1. ¿Baʼaxten jelaʼanoʼon tiʼ le baʼalcheʼoboʼ?

JÉEOBAEʼ tu tsʼáaj tiʼ wíinik le concienciaoʼ, le oʼolal jelaʼanoʼon tiʼ le baʼalcheʼoboʼ. Adán yéetel Evaeʼ yaan kaʼach u concienciaʼob. ¿Bix k-ojéeltik? Tumen le ka tsʼoʼok u kʼebantaloʼoboʼ tu taʼakubaʼob tiʼ Dios. Leloʼ ku yeʼesikeʼ chiʼichnakkúuntaʼaboʼob tumen u concienciaʼob.

2. ¿Baʼaxten ku keʼetel le conciencia yéetel junpʼéel brujulaoʼ? (Ilawil le dibujo yaan tu káajbal le xookaʼ.)

² Le concienciaoʼ ku nuʼuktikoʼon, tumen ku yáantkoʼon k-il baʼax uts yéetel baʼax kʼaas. Jeʼel u páajtal k-ketik yéetel junpʼéel brujulaeʼ. Wa maʼalob u meyajeʼ ku yáantik le máax nuʼuktik le barco utiaʼal maʼ u saʼataloʼ. Chéen baʼaleʼ wa kʼaschajaʼaneʼ séeb jeʼel u saʼatleʼ, tumen le kʼaʼamkach iikʼoʼ jeʼel u beetik u bin le barco yaanal tuʼuxoʼ. Bey u yúuchul xan yéetel k-concienciaoʼ. Wa maʼalob k-kaʼansmileʼ yaan u yáantkoʼon k-beet baʼax maʼalob, baʼaleʼ wa maʼ k-kaʼansmaj tubeeleʼ jeʼel u beetik u bintoʼon kʼaasileʼ.

3. ¿Baʼax jeʼel u yúuchul wa maʼ k-kaʼansik tubeel k-concienciaeʼ?

³ Le conciencia maʼ kaʼansaʼan tubeeloʼ maʼ tu yáantkoʼon k-il wa maʼ maʼalob junpʼéel baʼaliʼ yéetel wa maʼ unaj k-beetkiʼ (1 Tim. 4: 1, 2). Jeʼel tak u beetik k-tuklikeʼ le ‹baʼax kʼaasoʼ uts› (Isa. 5:20). Jesuseʼ tu yaʼalaj tiʼ u disipuloʼob: «Yaan tak u kʼuchul u kʼiinileʼ, tuláakal máax kun kíimskeʼexeʼ yaan u tuklik táan u beetik junpʼéel baʼax maʼalob tu táan Dios» (Juan 16:2). Lelaʼ bey tuklaʼabik tumen le máaxoʼob kíims le disipulo Estebanoʼ yéetel bey xan u tuukul yaʼab máakoʼob ku kíimskoʼob le máaxoʼob meyajtik xan Dios teʼ kʼiinoʼobaʼ (Bax. 6:8, 12; 7:54-60). Le máaxoʼob beetik le baʼaloʼob beyaʼ, ku tuklikoʼobeʼ táan u beetkoʼob baʼax uts tu tʼaan Dios, baʼaleʼ u jaajileʼ táan u beetkoʼob baʼax ku bin tu contra u leyoʼob (Éxo. 20:13). Bey túunoʼ ku tuʼusloʼob tumen u concienciaʼob.

4. ¿Baʼax unaj k-beetik utiaʼal maʼ k-tuʼusul tumen k-conciencia?

