1. ¿Baʼax u kʼáat Jéeoba ka k-beete?

JÉEOBAEʼ jach ku apreciartik le nojoch yaabilajoʼ (Ose. 6:6). Letiʼeʼ u kʼáat xan ka k-beet beyoʼ. Le oʼolal tu yaʼalaj tiʼ profeta Miqueaseʼ ka u yaʼal tiʼ le máaxoʼob meyajtikoʼ ka u apreciartoʼob le nojoch yaabilajoʼ (Miq. 6:8, nota). ¿Bix jeʼel u páajtal k-beetik leloʼ? Yáaxeʼ kʼaʼabéet k-ojéeltik baʼax le nojoch yaabilajoʼ.

2. ¿Baʼax le nojoch yaabilajoʼ?

² Le tʼaan «nojoch yaabilajoʼ» ku chíikpajal kex 200 u téenel tiʼ le Biblia U Tʼaan Dios utiaʼal u Kajnáaliloʼob le Túumben Luʼumoʼ. ¿Baʼax le nojoch yaabilajoʼ? Le Biblia Túumben Luʼumoʼ ku taasik junpʼéel jaats ku kʼaabaʼtik «Tʼaanoʼob ku tsoʼolol», teʼeloʼ ku yaʼalik: «Le máax eʼesik le yaabilajaʼ ku yilik u yáantik le máax u yaabiltmoʼ, maʼatech u pʼatik kʼaasil yéetel maʼatech u xuʼulul u yaabiltik. U suukileʼ ku meyaj utiaʼal u yaʼalaʼal bix le yaabilaj ku yeʼesik Dios tiʼ wíinikoʼ, ku meyaj xan utiaʼal u yaʼalaʼal bix le yaabilaj ku yeʼesik máak tiʼ u yéet máakiloʼ». Jéeobaeʼ letiʼe máax maas jach ku yeʼesik le yaabilajaʼ. Teʼ xookaʼ yaan k-ilik bix u yeʼesik nojoch yaabilaj tiʼ wíinik, yéetel teʼ tuláakʼ xookoʼ yaan k-ilik bix jeʼel u páajtal k-eʼesik nojoch yaabilaj tiʼ k-éet máakileʼ.

3. ¿Baʼax tu yaʼalaj Jéeoba tiʼ Moisés?

³ Le maʼ úuch jóokʼok le israelitaʼob Egiptooʼ, Dioseʼ tu yaʼalaj bix u kʼaabaʼ yéetel bix u modos. Letiʼeʼ tu yaʼalaj tiʼ Moisés: «Jéeoba, Jéeoba, juntúul Dios ku chʼaʼik óotsilil yéetel jach uts, maʼatech u séeb pʼuʼujul yéetel nojoch u yaabilaj, tsʼoʼoleʼ mantatsʼ ku beetik baʼax ku yaʼalik. Letiʼeʼ ku yeʼesik nojoch yaabilaj  tiʼ u milesil máakoʼob, ku perdonartik u kʼeban máak» (Éxo. 34:6, 7). Teʼ kʼiin jeʼeloʼ Jéeobaeʼ tu yaʼalaj tiʼ Moiséseʼ letiʼeʼ ku yeʼesik nojoch yaabilaj.

4, 5. 1) Yaan tekstoʼob tiʼ le Bibliaoʼ, ¿baʼax ku yaʼalikoʼob yoʼolal Jéeoba? 2) ¿Baʼax kʼáatchiʼiloʼob ken k-núuke?

⁴ Chéen baʼaleʼ yaan tekstoʼob tiʼ le Bibliaoʼ ku yaʼalikoʼob xaneʼ Jéeobaeʼ «jach nojoch u yaabilaj». Le tʼaan jeʼelaʼ siete u téenel ku chíikpajal teʼ Bibliaoʼ (Neh. 9:17; Sal. 69:13; 103:8; 119:64; Isa. 63:7; Lam. 3:22; Sant. 5:11). Lelaʼ ku meyaj utiaʼal u yúuchul tʼaan tiʼ le yaabilaj ku yeʼesik Jéeobaoʼ maʼ tiʼ le yaabilaj ku yeʼesik wíinikoʼ. ¿Máasaʼ lelaʼ ku yeʼesiktoʼoneʼ Jéeobaeʼ jach ku apreciartik le nojoch yaabilajoʼ? Le oʼolal Davideʼ yéetel kiʼimak óolal tu yaʼalaj: «Jéeoba Dios, a nojoch yaabilajeʼ ku kʼuchul tak kaʼan [...]. ¡In Dios, jach táaj jatsʼuts bix a weʼesik a yaabilaj! Le máakoʼoboʼ ku jupkubaʼob yáanal a xiikʼoʼob utiaʼal maʼ u yúuchul mix baʼal tiʼob» (Sal. 36:5, 7). ¿Kux túun toʼon? ¿K-ilik wa u nojoch yaabilaj Dios jeʼex tu yilil Davidoʼ?

