1, 2. ¿Baʼax oʼolal unaj k-eʼesik nojoch yaabilaj?

JACH yaan baʼax oʼolal unaj k-eʼesik nojoch yaabilaj tiʼ u maasil. U libroil Proverbioseʼ ku yaʼalik: «Maʼ u xuʼulul a weʼesik nojoch yaabilaj bey xan chúukaʼan óolal [...]. Beyoʼ yaan u yantaltech naʼat yéetel yaan a lúubul utsil tu táan Dios bey xan tu táan le máakoʼoboʼ»; «juntúul máax ku yeʼesik chúukaʼan yaabilajeʼ tiʼ letiʼ mismo ku beetik uts», yéetel «tuláakal máax ku bin tu paach le justicia yéetel le chúukaʼan yaabilajoʼ yaan u kʼuchul tu yiknal kuxtal» (Pro. 3:3, 4; 11:17, nota; 21:21).

² Tsʼoʼok k-ilik óoxpʼéel baʼax oʼolal unaj k-eʼesik nojoch yaabilaj. Yáaxeʼ, tumen k-lúubul utsil tu táan Dios. U kaʼapʼéeleʼ, ku taasik utsil tiʼ toʼon tumen ku béeytal k-bisikba yéetel u maasil. U yóoxpʼéeleʼ, tumen yaan k-kʼamik yaʼab bendiciónoʼob jeʼex le kuxtal minaʼan u xuuloʼ. Jeʼex túun k-ilkoʼ jach yaan baʼax oʼolal k-beetik le baʼax ku yaʼalik Jéeobaaʼ: «Eʼeseʼex nojoch yaabilaj ta baatsileʼex yéetel chʼaʼ óotsiltabaʼex» (Zac. 7:9).

3. ¿Baʼax kʼáatchiʼiloʼob kun núukbil teʼ xookaʼ?

³ Teʼ xookaʼ yaan k-núukik le kanpʼéel kʼáatchiʼobaʼ: «¿Tiʼ máaxoʼob unaj k-eʼesik nojoch yaabilaj?, ¿baʼax ku kaʼansiktoʼon u libroil Rut yoʼolal u yeʼesaʼal nojoch yaabilaj?, ¿bix jeʼel k-eʼesik nojoch yaabilaj teʼ kʼiinoʼobaʼ? yéetel ¿baʼax utsil jeʼel u taasiktoʼon wa k-beetik beyoʼ?».

4. ¿Bix jeʼel k-eʼesik nojoch yaabilaj jeʼex u beetik Jéeobaeʼ? (Marcos 10:29, 30).

⁴ Jeʼex tsʼoʼok k-ilik teʼ xook máanikoʼ Jéeobaeʼ ku yeʼesik nojoch yaabilaj chéen tiʼ le máaxoʼob yaabiltmiloʼ wa le máaxoʼob meyajtikoʼ, leloʼ u kʼáat u yaʼaleʼ jach ku biskuba tu yéeteloʼob yéetel junpuliʼ maʼatech u pʼatkoʼob (Dan. 9:4). Chéen baʼaleʼ Efesios 5:1, ku yaʼalik: «Tumen u paalaleʼex Dios yéetel u yaabiltmeʼexeʼ, beeteʼex jeʼex u beetik letiʼoʼ». Jeʼex u yaʼalik le tekstooʼ unaj k-ilik k-bisikba yéetel le sukuʼunoʼoboʼ yéetel unaj k-ilik maʼ k-náachtal tiʼ letiʼob (xok Marcos 10:29, 30).

5, 6. Teʼ ejemplo tsʼoʼok k-aʼalikoʼ, ¿baʼaxten le máakoʼ maʼ tu pʼatik le meyajoʼ?

⁵ ¿Máasaʼ wa maas k-naʼatik bix u yeʼesaʼal le nojoch yaabilajoʼ maas yaan u béeytal k-eʼesik tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ? Le oʼolal utiaʼal k-maas naʼatikeʼ koʼox ilik junpʼéel ejemplo.

