XOOK 42
Áant le máax ka tsʼáaik xook tiʼoʼ utiaʼal ka okjaʼanak (jaats 2)
«Maʼ u xuʼulul a kanáantkaba yéetel mantatsʼ jach kanáant baʼax ka kaʼansik» (1 TIM. 4:16).
KʼAAY 77 Juulnak le sáasil teʼ éeʼjochʼeʼeniloʼ
TIʼ BAʼAX KUN TʼAAN *
1. ¿Baʼaxten k-aʼalikeʼ u kaʼansaʼal juntúul máakeʼ ku yáantaj utiaʼal u salvarkuba?
KÉEN kaʼansaʼak juntúul máakeʼ u jaajileʼ táan u yáantaʼal utiaʼal u salvarkuba. ¿Baʼaxten bey k-aʼalikoʼ? Tumen tiʼ Mateo 28:19 yéetel 20, Jesúseʼ tu yaʼalaj tiʼ u discípuloʼob ka xiʼikoʼob u kaʼansoʼob le máakoʼoboʼ yéetel ka u tsʼáaʼob u yokjaʼob. Jeʼex túun k-ilkoʼ wa juntúul máak u kʼáat u salvartubaeʼ jach kʼaʼabéet u yokjaʼ. Unaj xan u creertik chéen jeʼel u páajtal u salvarkuba yoʼolal u kuxtal Jesús tu kʼuboʼ. Tak le apóstol Pedrooʼ tu yaʼalaj tiʼ le yáax cristianoʼoboʼ: «Le okjaʼoʼ [...] táan u salvarkeʼex úuchik u kaʼa kuxkíintaʼal Jesucristooʼ» (1 Ped. 3:21). Bey túunoʼ desde kéen okjaʼanak máakeʼ jeʼel u páajtal u kuxtal minaʼan u xuuleʼ.
2. Jeʼex u yaʼalik 2 Timoteo 4:1, 2, ¿baʼax unaj k-beetik?
2 Utiaʼal k-áantik juntúul máak okjaʼeʼ kʼaʼabéet k-kaʼansaj tubeel (xok 2 Timoteo 4:1, 2). Kʼaʼajaktoʼoneʼ Jesúseʼ tu yaʼalaj «xeeneʼex», «kaʼanseʼexoʼob utiaʼal ka taalakoʼob tin paach» yéetel «tsʼáaʼex u yokjaʼob». Le apóstol Pablo xanoʼ tu yaʼalaj tiʼ Timoteo maʼ u xuʼulul u tsʼáaik u yóol kaʼansaj, ka tu yaʼalajtiʼ baʼaxten: «Beyoʼ yaan a salvarkaba bey xan le máaxoʼob chʼenxikintikechoʼ». Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj xan tiʼ: «Maʼ u xuʼulul a kanáantkaba yéetel mantatsʼ jach kanáant baʼax ka kaʼansik» (1 Tim. 4:16). Jeʼex túun k-ilkoʼ utiaʼal ka áantaʼak juntúul máak u beetuba u discípulo Cristoeʼ unaj u kaʼansaʼal tubeel, le oʼolal unaj k-maʼalobkíintik le bix k-kaʼansajoʼ.
3. ¿Baʼax ken k-kan teʼ xookaʼ?
3 Tiʼ tuláakal yóokʼol kaabeʼ ku tsʼaʼabal xook tiʼ u millonesil máakoʼob cada semana. Pero jeʼex t-kanil teʼ xook máanikoʼ k-kʼáat áantoʼob utiaʼal ka okjaʼanakoʼob. Le oʼolal teʼ xookaʼ yaan k-kanik cinco u pʼéelal baʼaloʼob kun áantkoʼon utiaʼal k-kaʼansaj tubeel yéetel k-áantik le j-xoknáaloʼob okjaʼoʼ.
