1. ¿Baʼax eʼesik tsʼoʼok u pʼáatal minaʼan yaabilaj ichil le familiaʼoboʼ?

LE Bibliaoʼ tu yaʼaleʼ teʼ tu tsʼook kʼiinoʼoboʼ ‹yaan u pʼáatal minaʼan u yaabilaj› le máakoʼoboʼ (2 Tim. 3:1, 3). Teʼ kʼiinoʼobaʼ jach chíikaʼan u yilaʼal táan u béeychajal le baʼax ku yaʼalik le tekstoaʼ. Yaʼab tiʼ le máaxoʼob tsʼokaʼan u beeloʼoboʼ tsʼoʼok u divorciarkubaʼob, le íichamtsil yéetel le atantsiloʼ hasta maʼ tu páajtal mix u paktikubaʼob, yéetel le paalaloʼoboʼ ku yuʼubikoʼob maʼ yaabiltaʼanoʼobiʼ. Yaan familiaʼob xaneʼ kex múul kajaʼanoʼobeʼ maʼatech u tʼankubaʼob, hasta bey maʼ u kʼaj óoltmubaʼobeʼ. Juntúul máax u xokmaj bix jeʼel u yáantaʼal le familiaʼoboʼ ku yaʼalik: «Le maamatsil, le taatatsil yéetel le paalaloʼoboʼ maʼatech u tsikbaloʼob tumen buuyloʼob yéetel u computadoraʼob, u tabletoʼob, u celularoʼob wa yéetel le videojuegoʼoboʼ. Kex tiʼ junpʼéeliliʼ naj láaj kajaʼanoʼobeʼ maʼ u kʼaj óoltmubaʼobiʼ».

2, 3. 1) Jeʼex u yaʼalik Romanos 12:10, ¿tiʼ máaxoʼob unaj k-eʼesik nojoch yaabilaj? 2) ¿Baʼax ken k-il teʼ xookaʼ?

² Toʼoneʼ maʼ k-kʼáat ka xuʼuluk k-eʼesik yaabilaj jeʼex u beetik le yóokʼol kaabaʼ (Rom. 12:2). Toʼoneʼ maʼ chéen unaj k-eʼesik k-yaabiltmaj k-láakʼtsiloʼobiʼ baʼaxeʼ unaj k-yaabiltik tuláakal le sukuʼunoʼoboʼ (xok Romanos 12:10). Le tʼaan «nojoch yaabilaj» ku yaʼalik le tekstooʼ ich griegoeʼ u kʼáat u yaʼal le yaabilaj ku yuʼubik máak tu yoʼolal u láakʼtsiloʼoboʼ yéetel tu yoʼolal u amigoʼoboʼ. Le clase yaabilajaʼ kʼaʼabéet xan k-eʼesik tiʼ le sukuʼunoʼob yaan t-múuchʼuliloʼ. Wa k-yaabiltik u maasileʼ maʼ tun xuʼulul k-múul meyajtik Jéeoba (Miq. 2:12).

³ Teʼ xookaʼ yaan k-ilik bix tu yeʼesil yaabilaj le máaxoʼob meyajt Dios úuchjeakiloʼ yéetel yaan k-ilik bix jeʼel k-eʼesik yaabilaj jeʼex letiʼobeʼ.

4. Jeʼex u yaʼalik Santiago 5:11, ¿bix le yaabilaj ku yuʼubik Jéeoba t-oʼolaloʼ?

⁴ Le Bibliaoʼ ku yaʼalik bix le jatsʼuts modosoʼob yaan tiʼ Jéeobaoʼ. Junpʼéeleʼ letiʼe yaabilajoʼ (1 Juan 4:8). K-ojéeltik bix u modoseʼ ku beetik u taaktal k-natsʼikba tu yiknal. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ «Jéeobaeʼ jach nojoch u yaabilaj» (xok Santiago 5:11). Jach jatsʼuts le baʼax ku yaʼalik le tekstoaʼ tumen ku yeʼesik bukaʼaj u yaabiltmiloʼon Jéeoba.

