1. ¿Bix le familia tuʼux líikʼ Santiagooʼ?

 SANTIAGO, u yíitsʼin Jesúseʼ líikʼ ichil junpʼéel familia jach u tsʼaamaj u yóol u meyajtoʼob Dios. * José yéetel María, u taataʼobeʼ jach u yaabiltmoʼob Jéeoba. Tsʼoʼoleʼ u sukuʼun Santiagoeʼ letiʼe Mesías aʼalaʼanoʼ. ¿Máasaʼ junpʼéel nojoch privilegio kaʼach leloʼ?

2. ¿Baʼax maʼalob ejemploil tu tsʼáaj Jesús tiʼ Santiago?

² Jesúseʼ tu tsʼáaj kaʼach junpʼéel maʼalob ejemplo tiʼ Santiago (Mat. 13:55). Letiʼeʼ jach u yojel kaʼach baʼax ku yaʼalik u Tʼaan Dios. Le yaan 12 años tiʼoʼ hasta tu beetaj u jaʼakʼal u yóol u ancianoiloʼob Jerusalén (Luc. 2:46, 47). Tsʼoʼoleʼ Santiagoeʼ maʼ xaaneʼ múul meyajnaj bey carpintero yéetel Jesúseʼ, wa beyoʼ jach tu kʼaj óoltaj wal maʼalobeʼ. Le sukuʼun Nathan Knorroʼ suuk kaʼach u yaʼalik: «Le kéen múul meyajnakech yéetel wa máaxeʼ ka kʼuchul a kʼaj óolt tubeel». * Maʼ xaaneʼ Santiagoeʼ tu tsʼáaj cuenta xaneʼ Jesúseʼ «seguernaj u sen yantal u naʼat, u nojochtal bey xan u lúubul utsil tiʼ Dios yéetel tiʼ le máakoʼoboʼ» (Luc. 2:52). Maʼ xaaneʼ yoʼolal le baʼaxoʼob tu yilaj Santiagoaʼ jeʼel u tuklaʼaleʼ yaan u beetkuba kaʼach juntúul tiʼ u yáax discípuloʼob Jesús pero maʼ bey úuchikiʼ.

3. Tu káajbaleʼ, ¿bix u yilik kaʼach Santiago le kʼaʼaytaj ku beetik Jesúsoʼ?

³ Le kuxaʼan Jesús way Luʼumeʼ Santiagoeʼ maʼ tu beetuba u discípuloiʼ (Juan 7:3-5). Maʼ xaaneʼ Santiagoeʼ juntúul tiʼ le máaxoʼob aʼal tiʼ Jesús «tsʼoʼok u chokotal u pool[oʼ]» (Mar. 3:21). Tsʼoʼoleʼ mix tuʼux ku yaʼalik le Biblia wa  Santiagoeʼ tiaʼan kaʼach yéetel María, u maama, le ka chʼuykíintaʼab Jesús teʼ cheʼoʼ (Juan 19:25-27).

4. ¿Máakalmáak le kaʼapʼéel baʼaloʼob ken k-il teʼ xookaʼ?

⁴ Ka máan kʼiineʼ Santiagoeʼ tu tsʼáaj u fe tiʼ Jesús yéetel kʼuch u beetuba juntúul tiʼ le máaxoʼob jach ku respetartaʼaloʼob kaʼach teʼ múuchʼuliloʼ. Teʼ xookaʼ yaan k-ilik kaʼapʼéel baʼax jeʼel u páajtal k-kanik tiʼ Santiagoeʼ: 1) ¿Baʼaxten unaj k-eʼesik kabal óolal? yéetel 2) ¿bix jeʼel u páajtal k-kaʼansaj maʼalobeʼ?

5. ¿Baʼax tu beetaj Santiago le ka tsʼoʼok u chíikbeskuba Jesús tiʼ letiʼoʼ?

