SÍIJEN tu añoil 1926. Anchaj óoxtúul in sukuʼunoʼob, óoxtúul in kiikoʼob yéetel juntúul in wíitsʼin. Líikʼoʼon ichil junpʼéel familia jach meeyjil yéetel kajlajoʼon tu chan kaajil Karitsa, Grecia.

Junpʼéel año táanil tiʼ in síijleʼ, in taataʼobeʼ tu kʼaj óoltoʼob Ioannis Papparizos, juntúul j-Xoknáal tiʼ le Bibliaoʼ (bey kʼaj óolaʼanil kaʼach u j-jaajkunajoʼob Jéeobaoʼ). Letiʼeʼ juntúul sukuʼun jach kiʼimak u yóol yéetel séeb u tʼaan. In taataʼobeʼ jach jatsʼuts u yilkoʼob bix u tsolik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ, ka máan kʼiineʼ joʼopʼ u muchʼkubaʼob yéetel le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Biblia tin kaajaloʼ. In maamaeʼ kex maʼ u yojel xook mix tsʼíibeʼ, kʼuch u jach yaabilt Jéeoba yéetel suuk kaʼach u tsikbaltik baʼax ku kanik. Kex yaachaj k-óoleʼ in taataeʼ xuʼul u bin muchʼtáambal tumen chéen ku yilik le baʼaxoʼob maʼ maʼalobtak ku beetik u maasiloʼ.

Kex teen yéetel in sukuʼunoʼob jatsʼuts k-ilik le baʼax k-kanik teʼ Bibliaoʼ maas jatsʼuts k-ilik k-divertirtikba jeʼex u maasil táankelmoʼoboʼ. Chéen baʼaleʼ tu añoil 1939, le u jach oksmuba Europa ichil u baʼatelil le Segunda Guerra Mundialoʼ úuch junpʼéel baʼal tu beetaj u péek k-óol. In primo Nicolas Psarras, kajaʼan kaʼach naatsʼ t-otocheʼ, bisaʼab tumen u soldadoiloʼob Grecia. Chéen 20 años yaantiʼ yéetel jach táant u yokjaʼeʼ. Kex beyoʼ maʼ sajakchaj u yaʼal tiʼ le autoridadoʼoboʼ: «Maʼ tu páajtal in bin baʼateʼel tumen u soldadoen Cristo». Juzgartaʼab tumen u nojchil le soldadoʼoboʼ yéetel aʼalaʼab diez años kun kʼalbil. ¡Hasta maʼ t-creertik le baʼax úuchtiʼoʼ!

Tu káajbal 1941, u soldadoiloʼob Gran Bretaña yéetel uláakʼ soldadoʼobeʼ pʼáatoʼob Grecia ichil junpʼíit tiempo. Tu yoʼolal lelaʼ, Nicolaseʼ jáalkʼabtaʼabi, ka suunaj Karitsa. Ilias, u maas nojchil in sukuʼunoʼobeʼ yaʼab kʼáatchiʼob tu beetaj tiʼ Nicolas tu yoʼolal le Bibliaoʼ. Teneʼ tin jach chʼenxikintaj baʼax ku tsikbaltikoʼob. Ka máan kʼiineʼ, teen, Ilias yéetel in wíitsʼin  Efmorfiaeʼ joʼopʼ k-xokik le Bibliaoʼ yéetel joʼopʼ k-muchʼikba yéetel le j-Jaajkunajoʼoboʼ. Ka máan junpʼéel añoeʼ tu yóoxtúulaloʼon t-kʼubaj k-kuxtal tiʼ Jéeoba ka okjaʼanajoʼon. Ka máan jujunpʼéel jaʼaboʼobeʼ kantúul tiʼ k-sukuʼunoʼobeʼ kʼuch u meyajtoʼob Jéeoba yéetel chúukaʼan óolal.