⁵ Utiaʼal k-maas naʼatik jujunpʼéel baʼaloʼob yoʼolal le nojoch yaabilajoʼ koʼoneʼex núukik le kaʼapʼéel kʼáatchiʼobaʼ: «¿Tiʼ máaxoʼob ku yeʼesaʼal nojoch yaabilaj tumen Jéeoba? yéetel ¿baʼax utsil ku taasik tiʼ le máaxoʼob ku yeʼesaʼaltiʼob nojoch yaabilajoʼ?».

6. ¿Tiʼ máaxoʼob ku yeʼesaʼal nojoch yaabilaj tumen Jéeoba?

⁶ ¿Tiʼ máaxoʼob ku yeʼesaʼal nojoch yaabilaj tumen Jéeoba? Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ yaan máakoʼobeʼ u yaabiltmoʼob u meyajtikoʼob le luʼumoʼ, u tsoʼolol u nuʼuktiʼob yéetel u kaanbaloʼob. Ku yaʼalik xaneʼ yaan máakoʼobeʼ u yaabiltmoʼob le vinooʼ, le aceiteoʼ yéetel le naʼatoʼ (2 Cró. 26:10; Pro. 12:1; 21:17; 29:3). Chéen baʼaleʼ tiʼ le baʼaloʼob beyaʼ maʼ tu páajtal u yeʼesaʼal nojoch yaabilaj tumen le jeʼeloʼ chéen ku yeʼesaʼal tiʼ máakoʼob. ¿U kʼáat wa túun u yaʼaleʼ Jéeobaeʼ ku yeʼesik nojoch yaabilaj tiʼ jeʼel máaxakeʼ? Maʼatech, letiʼeʼ chéen ku yeʼesik nojoch yaabilaj tiʼ le máaxoʼob jach ku biskubaʼob tu yéeteloʼ. Letiʼeʼ mix bikʼin ken u pʼat u amigoʼob, yéetel yaan baʼax u tukultmaj u beetik tu yoʼolaloʼob.

7. ¿Bix tu yeʼesil Jéeoba u yaabiltmaj tuláakal máak?

⁷ Jéeobaeʼ tsʼoʼok u yeʼesik u yaabiltmaj tuláakal máak. Jesúseʼ tu yaʼalaj tiʼ Nicodemo: «Dioseʼ tumen jach u yaabiltmaj yóokʼol kaabeʼ [wa tuláakal máakeʼ] tu tsʼáaj u juntúuliliʼ Paal, utiaʼal beyoʼ maʼ u xuʼulsaʼal tiʼ le máaxoʼob ken u tsʼáa u fejoʼob tiʼ letiʼoʼ, baʼaxeʼ ka yanaktiʼob kuxtal minaʼan u xuul» (Juan 3:1, 16; Mat. 5:44, 45).

8, 9. 1) ¿Baʼaxten Jéeobaeʼ ku yeʼesik nojoch yaabilaj tiʼ le máaxoʼob meyajtikoʼ? 2) ¿Baʼax ken k-il beoraaʼ?