⁴ ¿Baʼax unaj k-beetik utiaʼal maʼ k-tuʼusul tumen k-conciencia? Unaj k-kaʼansik yéetel baʼax ku yaʼalik u Tʼaan Dios, tumen lelaʼ «maʼalob utiaʼal kaʼansaj, utiaʼal u yaʼalaʼal u nuʼuk tiʼ máak, utiaʼal tojkíinaj bey xan utiaʼal u yúuchul tsolnuʼuk jeʼex u yaʼalik Dios ka beetaʼakeʼ» (2 Tim. 3:16). Le oʼolaleʼ utiaʼal k-kaʼansik k-conciencia utiaʼal u yáantkoʼon k-beet baʼax uts tu tʼaan Dioseʼ kʼaʼabéet k-xakʼalxoktik le Bibliaoʼ, k-tuukul tiʼ le baʼax ku yaʼalikoʼ yéetel k-tsʼáaik ichil k-kuxtal. Koʼoneʼex ilik bix jeʼel u yáantkoʼon le Biblia utiaʼal k-kaʼansik k-concienciaoʼ.

5, 6. ¿Baʼax utsiloʼob ku taasiktoʼon k-beetik le baʼax ku yaʼalik Diosoʼ?

⁵ Utiaʼal k-jóoʼsik u yutsil u leyoʼob Dioseʼ maʼ chéen unaj k-kʼaj óoltikoʼobiʼ. Baʼaxeʼ kʼaʼabéet k-yaabiltikoʼob yéetel k-beetik baʼax ku yaʼalikoʼob. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «¡Pʼekteʼex le kʼaasoʼ! ¡Yaabilteʼex le utsoʼ!» (Amós 5:15). Utiaʼal u páajtal k-beetkeʼ unaj k-ilik tuláakal baʼal jeʼex u yilik Jéeobaeʼ. Koʼox aʼalikeʼ tsʼoʼok u xáantal maʼatech u tsʼoʼokol a wenel. Kéen xiʼikech yiknal doctoreʼ ku yaʼaliktech kʼaʼabéet a kanáantik baʼax ka jaantik, a beetik ejercicio yéetel a kʼexik jujunpʼéel baʼaloʼob ichil a kuxtal. Kéen a wil ku yáantkech le baʼax tu yaʼalaj ka a beetoʼ, ¿máasaʼ yaan a tsʼáaik u graciasil tiʼ yoʼolal le maʼalob tsolnuʼukoʼob tu tsʼáajtechoʼ?

⁶ Jéeoba, le Máax beetmiloʼonoʼ, u tsʼaamajtoʼon xan leyoʼob utiaʼal u kanáantkoʼon tiʼ le talamiloʼob ku taasik u beetaʼal baʼax kʼaasoʼ bey xan utiaʼal u yantaltoʼon kiʼimak óolal. Tuukulnakoʼon tiʼ bukaʼaj utsiloʼob ku taasik u beetaʼal baʼax ku yaʼalik le Biblia utiaʼal maʼ k-tuus, maʼ k-ookol, maʼ k-núupkʼebantal, maʼ k-baʼateʼel yéetel maʼ k-oksikba tiʼ espiritismo (xok Proverbios 6:16-19; Apo. 21:8). Kéen k-il bukaʼaj utsiloʼob ku taasik k-beetik le baʼax ku yaʼalik Jéeobaoʼ k-maas yaabiltik, tsʼoʼoleʼ k-maas ilik k-beetik yéetel kiʼimak óolal le baʼaxoʼob ku yaʼalikoʼ.

7. ¿Bix jeʼel u yáantkoʼon k-xokik yéetel k-tuukul tiʼ le baʼax tu beetaj le máakoʼob úuchjeakiloʼ?