MEYAJNAKTECH LE BIBLIAOʼ
Unaj k-kʼáatik tiʼ le máax jach u yojel kaʼansaj bix jeʼel u maas meyajtoʼon le Biblia le kéen kaʼansajnakoʼonoʼ (Ilawil párrafo 4 tak 6) *
4. ¿Baʼaxten maʼ unaj a sen tsolik yaʼab baʼaloʼob le táan a tsʼáaik xookoʼ? (Ilawil xan le notaoʼ).
4 Jach jatsʼuts k-ilik kaʼansik u Tʼaan Dios. Le oʼolal yaan horaeʼ ku taaktal k-tsolik tuláakal le baʼax k-ojloʼ. Chéen baʼaleʼ le máax nuʼuktik U Xookil U Pʼiich Tulumil Kanan, U xookil le Biblia teʼ múuchʼuliloʼ wa le máax ku tsʼáaik xookoʼ maʼ unaj u sen tsolik yaʼab baʼaloʼobiʼ. Baʼaxeʼ maases unaj u meyajtiʼ le Bibliaoʼ. Le oʼolal le táan u kaʼansajoʼ maʼ unaj u tsolik tuláakal le baʼax u yojel yoʼolal le baʼax táan u xakʼaltikoʼ wa le táan u tsolik junpʼéel tekstooʼ (Juan 16:12). * Tukult lelaʼ: ¿Maas wa yaʼab baʼaloʼob a wojel le ka okjaʼanajechoʼ wa maas yaʼab baʼax a wojel beoraaʼ? Maʼ xaaneʼ le ka okjaʼanajechoʼ chéen ta kanaj le baʼaxoʼob maas kʼaʼanaʼantak yaan teʼ Bibliaoʼ (Heb. 6:1). Wa tsʼoʼok u bisiktech yaʼab años a kanik le baʼax a wojel tak beoraoʼ maʼ unaj a tuklik wa a j-xoknáaleʼ junpuul ken u kanil tuláakal le baʼax ka tsoliktiʼoʼ.
5. 1) Jeʼex u yaʼalik 1 Tesalonicenses 2:13, ¿baʼax k-kʼáat ka u beet le j-xoknáaloʼ? 2) ¿Baʼax jeʼel u páajtal k-beetik utiaʼal u yaʼalik wa ku naʼatik le baʼax ku xokikoʼ?
5 Le j-xoknáaloʼ unaj u yilik teʼ Biblia u taal le baʼax ku kanikoʼ (xok 1 Tesalonicenses 2:13). Le oʼolal le táan k-xookoʼ maʼalob ka k-aʼaltiʼ ka u yaʼal baʼax ku tuklik yoʼolal le baʼax ku kanikoʼ. Tu lugar k-láaj tsolik le tekstoʼoboʼ maas maʼalob ka k-aʼaltiʼ ka u tsol letiʼ. Unaj k-áantik u tukult bix jeʼel u tsʼáaik ichil u kuxtal le baʼax ku kanikoʼ. Utiaʼal k-áantikeʼ jeʼel u páajtal k-beetik kʼáatchiʼob tiʼ utiaʼal u yaʼalik bix u naʼatik le tekstoʼoboʼ (Luc. 10:25-28). Maʼ xaaneʼ jeʼel u páajtal k-kʼaatiktiʼeʼ: «Le teksto ta xokaʼ, ¿baʼax ku kaʼansiktech yoʼolal Jéeoba? ¿Bix jeʼel u yáantkech ichil a kuxtaleʼ? ¿Baʼax ka tuklik yoʼolal le baʼax tsʼoʼok a kanikaʼ?» (Pro. 20:5). Le baʼax maas kʼaʼanaʼanoʼ maʼ letiʼe u kanik yaʼab baʼaloʼoboʼ, baʼaxeʼ letiʼe u naʼatikoʼ yéetel u tsʼáaik ichil u kuxtaloʼ.
6. ¿Baʼaxten unaj k-invitartik le máaxoʼob jach u yojloʼob kaʼansaj u láakʼintoʼon tsʼaa xookoʼ?