5. ¿Bix u chʼaʼik óotsilil Jéeoba, yéetel bix jeʼel k-beetik jeʼex letiʼeʼ?

⁵ Santiago 5:11, maʼ chéen ku yaʼalik jach nojoch u yaabilaj Jéeobaiʼ ku yaʼalik xan jach ku chʼaʼik óotsilil (Éxo. 34:6). Junpʼéel bix u yeʼesik Jéeoba ku chʼaʼiktoʼon óotsilileʼ letiʼe kéen u perdonart le baʼaloʼob maʼ maʼalobtak k-beetkoʼ (Sal. 51:1). Chéen baʼaleʼ le Bibliaoʼ le kéen u yaʼal kʼaʼabéet u chʼaʼik óotsilil máakeʼ maʼ chéen táan u tʼaan tiʼ u perdonartik u maasiliʼ. Kéen u chʼaʼ óotsilil máak tiʼ wa máaxeʼ maʼ chéen ku yilik bix u sufririʼ baʼaxeʼ ku kaxtik bix jeʼel u yáantikeʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ le bix u chʼaʼik óotsilil Jéeobaoʼ maas nojoch tiʼ le bix u chʼaʼik óotsilil juntúul maamatsil tiʼ u chan hijooʼ (Isa. 49:15). Le oʼolaleʼ le kéen sufrirnakoʼoneʼ Jéeobaeʼ maʼ chéen ku yilkiʼ baʼaxeʼ ku kaxtik bix u yáantkoʼon (Sal. 37:39; 1 Cor. 10:13). Toʼoneʼ unaj k-chʼaʼik óotsilil jeʼex u beetik Jéeobaeʼ. Le beetkeʼ wa juntúul sukuʼun ku beetik u yaatal k-óoleʼ maʼ unaj k-chʼaʼkʼuxtikiʼ baʼaxeʼ unaj k-perdonartik (Efe. 4:32). Chéen baʼaleʼ le bix maas jeʼel k-eʼesik de ke k-chʼaʼik óotsilileʼ letiʼe kéen k-áant le sukuʼunoʼob le kéen yanak problemas tiʼoboʼ. Wa k-beetkeʼ táan k-eʼesik k-yaabiltmoʼob, tsʼoʼoleʼ táan eʼesik xan de ke u paalaloʼon Jéeoba, le Dios jach nojoch u yaabilajoʼ (Efe. 5:1).

6. ¿Bix úuchik u yeʼesik jach u yaabiltmubaʼob Jonatán yéetel David?

⁶ Le Bibliaoʼ ku tʼaan tiʼ yaʼab máakoʼob tu paklan eʼesoʼob yaabilaj tumen jach maʼalob u biskubaʼob. Koʼox tʼaan tiʼ Jonatán yéetel David. Le  Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ letiʼobeʼ «káaj u jach biskubaʼob maʼalob». Ku yaʼalik xaneʼ «Jonatáneʼ káaj u jach yaabiltik David jeʼel bix u yaabiltmiluba letiʼeʼ» (1 Sam. 18:1). Jéeobaeʼ tu tsʼáaj David u beet u reyil tu lugar Saúl le u papá Jonatánoʼ. Le ka tu yojéeltaj Saúleʼ jach táaj pʼuʼuj tu contra David, le oʼolal taak kaʼach u kíimsik. Pero Jonatáneʼ maʼ tu yóotaj u yáant u papá utiaʼal u kíimsik Davidiʼ. Como jach amigoʼobeʼ Jonatán yéetel Davideʼ tu jurartoʼob de ke mantatsʼ ken u bisubaʼob yéetel mantatsʼ ken u yáantubaʼob (1 Sam. 20:42).

7. ¿Baʼax jeʼel u beetik kaʼach maʼ u biskuba Jonatán yéetel Davideʼ?

