ÚUCHJEAKILEʼ tiʼ le egipcioʼob, le griegoʼob yéetel le romanoʼoboʼ ku meyaj kaʼach le papiro utiaʼal u tsʼíiboʼoboʼ. * Chéen baʼaleʼ bejlaʼeʼ maʼ yaʼab máak u yojel wa ku meyaj xan kaʼach le papiro utiaʼal u beetaʼal barcoʼoboʼ.

Walajki maas tiʼ 2,500 añosaʼ, le profeta Isaíasoʼ tu yaʼaleʼ, le máaxoʼob kajaʼanoʼob teʼ luʼumoʼob «yaan tu jáal le ríoʼob yaan Etiopíaoʼ», tu túuxtoʼob j-bisaj tʼaanoʼob tiʼ «barcoʼob beetaʼan yéetel papiro». Le babilonioʼob xanoʼ yaan kaʼach u barcoʼob beetaʼanoʼob yéetel papiro. Le profeta Jeremíasoʼ tu yaʼaleʼ le kéen chʼaʼabak kaʼach u kaajil Babilonia tumen le medoʼob yéetel le persaʼoboʼ yaan kaʼach u tóokikoʼob le barcoʼobaʼ utiaʼal maʼ u púutsʼul le babilonioʼoboʼ (Isa. 18:1, 2; Jer. 51:32).

Le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ u yojloʼobeʼ le Bibliaoʼ tiʼ Dios u taal. Le oʼolaleʼ maʼ jelaʼan u yilkoʼob ka kaxtaʼak baʼaloʼob eʼesik ku meyaj kaʼach le papiro utiaʼal u beetaʼal barcoʼoboʼ (2 Tim. 3:16). Koʼox ilik jujunpʼéel baʼaloʼob tsʼoʼok u kaxtik le arqueólogoʼob ku yeʼesik bix le barcoʼob beetaʼan yéetel papirooʼ.

Tiʼ jujunpʼéel lugaroʼob tuʼux mukaʼan le egipcioʼob úuchjeakiloʼ, le arqueólogoʼoboʼ tsʼoʼok u kaxtikoʼob dibujoʼob eʼesik bix u cosechartaʼal kaʼach le papirooʼ yéetel bix u beetaʼal le barcoʼob tu yéeteloʼ. Le máakoʼoboʼ ku xotʼkoʼob kaʼach le papiroʼoboʼ yéetel ku jéepʼ kʼaxkoʼob. U cheʼil le papirooʼ jach maʼalob u tsʼáapal le oʼolaleʼ le kéen kʼaʼaxkeʼ jach ku chʼaʼik u muukʼ. Junpʼéel libroeʼ ku yaʼalikeʼ le barcoʼob beetaʼan yéetel papirooʼ ku chukik kaʼach tak 17 metros u chowakil, yéetel tiʼ cada junpʼéel tséeleʼ jeʼel u bisik tak 10 wa 12 remoʼob kaʼacheʼ (A Companion to Ancient Egypt).

Teʼ río Nilooʼ jach yaʼab u jóokʼol kaʼach le papirooʼ. Tsʼoʼoleʼ maʼ difícil u beetaʼal barcoʼob tu yéeteliʼ. Kex ka máan kʼiin beetaʼab nukuch barcoʼob yéetel cheʼobeʼ, yaʼab máakoʼob jeʼex le j-chuk kayoʼoboʼ seguernaj u beetkoʼob mejen barcoʼob yéetel papiro.

Le barcoʼob beetaʼanoʼob yéetel papirooʼ xáanchaj táan u meyajoʼob. Teʼ siglo 1 yéetel 2, juntúul máak ku kʼaabaʼtik Plutarcoeʼ, tu yaʼaleʼ teʼ kʼiinoʼoboʼ láayliʼ ku meyaj tiʼ le máakoʼob le mejen barcoʼob beetaʼanoʼob yéetel papirooʼ.