Tu añoil 1942, tu múuchʼulil Karitsaeʼ yaan kaʼach nueve sukuʼunoʼob yéetel kiikoʼob yaan kex 15 tak 25 años tiʼob. K-ojel kaʼacheʼ le táankelmoʼoboʼ yaan u kʼuchul u kʼiinil k-aktáantik yaayaj baʼaloʼob. Utiaʼal k-maas yaabiltik Jéeobaeʼ cada ken béeyakeʼ k-muchʼikba utiaʼal k-xakʼalxoktik le Bibliaoʼ, k-kʼaay yéetel k-orar tiʼ Dios. Lelaʼ tu muʼukʼaʼankúuntaj k-fe.

Tu taal u tsʼoʼokbal le Segunda Guerra Mundialoʼ le máakoʼob kʼaj óolaʼanoʼob bey comunistaʼoboʼ tu tsʼáajubaʼob tu contra le gobiernooʼ. Bey káajik le guerra tu luʼumil Greciaoʼ. Le soldadoʼob comunistaʼoboʼ joʼopʼ u binoʼob kajalkaaj utiaʼal u obligartikoʼob le máakoʼob ka líikʼkoʼob baʼateloʼ. Le ka kʼuchoʼob t-kaajaleʼ tu bisoʼob óoxtúul j-Jaajkunajoʼob táankelmoʼob: Antonio Tsoukaris, Ilias yéetel teen. Kex t-tsolajtiʼob k-meyajtik Dios yéetel maʼatech k-táakpajal tiʼ baʼateleʼ, tu beetoʼob k-xíimbal doce horas tak tu puʼukil le Olimpooʼ.

Maʼ sen úuch tiʼ lelaʼ juntúul tiʼ u nojchil le soldadoʼob comunistaʼoboʼ, tu yaʼalaj ka xiʼikoʼon tu paach u jaats soldadoʼob táan u bin u atacartoʼob jujunpʼéel kaajoʼob. Le ka t-aʼalajtiʼ le máaxoʼob meyajtik Dios maʼatech u kíimsik u yéet máakiloʼoboʼ, tsʼíikilnaji ka tu bisoʼon tu táan u jefe. Le ka kʼuchoʼon tu yiknaleʼ t-aʼalaj xan tiʼ maʼatech k-táakpajal tiʼ baʼateʼel, letiʼ túuneʼ tu yaʼalaj: «Kaxteʼex túun juntúul mulaeʼ ka xiʼikeʼex a chʼaʼex le soldadoʼob tsʼoʼok u beetaʼal loob tiʼoboʼ, tsʼoʼoleʼ ka biskeʼexoʼob hospital».

—Toʼoneʼ t-aʼalajtiʼ: «¿Kux túun wa k-maʼachal tumen u soldadoʼob le gobiernooʼ? ¿Maʼ wa tu tuklikoʼob láayliʼ soldadoʼoneʼ?».

—Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Jeʼeloʼ biseʼex waaj tiʼ le máaxoʼob yanoʼob tu táan baʼateloʼ».

—Toʼoneʼ t-aʼalajtiʼ: «Chéen baʼaleʼ wa ku yilkoʼon juntúul tiʼ u nojchil le soldadoʼob táan k-bin yéetel le mulaoʼ yaan u yaʼaliktoʼon ka k-bis u maasil tsʼoon tiʼ le máaxoʼob yanoʼob tu táan le baʼateloʼ».

U jefeil le soldadooʼ xáanchaj táan u tuukul, tu tsʼookeʼ tu yaʼalaj: «Pues baʼax maas, in waʼalikeʼ jeʼel u páajtal a kanáantkeʼex le tamanoʼob yaan teʼ puʼukoʼ. Xeeneʼexiʼ».

Tu kiʼil le guerraoʼ, tu yóoxtulaloʼoneʼ t-tuklaj jeʼel u páajtal k-kanáantik le tamanoʼoboʼ, tumen lelaʼ maʼatech u bin tu contra u leyoʼob Dios. Ka máan junpʼéel añoeʼ, Iliaseʼ chaʼab u jóokʼol, tumen letiʼ u maas nojchil. Suunaj tin wotoch u kanáant in maama tumen tsʼoʼok u kíimil in papá. Antonio xaneʼ chaʼab u jóokʼol tumen kʼojaʼanchaji, chéen baʼaleʼ teneʼ maʼ chaʼabeniʼ.