⁵ Santiagoeʼ ¿baʼax kʼiin ka tu beetuba u discípulo Jesús? Le ka tsʼoʼok u kaʼa kuxkíintaʼal Jesúsoʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ le ka tsʼoʼok u kaʼa kuxkíintaʼaleʼ «tu chíikbesuba tiʼ Santiago, tsʼoʼoleʼ tiʼ tuláakal le apóstoloʼoboʼ» (1 Cor. 15:7). Le baʼax úuchaʼ tu kʼexaj u kuxtal Santiago. Letiʼeʼ tiaʼan kaʼach ichil le apóstoloʼob u muchʼmubaʼob utiaʼal u kʼamkoʼob le espíritu santooʼ (Hech. 1:13, 14). Le ka máan kʼiineʼ táakpaj xan ichil le Cuerpo Gobernante yaan teʼ yáax siglooʼ (Hech. 15:6, 13-22; Gál. 2:9). Táanil tiʼ le año 62, tu tsʼíibtaj xan junpʼéel carta utiaʼal le cristianoʼob yéeyaʼanoʼoboʼ. Le baʼax tu tsʼíibtoʼ tak bejlaʼa jach ku yáantik tuláakal le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ (Sant. 1:1). Josefo, juntúul historiador kuxlaj teʼ yáax siglooʼ, ku yaʼalikeʼ Santiagoeʼ túuxtaʼab kíimsbil tumen le maas nojoch sacerdote Ananíasoʼ, letiʼeʼ u hijo Anás. Santiagoeʼ chúukpaj u yóol u meyajt Dios tak ka kíimi.

6. ¿Baʼax tu beetaj Santiago, yéetel baʼax tu beetaj u nuuktakil le sacerdoteʼoboʼ?

⁶ Santiagoeʼ kabal u yóol kaʼachi. Koʼoneʼex ilik baʼax tu beetaj letiʼ, yéetel baʼax tu beetaj u nuuktakil le sacerdoteʼoboʼ. Santiagoeʼ le ka tu comprobartaj Jesúseʼ jach tu jaajil letiʼe u Hijo Diosoʼ tu yeʼesaj kabal óolaleʼ ka tu beetuba u discípulo. Chéen baʼaleʼ maʼ bey tu beetil u nuuktakil le sacerdoteʼoboʼ. Letiʼobeʼ le ka tu yojéeltoʼob tsʼoʼok u kaʼa kuxkíintaʼal Lázaro tumen Jesúseʼ tu lugar u reconocerkoʼob de ke letiʼ u Hijo Dioseʼ tu yóotoʼob u kíimsoʼob Jesús bey xan Lázaro (Juan 11:53; 12:9-11). Le ka tsʼoʼok xan u kaʼa kuxkíintaʼal Jesúseʼ tu yiloʼob  baʼax jeʼel u beetkoʼob utiaʼal maʼ u yojéeltaʼal tumen u maasileʼ (Mat. 28:11-15). Tumen jach kaʼanal u yichoʼobeʼ letiʼobeʼ maʼ tu yóotoʼob u kʼamoʼob wa Jesúseʼ letiʼ le Mesíasoʼ.

7. ¿Baʼaxten maʼ unaj u kaʼantal k-ichiʼ?