⁷ Le bix úuchik u biskuba David yéetel Jonatánoʼ jach jatsʼuts, chéen baʼaleʼ yaʼab baʼaxoʼob jeʼel u beetik kaʼach maʼ u biskubaʼobeʼ. Jonatáneʼ 30 años ku bisik tiʼ David. Le oʼolal jeʼel kaʼach u páajtal u tuklik de ke maʼ tu páajtal u biskuba yéetel juntúul paal yaʼab baʼaxoʼob maʼ u yojliʼ. Chéen baʼaleʼ Jonatáneʼ maʼ tuukulnaj beyoʼ, mix juntéen tu tuklaj wa Davideʼ jach mix baʼal tu tséel.

8. ¿Baʼaxten ka tuklik jach maʼalob tu bisiluba Jonatán yéetel David?

⁸ Jonatáneʼ u hijo le reyoʼ letiʼ kaʼach unaj u jeelintik u papá. Le oʼolal Jonatáneʼ jeʼel u páajtal kaʼach u pʼektik David yéetel u baʼateʼel tu contraeʼ tumen tiʼ letiʼ yaan u derechoil u beetik u reyil (1 Sam. 20:31). Pero Jonatáneʼ maʼ tu beetiʼ baʼaxeʼ tu apoyartaj Jéeoba le ka tu chʼaʼtuklaj u tsʼáaik David bey reyeʼ, beyoʼ tu yeʼesaj de ke humilde yéetel chúukaʼan u yóol tiʼ Jéeoba. Tsʼoʼoleʼ Jonatáneʼ maʼ tu yóotaj u traicionart u amigo Davidiʼ lelaʼ tu beetaj u jach pʼuʼujul Saúl (1 Sam. 20:32-34).

9. ¿Baʼax eʼesik Jonatáneʼ maʼ u pʼekmaj kaʼach Davidiʼ?

⁹ Le nojoch yaabilaj ku yuʼubik kaʼach Jonatán yoʼolal Davidoʼ le áant utiaʼal maʼ u pʼektik. Jonatáneʼ tu kanaj chʼiin yéetel flecha yéetel maʼ sajak baʼateliʼ. Ku yaʼalaʼal kaʼacheʼ letiʼ yéetel u taataeʼ «maas jach séebaʼanoʼob ke le águilaʼoboʼ» yéetel «maas yaan u muukʼoʼob ke le leónoʼoboʼ» (2 Sam. 1:22, 23). Jeʼex k-ilkoʼ Jonatáneʼ jach u yojel baʼateʼel yéetel jeʼel u páajtal kaʼach u tsikbaltik jach maʼalob u bintiʼ le kéen baʼatelnakeʼ. Pero maʼ tu beetiʼ, letiʼeʼ mix juntéen tu ketuba yéetel u maasil mix kʼuuxilnaj tumen jach ku ganar David kéen xiʼik baʼateʼel. Baʼaxeʼ kiʼimakchaj u yóol tumen Davideʼ maʼ sajak kaʼachiʼ yéetel jach ku confiar tiʼ Jéeoba, le oʼolal le ka tu yilaj bix tu kíimsil Goliateʼ letiʼe ka káaj u yaabiltikoʼ. ¿Bix jeʼel k-eʼesik k-yaabiltmaj le sukuʼunoʼob jeʼex tu beetil Jonatánoʼ?

10. ¿Baʼax u kʼáat u yaʼal ‹k-yaabiltikba yéetel u jaajil u yóol k-puksiʼikʼal›?