6 Maʼalob ka k-invitar le máaxoʼob jach u yojloʼob kaʼansaj utiaʼal ka u láakʼintoʼon tsʼaa Hechos 18:24-26). Jeʼel u páajtal xan k-kʼáatik tiʼ le máax láakʼintkoʼon wa ku naʼatik le j-xoknáal le baʼax k-tsoliktiʼoʼ. Wa maʼ tun béeytal k-bin tsʼáa le xook tumen maʼ kulaʼanoʼonoʼ jeʼel u páajtal k-aʼalik tiʼ le máax láakʼintoʼon ka xiʼik u tsʼáaoʼ. Beyoʼ le j-xoknáaloʼ yaan u seguer u kaanbal yéetel yaan u yilik jach kʼaʼabéet u xook. Jach junpuliʼ maʼ unaj k-tuklik wa chéen toʼon jeʼel u páajtal k-tsʼáaik xook tiʼeʼ. Maʼ unaj u tuʼubultoʼoneʼ le baʼax maas kʼaʼanaʼanoʼ letiʼeʼ u seguer u kaanbaloʼ.
xookoʼ. Wa yaan tiʼ letiʼob ku láakʼintkoʼoneʼ jeʼel u páajtal k-aʼaliktiʼ ka u yaʼaltoʼon wa letiʼe Biblia maases ku meyajtoʼon le táan k-tsʼáaik xookoʼ. Utiaʼal k-maʼalobkíintik bix k-kaʼansajeʼ kʼaʼabéet k-eʼesik kabal óolal (ket yéetelEʼES KA CREERTIK LE BAʼAX KA KAʼANSIKOʼ
Jeʼel u páajtal k-eʼesik tiʼ le j-xoknáal baʼax tu beetaj jujuntúul sukuʼunoʼob utiaʼal u beetkoʼob le baʼax tu kanoʼoboʼ (Ilawil párrafo 7 tak 9) *
7. ¿Baʼax unaj k-beetik utiaʼal u maas taaktal u kaanbal le j-xoknáaloʼ?
7 Le j-xoknáaloʼ kʼaʼabéet u yilik de ke jach tu jaajil k-creertik le baʼax k-kaʼansiktiʼoʼ yéetel jach jatsʼuts k-ilik (1 Tes. 1:5). Beyoʼ yaan u taaktal u maas kaanbal. Maʼ xaaneʼ jeʼel u páajtal k-tsikbaltiktiʼ le utsiloʼob tsʼoʼok k-kʼamik ikil k-beetik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Kéen beeteʼ yaan k-áantik u yil tak letiʼ jeʼel u kʼamik utsiloʼob wa ku beetik le baʼax ku kanikoʼ.
8. ¿Baʼax jeʼel k-beetik utiaʼal k-maas áantik le j-xoknáaloʼ, yéetel baʼaxten unaj k-beetik?
8 Le táan k-xook yéeteloʼ jeʼel u páajtal k-tsikbaltiktiʼ baʼax tu beetaj jujuntúul sukuʼunoʼob tsʼoʼok xan u máanskoʼob le baʼax ku aktáantik letiʼoʼ. ¿Yaan wa juntúul sukuʼun teʼ múuchʼulil jach jeʼel u líiʼsik u yóol j-xoknáaleʼ? Wa yaneʼ jeʼel u páajtal k-invitartik ka u láakʼintoʼon kéen kaʼa xiʼikoʼon tsʼaa xookeʼ. Jeʼel u páajtal xan tsikbaltiktiʼ u experiencia le sukuʼunoʼob yaan teʼ jaats «Kʼeʼex u kuxtaloʼob tumen le Bibliaoʼ» tiaʼan teʼ sitio jw.org. * Le tsikbaloʼob yéetel le videoʼoboʼ jach yaan u yáantik le j-xoknáal utiaʼal u tsʼáaik ichil u kuxtal le baʼax táan u kanikoʼ.
9. ¿Baʼax jeʼel u páajtal k-beetik utiaʼal k-áantik le j-xoknáal u tsikbalt le baʼax táan u kanikoʼ?