⁶ Tuukulnakoʼon tiʼ juntúul máak táan u meyaj tiʼ junpʼéel empresa. Tiʼ le bukaʼaj tiempo táan u meyaj teʼeloʼ maʼ xaaneʼ mix juntéen u kʼaj óolt u yuumiloʼob yéetel yaan jujunpʼéel baʼaloʼob jelaʼan u yilik bix u beetaʼal. Chéen baʼaleʼ kex beyoʼ maʼ tu pʼatik le meyajoʼ tumen kʼaʼabéettiʼ le taakʼin ku náajaltikoʼ. Bey túunoʼ letiʼeʼ yaan u seguer u meyaj teʼ empresa tak ken u jubilartubaoʼ wa tak ken u kaxt junpʼéel meyaj maas maʼalob.

7, 8. 1) ¿Baʼax péeksikoʼon k-eʼes nojoch yaabilaj? 2) ¿Baʼaxten yaan k-xakʼaltik jujunpʼéel jaatsoʼob tiʼ u libroil Rut?

⁷ Jeʼex tsʼoʼok k-ilkoʼ le baʼax péeksik le máak utiaʼal maʼ u pʼatik le meyaj ku beetkoʼ letiʼe taakʼin ku náajaltikoʼ. Kux túun le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ, ¿baʼax péeksikoʼob u yeʼesoʼob nojoch yaabilaj? Letiʼobeʼ ku beetkoʼob tumen ku síijil tu puksiʼikʼaloʼob, maʼ wa tumen deporsi kʼaʼabéet u beetkoʼobiʼ mix tumen yaan u tsʼaʼabaltiʼob wa baʼaxiʼ. Koʼoneʼex ilik u ejemplo David. Letiʼeʼ síij tu puksiʼikʼal u yeʼesik nojoch yaabilaj tiʼ Jonatán, u amigo, kex u papá Jonatáneʼ taak kaʼach u kíimsik David. Tsʼoʼoleʼ le ka kíim Jonatáneʼ, Davideʼ seguernaj u yeʼesik nojoch yaabilaj tiʼ Mefibóset, u hijo Jonatán (1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1 nota, 6, 7).

⁸ Wa k-xakʼaltik jujunpʼéel jaatsoʼob tiʼ u libroil Ruteʼ yaan k-ilik bix u yeʼesaʼal nojoch yaabilaj. ¿Bix úuchik u yeʼesik nojoch yaabilaj le máaxoʼob ku chʼaʼchiʼitaʼaloʼob teʼ librooʼ? ¿Bix jeʼel u páajtal k-beetik jeʼex letiʼobeʼ? *

9. ¿Baʼaxten tu tuklaj Noemí tiaʼan Jéeoba tu contraeʼ?

⁹ U libroil Ruteʼ ku tsikbaltiktoʼon baʼax úuch tiʼ Noemí, Rut yéetel Boaz, juntúul máax u yaabiltmaj Dios yéetel u láakʼtsil kaʼach u yíicham Noemí. Ku yaʼalikeʼ joʼopʼ u muʼyajtaʼal wiʼijil kaʼach tu luʼumil Israel, le oʼolal Noemí, u yíicham yéetel kaʼatúul u hijoʼobeʼ binoʼob kajtal Moab. Teʼeloʼ tiʼ kíim u yíichamiʼ, u hijoʼobeʼ tsʼoʼok u beeloʼob chéen baʼaleʼ le ka máan kʼiineʼ kíimoʼob xan (Rut 1:3-5; 2:1). Yoʼolal leloʼ Noemíeʼ jach lúub u yóol, tumen jach yaachajaʼan u yóoleʼ tu yaʼalaj: «Tiaʼan Jéeoba tin contraeʼ». «Tsʼoʼok u beetaʼal in sen muʼyaj tumen Dios». Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj: «Jéeobaeʼ tsʼoʼok u tsʼáaikuba tin contra yéetel tsʼoʼok u beetik u binten kʼaasil» (Rut 1:13, 20, 21).

10. ¿Tsʼíikilnaj wa Jéeoba tu yoʼolal le baʼax tu yaʼalaj Noemíoʼ, yéetel baʼax tu beetaj tu yoʼolal?

¹⁰ ¿Tsʼíikilnaj wa Jéeoba tu yoʼolal le baʼax tu yaʼalaj Noemíoʼ? Maʼatech. Letiʼeʼ tu naʼataj bix u yuʼubikuba yéetel maʼ tu pʼataj chéen tu  juunaliʼ, tumen u yojleʼ «tak juntúul máax yaan u naʼateʼ jeʼel u chokotal u pool wa ku pechʼ óoltaʼaleʼ» (Ecl. 7:7). Kex beyoʼ unaj kaʼach u yáantaʼal Noemí u yil tiaʼan Jéeoba tu yéeteleʼ. ¿Baʼax túun tu beetaj Jéeoba utiaʼal u yáantik Noemí? (1 Sam. 2:8). Letiʼeʼ tu péeksaj Rut u yeʼes nojoch yaabilaj tiʼ u suegra. Bey túunoʼ letiʼeʼ tu yáantaj utiaʼal u kaʼa líikʼil u yóol yéetel utiaʼal u yilik maʼ pʼataʼan tumen Jéeobaiʼ. ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon u ejemplo Rut?