¹⁰ Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Yaabiltabaʼex ta baatsileʼex, maʼ yéetel kaʼapʼéel ichiliʼ, baʼaxeʼ yéetel u jaajil u yóol a puksiʼikʼaleʼex» (1 Ped. 1:22). Jéeobaeʼ ku yeʼesiktoʼon bix unaj k-eʼesik nojoch yaabilaj. Letiʼeʼ ku yaʼalikeʼ wa chúukaʼan k-óol tiʼeʼ jach yaan u yaabiltikoʼon, tsʼoʼoleʼ mix baʼal jeʼel u náachkuntkoʼon tiʼ u yaabilajeʼ (Rom. 8:38, 39). Le tʼaan «yéetel u jaajil u yóol» tu yaʼalaj Pedrooʼ ich griegoeʼ ku tsʼáaik naʼatbil kʼaʼabéet u beetik máak tuláakal le ku páajtal utiaʼal u yeʼesik yaabilajoʼ, u jaajileʼ yaan horaeʼ letiʼe baʼax kʼaʼabéet u beetik máak yéetel le sukuʼunoʼoboʼ. Le kéen beetaʼak k-tsʼíikil tumen juntúul sukuʼuneʼ le Bibliaoʼ ku yaʼaliktoʼon baʼax unaj k-beetik: «Ka yanakteʼex xan jeetsʼelil ta baatsileʼex yéetel ka a xachabaʼex utiaʼal ka múuchʼ pʼáatkeʼex jeʼex úuchik a muʼuchʼleʼex tumen le espíritu santooʼ» (Efe. 4:1-3). Utiaʼal ka yanaktoʼon jeetsʼelil yéetel le sukuʼunoʼoboʼ maʼ unaj k-chʼíikil k-il chéen le baʼaloʼob maʼ maʼalobtak ku beetkoʼoboʼ, baʼaxeʼ unaj k-ilkoʼob jeʼex u yilaʼaloʼob tumen Jéeobaeʼ (1 Sam. 16:7; Sal. 130:3).

11. ¿Baʼaxten yaan horaeʼ maʼ fácil u yeʼesaʼal nojoch yaabilajiʼ?

 ¹¹ U jaajileʼ yaan horaeʼ maʼ fácil k-eʼesik yaabilaj tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ, maases kéen k-il le baʼaloʼob maʼ maʼalobtak ku beetkoʼoboʼ. Lelaʼ bey úuchik tiʼ jujuntúul sukuʼunoʼob yéetel kiikoʼob teʼ yáax siglooʼ. Koʼox tʼaan yoʼolal Evodia yéetel Síntique. Letiʼobeʼ jach ku «tsʼáaik u yóoloʼob múul meyaj» yéetel Pablo utiaʼal u ‹biskoʼob u tʼaan Dios›. Pero chéen tu kaʼatúulaloʼobeʼ difícil u yilkoʼob u múul meyajoʼob tumen maʼ tu kanik u bisubaʼob. Le oʼolal Pabloeʼ tu tsolnuʼuktoʼobeʼ ka tu yaʼalajtiʼob «ka yanak junpʼéeliliʼ tuukul tiʼob le táan u meyajtikoʼob Yuumtsiloʼ» (Fili. 4:2, 3).

12. ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon k-eʼes nojoch yaabilaj tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ?

¹² ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon k-eʼes nojoch yaabilaj tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ? Letiʼe k-ilik k-maas kʼaj óoltikoʼoboʼ. Beyoʼ yaan k-naʼatik baʼaxten beyoʼoboʼ wa baʼaxten bey u modosoʼoboʼ. Kéen k-beeteʼ maas fácil ken k-il k-yaabiltikoʼob. Jeʼel u páajtal k-bisikba maʼalob tu yéeteloʼob kex maas nojchoʼob, maas chichnoʼob wa yaanal bix úuchik u líiʼsaʼaloʼob. Kʼaʼajaktoʼoneʼ Jonatáneʼ jach maʼalob úuchik u biskuba yéetel David kex 30 años maas nojchil tiʼ. Teʼ ta múuchʼuliloʼ, ¿yaan wa juntúul sukuʼun wa kiik jeʼel u páajtal a jach biskaba tu yéetel kex maas nojoch u jaʼabil wa maas chichan tiʼ techeʼ? Wa ka beetkeʼ yaan a weʼesik a «yaabilt[maj] tuláakal le sukuʼunoʼoboʼ» (1 Ped. 2:17).