9 Wa le máax k-tsʼáaik xook tiʼ tsʼokaʼan u beeloʼ jeʼel u páajtal k-invitartik u núup utiaʼal ka xooknak t-éeteleʼ. Jeʼel u páajtal xan k-aʼalik tiʼ le j-xoknáal ka u tsikbalt tiʼ u láakʼtsiloʼob yéetel tiʼ u amigoʼob le baʼax táan u kanikoʼ (Juan 1:40-45). Maʼ xaaneʼ jeʼel u páajtal k-aʼaliktiʼ beyaʼ: «¿Bix jeʼel a tsolik tiʼ juntúul a láakʼtsil le baʼax tsʼoʼok a kanikaʼ?» wa «¿Baʼax tekstoil jeʼel u meyajtech utiaʼal a tsoliktiʼeʼ?». K-beetik lelaʼ jach jeʼel u yáantik le j-xoknáal utiaʼal u kanik u kaʼans uláakʼ máakoʼobeʼ. Beyoʼ le kéen u chup le requisitosoʼ ku jóokʼol kʼaʼaytaj yéetel le múuchʼuliloʼ. Jeʼel xan u páajtal k-kʼáatiktiʼ wa yaan máax u kʼaj óol taak u kaanbal tiʼ le Bibliaoʼ. Wa ku yaʼaliktoʼon yaan máax u kʼaj óoleʼ jeʼel u páajtal k-tʼankeʼ yéetel k-aʼaliktiʼ wa u kʼáat xookeʼ. Jeʼel xan u páajtal k-eʼesiktiʼ le video ¿Bix u kaʼansaʼal máak yéetel le Bibliaoʼ? *
ÁANT U KAXT U AMIGOʼOB TEʼ MÚUCHʼULILOʼ
Unaj k-áantik le j-xoknáal u kaxt u amigoʼob teʼ múuchʼuliloʼ (Ilawil párrafo 10 yéetel 11) *
10. Jeʼex u yaʼalik 1 Tesalonicenses 2:7, 8, ¿bix jeʼel u páajtal k-beetik jeʼex Pabloeʼ?
10 Le máax ku kaʼansajoʼ unaj u tuklik bix jeʼel u yáantik u j-xoknáaleʼ. Kʼaʼabéet u káajal u tratartik bey juntúul sukuʼuneʼ (xok 1 Tesalonicenses 2:7, 8). Juntúul j-xoknáaleʼ maʼ fácil u xuʼulul u biskuba yéetel le amigoʼob yaan kaʼach tiʼoʼ mix u kʼexik u kuxtal utiaʼal u meyajtik Jéeobaiʼ. Le oʼolal jach unaj k-áantik u kaxt maʼalob amigoʼob teʼ múuchʼuliloʼ. Tsʼoʼoleʼ maʼ chéen le táan k-xook unaj k-máansik tiempo tu yéeteloʼ. Jeʼel u páajtal k-tʼanik wa k-túuxtik mensaje tiʼ utiaʼal k-ojéeltik bix yanileʼ wa chéen k-bin xíimbalt wa baʼax kʼiin.
11. ¿Baʼax k-kʼáat ka u kaxt le j-xoknáal teʼ múuchʼuliloʼ, yéetel baʼaxten?
11 Teʼ Áfricaoʼ suuk u yaʼalaʼal: «Kʼaʼabéet u yáantaj junpʼéel kaaj utiaʼal u líiʼsaʼal juntúul chan paal». Jeʼel u páajtal xan k-aʼalikeʼ: «Kʼaʼabéet u yáantaj junpʼéel múuchʼulil utiaʼal u yáantaʼal juntúul máak u meyajt Dios». Le oʼolal le máax ku kaʼansaj tubeeloʼ ku yáantik u j-xoknáal utiaʼal u kʼaj óoltik le sukuʼunoʼob yanoʼob tu múuchʼuliloʼ. Beyoʼ le múuchʼuliloʼ jeʼel u páajtal u yáantik le j-xoknáal u meyajt Diosoʼ. K-kʼáat ka u yuʼub le j-xoknáal yaabiltaʼan teʼ múuchʼuliloʼ yéetel ku kʼaʼamal ichil u kaajal Jéeoba. Le kéen u yuʼub yaabiltaʼaneʼ yaan u xuʼulul u biskuba yéetel le máaxoʼob maʼ tu meyajtikoʼob Jéeobaoʼ (Pro. 13:20). Tsʼoʼoleʼ wa ku xuʼulul u tʼaʼanal tumen le máaxoʼob ku biskubaʼob kaʼach tu yéeteloʼ u yojel yaan u yantal u amigoʼob ichil u kaajal Jéeoba (Mar. 10:29, 30; 1 Ped. 4:4).