⁷ Maʼ tsaaj ka muʼyajnakoʼon utiaʼal k-tsʼáaik cuenta maas ku taasik utsiloʼob u beetaʼal baʼax ku yaʼalik Diosiʼ. Wa k-xokik le Biblia yéetel k-tuukul tiʼ le baʼaloʼob maʼ maʼalobtak tu beetaj jujuntúul máakoʼob úuchjeakiloʼ jeʼel u páajtal k-ilik baʼax maʼ unaj k-beetkeʼ. Proverbios 1:5, ku yaʼalikeʼ le máax yaan u naʼatoʼ ku yuʼubik tʼaan. Le baʼax ku kaʼansiktoʼon Diosoʼ letiʼe baʼax maas unaj k-kanikoʼ. Tuukulnakoʼon tiʼ le bukaʼaj baʼaloʼob tu muʼyajtaj David le ka núupkʼebanchaj yéetel Bat-sebaoʼ (2 Sam. 12:7-14). Le táan k-xokik le baʼax tu beetoʼ, maʼalob ka tuukulnakoʼon tiʼ le kʼáatchiʼobaʼ: «¿Baʼax jeʼel kaʼach u beetik David utiaʼal maʼ u muʼyajeʼ? Wa ka in aktáant junpʼéel baʼal beyoʼ, ¿baʼax jeʼel in beetkeʼ? ¿Yaan wa in púutsʼul jeʼex tu beetil Joseeʼ, wa yaan in  lúubul tiʼ le núupkʼeban, jeʼex úuchik tiʼ Davidoʼ?» (Gén. 39:11-15). Wa k-tuukul tiʼ le talamiloʼob ku taasik u beetaʼal baʼax kʼaasoʼ, maas yaan k-kanáantik maʼ k-beetik baʼax kʼaas.

8, 9. 1) ¿Bix u yáantkoʼon le concienciaoʼ? 2) ¿Bix u yáantaʼal k-conciencia tumen le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ?

⁸ U jaajileʼ tuláakloʼon k-kanáantik maʼ k-beetik le baʼaxoʼob u pʼekmaj Diosoʼ. Baʼaleʼ yaan horaeʼ le Bibliaoʼ maʼatech u yaʼalik bix unaj u beetaʼal wa baʼax. Teʼ súutukiloʼob beyoʼ, ¿bix jeʼel k-ojéeltik baʼax uts tu tʼaan Jéeoba ka k-beeteʼ? Wa k-kaʼansmaj maʼalob k-conciencia yéetel le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ yaan k-chʼaʼtuklik k-beetik baʼax maʼalob.

⁹ Jéeobaeʼ u yaabiltmoʼon, le oʼolal u tsʼaamaj le Biblia utiaʼal k-nuʼuktik k-concienciaoʼ. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Yuumtsil u Kiliʼichil Israel, le Máax jáalkʼabtikechoʼ, ku yaʼalik: Teen Yuumtsil a Dios; teen kaʼanbesik tiʼ teech baʼax unaj a beetik utiaʼal a wutsil, teen eʼesik tiʼ teech tuʼux bejil unaj a bin» (Isa. 48:17, 18). Kéen tuukulnakoʼon tiʼ le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Biblia yéetel kéen k-chaʼa u kʼuchloʼob t-puksiʼikʼaleʼ, táan k-kaʼansik k-conciencia utiaʼal u beetik baʼax maʼalob. Lelaʼ ku yáantkoʼon k-chʼaʼtukult tubeel baʼax ken k-beete.

10. 1) ¿Bix u yáantkoʼon le nuʼuktajoʼob ku tsʼáaik Diosoʼ? 2) ¿Baʼaxoʼob tu kaʼansaj Jesús jeʼel u nuʼuktik u kuxtal máakeʼ?

¹⁰ Le nuʼuktajoʼob ku tsʼáaik Diosoʼ ku yáantkoʼon utiaʼal k-chʼaʼtuklik k-beetik baʼax maʼalob. Kéen k-naʼat baʼax táakaʼan ichiloʼobeʼ ku yáantkoʼon k-il bix u tuukul Jéeoba yéetel baʼaxten tu tsʼáaj wa baʼax leyil. Le tiaʼan Jesús way Luʼumoʼ tu kaʼansaj u disipuloʼob u yiloʼob le talamil ku taasik u beetaʼal jujunpʼéel baʼaloʼob maʼ maʼalobtakoʼ. Tu yaʼalajtiʼobeʼ le kʼuuxililoʼ jeʼel u bisik máak u beet loob tiʼ u maasileʼ yéetel le kʼaakʼas tuukuloʼoboʼ jeʼel u beetik u lúubul máak tiʼ núupkʼebaneʼ (Mat. 5:21, 22, 27, 28). Wa k-chaʼik k-nuʼuktaʼal tumen le baʼaxoʼob ku yaʼalik Diosoʼ, yaan k-kaʼansik tubeel k-conciencia yéetel yaan k-beetik baʼax maʼalob (1 Cor. 10:31).

