baʼax maʼ jaaj tu contra uláakʼ máakiʼ. Chéen baʼaleʼ maʼ táakaʼan le baʼaxoʼob jach kʼaastak jeʼex le adulteriooʼ, le homosexualidadoʼ, u kaʼansaʼal baʼaloʼob ku bin tu contra Dios, yéetel u adorartaʼal yaanal diosoʼob. Teʼ nojoch kʼebanoʼobaʼ deporsi ku kʼaʼabéettal u táakpajal le ancianoʼoboʼ.

¹⁵ Jesuseʼ tu tsʼáaj le tsolnuʼuk utiaʼal u yeʼesiktoʼon bix jeʼel k-áantik yéetel yaabilaj juntúul sukuʼun tsʼoʼok u beetiktoʼon junpʼéel baʼax maʼ unajeʼ (Mat. 18:12-14). ¿Bix jeʼel k-beetik le baʼax tu yaʼaloʼ? Yáaxeʼ ken k-utskíint junpʼéel problema yéetel juntúul sukuʼuneʼ maʼ unaj k-oksik uláakʼ máakoʼobiʼ. Maʼ xaaneʼ yaʼab u téenel kun kʼaʼabéettal k-tʼaan tu yéetel. Chéen baʼaleʼ wa kex tsʼoʼok k-tʼaan tu yéetel maʼ t-utskíintaj le problemaoʼ, ¿baʼax uláakʼ unaj k-beetik? U kaʼapʼéeleʼ unaj k-bisik uláakʼ juntúul wa kaʼatúul sukuʼunoʼob u yojloʼob le baʼax uchaʼanoʼ yéetel jeʼel u kanik u yiloʼob wa yaan baʼax jach kʼaas úucheʼ. Wa ku yutstal le problemaoʼ jeʼel u páajtal u yaʼalaʼaleʼ «tsʼoʼok a wáantik utiaʼal ka u yutskíint baʼax tu beetaj». Chéen baʼaleʼ wa kex tsʼoʼok a beetik le kaʼapʼéel baʼaloʼob láayliʼ maʼ utschaj le problemaoʼ, ¿baʼax unaj a beetik? U yóoxpʼéeleʼ techeʼ unaj a bin tʼaan yéetel le ancianoʼoboʼ.

16. ¿Baʼaxten jeʼel u yáantkoʼon k-eʼes yaabilaj le bix tu yaʼalil Jesús ka k-utskíint le problemaʼoboʼ?

¹⁶ Yaan horaeʼ maʼ kun kʼaʼabéettal u beetaʼal le óoxpʼéel baʼaxoʼob ku yaʼalik Mateo 18:15 tak 17. ¿Baʼaxten? Tumen yaʼab u téeneleʼ le máax kʼebanchajoʼ séeb u tsʼáaik cuenta yaan baʼax maʼ maʼalob tu beetiʼ yéetel ku yilik u yutskíintik, le oʼolaleʼ maʼ kun kʼaʼabéettal u jóoʼsaʼal ichil le múuchʼuliloʼ. ¿Máasaʼ lelaʼ jach ku kiʼimakkúuntik k-óol? Le máax ofendertaʼaboʼ unaj u perdonartik u sukuʼun yéetel u yilik u yantal jeetsʼelil ichiloʼob. Jeʼex k-ilkoʼ le baʼax tu yaʼalaj Jesusoʼ ku yáantkoʼon k-ileʼ wa ku yúuchultoʼon junpʼéel baʼal beyaʼ maʼ unaj k-jáan tsʼáaik u yojéelt le ancianoʼoboʼ. Chéen unaj k-aʼaliktiʼob wa tsʼoʼok k-beetik le yáax kaʼapʼéel baʼaloʼob tu yaʼalaj Jesusoʼ yéetel wa yaan baʼax eʼesik jach kʼaas baʼax tu beetaj.

17. ¿Baʼax kun antal tiʼ le máaxoʼob ku yilik u yantaltiʼob jeetsʼelil yéetel u maasiloʼ?

¹⁷ Hasta ken pʼáatak perfecto máak kun xuʼulul u beetik baʼax kʼaas tu contra u maasil. Le disipulo Santiagooʼ tu yaʼalaj: «Wa yaan juntúul máak maʼ tu tʼóochpajal ichil u tʼaaneʼ u kʼáat u yaʼaleʼ perfecto, yéetel jeʼel u páajtal u controlartik tuláakal u wíinklileʼ» (Sant. 3:2). Utiaʼal k-utskíintik le problemaʼob ku yantaltoʼonoʼ kʼaʼabéet k-beetik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaaʼ: «Unaj u kaxtik jeetsʼelil [máak] yéetel unaj u yilik maʼ u xuʼulul u yantaltiʼ» (Sal. 34:14). Wa k-ilik u yantaltoʼon jeetsʼelil yéetel u maasileʼ, yaan k-bisikba maʼalob yéetel tuláakal le sukuʼunoʼoboʼ yéetel yaan k-paklan yaabiltikba (Sal. 133:1-3). Chéen baʼaleʼ u maas jaʼtsileʼ yaan k-maas bisikba yéetel Jéeoba, «le Dios ku tsʼáaik jeetsʼeliloʼ» (Rom. 15:33). Tuláakal lelaʼ yaan u yantaltoʼon wa k-ilik k-utskíintik yéetel yaabilaj le problemaʼob ku yantal ichiloʼonoʼ.