⁷ Baʼax k-kanik: Maʼ unaj u kaʼantal k-ichiʼ baʼaxeʼ unaj k-chaʼik u kaʼanskoʼon Jéeoba. Jeʼex junpʼéel kʼojaʼanil jeʼel u beetik u xuʼulul u meyaj maʼalob u puksiʼikʼal máakeʼ, le kaʼanal ichil xanoʼ jeʼel u kʼaskúuntik k-puksiʼikʼaleʼ yéetel jeʼel u beetik u xuʼulul k-uʼuyik u tʼaan Dioseʼ. Le fariseoʼoboʼ tu chaʼaj u tsʼuʼuytal u puksiʼikʼaloʼob, le oʼolaleʼ maʼ tu kʼamoʼob wa Jesúseʼ u Hijo Dios yéetel Dios áantik yéetel u espíritu santo (Juan 12:37-40). Tu yoʼolal le baʼax tu beetoʼoboʼ tu perdertoʼob le kuxtal minaʼan u xuuloʼ (Mat. 23:13, 33). Lelaʼ ku yeʼesiktoʼoneʼ jach kʼaʼabéet k-chaʼik tiʼ u Tʼaan Dios bey xan tiʼ u espíritu santo ka u nuʼukt k-kuxtal, ka u kʼex bix k-tuukul yéetel ka u yáantoʼon k-chʼaʼ maʼalob decisiónoʼob (Sant. 3:17). Santiagoeʼ kabal u yóol le oʼolal tu chaʼaj u kaʼansaʼal tumen Jéeoba. Leloʼ letiʼe baʼax áant utiaʼal ka kaʼansajnak maʼaloboʼ.

8. ¿Baʼax ken u yáantoʼon kaʼansaj maʼalob?

⁸ Santiagoeʼ maʼ kaʼanchaj u xookiʼ, le oʼolaleʼ u nuuktakil le religiónoʼoboʼ ku yilkoʼob kaʼach Santiago, Pedro yéetel Juan bey «chéen óotsil máakoʼob maʼ xooknajaʼanoʼobiʼ» (Hech. 4:13). Chéen baʼaleʼ le kéen k-xok le libro tu tsʼíibtoʼ k-ilkeʼ jach tu kanaj kaʼansaj maʼalob. Maʼ xaaneʼ toʼon xaneʼ maʼ kaʼanchajaʼan k-xookiʼ, chéen baʼaleʼ yéetel u yáantaj u espíritu santo Jéeoba bey xan yéetel u yáantaj u kaajaleʼ toʼoneʼ jeʼel u páajtal k-kaʼansaj maʼalobeʼ. Beoraaʼ koʼoneʼex ilik baʼax jeʼel u páajtal k-kanik tiʼ Santiagoeʼ.

9. ¿Bix u kaʼansaj kaʼach Santiago?

⁹ Santiagoeʼ maʼ meyajnajtiʼ tʼaanoʼob difícil u naʼataʼaliʼ. Tu yoʼolal lelaʼ le máaxoʼob uʼuyoʼ séebaʼan u naʼatkoʼob kaʼach baʼax unaj u beetkoʼob. Koʼoneʼex ilik bix úuchik u kaʼansik tiʼ le cristianoʼob bix  unaj u chúukpajal u yóoloʼob u aguantartoʼob le baʼax ku yúuchultiʼoboʼ. Letiʼeʼ tu yaʼalajtiʼob: «Kiʼimak u yóol le máaxoʼob ku chúukpajal u yóoloʼob muʼyajoʼ. Teʼexeʼ a wuʼuymeʼex u yaʼalaʼal bix chúukpajik u yóol Job, yéetel tsʼoʼok a wilkeʼex baʼax utsil tsʼaʼabtiʼ tumen Jéeoba. Jéeobaeʼ jach nojoch u yaabilaj yéetel ku chʼaʼik óotsilil» (Sant. 5:11). Jeʼex k-ilkoʼ utiaʼal u kaʼansajeʼ meyajnajtiʼ u Tʼaan Dios, tu yeʼesaj xaneʼ wa ku chúukpajal u yóol máak jeʼex Jobeʼ yaan u bendecirtaʼal tumen Dios. Como meyajnajtiʼ tʼaanoʼob séebaʼan u naʼataʼaloʼobeʼ tu yáantaj le máakoʼob u yiloʼob tiʼ Jéeoba u taal le baʼax ku kaʼansikoʼ.

10. ¿Bix jeʼel k-beetik jeʼex Santiago kéen kaʼansajnakoʼoneʼ?