13. ¿Baʼaxten yaan sukuʼunoʼobeʼ k-ilkoʼob bey jach k-amigoʼobeʼ?

¹³ A yaabiltik le sukuʼunoʼob yéetel a biskaba maʼalob tu yéeteloʼoboʼ maʼ u kʼáat u yaʼal wa yaan u yantaltech confianza yéetel tuláakaliʼ. Yaan sukuʼunoʼobeʼ k-ilkoʼob bey jach k-amigoʼobeʼ, kéen tsikbalnakoʼon tu yéeteloʼobeʼ jach maʼalob k-uʼuyikba le oʼolal maʼalob k-bisikba tu yéeteloʼob. Tak tiʼ Jesús bey úuchikoʼ, kex ku biskuba maʼalob yéetel tuláakal u apóstoloʼobeʼ maas jach u amigo Juan (Juan 13:23; 15:15; 20:2). Chéen baʼaleʼ kex jach u amigoeʼ maʼ chéen letiʼ tu tratartaj maʼalobiʼ. Bey u yeʼesik le baʼax tu yaʼalaj Jesús le ka kʼáataʼabtiʼ tumen Juan yéetel Santiago ka tsʼaʼabaktiʼob junpʼéel puesto jach maʼalob tu Reino  Diosoʼ, Jesúseʼ tu yaʼalajtiʼob: «Maʼ teen aʼalik máax kun kutal tin x-noʼoj wa tin x-tsʼíikiʼ» (Mar. 10:35-40). Toʼoneʼ unaj k-beetik jeʼex Jesúseʼ, maʼ unaj k-tratartik maʼalob chéen k-amigoʼobiʼ (Sant. 2:3, 4). Wa k-tratartik maʼalob chéen k-amigoʼobeʼ jeʼel k-beetik u jatskuba le múuchʼuliloʼ (Jud. 17-19).

14. Jeʼex u yeʼesik Filipenses 2:3, ¿baʼax ken u yáantoʼon utiaʼal maʼ k-competir yéetel le sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ?

¹⁴ Wa k-eʼesik nojoch yaabilajeʼ maʼ ken k-competir yéetel le sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ. Kʼaʼajaktoʼoneʼ Jonatáneʼ maʼ baʼatelnaj yéetel David utiaʼal ka tsʼaʼabak u beet u reyiliʼ. Toʼoneʼ unaj k-beetik jeʼex Jonatáneʼ, le oʼolal le kéen k-il juntúul sukuʼun maas yaʼab baʼax u yojel u beet tiʼ toʼoneʼ maʼ unaj k-pʼektikiʼ. Maas maʼalob ka k-beet le baʼax tu yaʼalaj Pabloaʼ: «Yéetel kabal óolaleʼ ileʼex u maasil bey maas importanteʼob ke teʼexeʼ» (xok Filipenses 2:3). Unaj k-kʼaʼajsikeʼ tuláakal le sukuʼunoʼoboʼ yaan tiʼ baʼax ku yáantajoʼob teʼ múuchʼuliloʼ. Wa humildeʼoneʼ yaan k-ilik le jatsʼuts modos yaantiʼoboʼ yéetel yaan k-kaanbal tiʼ le chúukaʼan óolal ku yeʼeskoʼob tiʼ Jéeobaoʼ (1 Cor. 12:21-25).

15. ¿Baʼax ka kanik tiʼ le baʼax úuch tiʼ Tanya yéetel u paalaloʼ?