Le táan u yúuchul lelaʼ, le soldadoʼob griegoʼoboʼ joʼopʼ u ganarkoʼob le comunistaʼoboʼ. Le máaxoʼob machenoʼ púutsʼoʼob teʼ puʼukoʼob yaan naatsʼ Albaniaoʼ. Le tiaʼanoʼon tu mensurail Grecia yéetel Albaniaoʼ maʼ béeychaj u seguer k-púutsʼliʼ tumen baʼpachtaʼaboʼon tumen u soldadoiloʼob Grecia. Le máaxoʼob biskenoʼ, le ka tu yiloʼob baʼax úucheʼ jach sajakchajoʼobeʼ ka púutsʼoʼob. Teen túuneʼ tin balinba tu chuun junkúul cheʼ lubaʼan, letiʼ túun ka úuch le baʼax tin tsikbaltaj tu káajbaloʼ.

 Le ka tin waʼalaj tiʼ u soldadoiloʼob Grecia letiʼe comunistaʼob kʼalmilenoʼ, tu bisenoʼob tuʼux yaan le soldadoʼob naatsʼ tiʼ u kaajil Verria, wa Berea, le kaaj ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Teʼeloʼ tiʼ ilaʼab baʼax kun beetbil teniʼ. Aʼalaʼabten ka in páan le sanja tuʼux ku máan le soldadoʼoboʼ. Chéen baʼaleʼ maʼ tin wóotiʼ, le oʼolal u nojchil le soldadoʼoboʼ tu yaʼalaj ka bisaʼaken kʼalbil tu islail Makrónisos, teʼeloʼ ku sen maltratartaʼal le kʼalaʼanoʼoboʼ.

U islail Makrónisoseʼ tiaʼan aktáan tiʼ u kʼáaʼnáabil Ática, kex 12 leguas (wa 50 kilómetros) tiʼ Atenas. U chowakileʼ kex óoxpʼéel legua (wa 13 kilómetros) yéetel u maas kóochileʼ kex 2 kilómetros y medio. Tu añoil 1947 tak 1958, bisaʼab maas tiʼ 100,000 máakoʼob kʼalbiliʼ. Ichiloʼobeʼ yaan kaʼach comunistaʼob, máaxoʼob ku yaʼalikubaʼob comunistaʼob bey xan soldadoʼob yanoʼob tu favoroʼob, yéetel yaʼab j-Jaajkunajoʼob.

Le ka kʼuchen tu káajbal u añoil 1949, le máaxoʼob kʼalaʼanoʼoboʼ jejeláas tuʼux tsʼaʼanoʼob. Teneʼ tsʼaʼaben tuʼux maʼ tu jach kanáantaʼal yéetel u cientosil xiiboʼob yaniʼ. K-wenel kaʼach teʼ luʼum ichil junpʼéel tienda de campaña tuʼux unaj u wenel 10 máakoʼobiʼ, chéen baʼaleʼ tu chukaj tak 40 juntúulaloʼoniʼ. K-ukʼik kaʼach tuʼ jaʼ, suuk k-jaantik lentejas yéetel berenjenas. Tsʼoʼoleʼ jach maʼ jatsʼuts le kuxtal yoʼolal le polvo yéetel le kʼaʼamkach iikʼoʼ. U maʼalobileʼ maʼ tsʼaʼaboʼon k-péeks tuunichoʼob chéen minaʼan u cuentailiʼ. Yaʼab máak maʼ u tuʼubs le castigoaʼ, pʼaatal tu pool yéetel tu wíinklil le baʼax tu muʼyajtoʼ.

Junpʼéel kʼiin táan in xíimbal teʼ jáal jaʼoʼ tin kʼaj óoltaj uláakʼ j-Jaajkunajoʼob kʼalaʼanoʼob yaanal tuʼux. ¡Jach kiʼimakchaj k-óol k-kʼaj óoltikba! Desde le kʼiin jeʼeloʼ, cada ken béeyakeʼ k-muchʼikba, chéen baʼaleʼ jach k-kanáantikba. Tsʼoʼoleʼ k-kanáantik bix k-kʼaʼaytaj tiʼ le máaxoʼob kʼalaʼanoʼoboʼ, yaneʼ kʼuch u beetuba j-jaajkunaj tiʼ Jéeoba. Ikil k-sen orar yéetel ikil k-beetik le baʼaloʼobaʼ chúukpaj k-óol tiʼ Jéeoba.