¹⁰ Baʼax k-kanik: Unaj k-kaʼansaj junpʼéel bix ka séeb naʼataʼak yéetel unaj u meyajtoʼon u Tʼaan Dios. Le kéen kaʼansajnakoʼoneʼ unaj k-eʼesik tiʼ le máakoʼoboʼ le baʼax k-kaʼansikoʼ tiʼ Jéeoba u taal yéetel letiʼeʼ jach u yaabiltmoʼon (Rom. 11:33). Utiaʼal lelaʼ mantatsʼ unaj k-chʼaʼik teʼ Biblia le baʼax ken k-kaʼansoʼ. Tu lugar k-aʼalik tiʼ le j-xoknáal baʼax jeʼel k-beetik toʼoneʼ jeʼel u páajtal k-eʼesiktiʼ baʼax tu beetaj jujuntúul máaxoʼob ku chʼaʼchiʼitaʼaloʼob teʼ Bibliaoʼ, beyoʼ yaan u yilik bix u tuukul Jéeoba. Wa k-beetik beyoʼ yaan k-áantkoʼob u beetoʼob baʼax u kʼáat Jéeoba maʼ le baʼax k-kʼáat toʼonoʼ.

11. ¿Baʼax maʼ maʼalob táan u beetik kaʼach jujuntúul cristianoʼobiʼ, yéetel baʼax aʼalaʼabtiʼob tumen Santiago ka u beetoʼob? (Sant. 5:13-15).

¹¹ Santiagoeʼ tu chʼaʼaj en cuenta le problemas ku aktáantik u maasiloʼ. Letiʼeʼ u yojel kaʼach baʼax problemas táan u aktáantik le sukuʼunoʼoboʼ yéetel tu yaʼalajtiʼob baʼax unaj u beetkoʼob utiaʼal u yutskíintikoʼob. Por ejemploeʼ jujuntúul sukuʼunoʼobeʼ kex ku tsolnuʼuktaʼaloʼobeʼ maʼ tu beetkoʼob le baʼax ku yaʼalaʼaltiʼoboʼ (Sant. 1:22). Uláakʼoʼobeʼ chéen ku yeʼesik u yutsiloʼob tiʼ le máaxoʼob ayikʼaloʼoboʼ (Sant. 2:1-3). Yanoʼobeʼ maʼ chéen chʼaʼabil u controlartik u yaakʼoʼobiʼ (Sant. 3:8-10). Jeʼex k-ilkoʼ le sukuʼunoʼoboʼ yaan baʼax maʼ maʼalob táan u beetkoʼob kaʼachiʼ, chéen baʼaleʼ Santiagoeʼ maʼ tu tuklaj wa tsʼoʼoktiʼob beyoʼ. Letiʼeʼ tu tsolnuʼuktoʼob yéetel yaabilaj, yéetel tu yaʼalajtiʼob ka u kʼáatoʼob áantaj tiʼ le ancianoʼoboʼ (xok Santiago 5:13-15).

12. Le táan k-áantik le j-xoknáaloʼoboʼ, ¿baʼax maʼ unaj k-tuklikiʼ yéetel baʼax maas maʼalob ka k-beete?

¹² Baʼax k-kanik: Maʼ kʼaas ka k-il le baʼax maʼ maʼalobtak ku beetik le j-xoknáaloʼ chéen baʼaleʼ maʼ unaj k-tuklik wa tsʼoʼoktiʼ beyoʼ. Yaʼab j-xoknáaloʼobeʼ maʼ chéen chʼaʼabil u beetkoʼob le baʼax ku kaʼankoʼob teʼ Bibliaoʼ (Sant. 4:1-4). Maʼ xaaneʼ yaan u bisiktiʼob tiempo utiaʼal u kʼexik u modosoʼob. Jeʼex Santiagoeʼ toʼon xaneʼ maʼ unaj k-chʼaʼik saajkil k-aʼal tiʼ le j-xoknáaloʼob baʼax unaj u kʼexik ichil u kuxtaloʼoboʼ. Chéen baʼaleʼ junpuliʼ maʼ unaj k-tuklik wa tsʼoʼoktiʼob beyoʼ, baʼaxeʼ unaj k-confiar de ke Jéeobaeʼ yaan u natsʼik tu yiknal le máaxoʼob kabal u yóoloʼoboʼ yéetel yaan u yáantkoʼob utiaʼal u kʼexik u kuxtaloʼob (Sant. 4:10).