11. ¿Baʼaxten maʼ igual bix u meyaj le concienciaoʼ?

¹¹ Baʼaleʼ ¿u kʼáat wa túun u yaʼal jach junpʼéeliliʼ baʼal ken k-chʼaʼtukult k-beetik? Maʼatech. Maʼ xaaneʼ kaʼatúul máaxoʼob meyajtik Dios u kaʼansmaj tubeel u concienciaʼobeʼ maʼ igual baʼax jeʼel u chʼaʼtuklik u beetkoʼob tiʼ junpʼéel baʼaleʼ. Tuukulnakoʼon tiʼ u yuʼukʼul aguardiente wa cerveza. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik maʼ maʼalob u káaltal máakiʼ mix u píitmáan u yukʼik, chéen baʼaleʼ maʼatech u yaʼalik wa maʼ unaj u yuʼukʼliʼ (Pro. 20:1; 1 Tim. 3:8). Baʼaleʼ utiaʼal k-ilik wa yaan k-ukʼik wa maʼeʼ, yaan uláakʼ baʼal unaj k-chʼaʼik en cuentail. Utiaʼal maʼ u chiʼichnaktal k-concienciaeʼ, unaj k-chʼaʼik en cuentail u conciencia uláakʼ sukuʼunoʼob.

12. ¿Baʼax unaj u péeksikoʼon k-beet le baʼax ku yaʼalik Romailoʼob 14:21?

¹² Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ unaj u chʼaʼikoʼob en cuentail u conciencia u maasil. Tu yaʼalaj: «Le oʼolaleʼ maʼalob maʼ a jaantik bakʼ, mix a wukʼik vino, mix a beetik uláakʼ wa baʼax jeʼel u beetik u tʼóochpajal a sukuʼuneʼ» (Rom. 14:21). Wa juntúul sukuʼun maʼ tu yukʼik, tumen maʼ tu chaʼabal tiʼ tumen u concienciaeʼ, toʼon xaneʼ yaan k-ilik maʼ k-ukʼik utiaʼal maʼ k-beetik u tʼóochpajal. Yaan sukuʼunoʼobeʼ jach yaʼab u káaltaloʼob táanil tiʼ u káajal u meyajtikoʼob Jéeoba, le oʼolal tsʼoʼok u chʼaʼtuklikoʼob maʼ u yukʼikoʼob mix junpʼíitiʼ. Toʼoneʼ maʼ k-kʼáat ka lúubkoʼob tu kaʼatéeniʼ mix ka xiʼik kʼaasil tiʼob (1 Cor. 6:9, 10). Le oʼolal wa ku yaʼaliktoʼon juntúul sukuʼun maʼ tu yukʼikeʼ, maʼ ken k-sen aʼaltiʼ ka u yukʼe.

13. ¿Baʼax tu beetaj Timoteo utiaʼal u kʼaʼamal le maʼalob péektsil tumen uláakʼ máakoʼoboʼ?

 ¹³ Tuukulnakoʼon tiʼ le baʼax tu beetaj Timoteooʼ. Le yaan 20 años tiʼoʼ, tu yóotaj u súutkʼuptuba kex jach yaj, baʼaleʼ tu beetaj utiaʼal maʼ u tʼóochpajal le judíoʼob tuʼux kun bin kʼaʼaytajoʼ. Beyoʼ tu beetaj jeʼex apóstol Pabloeʼ (Bax. 16:3; 1 Cor. 9:19-23). ¿Kux túun toʼon? ¿Jeʼel wa k-beetik tuláakal le ku páajtal utiaʼal maʼ k-beetik u tʼóochpajal u maasil, kex maʼ chéen chʼaʼabileʼ?