KʼAʼAJSTIʼ KʼAʼABÉET U KʼUBIK U KUXTAL TIʼ DIOS YÉETEL U YOKJAʼ
Le máax ku kaanbaloʼ ku beetik le baʼax kʼaʼabéet utiaʼal u yokjaʼoʼ (Ilawil párrafo 12 yéetel 13)
12. ¿Baʼaxten maʼ unaj k-sajaktal k-aʼal tiʼ le j-xoknáal kʼaʼabéet u kʼubik u kuxtal tiʼ Dios yéetel u yokjaʼoʼ?
12 Maʼ unaj k-sajaktal k-aʼaliktiʼ kʼaʼabéet u kʼubik u kuxtal tiʼ Dios yéetel u yokjaʼiʼ. Tumen letiʼe baʼax k-kʼáat ka u beet le máax táan k-kaʼansikoʼ. Wa tsʼoʼok u máan wa jaypʼéel meses táan u xook cada semana yéetel táan u
bin teʼ muchʼtáambaloʼoboʼ maʼalob ka u naʼateʼ táan k-áantik utiaʼal ka kʼuchuk u beetuba u testigo Jéeoba.13. ¿Baʼax unaj u beetik le j-xoknáal utiaʼal u yokjaʼoʼ?
13 Le máax jach tu jaajil u yóol ku kaanbaloʼ yaan u beetik le baʼax kʼaʼabéet utiaʼal u yokjaʼoʼ. Yáaxeʼ ku tsʼíiboltik u kʼaj óoltik Jéeoba, ku yaabiltik yéetel ku tsʼáaik u fe tiʼ letiʼ (Juan 3:16; 17:3). Tsʼoʼoleʼ ku kʼuchul u beetuba u amigo Dios bey xan u amigo le sukuʼunoʼoboʼ (Heb. 10:24, 25; Sant. 4:8). Kéen máanak kʼiineʼ ku xuʼulul u beetik le baʼaloʼob maʼ maʼalobtakoʼ yéetel ku arrepentir (Hech. 3:19). Ku tsʼoʼoleʼ ku káajal u tsikbaltik tiʼ uláakʼ máakoʼob le baʼax tsʼoʼok u kanikoʼ (2 Cor. 4:13). Tu tsʼookeʼ ku kʼubik u kuxtal tiʼ Jéeoba yéetel ku yokjaʼ (1 Ped. 3:21; 4:2). Kéen kʼuchuk le kʼiin jeʼeloʼ tuláakloʼon jach kiʼimak k-óol. Kéen k-il bix u bin u kʼexik u kuxtal le j-xoknáaloʼ unaj k-felicitartik yéetel unaj k-líiʼsik u yóol utiaʼal maʼ u xuʼulul u beetik.
UNAJ K-ILIK WA TÁAN U PROGRESAR
14. ¿Bix jeʼel k-ilik wa táan u progresar j-xoknáaleʼ?
14 Jach kʼaʼabéettoʼon paciencia utiaʼal k-áantik juntúul j-xoknáal u kʼub u kuxtal tiʼ Dios yéetel u yokjaʼ. Chéen baʼaleʼ unaj k-ilik wa jach tu jaajil u kʼáat u meyajt Jéeoba. ¿Ku tsʼáaik wa ichil u kuxtal le baʼax ku kanikoʼ? ¿Chéen wa táan u xook tumen jatsʼuts u yilik le baʼax ku kanikoʼ?