13. ¿Baʼax tu reconocertaj Santiago? (Sant. 3:2; nota).

¹³ Santiagoeʼ maʼ tu tuklaj wa maas maʼalob tiʼ u maasiliʼ. Letiʼeʼ maʼ tu creertuba tumen u yíitsʼin Jesúsiʼ wa tumen tsʼaʼan u beet junpʼéel nojoch meyaj ichil le múuchʼuliloʼ. Baʼaxeʼ le kéen tʼaanak tu yoʼolaloʼobeʼ hasta ku yaʼaliktiʼob  «in yaabilaj sukuʼuneʼex» (Sant. 1:16, 19; 2:5). Letiʼeʼ maʼ tu tsʼáaj naʼatbil wa tuláakal baʼax ku beetkeʼ jach maʼalob, baʼaxeʼ tu yaʼaleʼ tuláakloʼon «yaʼab u téenel k-beetik baʼax maʼ maʼalobiʼ» (xok Santiago 3:2 bey xan le notaoʼ).

14. ¿Baʼaxten unaj k-reconocerkeʼ yaan kʼiineʼ maʼ chéen chʼaʼabil k-beetik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ?

¹⁴ Baʼax k-kanik: Unaj k-kʼaʼajsikeʼ tuláakloʼon kʼebanoʼon. Junpuliʼ maʼ unaj k-tuklik wa maas maʼaloboʼon tiʼ le máax k-tsʼáaik xookoʼ. Wa k-eʼesiktiʼ bey maʼatech k-equivocareʼ jeʼel u tuklikeʼ maʼ kun páajtal u meyajtik Dios jeʼex k-beetiktoʼonoʼ. Chéen baʼaleʼ wa k-aʼaliktiʼ yaan kʼiin maʼ chéen chʼaʼabil k-beetik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ, yéetel k-tsikbaltiktiʼ bix u yáantkoʼon Jéeobaeʼ letiʼeʼ yaan u yilkeʼ jeʼel xan u páajtal u meyajtik Jéeoba jeʼex k-beetiktoʼonoʼ.

15. ¿Bix le ejemploʼob meyajnaj tiʼ Santiagooʼ? (Sant. 3:2-6, 10-12).

¹⁵ Santiagoeʼ meyajnajtiʼ ejemploʼob jach ku kʼuchul tu puksiʼikʼal máak. Letiʼeʼ áantaʼab tumen le espíritu santooʼ, chéen baʼaleʼ jach kaanbalnaj wal tiʼ le maʼalob ejemploʼob meyajnaj tiʼ Jesús, u sukuʼunoʼ. Le ejemploʼob meyajnaj tiʼ Santiago teʼ cartaʼob tu tsʼíibtoʼ jach séebaʼan u naʼataʼaloʼob (xok Santiago 3:2-6, 10-12).

16. ¿Baʼaxten unaj u meyajtoʼon maʼalob ejemploʼob?

¹⁶ Baʼax k-kanik: Meyajnaktoʼon maʼalob ejemploʼob. Le kéen meyajnaktoʼon maʼalob ejemploʼobeʼ k-áantik le máakoʼob ka u imaginartoʼob le baʼax k-aʼaliktiʼoboʼ. Lelaʼ yaan u yáantkoʼob utiaʼal u kʼaʼajsikoʼob le baʼax ku kaʼansik le Bibliaoʼ. Santiagoeʼ meyajnajtiʼ maʼalob le ejemploʼob jeʼex úuchik u beetik Jesúsoʼ. Beoraaʼ koʼoneʼex ilik junpʼéel tiʼ le maʼalob ejemploʼob meyajnaj tiʼ Santiagooʼ yéetel baʼaxten jach maʼalob.