Ka máan diez meseseʼ tuklaʼab tsʼoʼok in kʼexik in tuukul, ka aʼalaʼabten ka in tsʼáa in nookʼ de soldado. Tumen maʼ tin wóoteʼ, jíiltaʼaben tak tuʼux yaan u nojchil le máax nuʼuktik le tuʼux kʼalaʼanenoʼ. Tiʼ le máakaʼ tin tsʼáaj junpʼéel juʼun tuʼux in tsʼíibtmaj: «Teneʼ u soldadoen Cristo». Letiʼ túuneʼ tu yilaj u sajakkúuntken yéetel tu túuxten tu táan uláakʼ máax ku nuʼuktaj. Le máakaʼ juntúul arzobispo ortodoxo griego u chéen takmaj le traje suuk u usartkoʼoboʼ. Le ka tin núukaj yéetel le Biblia tuláakal le baʼax tu kʼáatoʼ, tʼaʼab u kʼiʼikʼeleʼ ka tu yaʼalaj: «Biseʼex le x-laʼ máak jach santo u taaskubáaʼ».

Ka sáaschajeʼ tu kaʼa aʼaloʼobten ka in tak in nookʼ de soldado. Tumen maʼ tin wóoteʼ, tu loʼoloxenoʼob yéetel tu nonokjatsʼtenoʼob yéetel junxóotʼ cheʼ. Tsʼoʼoleʼ bisaʼaben enfermería utiaʼal u yilaʼal wa maʼ kaʼach in baakeloʼobiʼ. Tu tsʼoʼokeʼ tu jíiltenoʼob tak teʼ tuʼux kin weenloʼ. Dos meses tu kiʼ beetoʼobten beyaʼ.

Náak u yóoloʼob ka tu yiloʼob maʼ béeychaj u kʼexkoʼob in tuukuliʼ, le oʼolal tu kaxtoʼob yaanal baʼal u beetoʼobten. Tu móochkʼaxtoʼob in kʼab tin puʼucheʼ ka tu sen wiwichʼjatsʼtoʼob u táan in wook yéetel u xóoxotʼal suum. Kex jach tin muʼyajeʼ, kʼaʼajten le baʼax tu yaʼalaj Jesusaʼ: «Kiʼimakchajak a wóoleʼex ken poʼopochʼaʼakeʼex, ken chʼaʼpachtaʼakeʼex [...]. Kiʼimakchajak a wóoleʼex yéetel síitʼneneʼex yéetel kiʼimak óolal, tumen nojoch baʼax kun siibilteʼex teʼ kaʼanoʼ, tumen bey úuchik xan u chʼaʼpachtaʼal le profetaʼob kuxlajoʼob táanil tiʼ teʼexoʼ» (Mat. 5:11, 12). Tin wuʼuyaj minaʼan tsʼoʼokol tiʼ le baʼax ku beetkoʼobtenoʼ, tu tsʼookeʼ privarnajen.

Ka aajeneʼ tin kíimil yéetel keʼel, tsʼaʼaben tiʼ junpʼéel chan cuarto jach kojsíis. Tsʼoʼoleʼ minaʼanten waaj, jaʼ mix wa baʼax utiaʼal in chan tepʼkinba. Kex beyoʼ maʼ lúub in wóoliʼ mix tin sen tukliʼ. Jeʼex u yaʼalik le Bibliaoʼ yanchajten «u jeetsʼelil Dios» (Fili. 4:7). Ka sáaschajeʼ juntúul tiʼ le soldadoʼob maʼ jach kʼasaʼanoʼ tu tsʼáajten waaj, jaʼ yéetel junpʼéel baʼal utiaʼal in tepʼkinba. Yéetel uláakʼ juntúuleʼ tu tsʼáajten u yoʼoch. Lelaʼ tu yeʼesajten táan u kanáantken Jéeoba.