 ⁸ Jeʼex tsʼoʼok k-ilkoʼ Jéeobaeʼ ku yeʼesik nojoch yaabilaj chéen tiʼ le máaxoʼob ku biskubaʼob tu yéeteloʼ wa le máaxoʼob meyajtikoʼ. Lelaʼ bey k-ilik yoʼolal baʼax tu yaʼalaj rey David yéetel profeta Daniel. Davideʼ tu yaʼalaj: «Maʼ u xuʼulul a weʼesik nojoch yaabilaj tiʼ le máaxoʼob u kʼaj óolechoʼoboʼ». Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj xan: «U yaabilaj Jéeobaeʼ mix bikʼin u xuʼulul, mantatsʼ ken u yeʼes tiʼ le máaxoʼob adorarkoʼ». Yéetel Danieleʼ tu yaʼalaj: «Kiʼichkelem Yuum Jéeoba, teech u jaajil Dios, techeʼ jach nojoch a poder, teech unaj a respetartaʼal yéetel a adorartaʼal, techeʼ [...] ka weʼesik nojoch yaabilaj tiʼ le máaxoʼob yaabiltmilech yéetel ku beetkoʼob baʼax ka waʼalikoʼ» (Sal. 36:10; 103:17; Dan. 9:4). Jeʼex u yaʼalik le tekstoʼobaʼ le nojoch yaabilajoʼ chéen ku yeʼesaʼal tiʼ le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ, tumen letiʼobeʼ u kʼaj óoloʼob Jéeoba, ku adorarkoʼob, u yaabiltmoʼob yéetel ku beetkoʼob baʼax ku yaʼalik.

⁹ Táanil tiʼ u káajal k-meyajtik Jéeobaeʼ letiʼeʼ tsʼokaʼaniliʼ u yeʼesik u yaabiltmoʼoneʼ (Sal. 104:14). Chéen baʼaleʼ le ka káaj k-meyajtikeʼ joʼopʼ xan u yeʼesiktoʼon nojoch yaabilaj. Letiʼeʼ ku yaʼalik tiʼ le máaxoʼob meyajtikoʼ: «In nojoch yaabilajeʼ maʼ kun luʼsbiltech» (Isa. 54:10). Davideʼ jach tu yilaj bix u yeʼesaʼaltiʼ nojoch yaabilaj tumen Jéeoba, letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Jéeobaeʼ jach maʼalob ken u tratartil le máax maʼatech u náachtaltiʼoʼ» (Sal. 4:3). K-ojéeltik u yaabiltmoʼon Jéeobaeʼ, ¿baʼax unaj u péeksikoʼon k-beete? Juntúul tiʼ le máaxoʼob tsʼíibt le salmosoʼ tu yaʼalaj: «Le máaxoʼob yaan u naʼatoʼoboʼ yaan u tuukuloʼob tiʼ le baʼaloʼobaʼ, yaan u yilkoʼob le nojoch yaabilaj ku yeʼesik Jéeobaoʼ» (Sal. 107:43). Utiaʼal k-beetik le baʼax ku yaʼalik le tekstoaʼ koʼoneʼex ilik óoxpʼéel bix u yeʼesiktoʼon nojoch yaabilaj Jéeoba, yéetel bix u yáantkoʼon le baʼax ku beetkoʼ.

10. ¿Baʼax utsil ku taasik k-ojéeltik Jéeobaeʼ mantatsʼ ken u yeʼestoʼon nojoch yaabilaj? (Salmo 31:7).

¹⁰ Jéeobaeʼ mantatsʼ ku yeʼesik nojoch yaabilaj. Teʼ Salmo 136, veintiséis u téenel ku chʼaʼchiʼitaʼal le nojoch yaabilaj ku yeʼesikoʼ.  Le versículo 1, ku yaʼalik: «Tsʼáaʼex gracias tiʼ Jéeoba, tumen letiʼeʼ jach ku yeʼesik u yutsil, letiʼeʼ mantatsʼ ku yeʼesik nojoch yaabilaj» (Sal. 136:1). Teʼ versículo 2 tak 26, ku repetirpajal xan le tʼaanoʼobaʼ: «Letiʼeʼ mantatsʼ ku yeʼesik nojoch yaabilaj». Le kéen k-xok le Salmo 136, k-tsʼáaik cuentaeʼ Jéeobaeʼ jejeláas bix u yeʼesik nojoch yaabilaj yéetel mantatsʼ ku beetik. Le kéen u yaʼal «letiʼeʼ mantatsʼ ku yeʼesik nojoch yaabilaj», ku yeʼesiktoʼoneʼ Jéeobaeʼ mix bikʼin ken u pʼat u kaajal chéen tu juunal baʼaxeʼ mantatsʼ kun antal tu yéeteloʼob, maases wa táan u muʼyajoʼob. ¿Máasaʼ ku kiʼimaktal k-óol k-ojéeltik leloʼ? Baʼax utsil ku taasiktoʼon: K-ojéeltik Jéeoba mix bikʼin ken u pʼatoʼon t-juunaleʼ ku kiʼimakkúuntik k-óol, ku tsʼáaiktoʼon u muukʼil k-aktáantik jeʼel baʼaxakeʼ yéetel ku yáantkoʼon utiaʼal u seguer k-bin tu bejil le kuxtaloʼ (xok Salmo 31:7).

