Le ka máan junpʼéel añoeʼ aʼalaʼab tiʼ u familiail Betel máax jeʼel u yóotik bin meyaj tu Betelil Sudáfricaeʼ. Teʼeloʼ yaan u tsʼaʼabal kaʼach junpʼéel túumben máquina utiaʼal u imprimirtaʼal le publicaciónoʼoboʼ. Teneʼ tin waʼalaj jeʼel in bineʼ. Jach kiʼimakchaj in wóol le ka aʼalaʼabten yaan in bin. Aʼalaʼab xan yaan u bin Dennis Leech, Bill McLellan yéetel Ken Nordin. Chéen baʼaleʼ aʼalaʼabtoʼoneʼ kensa baʼax kʼiin ken suunakoʼon.

Tin tʼanaj in maamaeʼ ka tin waʼalajtiʼ: «Maami, chéen tin tʼanech utiaʼal in waʼaliktech táan in bin Sudáfrica». In maamaeʼ jach yaan u fe yéetel maʼalob u biskuba yéetel Jéeoba, le oʼolal kex maʼ yaʼab baʼax tu yaʼalajteneʼ in wojel uts tu tʼaan baʼax ken in beete. Kex in maama yéetel in papá chan yaachaj u yóoloʼob tumen náach tuʼux kin bineʼ maʼ tu yaʼaloʼobten wa maʼ maʼalob le baʼax tin chʼaʼtuklaj in beetkoʼ.

Yáaxeʼ binoʼon tu Betelil Brooklyn, teʼeloʼ tres meses táan u kaʼansaʼaltoʼon bix u meyaj le túumben máquina utiaʼal u imprimirtaʼal publicaciónoʼoboʼ. Le ka tsʼoʼokeʼ naʼakoʼon tiʼ junpʼéel nuxiʼ barco utiaʼal k-bin Ciudad del Cabo (Sudáfrica), teʼ kʼiin jeʼeloʼ chéen 20 años yaanten. Le ka kʼuchoʼon Ciudad del Caboeʼ t-chʼaʼaj junpʼéel tren ku bin tak tu kaajil Johannesburgo. Le táan u taal u sáastaloʼ le trenoʼ jeʼel tiʼ junpʼéel chan kaaj ku kʼaabaʼtik Karroo. Teʼeloʼ yaʼab polvo yaniʼ yéetel jach ooxol, bey junpʼéel desiertoeʼ. Le ka t-ilaj bix le chan kaajoʼ joʼopʼ k-tuklik: «¿Tuʼux taaloʼon beyaʼ?». Chéen baʼaleʼ le ka máan tiempoeʼ t-tsʼáaj cuentaeʼ le mejen kaajoʼob yanoʼob teʼeloʼ jach jatsʼutstakoʼob tumen tranquilo u kuxtal máakiʼ.

In asignación ichil wa jaypʼéel añoseʼ letiʼe in manejartik junpʼéel máquina ku kʼaabaʼtik linotipiaoʼ, lelaʼ maʼ chéen chʼaʼabil u manejartaʼal kaʼachiʼ. Bey túunoʼ béeychaj in wáantaj utiaʼal u imprimirtaʼal U Pʼíich Tulumil Kanan yéetel ¡Aajkech! Toʼoneʼ k-imprimirtik kaʼach publicaciónoʼob ich jejeláas idiomaʼob ku tʼaʼanal Sudáfrica bey xan tiʼ uláakʼ luʼumiloʼob. Jach kiʼimakchaj k-óol ka t-ilaj bix u sen meyaj le túumben máquina bisoʼon tak teʼeloʼ.

Le ka máan tiempoeʼ meyajnajen tu Oficinail le Fábricaoʼ, teʼeloʼ ku yilaʼal kaʼach bix kun traducirbil le publicaciónoʼoboʼ, bix kun imprimirbiloʼob yéetel bix kun túuxtbiloʼob. Kex yaʼab meyaj yaanten kaʼacheʼ jach kiʼimak in wóol.