15. ¿Baʼax eʼesik táan u progresar le j-xoknáaloʼ?
15 Cada wa baʼax kʼiineʼ unaj k-ilik wa táan u progresar le j-xoknáaloʼ. Yoʼolal baʼax ku yaʼalikeʼ, ¿ku yeʼesik wa u yaabiltmaj Jéeoba? ¿Ku orar wa? (Sal. 116:1, 2). ¿Uts tu tʼaan wa u xokik le Bibliaoʼ? (Sal. 119:97). ¿Ku yilik wa maʼ u perdertik mix junpʼéel muchʼtáambal? (Sal. 22:22). ¿Táan wa u tsʼáaik ichil u kuxtal le baʼax ku kanikoʼ? (Sal. 119:112). ¿Ku yilik wa u tsikbaltik tiʼ u láakʼtsiloʼob yéetel tiʼ u amigoʼob le baʼax táan u kanikoʼ? (Sal. 9:1). Yéetel le baʼax maas kʼaʼanaʼanoʼ, ¿ku tsʼíiboltik wa u beetkuba u testigo Jéeoba? (Sal. 40:8). Wa mix junpʼéel tiʼ le baʼaloʼob tsʼoʼok k-aʼalik táan u beetkoʼ unaj k-tsikbal tu yéetel utiaʼal k-ojéeltik baʼaxten maʼ u beetiʼ, chéen baʼaleʼ unaj k-beetik yéetel yaabilaj bey xan yéetel respeto. *
16. ¿Baʼax ken u yáantoʼon k-il wa yaan u seguer k-tsʼáaik xook tiʼ wa máax?
16 Cada wa baʼax kʼiineʼ maʼalob ka k-il wa
unaj u seguer k-tsʼáaik xook tiʼ wa máax. Utiaʼal leloʼ maʼalob ka k-tukle: «¿Ku líiʼskuba wa utiaʼal le xookoʼ? ¿Jach wa uts tu tʼaan u bin muchʼtáambal? ¿Tsʼoʼok wa u pʼatik le baʼaloʼob maʼ maʼalobtak suuk u beetkoʼ? ¿Tsʼoʼok wa u pʼatik le religión tuʼux ku bin kaʼachoʼ?». Wa mix junpʼéel tiʼ le baʼaloʼob ku beetkoʼ chéen kunel ka seguernak k-tsʼáaik xook tiʼ tumen táan u yeʼesik maʼ taak u yokjaʼiʼ. U jaajileʼ maas maʼalob ka xuʼuluk k-tsʼáaik xook tiʼ le máax ku yeʼesik jach junpuliʼ maʼ u kʼáat u meyajt Jéeobaiʼ.17. Jeʼex u yaʼalik 1 Timoteo 4:16, ¿baʼax unaj u beetik le máax ku kaʼansajoʼ?
17 Junpʼéel nojoch responsabilidad u kaʼansaʼal le máakoʼoboʼ. Toʼoneʼ k-kʼáat ka okjaʼanakoʼob. Le oʼolal unaj u meyajtoʼon le Biblia ken kaʼansajnakoʼonoʼ, unaj xan k-eʼesik jach k-creertik le baʼax k-kaʼansiktiʼoʼ yéetel jach jatsʼuts k-ilik. Unaj k-áantik u kaxt u amigoʼob teʼ múuchʼuliloʼ, unaj k-aʼaliktiʼ jach kʼaʼanaʼan u kʼubik u kuxtal tiʼ Dios yéetel u yokjaʼ, tsʼoʼoleʼ cada wa baʼax kʼiineʼ maʼalob ka k-il wa táan u progresar. (Ilawil le cuadro « Baʼax unaj u beetik le máax ku kaʼansajoʼ»). Jach ku kiʼimaktal k-óol k-áantik le máakoʼob u kʼáat u salvartubaