«¿BIX A BEEL?».

Yaʼab tiʼ toʼoneʼ bey k-aʼalik kéen k-saludart wa máaxoʼ. Kex jejeláas baʼax ku yaʼalaʼal utiaʼal u saludarkuba máakeʼ junpʼéeliliʼ baʼax oʼolal ku beetaʼal. Le oʼolal jelaʼan u yilaʼal maʼ u saludar máak wa maʼ u núukik máak kéen saludartaʼak.

Baʼaleʼ yaan máakeʼ talam u yilik u saludar. Yanoʼobeʼ suʼlakoʼob. Yaan máak xaneʼ talam u yilik u saludartik juntúul máak yaanal u raza, yaanal baʼaxoʼob suuk tiʼ wa tumen ayikʼal wa óotsil. Chéen baʼaleʼ tak chéen wa baʼax ka u yaʼal máak kéen saludarnakeʼ jeʼel u taasik yaʼab utsiloʼobeʼ.

Tukulte: «¿Baʼax utsil jeʼel u taasik junpʼéel saludoeʼ? ¿Baʼax ku yaʼalik le Biblia yoʼolal le saludooʼ?».

«Dioseʼ mix máak jelaʼan u paktik.» (Bax. 10:34.) Lelaʼ letiʼe baʼax tu yaʼalaj apóstol Pedro le ka tu kʼamaj Cornelio, le yáax j-táanxel luʼumil, teʼ múuchʼuliloʼ. Ka máan kʼiineʼ Pedroeʼ tu yaʼaleʼ Dioseʼ «u kʼáat ka u kʼex u tuukul tuláakal máak» (2 Ped. 3:9). Maʼ xaaneʼ tu káajbaleʼ k-tuklikeʼ le tekstoʼobaʼ táan u yaʼalik ka k-kʼam tubeel le máaxoʼob k-tsʼáaik xook tiʼob yéetel le Bibliaoʼ. Baʼaleʼ Pedroeʼ tu yaʼalaj xan tiʼ le sukuʼunoʼob teʼ yáax siglooʼ: «Eʼeseʼex tsiikil tiʼ tuláakal u jejeláasil máakoʼob, yaabilteʼex tuláakal le sukuʼunoʼoboʼ» (1 Ped. 2:17). Jeʼex túun k-ilkoʼ, k-saludartik u maasil, kex jeʼel tuʼuxak u taaloʼobeʼ ku taasik utsiloʼob. Lelaʼ junpʼéel bix k-eʼesik tsiikil yéetel yaabilaj tiʼob.

Apóstol Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ: «Kʼamabaʼex yéetel kiʼimak óolal ta baatsileʼex, jeʼex úuchik u kʼamkoʼon Cristo yéetel kiʼimak óolaleʼ» (Rom. 15:7). Pabloeʼ tʼaanaj tiʼ le máaxoʼob jach líiʼs u yóoloʼ. Bejlaʼa xaneʼ jach unaj k-líiʼsik u yóol le sukuʼunoʼoboʼ, tumen Satanaseʼ jach táan u beetik u muʼyaj le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ (Col. 4:11; Apo. 12:12, 17).

Le Bibliaoʼ ku yeʼesikeʼ u saludar máakeʼ ku taasik uláakʼ utsiloʼob. Koʼox ilik jujunpʼéeliʼ.

Táanil tiʼ u máansaʼal u kuxtal Jesús tu jobnel Maríaeʼ, Jéeobaeʼ tu túuxtaj juntúul ángel utiaʼal u yaʼaliktiʼ. Le ángel túunoʼ tu yaʼalajtiʼ: «Maʼalob kʼiin x-chʼúupal, jach tsʼoʼok a lúubul utsil tiʼ Dios, Jéeobaeʼ tiʼ yaan ta wéeteleʼ». Maríaeʼ sajakchaji, tumen maʼ tu naʼatik baʼaxten táan u tʼaan le ángel tu yéeteloʼ. Le ángel túunoʼ tu yaʼalajtiʼ: «Maʼ a chʼaʼik saajkil María, tumen tsʼoʼok a lúubul utsil tu táan Dios». Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalajtiʼeʼ Jéeobaeʼ tsʼoʼok u yéeyik utiaʼal u síijsik le Mesíasoʼ. Leloʼ tu beetaj u xuʼulul u sajaktal María, le oʼolal tu yóotaj u beet le baʼax ku yaʼalik Diosoʼ, ka tu yaʼalaj: «¡U palitsilen Jéeoba! Úuchukten jeʼel bix ta waʼaloʼ» (Luc. 1:26-38).