Le máaxoʼob yaan autoridad tiʼoboʼ tu kʼaj óoltenoʼob bey juntúul máak jach tercoeʼ, le oʼolal tu bisenoʼob Atenas utiaʼal ka u juzgarten u nojchil le soldadoʼoboʼ. Ka tsʼoʼokeʼ aʼalaʼab tres años kin kʼalbil tu carcelil Yíaros. Lelaʼ junpʼéel isla yaan kex 12 leguas (wa 50 kilómetros) tu laakʼin Makrónisos.

U carcelil Yiaroseʼ jach kaʼanal u baʼpakʼiloʼob yéetel maas tiʼ 5,000 politicoʼob kʼalaʼanoʼobiʼ. Teʼeloʼ siete  j-Jaajkunajoʼob kʼalaʼanoʼob xaniʼ. Kex aʼalaʼantoʼon maʼ k-muchʼikbaeʼ k-taʼakikba utiaʼal k-múul xokik le Bibliaoʼ. Suukchaj u túuxtaʼaltoʼon taʼakunbail U Pʼíich Tulumil Kanan. K-copiartik kaʼachi yéetel le ku meyajtoʼon ken k-muchʼba xook.

Junpʼéel kʼiineʼ juntúul tiʼ le guardiaʼoboʼ tu yilaj muchʼukbaloʼon xookeʼ ka tu tokajtoʼon le publicacionoʼoboʼ. Tu yoʼolal lelaʼ aʼalaʼab ka xiʼikoʼon tu oficina le máax áantik le directoroʼ. T-tuklaj yaan u maaskunsaʼal le tiempo kʼalaʼanoʼonoʼ, chéen baʼaleʼ tu lugar leloʼ le máax áantik le directoroʼ tu yaʼalaj: «K-kʼaj óoleʼex yéetel k-ojel maʼalob baʼax ka beetkeʼex. Toʼoneʼ k-confiar tiʼ teʼex. Seguernak a meyajeʼex». Ka tsʼoʼokeʼ tiʼ jujuntúuleʼ hasta tsʼaʼab meyajoʼob maas chéen chʼaʼabil u beetaʼal. ¡Jach kiʼimakchaj k-óol yoʼolal lelaʼ! Kex kʼalaʼanoʼoneʼ, le bix k-kuxtaloʼ áantajnaj utiaʼal u alabartaʼal Jéeoba.

Yaʼab utsil tu taasaj úuchik u chúukpajal k-óol tiʼ Jéeoba. Juntúul maestro tiʼ matemáticas kʼalaʼan xaneʼ ka tu yilaj bix k-kuxtaleʼ tu beetajtoʼon yaʼab kʼáatchiʼob yoʼolal baʼaxoʼob k-creertik. Le ka jáalkʼabtaʼaboʼon tu yookbal 1951, letiʼ xaneʼ jáalkʼabtaʼabi. Ka máan kʼiineʼ ook ichil u kaajal Jéeoba yéetel káaj u beetik u precursor regularil.

Ka jóokʼen teʼ carceloʼ suunajen Karitsa yiknal in láakʼtsiloʼob. Ka máan kʼiineʼ, jeʼex tu beetil u maasil griegoʼoboʼ binen kajtal Melbourne, Australia. Teʼeloʼ tin kʼaj óoltaj Janette, juntúul x-kiʼichpan kiik, ka tsʼoʼok in beel tu yéetel. Anchaj kantúul k-paalal, juntúul chan xiʼipal yéetel óoxtúul mejen x-chʼúupalal. Toʼoneʼ t-kaʼansajtiʼob u yaabiltoʼob Jéeoba.

Tsʼoʼokten 90 años, kex beyoʼ láayliʼ táan in wáantaj bey anciano teʼ múuchʼuliloʼ. Tumen sen jaʼajatsʼaʼaben le ka kʼaʼalenoʼ jach ku kʼiʼinam in wíinklil yéetel ku chiʼibal in wookoʼob, maases ken tsʼoʼokok in kʼaʼaytaj. Kex beyoʼ in chʼaʼtukultmaj u seguer in beetkinba u ‹soldado Cristo› (2 Tim. 2:3).