14, 15. 1) ¿Baʼax kʼaʼabéet k-beetik utiaʼal u yiijchajal k-tuukul? 2) ¿Bix u chíikpajal yiijchajaʼan u tuukul máak kéen u yeʼes yaabilaj?

¹⁴ Toʼoneʼ maʼ chéen «le yáax baʼaloʼob yaan yil yéetel Cristo» unaj k-kanikoʼ, baʼaxeʼ unaj k-ilik u yiijtal k-tuukul (Heb. 6:1). Baʼaleʼ utiaʼal u yiijchajal k-tuukuleʼ kʼaʼabéet k-beetik tuláakal le ku páajtaleʼ. Kʼaʼabéet k-ilik kʼaj óoltik baʼax ku yaʼalik Dios utiaʼal u yantaltoʼon naʼatil. Le oʼolal mantatsʼ ku yaʼalaʼaltoʼon ka k-xok le Biblia sáamsamaloʼ (Sal. 1:1-3). ¿Táan wa k-ilik k-beetik? Wa k-xokik le Biblia sáamsamaloʼ yaan u yáantkoʼon k-maas naʼat u leyoʼob Dios bey xan le nuʼuktajoʼob ku tsʼáaiktoʼonoʼ.

¹⁵ Le ley maas nojoch unaj k-tsʼoʼokbesikoʼ letiʼe k-eʼesik yaabilajoʼ. Jesuseʼ tu yaʼalaj tiʼ u disipuloʼob: «Wa ka yaabiltikabaʼex ta baatsileʼexeʼ tuláakal máak ken u yojéelteʼ teʼexeʼ in disipuloʼex» (Juan 13:35). Santiago, u j-majan íitsʼin Jesuseʼ, tu yaʼaleʼ lelaʼ letiʼe «nojoch ley[oʼ]» (Sant. 2:8). Pabloeʼ tu yaʼalaj xan: «Le leyoʼ ku tsʼoʼokbesaʼal ikil u yeʼesaʼal yaabilaj» (Rom. 13:10). Le Bibliaoʼ jach yaʼab u tʼaan tiʼ le yaabilajoʼ, «tumen Dioseʼ yaabilaj» (1 Juan 4:8). Jéeobaeʼ maʼ chéen ku yuʼubik yaabilajiʼ, baʼaxeʼ ku yeʼesik yéetel le baʼaxoʼob ku beetkoʼ. Juaneʼ tu yaʼalaj: «Tu yoʼolal lelaʼ eʼesaʼabtoʼon u yaabilaj Dios, tumen Dioseʼ tu túuxtaj u juntúuliliʼ Paal teʼ yóokʼol kaabaʼ, utiaʼal beyoʼ ka yanaktoʼon kuxtal tu yoʼolal letiʼ» (1 Juan 4:9). Bey túunoʼ kéen k-eʼes k-yaabiltmaj Jéeoba, u Hijo, le sukuʼunoʼob bey xan u maasil máakoʼoboʼ k-eʼesik yiijchajaʼan k-tuukul (Mat. 22:37-39).

16. ¿Baʼaxten maas kʼaʼanaʼan k-ilik le nuʼuktaj ku tsʼáaik Dios jeʼex u bin u yiijchajal k-tuukuloʼ?