Le angeloʼ jach nojoch baʼal úuchik u yilik u túuxtaʼal tumen Jéeoba u yaʼal le baʼax kun úuchloʼ. Maʼ tu tuklaj wa táan u taasaʼal mix baʼalil ikil kun tʼaan yéetel juntúul x-kʼeban koʼoleliʼ, le oʼolal táanil tu saludartaj María ka káaj u tʼaan tu yéetel. ¿Baʼax k-kanik tiʼ le baʼax tu beetoʼ? K-kanikeʼ unaj k-saludartik u maasil kéen tʼaanakoʼon tu yéeteloʼob. Kex chéen yéetel junpʼíit tʼaanoʼobeʼ jeʼel u páajtal k-líiʼsik u yóol uláakʼ sukuʼunoʼob yéetel k-eʼesiktiʼob jach yaabiltaʼanoʼob ichil u kaajal Jéeobaeʼ.

Pabloeʼ yaʼab sukuʼunoʼob tu kʼaj óoltaj teʼ múuchʼuliloʼob yanoʼob Asia Menor yéetel Europaoʼ. Teʼ cartaʼob tu túuxtajtiʼoboʼ tu chʼaʼchiʼitaj u kʼaabaʼ jujuntúuliʼ. Bey u chíikpajal teʼ capítulo 16 tiʼ Romailoʼoboʼ. Tiʼ Febeeʼ ku yaʼalik «kiik», tsʼoʼoleʼ ku yaʼalik tiʼ le sukuʼunoʼob ka u kʼamoʼob «yéetel kiʼimak óolal tu kʼaabaʼ Yuumtsil, jeʼex unaj u kʼaʼamal le  máaxoʼob kiliʼichoʼoboʼ» yéetel ka u yáantoʼob tiʼ tuláakal baʼaxoʼob kʼaʼabéettiʼ. Tsʼoʼoleʼ ku yaʼalik xan: «Tsʼáaʼex in saludos tiʼ Prisca yéetel tiʼ Áquila [...], letiʼobeʼ tu tsʼáaj u kuxtaloʼob tu táan kíimil tin woʼolal; teen túuneʼ kin tsʼáaik u diosboʼotikil tiʼob, baʼaleʼ maʼ chéen teeniʼ, tak tuláakal le múuchʼuliloʼob yanoʼob teʼ táanxel luʼumiloʼoboʼ». Tu chʼaʼchiʼitaj xan jujuntúul máaxoʼob maʼ k-jach kʼaj óoloʼobiʼ. Letiʼeʼ tu kʼaʼajsaj yéetel yaabilaj Epéneto, tsʼoʼoleʼ tʼaanaj tiʼ kaʼatúul kiikoʼob jach x-meeyjiloʼob: Trifena yéetel Trifosa. Jeʼex túun k-ilkoʼ Pabloeʼ tu túuxtaj saludos tiʼ le sukuʼunoʼob yéetel tiʼ le kiikoʼoboʼ (Rom. 16:1-16).

Chéen tukult bukaʼaj kiʼimakchajik u yóoloʼob le ka tu yuʼuboʼob u chʼaʼchiʼitaʼal u kʼaabaʼob yéetel yaabilaj tumen Pablooʼ. Lelaʼ tu beetaj u maas yaabiltikoʼob Pablo bey xan u maasil sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ. Tsʼoʼoleʼ tu líiʼsaj xan u yóol u maasil sukuʼunoʼoboʼ yéetel tu yáantoʼob utiaʼal ka chúukpajak u yóoloʼob. Jeʼex túun k-ilkoʼ, le saludooʼ ku yáantaj utiaʼal u maas yaabiltikuba le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ.