17. ¿Baʼaxten jach maʼalob le ejemplo ku chíikpajal teʼ Santiago 1:22-25?

¹⁷ (Xok Santiago 1:22-25). Jach maʼalob u ejemploil le néen meyajnaj tiʼ Santiagooʼ. Letiʼeʼ taak kaʼach u kaʼansikeʼ wa u kʼáat máak u jóoʼs u yutsil le baʼax ku yaʼalik u Tʼaan Diosoʼ maʼ chéen kʼaʼabéet u xokikiʼ baʼaxeʼ kʼaʼabéet u tsʼáaik  ichil u kuxtal. Santiagoeʼ tu yéeyaj junpʼéel ejemplo jeʼel u séeb naʼataʼal tumen tuláakal máakeʼ. Tuláakal máak u yojleʼ mix baʼal u biilal u paktikuba tiʼ junpʼéel néen wa ku tsʼoʼokoleʼ maʼ ten u yutskíint le baʼax maʼ maʼalob ken u yiloʼ. Bey túun xanoʼ mix baʼal u biilal u xokik máak le Biblia wa kéen tsʼoʼokkeʼ maʼ tu beetik mix baʼal utiaʼal u yutskíintik u kuxtal.

18. ¿Máakalmáak le óoxpʼéel baʼaloʼob unaj k-chʼaʼik en cuenta le kéen meyajnaktoʼon junpʼéel ejemplooʼ?

¹⁸ Jeʼex Santiagoeʼ le kéen meyajnaktoʼon junpʼéel ejemploeʼ unaj k-chʼaʼik en cuenta le óoxpʼéel baʼaloʼobaʼ: 1) Le ejemplooʼ kʼaʼabéet yaan baʼax u yil yéetel le baʼax taak k-kaʼansikoʼ. 2) Kʼaʼabéet k-jóoʼsik tiʼ le baʼaxoʼob u kʼaj óol le máakoʼoboʼ. 3) Unaj u séeb naʼataʼal le baʼax taak k-kaʼansikoʼ. Utiaʼal a wilik baʼax ejemploiloʼob jeʼel u meyajtecheʼ ilawil le Índice de las publicaciones Watch Tower teʼ jaats «Ejemplos». Junpʼéel ejemploeʼ ku meyaj utiaʼal u maas naʼataʼal junpʼéel baʼal, le oʼolaleʼ chéen unaj u meyajtoʼon utiaʼal ka maas naʼataʼak le baʼaxoʼob maas kʼaʼanaʼantakoʼ. ¿Baʼaxten túun unaj k-ilik k-maas maʼalobkíintik k-kaʼansaj? Tumen taak k-áantik le bukaʼaj máakoʼob ku páajtal utiaʼal ka ookkoʼob ichil u kaajal Jéeobaoʼ, maʼ utiaʼal ka alabartaʼakoʼoniʼ.

19. ¿Bix jeʼel k-eʼesik k-yaabiltmaj le sukuʼunoʼoboʼ?

¹⁹ U jaajileʼ mix juntúul tiʼ toʼon yaan juntúul u sukuʼun perfecto jeʼex le yanchaj tiʼ Santiagooʼ, chéen baʼaleʼ yaantoʼon u jatsʼuts privilegioil k-múul meyajtik Jéeoba yéetel yaʼab sukuʼunoʼob. Junpʼéel bix k-eʼesik k-yaabiltmaj le sukuʼunoʼoboʼ letiʼe k-máansik tiempo tu yéeteloʼoboʼ, k-kaanbal tiʼ letiʼob yéetel k-múul kʼaʼaytaj tu yéeteloʼob. Wa k-ilik k-seguertik u ejemplo Santiagoeʼ yaan k-alabartik Jéeoba yéetel yaan k-áantik le máakoʼob utiaʼal ka u natsʼubaʼob tu yiknaloʼ.