11. Jeʼex u yaʼalik Salmo 86:5, ¿baʼax péeksik Jéeoba u perdonart máak?

¹¹ Le nojoch yaabilajoʼ letiʼe baʼax péeksik Jéeoba u perdonart máakoʼ. Yoʼolal u nojoch yaabilajeʼ ku perdonartik máak le kéen u yil jach tu jaajil tsʼoʼok u arrepentir yéetel ku kʼexik u kuxtal. Davideʼ tu yaʼalaj: «Kex tsʼoʼok k-kʼebantaleʼ, maʼ u castigartoʼon jeʼex k-merecermoʼ, maʼ u castigartoʼon jeʼex k-merecermaj tu yoʼolal le baʼaxoʼob maʼ maʼalob k-beetmoʼ» (Sal. 103:8-11). Davideʼ jach u yojel kaʼach ku chiʼichnaktal u conciencia máak le kéen kʼebanchajak, chéen baʼaleʼ tu tsʼáaj cuenta xaneʼ Jéeobaeʼ jach tu jaajil listo utiaʼal u perdonar. Tiʼ junpʼéel oración tu beetaj Davideʼ tu chʼaʼchiʼitaj baʼax péeksik Jéeoba u perdonart máak (xok Salmo 86:5). Jach beyoʼ, Jéeobaeʼ ku perdonartik máak tumen letiʼeʼ nojoch u yaabilaj.

12, 13. ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon wa jach lubaʼan k-óol yoʼolal baʼax maʼ maʼalob k-beetmeʼ?

¹² Wa k-kʼebantal tu táan Jéeobaeʼ maʼ kʼaas ka chiʼichnakchajak k-concienciaiʼ tumen leloʼ jeʼel u yáantkoʼon arrepentireʼ yéetel k-utskíintik le baʼax t-beetoʼ. Chéen baʼaleʼ yaan máaxoʼob meyajtik Dioseʼ jach ku lúubul u yóoloʼob yoʼolal le baʼax tsʼoʼok u beetkoʼoboʼ. Ku tuklikoʼobeʼ mix bikʼin kun perdonarbiloʼob tumen Jéeoba kex ka arrepentirnakoʼob jach tu jaajil. Wa teech bey a wuʼuyikabaoʼ junpʼéel baʼax jeʼel u yáantkecheʼ letiʼe a  kʼaʼajsik Jéeobaeʼ jach taak u yeʼesiktech nojoch yaabilaj.

¹³ Baʼax utsil ku taasiktoʼon: Kex kʼeban máakoʼoneʼ ku páajtal k-meyajtik Jéeoba yéetel kiʼimak óolal bey xan yéetel junpʼéel maʼalob conciencia. ¿Baʼaxten? Tumen «u kʼiʼikʼel Jesús, le u Paal Diosoʼ, táan u pʼoʼik tuláakal k-kʼeban» (1 Juan 1:7). Wa jach lubaʼan k-óol yoʼolal baʼax maʼ maʼalob k-beetmeʼ kʼaʼajaktoʼoneʼ Jéeobaeʼ taak u perdonartik le máaxoʼob ku arrepentiroʼoboʼ. Yoʼolal u nojoch yaabilajeʼ ku perdonartik máak. Davideʼ tu yaʼalaj: «Letiʼeʼ jach táaj u yaabiltmaj le máaxoʼob adorarkoʼ, u yaabilajeʼ maʼ tu páajtal u pʼiʼisil, jeʼex le espacio yaan entre le kaʼan yéetel le luʼum maʼ tu páajtal u pʼiʼisiloʼ. Jeʼex bukaʼaj náachil yanil lakʼin tiʼ chikʼinoʼ, letiʼe bukaʼaj xan tsʼoʼok u náachkuntik tiʼ toʼon le baʼaxoʼob maʼ maʼalob k-beetmoʼ» (Sal. 103:11, 12). Jeʼex k-ilkoʼ Jéeobaeʼ jach tu jaajil taak u perdonarkoʼon (Isa. 55:7).