Ka kʼuch Pablo tu kaajil Puteoli le táan u bin Romaoʼ, jóokʼ kʼambil tumen le sukuʼunoʼoboʼ. Ka ilaʼaboʼob tumen Pabloeʼ «tu tsʼáaj gracias tiʼ Dioseʼ ka líikʼ u yóol» (Bax. 28:13-15). Yaan kʼiineʼ chéen jeʼel u páajtal k-cheʼej wa k-piʼikʼtik k-kʼab utiaʼal k-saludartik wa máax. Baʼaleʼ kex beyoʼ jeʼel k-líiʼsik u yóol le máax yaachajaʼan u yóoloʼ.

Koʼox ilik bix tu beetil disipulo Santiago. Letiʼeʼ kʼaʼabéetchaj u tsolnuʼuktik jujuntúul sukuʼunoʼob joʼopʼ u yaabiltikoʼob le yóokʼol kaabaʼ (Sant. 4:4). Baʼaleʼ koʼox ilik bix úuchik u káajsik le carta tu túuxtajtiʼoboʼ:

«Teen Santiago, u palitsil Dios bey xan u palitsil Yuumtsil Jesucristo; le tsʼíibaʼ táan in túuxtik tiʼ le doce chʼiʼibaloʼob kʼiʼitpajaʼanoʼob tuláakal tuʼuxoʼ: ¡Saludos tiʼ teʼex!» (Sant. 1:1.) Le baʼax tu yaʼaloʼ áantajnaj utiaʼal u kʼaʼamal le tsolnuʼuk ken u tsʼáaoʼ, tumen tu yiloʼob Santiagoeʼ maʼatech u taaskuba maas nojchil tiʼ letiʼob. Bey túunoʼ le saludooʼ ku jeʼekʼabtik u bejil utiaʼal u kʼaʼamal tak junpʼéel tsolnuʼuk.

Kex maʼ yaʼab baʼax ku yaʼalaʼal ichil junpʼéel saludoeʼ, ku taasik utsil wa tu jaajil u yóol máak ku beetik, kex ka u tukult máak mix máak ilik (Mat. 22:39). Juntéenjeakeʼ, juntúul kiik kajaʼan Irlandaeʼ kʼuch teʼ Najil Reino le jach táan u káajal le muchʼtáambaloʼ. Ka ookeʼ tu sutuba juntúul sukuʼuneʼ ka tu yaʼalajtiʼ yéetel kiʼimak óolal: «Kiik, kiʼimak in wóol in wilkech». Le kiikoʼ chéen tu yuʼubeʼ ka bin kutal.

Ka máan wa jaypʼéel semanaeʼ tu natsʼuba yiknal le sukuʼunoʼ ka tu yaʼalajtiʼ yaan junpʼéel baʼax talam ku aktáantik ichil u familia. Tu yaʼalajtiʼ: «Jach yaachajaʼan in wóol le ka ta tʼanenoʼ, tin tuklaj kaʼach maʼ kin taal teʼ muchʼtáambal teʼ kʼiin jeʼeloʼ. Maʼ jach kʼajaʼanten baʼax kaʼansaʼab teʼ muchʼtáambaloʼ, baʼaleʼ kʼajaʼanten úuchik a saludarken. Jach tu beetaj u kiʼimaktal in wóol. Diosboʼotik».

Le sukuʼunoʼ maʼ tu tuklaj wa tu yáantaj le kiik úuchik u saludartikoʼ. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Ka tu tsikbaltajten bix áantaʼabik tumen le baʼax tin waʼaloʼ, kiʼimakchaj in wóol úuchik in saludartik. Leloʼ tu beetaj in wuʼuyikinba maʼalobil».

Rey Salomoneʼ tu yaʼalaj: «Pul a woʼoch waaj ich jaʼ; [kéen máanak] tsʼeʼetsʼek kʼiineʼ bíin a kaʼa naktáante» (Ecl. 11:1). Wa k-saludartik u maasil, maases le sukuʼunoʼoboʼ, yaan k-paklan líiʼsik k-óol tu yéeteloʼob. Le oʼolal maʼ unaj u tuʼubultoʼoneʼ le saludooʼ jach ku taasik yaʼab utsiloʼob.