11. ¿Baʼaxten yaʼab sukuʼunoʼobeʼ ku yáantkoʼob le máaxoʼob lubaʼan u yóoloʼoboʼ?

¹¹ Le nojoch yaabilajoʼ ku péeksikoʼon k-áant le máaxoʼob lubaʼan u yóoloʼoboʼ. Jeʼex Rut maʼ tu pʼataj Noemí tu juunaleʼ bejlaʼa xaneʼ yaʼab sukuʼunoʼobeʼ maʼ tu pʼatkoʼob tu juunal le máaxoʼob lubaʼan u yóoloʼoboʼ. Letiʼobeʼ u yaabiltmoʼob le sukuʼunoʼoboʼ yéetel ku beetkoʼob tuláakal le ku páajtal utiaʼal u yáantkoʼob (Pro. 12:25, nota; 24:10). Bey túunoʼ ku beetkoʼob le baʼax tu yaʼalaj apóstol Pabloaʼ: «Tʼaaneneʼex yéetel le máaxoʼob jach lubaʼan u yóoloʼoboʼ, líiʼseʼex u yóoloʼob. Áanteʼex le máaxoʼob minaʼan u muukʼoʼoboʼ, eʼeseʼex paciencia tiʼ tuláakal máak» (1 Tes. 5:14).

12. ¿Bix jeʼel u páajtal u yáantaʼal le máaxoʼob lubaʼan u yóoloʼoboʼ?

¹² ¿Bix jeʼel u páajtal u yáantaʼal le máaxoʼob lubaʼan u yóoloʼoboʼ? Maʼalob ka k-chʼenxikint baʼax ku yaʼalikoʼob yéetel k-aʼaliktiʼob k-yaabiltmoʼob. Jéeobaeʼ ku yilik tuláakal le baʼax k-beetik utiaʼal k-áantik le sukuʼunoʼoboʼ (Sal. 41:1). Proverbios 19:17, ku yaʼalik: «Le máax ku yeʼesik u yutsil tiʼ juntúul óotsileʼ bey yaan baʼax ku tsʼáaik tiʼ Jéeoba u majáanteʼ, letiʼ túuneʼ yaan u boʼotiktiʼ le baʼax ku beetkoʼ».

13. ¿Baʼax u jelaʼanil le baʼax tu beetaj Rut tiʼ le baʼax tu beetaj Orpáoʼ, yéetel bix úuchik u yeʼesik nojoch yaabilaj Rut tiʼ u suegra? (Ilawil le dibujo yaan tu yáax páginail le revistaaʼ).

¹³ Utiaʼal k-maas naʼatik bix u yeʼesaʼal nojoch yaabilajeʼ koʼoneʼex xakʼaltik le baʼax úuch tiʼ Noemí le ka tsʼoʼok u kíimil u yíicham yéetel tu kaʼatúulal u paalaloʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ le ka tu yojéeltaj Noemí «Jéeobaeʼ tsʼoʼok u káajal u kaʼa bendecirtik u kaajal yéetel tsʼoʼok u beetik u yantal baʼal jaantbil[eʼ]» tu chʼaʼtuklaj u suut teʼ tuʼux kajaʼanoʼob kaʼachoʼ (Rut 1:6). Tu kaʼatúulal túun u yiliboʼobeʼ káaj u binoʼob tu yéetel, chéen baʼaleʼ teʼ bejoʼ Noemíeʼ óoxtéen tu yaʼalajtiʼob ka suunakoʼob Moab. ¿Baʼax túun tu beetoʼob? Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Orpáeʼ tu tsʼuʼutsʼaj u suegraeʼ ka bini. Chéen baʼaleʼ Ruteʼ pʼáat tu yiknal» (Rut 1:7-14). Orpáeʼ tu beetaj le baʼax aʼalaʼabtiʼ tumen u suegraoʼ le oʼolal suunaj Moab. Chéen baʼaleʼ Ruteʼ tu beetaj maas tiʼ le baʼax ku páaʼtik kaʼach u suegraoʼ. Letiʼeʼ jeʼel u páajtal kaʼach u suut xan tu yotocheʼ, chéen baʼaleʼ maʼ tu beetiʼ baʼaxeʼ tu chʼaʼtuklaj u pʼáatal yiknal u suegra (Rut 1:16, 17). ¿Baʼaxten? Maʼ wa tumen deporsi kʼaʼabéet u pʼáatal yiknal u suegraiʼ baʼaxeʼ tumen ku síijil tu puksiʼikʼal.  Tu yeʼesaj nojoch yaabilaj tiʼ u suegra. ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon le tsikbalaʼ?