¹⁵ Le kéen yanaktoʼon nojoch problemaseʼ le yaabilaj yéetel le áantaj ku tsʼáaiktoʼon le sukuʼunoʼoboʼ ku meyaj tiʼ Jéeoba utiaʼal u líiʼsik k-óol. Bey u yeʼesik le baʼax úuch tiʼ junpʼéel familia bin tiʼ le asamblea internacional «Yaabilaj: mix bikʼin u xuʼulul» beetaʼab tu añoil 2019 tu luʼumil Estados Unidosoʼ. Le ka tsʼoʼok le asamblea tu kʼiinil sábadooʼ Tanya yéetel u yóoxtúulal u paalaleʼ táan kaʼach u suutoʼob teʼ hotel tuʼux pʼáatoʼoboʼ. Le táan u viajaroʼoboʼ chocartaʼab le coche tuʼux ku binoʼoboʼ. Tanyaeʼ ku yaʼalik: «Tiʼ mix máak úuch loob, chéen baʼaleʼ le ka jóokʼoʼon teʼ cocheoʼ saatal k-óol yéetel  maʼ t-kaxtik baʼax k-beete. Chéen ka t-ileʼ yaan máax béechʼkʼabkoʼon utiaʼal ka xiʼikoʼon tu yiknaloʼob tuʼux yaan u cocheʼoboʼ. Le máax tʼanoʼonoʼ juntúul sukuʼun bin xan teʼ asambleaoʼ. Tsʼoʼoleʼ maʼ chéen letiʼ waʼalaj u yáantoʼoniʼ, waʼalaj xan cinco u túulal sukuʼunoʼob sueciailoʼob taaljaʼanoʼob teʼ asambleaoʼ. Le kiikoʼoboʼ tu méekʼenoʼob yéetel tu méekʼoʼob xan in hija. Letiʼe baʼax jach kʼaʼabéettoʼon kaʼach teʼ súutukiloʼ. Kex t-aʼalajtiʼob maʼ úuchtoʼon mix baʼaleʼ maʼ binoʼobiʼ. Pʼáatoʼob t-éetel tak le ka taal le ambulanciaoʼ yéetel tu yiloʼob u tsʼáaikoʼobtoʼon tuláakal le baʼax kʼaʼabéetchajtoʼon teʼ súutukiloʼ. Le ka úuchtoʼon lelaʼ t-uʼuyaj jach u yaabiltmoʼon Jéeoba yéetel táan u kanáantkoʼon. Le bix áantaʼabikoʼon tumen le sukuʼunoʼoboʼ tu beetaj k-maas yaabiltikoʼob. Tsʼoʼoleʼ maas nojochchaj le yaabilaj k-uʼuyik yoʼolal Jéeobaoʼ yéetel jach t-tsʼáaj u graciasil tiʼ». ¿Kʼajaʼan wa tech bix áantaʼabikech tumen le sukuʼunoʼob le ka kʼaʼabéetchajtechoʼ?

16. ¿Baʼaxten maʼ unaj u xuʼulul k-eʼesik nojoch yaabilajiʼ?

¹⁶ ¿Baʼax utsil jeʼel u taasik wa k-eʼesik nojoch yaabilaj tiʼ tuláakal le sukuʼunoʼoboʼ? Yaan u béeytal k-líiʼsik u yóoloʼob wa táan u sufriroʼob yéetel yaan k-áantaj utiaʼal ka u múuchʼ bisuba tuláakal le múuchʼuliloʼ. Yaan xan k-eʼesik jach tu jaajil u discípuloʼon Jesús. Tsʼoʼoleʼ le kéen u yil le máakoʼob bix k-paklan yaabiltikbaeʼ yaan u taaktal u kaanbaloʼob tiʼ Jéeoba. Pero le baʼax maas jatsʼuts ken k-beetoʼ letiʼe k-alabartik «le Taatatsil jach nojoch u chʼaʼ óotsilaloʼ yéetel le Dios mantatsʼ ku líiʼsaj óoloʼ» (2 Cor. 1:3). Le oʼolaleʼ maʼ u xuʼulul k-eʼesik nojoch yaabilaj tiʼ tuláakal le sukuʼunoʼoboʼ.