Tu añoil 1968, tsʼoʼok in beel yéetel Laura Bowen, juntúul precursora kajaʼan naatsʼ Betel yéetel ku yáantik u Departamentoil Traducción. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ le máaxoʼob ku tsʼoʼokol u beeloʼoboʼ maʼ tu páajtal u pʼáatloʼob Betel, le oʼolal túuxtaʼaboʼon utiaʼal k-beetik k-precursor especialil. Teneʼ chan chiʼichnaken kaʼachi. Le diez años tiaʼanen Beteloʼ maʼatech in tuklik kaʼach baʼax ken in jaante mix tuʼux kin wenel, chéen baʼaleʼ beoraaʼ joʼopʼ in tuklik wa yaan u tsʼáaiktoʼon yéetel le taakʼin ku tsʼaʼabal tiʼ le precursor especialoʼoboʼ. Cada juntúul tiʼ toʼoneʼ yaan kaʼach u kʼamik 25 rands cada mes (teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ 35 dólaroʼob), leloʼ yaan u tsʼaʼabaltoʼon chéen wa k-chukik le bukaʼaj horas, le publicaciónoʼob yéetel le revisitaʼob ku kʼáataʼal tiʼ le precursor especialoʼoboʼ. Yéetel le taakʼinoʼ kʼaʼabéet kaʼach k-boʼotik renta, k-oʼoch, k-pasaje, u tojol k-bin yiknal doctor bey xan uláakʼ baʼaloʼob.

Aʼalaʼabtoʼon ka xiʼikoʼon áantaj tiʼ junpʼéel grupo yaan naatsʼ tiʼ u kaajil Durban, le kaajaʼ tiaʼan tu jáal le océano Índicooʼ. Yaʼab tiʼ le máakoʼob kajaʼanoʼob teʼeloʼ India u taaloʼob. Yaʼab tiʼ letiʼobeʼ u paalaloʼob le máaxoʼob bisaʼaboʼob teʼ siglo diecinueve utiaʼal u meyajoʼob teʼ tuʼux ku beetaʼal azúcaroʼ. Bejlaʼeʼ letiʼobeʼ yaanal meyaj ku beetkoʼob, chéen baʼaleʼ láayliʼ ku kuxtaloʼob jeʼex u kuxtal kaʼach u taataʼobeʼ yéetel ku beetkoʼob kiʼikiʼ janaloʼob yéetel junpʼéel xaʼakʼ ku kʼaabaʼtik curry. Ku tʼankoʼob inglés, le oʼolal chéen chʼaʼabil úuchik k-kʼaʼaytaj tiʼ letiʼob.

Le precursor especialoʼoboʼ kʼaʼabéet kaʼach u beetkoʼob 150 horas cada mes. Le oʼolal teen yéetel Lauraeʼ t-chʼaʼtuklaj k-beetik seis horas sáamsamal. Tumen minaʼantoʼon revisitaʼob mix j-xoknáaloʼobeʼ yaan u kʼaʼabéettal kaʼach k-kʼaʼaytaj seis horas joonaj joonajil, chéen baʼaleʼ jach táaj ooxol. Le ka tin wuʼuyaj bey tsʼoʼok u xáantal káajak k-kʼaʼaytajeʼ tin jáan paktaj in reloj, pero chéen bakáan 40 minutos tsʼoʼok u máan. Le oʼolal joʼopʼ in tuklik wa yaan u béeytal k-beetik k-precursor especialil.

Jach maʼ xáanchajeʼ ka t-ilaj maʼ talam u beetaʼaliʼ. Sáamsamal k-beetik k-oʼoch yéetel junpʼíit café utiaʼal k-bise. Le kéen k-uʼuy tsʼoʼok k-kaʼanaleʼ k-jeʼelsik k-chan volcho yáanal junkúul cheʼ. Yaan kʼiineʼ ku taal mejen paalaloʼob t-iknal yéetel ku joʼopʼol u jach paktikoʼonoʼob. Le ka máan wa jaypʼéel kʼiinoʼobeʼ t-tsʼáaj cuentaeʼ le kéen tsʼoʼokok k-kʼaʼaytaj dos wa tres horaseʼ u yalab le kʼiinoʼ hasta maʼ t-ilik u máan.

Jach kiʼimak k-óol kaʼach k-kaʼansik tiʼ le máakoʼob le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. T-tsʼáaj cuentaeʼ le máakoʼob ku taaloʼob Indiaoʼ ku respetarkoʼob máak, jach utsoʼob yéetel u yaabiltmoʼob Dios. Yaʼab hindúʼobeʼ tu kʼamoʼob u jaajil, letiʼobeʼ uts tu tʼaan u kaanbaloʼob yoʼolal Jéeoba, Jesús, le Bibliaoʼ, le túumben luʼumoʼ yéetel yoʼolal le u kaʼa kuxkíintaʼal máakoʼ. Le ka máan junpʼéel añoeʼ 20 u túulal máakoʼob ku xookoʼob t-éetel. Sáamsamal kaʼach k-janal tu yotoch juntúul tiʼ le máaxoʼob ku xookoʼob t-éeteloʼ. ¡Jach kiʼimak k-óol kaʼachi!