14. 1) ¿Baʼax u chʼaʼtukultmaj u beetik yaʼab sukuʼunoʼob? 2) Jeʼex u yaʼalik Hebreos 13:16, ¿baʼax kiʼimakkúuntik u yóol Jéeoba?

¹⁴ Le nojoch yaabilajoʼ ku péeksikoʼon k-beet maas tiʼ le ku páaʼtaʼal tiʼ toʼonoʼ. U testigoʼob Jéeoba teʼ kʼiinoʼobaʼ u chʼaʼtukultmaj u yeʼeskoʼob nojoch yaabilaj tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ tak tiʼ le maʼ u kʼaj óoloʼoboʼ. Le kéen u yojéeltoʼob tsʼoʼok u yúuchul junpʼéel nojoch loobileʼ tu séebaʼanil ku yilik u yáantajoʼob. Wa ku yojéeltikoʼob xan yaan juntúul sukuʼun teʼ múuchʼulil táan u máansik óotsililoʼ ku tsʼáaikoʼobtiʼ le baʼax kʼaʼabéettiʼoʼ. Letiʼobeʼ ku beetkoʼob jeʼex le sukuʼunoʼob kajaʼanoʼob kaʼach Macedoniaoʼ. Le sukuʼunoʼob yanoʼob kaʼach Macedoniaoʼ «maʼ chéen tu tsʼáajoʼob le baʼaxoʼob ku páajtal u tsʼáaikoʼoboʼ, baʼaxeʼ tu tsʼáajoʼob u maasil» (2 Cor. 8:3). Jeʼex le sukuʼunoʼob teʼ yáax siglooʼ bejlaʼa xaneʼ u testigoʼob Jéeobaeʼ ku beetkoʼob maas tiʼ le ku páaʼtaʼal tiʼ letiʼoboʼ. Letiʼobeʼ ku yilik u yáantkoʼob le sukuʼunoʼob kʼaʼabéet áantaj tiʼoboʼ. Jéeobaeʼ jach ku kiʼimaktal u yóol le kéen u yil le nojoch yaabilaj ku yeʼesik le máaxoʼob meyajtikoʼ (xok Hebreos 13:16).

15, 16. ¿Baʼaxten k-aʼalikeʼ Ruteʼ maʼ jáan lúub u yóoliʼ?

¹⁵ Yaʼab baʼaloʼob jeʼel u páajtal k-kanik tiʼ u tsikbalil Rut yéetel Noemíeʼ. Koʼoneʼex ilik jujunpʼéeliʼ.

¹⁶ Maʼ unaj u jáan lúubul k-óoliʼ. Le ka tu yaʼalaj Rut yaan u bin yéetel Noemíeʼ tu káajbaleʼ Noemíeʼ tu yaʼalaj tiʼ Rut ka suunak tu kaajal, chéen baʼaleʼ letiʼeʼ maʼ tu yóotiʼ. ¿Baʼax túun úuchi? Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Le ka tu yilaj Noemí maʼ tu xuʼulul u yaʼalik Rut u bin tu yéeteleʼ, xuʼul u kaxtik bix jeʼel u convencertik utiaʼal ka suunakeʼ» (Rut 1:15-18).

17. ¿Baʼax kun péeksikoʼon utiaʼal maʼ u xuʼulul k-ilik bix jeʼel k-áantik le sukuʼunoʼoboʼ?