14. Jeʼex tu yaʼalil Davideʼ, ¿bix u kanáantkoʼon Jéeoba yéetel u nojoch yaabilaj?

¹⁴ U nojoch yaabilaj Jéeobaeʼ ku kanáantkoʼon tiʼ le baʼaxoʼob jeʼel u beetik k-náachtal tiʼ letiʼoʼ. Davideʼ tu yaʼalaj tiʼ Jéeoba: «Techeʼ beyech junpʼéel lugar utiaʼal in taʼakikinbaeʼ, yaan a kanáantken tu kʼiinil yaanten problemas. Yaan a beetik in baʼpachtaʼal tumen le máaxoʼob ku yawatoʼob yéetel kiʼimak óolal ikil a salvartik máakoʼ». Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj: «Le máaxoʼob ku kʼubik u yóoloʼob tiʼ Jéeobaoʼ ku baʼpachtaʼaloʼob tumen u nojoch yaabilaj» (Sal. 32:7, 10). Úuchjeakileʼ le pakʼoʼob baʼpachtmil junpʼéel kaajoʼ ku kanáantkoʼob u kajnáaliloʼob. Bey túun xanoʼ u nojoch yaabilaj Jéeobaeʼ bey junpʼéel nuxiʼ pakʼ ku kanáantkoʼon tiʼ le baʼaxoʼob jeʼel u beetik k-náachtal tiʼ letiʼoʼ. Tsʼoʼoleʼ maʼ u tuʼubultoʼoneʼ Jéeobaeʼ ku natsʼkoʼon tu yiknal yoʼolal u nojoch yaabilaj (Jer. 31:3).

15. ¿Baʼaxten le u nojoch yaabilaj Jéeobaoʼ ku keʼetel yéetel junpʼéel lugar tuʼux ku taʼakikuba máak?

¹⁵ Utiaʼal u yáantkoʼon k-naʼat bix u kanáantik u kaajal Jéeobaeʼ, Davideʼ tu yaʼalaj xan: «In Dios, [...] beyech junpʼéel lugar seguro tuʼux kin taʼakikinbaeʼ, ka weʼesikten a nojoch yaabilaj». Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj: «Letiʼeʼ jach u yaabiltmen, letiʼ áantken, junpʼéel lugar seguro tuʼux kin taʼakikinba, letiʼ salvarken, bey junpʼéel escudo in tiaʼaleʼ, tiʼ letiʼ kin natsʼkinba le kéen yanaken tu chiʼ kíimil» (Sal. 59:17; 144:2). ¿Baʼaxten Davideʼ tu ketaj u nojoch yaabilaj Jéeoba yéetel junpʼéel lugar tuʼux ku taʼakikuba máak? Tumen jeʼel tuʼuxak kajaʼanoʼoneʼ, mientras táan k-meyajtikeʼ, letiʼeʼ yaan u kanáantkoʼon tiʼ le baʼaloʼob jeʼel u beetik u xuʼulul k-bisikba tu yéeteloʼ. Le Salmo 91, ku yaʼalik: «Yaan in waʼalik tiʼ Jéeoba: ‹Techeʼ beyech junpʼéel lugar seguroeʼ, beyech junpʼéel lugar tuʼux kin taʼakikinbaeʼ›» (Sal. 91:1-3, 9, 14). Moiséseʼ tu yaʼalaj xan junpʼéel baʼal óoliʼ beyoʼ (Sal. 90:1). Tsʼoʼoleʼ le jach taʼaytak u kíimiloʼ tu yaʼalaj: «Desde úuchileʼ Dioseʼ junpʼéel lugar tuʼux jeʼel u páajtal u taʼakikuba máakeʼ, u kʼaboʼob mix bikʼin kun xuʼululoʼobeʼ yaan u yáantkechoʼob» (Deu. 33:27). ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon yoʼolal Jéeoba le kéen u yaʼal «u kʼaboʼob mix bikʼin kun xuʼululoʼobeʼ yaan u yáantkechoʼob»?