Chéen baʼaleʼ jach maʼ xáanchajeʼ túuxtaʼaben in beet in circuitoil teʼ múuchʼuliloʼob yaan tu jáal le océano Índicooʼ. Cada semanaeʼ k-pʼáatal tu yotoch junpʼéel familia yéetel k-múul kʼaʼaytaj yéetel le sukuʼunoʼob utiaʼal k-líiʼsik u yóoloʼoboʼ. Letiʼobeʼ ku yilkoʼonoʼob kaʼach bey u láakʼtsiloʼobeʼ, le oʼolal toʼoneʼ kiʼimak k-óol k-antal tu yéeteloʼob, yéetel u paalaloʼob bey xan yéetel u yalakʼ baʼalcheʼob. Dos años táan k-beetik le jatsʼuts meyajaʼ, chéen baʼaleʼ junpʼéel kʼiineʼ tʼaʼanoʼoneʼ ka aʼalaʼabtoʼon ka suunakoʼon Betel. Teneʼ tin waʼalajtiʼob: «U jaajileʼ jach kiʼimak k-óol wayeʼ». Chéen baʼaleʼ t-chʼaʼtuklaj k-bin le tuʼux kun aʼalbiltoʼoneʼ.

Le ka kʼuchen Beteleʼ tsʼaʼaben meyaj tu Departamentoil Servicio, teʼeloʼ meyajnajen yéetel yaʼab sukuʼunoʼob úuch joʼopʼok u meyajtikoʼob Jéeoba. Teʼ kʼiinoʼoboʼ le kéen tsʼoʼokok u xíimbaltaʼal junpʼéel múuchʼulil tumen le superintendente tiʼ circuitooʼ ku túuxtaʼal junpʼéel informe tiʼ le sucursaloʼ. Le kéen tsʼoʼokkeʼ u Departamentoil Servicioeʼ ku túuxtik junpʼéel carta tiʼ le múuchʼuliloʼ. Le cartaaʼ ku meyaj kaʼach utiaʼal u líiʼsaʼal u yóol le sukuʼunoʼoboʼ yéetel utiaʼal u yaʼalaʼaltiʼob baʼax kʼaʼabéet u beetkoʼob. Le superintendenteʼob tiʼ  circuitooʼ ku túuxtikoʼob u informeʼob ichil jejeláas idiomaʼob jeʼex xhosa yéetel le zulúoʼ, le secretarioʼob túunoʼ ku traducirkoʼob ich inglés le informeʼoboʼ. Le kéen núukaʼak le carta tumen le sucursaloʼ letiʼobeʼ ku kaʼa traducirkoʼob ichil le idioma ku tʼanik le múuchʼuliloʼoboʼ. Jach yaʼab meyaj ku beetik kaʼach le sukuʼunoʼobaʼ. Jach kin tsʼáaik u graciasil tiʼob tumen tu yáantenoʼob in naʼat le problemas ku aktáantik le sukuʼunoʼob africanoʼoboʼ.

Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ u gobiernoil Sudáfricaeʼ u yaʼalmeʼ cada razaeʼ unaj u kajtal junpʼéeliliʼ tuʼux. Le oʼolaleʼ le máakoʼoboʼ maʼ tu páajtal kaʼach u múul biskubaʼob. Le sukuʼunoʼob boox u wíinkliloʼoboʼ chéen ku páajtal u tʼanik u idiomaʼob, u kʼaʼaytajoʼob ichil u idiomaʼob yéetel u binoʼob muchʼtáambal ichil u idiomaʼob.

Teneʼ chéen kin túuxtaʼal kaʼach teʼ múuchʼuliloʼob tuʼux ku tʼaʼanal inglésoʼ, le oʼolal maʼ yaʼab sukuʼunoʼob boox u wíinkliloʼob in kʼaj óoloʼob kaʼachiʼ. Chéen baʼaleʼ beoraaʼ ku páajtal in kʼaj óoltikoʼob yéetel in wojéeltik baʼax suuk u beetkoʼob. Tin wojéeltaj le problemas ku máansik le sukuʼunoʼob tumen maʼ tu beetkoʼob le baʼax suuk u beetaʼal teʼ tuʼux kajaʼanoʼoboʼ. Le sukuʼunoʼobaʼ chúukpaj u yóoloʼob. Kex pʼektaʼaboʼob tumen u láakʼtsiloʼob yéetel tumen u yéet kaajaloʼobeʼ maʼ táakpajoʼob tiʼ espiritismoiʼ mix tiʼ uláakʼ baʼaloʼob ku bin tu contra le baʼax ku yaʼalik Diosoʼ. Teʼ lugaroʼobaʼ le máakoʼoboʼ jach óotsiloʼob. Yaʼab tiʼ letiʼobeʼ maʼ xooknajaʼanoʼobiʼ, chéen baʼaleʼ ku respetarkoʼob baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ.