¹⁷ Baʼax ku kaʼansiktoʼon: Kʼaʼabéettoʼon paciencia utiaʼal k-áantik le máaxoʼob lubaʼan u yóoloʼoboʼ. Unaj u seguer k-ilik baʼax jeʼel u páajtal k-beetik tu yoʼolaloʼobeʼ. Jeʼex juntúul kiik kʼaʼabéet áantaj tiʼeʼ maʼ xaaneʼ tu káajbaleʼ maʼ tu yóotik. * Chéen baʼaleʼ kex beyoʼ le nojoch yaabilajoʼ yaan u yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-pʼatik tu juunal (Gál. 6:2). K-ojleʼ kéen máanak tiempoeʼ maʼ xaaneʼ jeʼel u yóotik ka k-áanteʼ.

18. ¿Baʼax beet wal u yaatal u yóol Ruteʼ?

¹⁸ Maʼ k-jáan tsʼíikil. Le ka kʼuch Noemí yéetel Rut tu kaajil Beléneʼ, Noemíeʼ tu yaʼalaj tiʼ u vecinaʼob: «Yaʼab baʼax yaanten ka binen, pero mix baʼal yaanten ka beetaʼab in suut tumen Jéeoba» (Rut 1:21). ¡Chéen tukult bix tu yuʼubiluba Rut ka tu yaʼalaj Noemí lelaʼ! Ruteʼ yaʼab baʼaloʼob tsʼoʼok u beetik kaʼach tu yoʼolal Noemí. Tsʼoʼok u múul okʼol tu yéetel, tsʼoʼok u líiʼsik u yóol yéetel tsʼoʼok u láakʼintik teʼ bejoʼ, kex beyoʼ Noemíeʼ tu yaʼalaj: «Mix baʼal yaanten ka beetaʼab in suut tumen Jéeoba». Yéetel le baʼax tu yaʼaloʼ tu yeʼeseʼ bey mix baʼal u yilik le baʼax ku beetik Rut tu yoʼolaloʼ. Maʼ xaaneʼ leloʼ jach tu beetaj u yaatal u yóol Rut, chéen baʼaleʼ kex beyoʼ maʼ tu pʼataj Noemí tu juunaliʼ.

19. ¿Baʼax kun áantkoʼon utiaʼal maʼ k-pʼatik tu juunal juntúul máax lubaʼan u yóol?

¹⁹ Baʼax ku kaʼansiktoʼon: Tu kʼiinil táan k-ilik k-áantik juntúul kiik lubaʼan u yóoleʼ maʼ xaaneʼ letiʼeʼ jeʼel u yaʼalik junpʼéel baʼax ku beetik u yaatal k-óoleʼ. Chéen baʼaleʼ maʼ  unaj k-jáan tsʼíikiliʼ yéetel maʼ unaj k-pʼatik tu juunaliʼ baʼaxeʼ unaj k-kʼáatik tiʼ Jéeoba ka u yáantoʼon k-il bix jeʼel u páajtal k-áantikeʼ (Pro. 17:17).

20. ¿Baʼax beet u kaʼa líikʼil u yóol Rut?

²⁰ Unaj k-líiʼsik u yóol u maasil. Ruteʼ tu yeʼesaj nojoch yaabilaj tiʼ Noemí, chéen baʼaleʼ unaj xan kaʼach u líiʼsaʼal u yóol letiʼ. Le oʼolal Jéeobaeʼ tu péeksaj Boaz utiaʼal ka u yaʼal tiʼ Rut: «Ka u boʼottech Jéeoba le baʼax tsʼoʼok a beetkoʼ. Jéeoba u Dios u kaajil Israel ka u boʼottech tuláakal baʼax tsʼoʼok a beetik, tumen tsʼoʼok a tsʼáaikaba yáanal u xiikʼoʼob utiaʼal ka u kanáantech». Ruteʼ jach líikʼ u yóol yoʼolal le baʼax aʼalaʼabtiʼoʼ ka tu yaʼalaj: «Tsʼoʼok a líiʼsik in wóol yéetel le baʼax tsʼoʼok a waʼaliktenoʼ yéetel tsʼoʼok a beetik u xuʼulul in sen tuukul» (Rut 2:12, 13). Le baʼax tu yaʼalaj Boazoʼ jach letiʼe baʼax kʼaʼabéet kaʼach tiʼ Rut utiaʼal u kaʼa líikʼil u yóoloʼ.