16. ¿Máakalmáak le kaʼapʼéel bendiciónoʼob yaantoʼon beoraaʼ? (Salmo 136:23).

¹⁶ Le kéen k-il Jéeoba bey junpʼéel lugar tuʼux k-taʼakikbaeʼ ku xuʼulul k-chʼaʼik saajkil. Kex beyoʼ yaan kʼiineʼ jeʼel u jach lúubul k-óoleʼ, jeʼel u páajtal u yaʼalaʼaleʼ bey tiʼ pekekbaloʼon teʼ luʼumoʼ. Teʼ súutukiloʼob beyoʼ, ¿báan ken u beet Jéeoba t-oʼolal? (Xok Salmo 136:23). Letiʼeʼ yaan u tichʼik u kʼab utiaʼal u yáantkoʼon kaʼa líikʼil (Sal. 28:9; 94:18). Baʼax utsil ku taasiktoʼon: Ku yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-sen  chiʼichnaktal yéetel utiaʼal k-chʼíikil tuukul tiʼ le bendiciónoʼob yaantoʼon beoraaʼ. Junpʼéel bendicióneʼ, kex jeʼel tuʼuxak kajaʼanoʼoneʼ Jéeobaeʼ bey junpʼéel lugar tuʼux k-taʼakikbaeʼ. U kaʼapʼéeleʼ, k-ojleʼ le k-Taata yaan teʼ kaʼanoʼ jach u yaabiltmoʼon.

17. ¿Baʼax k-ojel ken u beet Jéeoba? (Salmo 33:18-22).

¹⁷ Jeʼex tsʼoʼok k-ilkoʼ kex jeʼel baʼaxak ka k-aktáanteʼ Jéeobaeʼ yaan u yáantkoʼon utiaʼal u chúukpajal k-óol (2 Cor. 4:7-9). Profeta Jeremíaseʼ tu yaʼalaj: «Tumen jach nojoch u yaabilaj Jéeobaeʼ maʼ xuʼuluktoʼoniʼ, letiʼeʼ mantatsʼ ku chʼaʼik óotsilil tiʼ máak» (Lam. 3:22). Toʼoneʼ k-ojleʼ Dioseʼ maʼ kun xuʼulul u yeʼesiktoʼon nojoch yaabilaj, tumen jeʼex tu yaʼalil le salmistaoʼ «Jéeobaeʼ mantatsʼ táan u paktik le máaxoʼob meyajtikoʼ, letiʼobeʼ táan u páaʼtkoʼob u yeʼesaʼal nojoch yaabilaj tiʼob» (xok Salmo 33:18-22).

18, 19. 1) ¿Baʼax tsʼoʼok k-kanik teʼ xookaʼ? 2) ¿Baʼax ken k-il teʼ tuláakʼ xookoʼ?

¹⁸ ¿Baʼax tsʼoʼok k-kanik teʼ xookaʼ? T-kaneʼ táanil tiʼ u káajal k-meyajtik Jéeobaeʼ letiʼeʼ deporsi ku yeʼesiktoʼon yaabilaj, chéen baʼaleʼ le ka káaj k-meyajtikeʼ letiʼeʼ káaj xan u yeʼesiktoʼon nojoch yaabilaj. T-kanaj xaneʼ letiʼe yaabilaj péeksik u tichʼ u kʼab utiaʼal u yáantkoʼonoʼ. Mix bikʼin ken u pʼatoʼon t-juunal yéetel yaan u béeykuntik le baʼax u tukultmaj u beetik t-oʼolaloʼ. Letiʼeʼ u kʼáat ka xiʼiktoʼon utsil (Sal. 46:1, 2, 7). Kex jeʼel baʼaxak ka k-aktáanteʼ Jéeobaeʼ yaan u tsʼáaiktoʼon u muukʼil utiaʼal u chúukpajal k-óol.

¹⁹ Tsʼoʼok k-ilik bix u yeʼesik Jéeoba nojoch yaabilaj tiʼ le máaxoʼob meyajtikoʼ. Chéen baʼaleʼ letiʼeʼ u kʼáat xan ka k-eʼes nojoch yaabilaj tiʼ u maasil. Teʼ tuláakʼ xookoʼ yaan k-ilik bix jeʼel u páajtal k-beetkeʼ.