Béeychaj in táakpajal tiʼ jujunpʼéel juicioʼob utiaʼal u defendertaʼal le sukuʼunoʼob maʼ tu yóotik u beetoʼob le baʼaxoʼob ku bin tu contra le Bibliaoʼ. Jach tu muʼukʼaʼankúuntaj in fe in wilik bix u chúukpajal u yóol tak le mejen paalaloʼoboʼ. Letiʼobeʼ maʼ tu yóotoʼob u beetoʼob le oraciónoʼob yéetel le kʼaayoʼob ku beetik uláakʼ religiónoʼoboʼ, le oʼolal expulsartaʼaboʼob teʼ escuelaʼoboʼ.

Le sukuʼunoʼob kajaʼanoʼob kaʼach Suazilandiaoʼ (bejlaʼeʼ Esuatini) tu aktáantoʼob uláakʼ problemas. Le ka kíim le rey Sobhuza Segundooʼ aʼalaʼab tiʼ tuláakal le xiiboʼoboʼ ka u tsʼik u pooloʼob yéetel tiʼ le koʼoleloʼoboʼ ka u kóom kʼos u pooloʼob. Le sukuʼunoʼoboʼ maʼ tu beetoʼobiʼ tumen lelaʼ yaan yil yéetel u adorartaʼal le kimenoʼoboʼ. Le baʼax tu beetoʼoboʼ jach kʼuch t-puksiʼikʼal yéetel tu muʼukʼaʼankúuntaj  k-fe, tumen tu yeʼesoʼob bix kʼaʼabéet u chúukpajal k-óol k-meyajt Jéeoba.

Tu añoil 1981, kaʼa tsʼaʼaben meyaj teʼ imprentaoʼ. Teʼeloʼ áantajnajen utiaʼal u yilaʼal bix jeʼel u páajtal u usartaʼal le computadoraʼob utiaʼal u yúuchul imprimiroʼ. Teʼ kʼiinoʼoboʼ jach kiʼimak in wóol tumen yaʼab baʼaloʼob túumbentak táan u káajal u meyaj utiaʼal u yúuchul imprimir. Junpʼéel empresaeʼ tu yaʼalaj tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ jeʼel u tsʼáaik u probartoʼob junpʼéel túumben máquina ku kʼaabaʼtik fotocomponedora. Le sukuʼunoʼoboʼ utschaj tu tʼaanoʼobeʼ ka tu manoʼob cinco fotocomponedoras utiaʼal u kʼexkoʼob le nueve linotipias yaan kaʼach tiʼoboʼ. Tsʼoʼoleʼ káaj u meyaj xan uláakʼ junpʼéel túumben rotativa. Bey túunoʼ béeychaj u imprimirtaʼal maas yaʼab publicaciónoʼob.

Úuchik u káajal u meyajtoʼon computadoraʼobeʼ tu beetaj xan u káajal u meyajtoʼon junpʼéel túumben programa ku kʼaabaʼtik MEPS (Sistema Electrónico de Edición Plurilingüe). Yaʼab baʼaloʼob túumbentak tsʼoʼok kaʼach u jóokʼol desde le ka binoʼon Sudáfricaoʼ (Isa. 60:17). Teʼ kʼiinoʼoboʼ tsʼoʼok u tsʼoʼokol k-beel tu kantúuliloʼon yéetel precursoraʼob u yaabiltmoʼob Jéeoba. Teen yéetel Billeʼ tiaʼanoʼon kaʼach Beteleʼ. Ken yéetel Denniseʼ kajaʼanoʼob kaʼach naatsʼ Betel yéetel u yatanoʼob.

Cada kʼiin ku máaneʼ táan kaʼach u bin u yaʼabtal le idiomaʼob ku traducirtaʼaloʼ bey xan le u imprimirtaʼal le publicaciónoʼoboʼ, le oʼolaleʼ maas yaʼabchaj le meyajoʼ. Tsʼoʼoleʼ k-túuxtik xan publicaciónoʼob tiʼ uláakʼ sucursaloʼob, le oʼolal kʼaʼabéetchaj u beetaʼal junpʼéel túumben Betel. Le sukuʼunoʼoboʼ tu beetoʼob tiʼ junpʼéel lugar yaan tu chikʼinil Johannesburgo yéetel dedicartaʼab tu añoil 1987. Jach kiʼimak in wóol úuchik in táakpajal tu Comitéil u Sucursalil Sudáfrica yéetel in wilik bix úuchik u bin u yaʼabtal le meyaj ku beetaʼal teʼeloʼ.

Tu añoil 2001, invitartaʼaben utiaʼal in táakpajal ichil u Comitéil u Sucursalil Estados Unidos. Kex yanchaj k-pʼatik k-meyaj yéetel k-amigoʼob Sudáfricaeʼ kiʼimak k-óol kaʼachi tumen yaan k-kʼaj óoltik uláakʼ sukuʼunoʼob tu Betelil Estados Unidos.

Junpʼéel baʼax chiʼichnakkúuntikoʼon kaʼacheʼ letiʼe k-náachtal tiʼ u maama Lauraoʼ tumen tsʼoʼok u yantal u jaʼabil. Óoliʼ maʼ kun páajtal kaʼach k-áantik desde Nueva York, chéen baʼaleʼ tu yóoxtúulil u kiikoʼob Lauraeʼ tu yaʼaloʼob jeʼel u kanáantkoʼobeʼ yéetel jeʼel u tsʼáaikoʼobtiʼ baʼax kʼaʼabéettiʼeʼ. Tu yaʼaloʼobeʼ kex maʼ tu páajtal u beetkoʼob junpʼéel meyaj jeʼex le k-beetkoʼ jeʼel u kanáantkoʼob utiaʼal u seguer k-meyaj Beteleʼ, toʼoneʼ jach t-tsʼáaj u diosboʼotikil tiʼob.

In sukuʼun yéetel u yatan kajaʼanoʼob Torontoeʼ (Canadá), tu yáantenoʼob xan tumen tu kanáantoʼob in maama le tsʼokaʼaniliʼ u kíimil in taataoʼ, letiʼobeʼ maas tiʼ 20 años kajlajoʼob tu yéeteloʼob. Jach kin tsʼáaik u graciasil tiʼob úuchik u kanáantkoʼob in maama tak ka kíim le maʼ úuch kʼuchkoʼon Nueva Yorkoʼ. Junpʼéel nojoch bendición u yantal u láakʼtsiloʼob máak ku yóotkoʼob áantaj kex yaan kʼiin maʼ chéen chʼaʼabil xan tiʼ letiʼobiʼ.

Tu sucursalil Estados Unidoseʼ ichil wa jaypʼéel añoseʼ meyajnajen teʼ imprentaoʼ, bejlaʼeʼ yaʼab baʼaloʼob túumbentak yaniʼ yéetel maʼ jach yaʼab máaxoʼob ku meyajiʼ. Maʼ sen úuch xaneʼ meyajnajen tu Departamentoil Compras. Teneʼ jach kiʼimak in wóol tumen tsʼoʼok 20 años joʼopʼok in múul meyaj kex yéetel 5,000 betelitaʼob yanoʼob wayeʼ bey xan yéetel kex 2,000 sukuʼunoʼob ku taaloʼob áantaj.

Walajki 60 añosaʼ mix juntéen tin tuklaj wa yaan in wantal wayeʼ. Lauraeʼ tsʼoʼok yaʼab años joʼopʼok u yáantken yéetel jach kiʼimak k-óol. K-yaabiltmaj tuláakal le meyajoʼob tsʼoʼok k-beetkoʼ bey xan le sukuʼunoʼob tsʼoʼok k-múul meyaj tu yéeteloʼoboʼ. Ichiloʼobeʼ tiaʼan le sukuʼunoʼob tsʼoʼok k-kʼaj óoltik teʼ jejeláas sucursaloʼob tsʼoʼok k-xíimbaltikoʼ. Bejlaʼeʼ maʼ jach yaʼab meyaj ku tsʼaʼabalteniʼ tumen tsʼoʼokten 80 años yéetel yaan yaʼab táankelmoʼob jeʼel u beetkoʼob le meyajoʼ.

Juntúul tiʼ le máaxoʼob tsʼíibt u libroil Salmosoʼ, tu yaʼalaj: «Kiʼimak u yóol u kaajal Jéeoba Dios» (Sal. 33:12). ¡Le baʼax tu yaʼaloʼ jach jaaj! Teneʼ jach kiʼimak in wóol úuchik in múul meyajtik Jéeoba yéetel u kaajal.