¹⁶ Junpʼéel leyeʼ juntaatsʼ u yaʼalik baʼax unaj u beetaʼal, baʼaleʼ junpʼéel nuʼuktajeʼ jeʼel  u meyaj utiaʼal jejeláas súutukiloʼobeʼ. Le oʼolaleʼ jeʼex u bin u yiijchajal k-tuukuleʼ bey kun bin k-ilik maas kʼaʼanaʼan k-tsʼáaikoʼob ichil k-kuxtaloʼ. Jeʼel u páajtal k-ketik yéetel le baʼax ku yúuchul tiʼ le paalaloʼoboʼ. Tu mejentakiloʼobeʼ maʼ tu naʼatkoʼob wa jeʼel u taasik talamil tiʼob u biskubaʼob yéetel máaxoʼob beetik baʼax kʼaaseʼ, le oʼolal u taataʼobeʼ ku yaʼalikoʼobtiʼob ka u kanáantoʼob máax yéetel ku biskubaʼob (1 Cor. 15:33). Baʼaleʼ jeʼex u bin u nuuktaloʼobeʼ bey u bin u maas naʼatkoʼob baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ, le oʼolal ku joʼopʼol u kanáantkoʼob máax yéetel ku biskubaʼob (xok 1 Corintoiloʼob 13:11; 14:20). Bey túun xanoʼ, kéen tuukulnakoʼon tiʼ le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ, k-concienciaeʼ ku yáantkoʼon utiaʼal ka tuukulnakoʼon jeʼex u tuukul Dioseʼ, le oʼolal ku pʼáatal maas maʼalob bix u nuʼuktikoʼon.

17. ¿Baʼaxten k-aʼalik yaantoʼon tuláakal baʼax kʼaʼabéet utiaʼal k-chʼaʼtuklik tubeel baʼax ken k-beete?

¹⁷ Yaantoʼon tuláakal baʼax kʼaʼabéet utiaʼal k-beetik baʼax uts tu tʼaan Jéeoba. ¿Baʼaxten k-aʼalik beyoʼ? Tumen u leyoʼob yéetel u nuʼuktajoʼob yanoʼob ichil le Bibliaoʼ ku yáantik máak utiaʼal «ka noʼojaʼanchajak» yéetel ka u «nuʼukbesuba utiaʼal tuláakal maʼalob meyaj» (2 Tim. 3:16, 17). Baʼaleʼ wa k-kʼáat k-naʼat «baʼax u kʼáat Jéeoba» ka k-beeteʼ unaj k-tsʼáaik k-óol k-xoke (Efe. 5:17). Kʼaʼabéet k-ilik k-jóoʼsik u yutsil le áantajoʼob tsʼaʼantoʼon, jeʼex Áantaj utiaʼal u xakʼalxook u j-Jaajkunajoʼob Jéeoba, Watchtower Library, Biblioteca ich Internet tiʼ le Watchtoweroʼ bey xan u aplicacionil JW Library. Tuláakal lelaʼ jeʼel u yáantkoʼon kéen xooknakoʼon t-juunal wa ich familiaileʼ.

18. ¿Baʼax utsiloʼob ku taasik k-beetik baʼax ku yaʼalik u leyoʼob yéetel u nuʼuktajoʼob Dios?

¹⁸ Wa k-tsʼáaik ichil k-kuxtal u leyoʼob Jéeoba yéetel k-chaʼik u nuʼuktikoʼoneʼ yaan k-kʼamik yaʼab utsiloʼob. Salmo 119:97 tak 100, ku yaʼalik: «¡Jach in yaabiltmaj a ley! Bul kʼiin táan in tuukul tiʼ letiʼob. A mandamientoʼobeʼ ku beetik u maas antal in naʼat tiʼ in enemigoʼob, tumen mantatsʼ ku nuʼuktik in kuxtal. Maas yaan in naʼat ke tiʼ le máaxoʼob kaʼansmilenoʼ, tumen kin tuukul tiʼ le baʼaxoʼob a waʼalmoʼ. Kin weʼesik maas yaan in naʼat ke tiʼ le máaxoʼob maas úuchbenoʼoboʼ, tumen kin tsʼoʼokbesik le baʼaxoʼob ka waʼalik ka beetaʼakoʼ», (TNM). Bey túunoʼ k-jóoʼsik tiempo utiaʼal k-tuukul tiʼ u leyoʼob yéetel u nuʼuktajoʼob Jéeobaeʼ yaan u yáantkoʼon utiaʼal ka yanaktoʼon naʼat yéetel ojéelajil. Wa k-beetik tuláakal le ku páajtal utiaʼal k-kaʼansik k-conciencia yéetel le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ, yaan «k-chu[kik] jach le bukaʼaj u kaʼanlil u baakel Cristooʼ» (Efe. 4:13).