21. Jeʼex u yaʼalik Isaías 32:1, 2, ¿baʼax maʼalob ka u beet le ancianoʼoboʼ?

²¹ Baʼax ku kaʼansiktoʼon: Le máaxoʼob ku yeʼeskoʼob nojoch yaabilajoʼ yaan kʼiin xaneʼ kʼaʼabéet u líiʼsaʼal u yóoloʼob. Boazeʼ tu felicitartaj Rut yoʼolal le baʼaxoʼob ku beetik yoʼolal Noemíoʼ. Bey túun xanoʼ le ancianoʼoboʼ maʼalob ka u felicitartoʼob le sukuʼunoʼob ku yilik u yáantkoʼob u maasiloʼ. Maʼ xaaneʼ le baʼax ken u yaʼaloʼoboʼ jach letiʼe baʼax kʼaʼabéet utiaʼal u kaʼa líikʼil u yóol le sukuʼunoʼoboʼ (xok Isaías 32:1, 2).

22, 23. ¿Bix úuchik u kʼexik u tuukul Noemí, yéetel baʼaxten? (Salmo 136:23, 26).

²² Le ka máan kʼiineʼ áantaʼab Rut yéetel Noemí tumen Boaz. Letiʼeʼ tu síiaj yaʼab baʼal u jaantoʼob (Rut 2:14-18). Noemí túuneʼ tumen jach kiʼimak u yóoleʼ tu yaʼalaj tu yoʼolal Boaz: «Bendecirtaʼak tumen Jéeoba, le máax maʼ  xuʼuluk u yeʼesik u nojoch yaabilaj tiʼ le kuxaʼanoʼob yéetel tiʼ le kimenoʼoboʼ» (Rut 2:20a). Noemíeʼ jach túun tu kʼexaj u tuukul. Le táant u suutoʼob kaʼachoʼ tu yaʼalaj: «Tiaʼan Jéeoba tin contraeʼ». Chéen baʼaleʼ beoraaʼ kiʼimak u yóol ka tu yaʼalaj: ‹Jéeobaeʼ maʼ xuʼuluk u yeʼesik u nojoch yaabilajiʼ›. ¿Baʼaxten tu kʼexaj bix u tuukul?

²³ Noemíeʼ tu tsʼáaj cuentaeʼ Jéeoba péeks Rut utiaʼal ka láakʼintaʼak le táan u suut Judáoʼ (Rut 1:16). Tu tsʼáaj cuenta xaneʼ Jéeoba péeks Boaz utiaʼal ka u yeʼes u yutsil tiʼob * bey xan u yaabilaj (Rut 2:19, 20b). Maʼ xaaneʼ tu tuklaj: «Beoraaʼ kin tsʼáaik cuentaeʼ Jéeobaeʼ mix juntéen bakáan u pʼaten» (xok Salmo 136:23, 26). Letiʼeʼ jach tu agradecertaj xan wal úuchik maʼ u pʼaʼatal tu juunal tumen Rut yéetel Boazeʼ. Letiʼobeʼ jach kiʼimakchaj wal u yóoloʼob le ka tu yiloʼob u kaʼa líikʼil u yóol Noemí yéetel u kaʼa kʼubik u yóol tiʼ Jéeobaeʼ.

24. ¿Baʼaxten taak u seguer k-eʼesik nojoch yaabilaj tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ?

²⁴ ¿Baʼax tsʼoʼok u kaʼansiktoʼon u libroil Rut yoʼolal le nojoch yaabilajoʼ? Tu kaʼansajtoʼoneʼ le nojoch yaabilajoʼ ku péeksikoʼon k-kaxt bix jeʼel u seguer k-áantik le sukuʼunoʼob lubaʼan u yóoloʼoboʼ, kex maʼ xaaneʼ tu káajbaleʼ maʼ jach u kʼáatoʼobiʼ. T-ilaj xaneʼ le ancianoʼoboʼ unaj u felicitarkoʼob le máaxoʼob ku yeʼeskoʼob nojoch yaabilaj tiʼ u maasiloʼ. Ku tsʼoʼokoleʼ jach ku kiʼimaktal k-óol le kéen k-il u líikʼil u yóol le sukuʼunoʼob utiaʼal u seguer u meyajtikoʼob Jéeobaoʼ (Hech. 20:35). Chéen baʼaleʼ maʼ u tuʼubultoʼoneʼ maases k-eʼesik nojoch yaabilaj tumen taak k-beetik baʼax uts tu tʼaan Dios yéetel taak k-beetik jeʼex Jéeobaeʼ, le Dios ku yeʼesik ‹nojoch yaabilajoʼ› (Éxo. 34:6; Sal. 33:22).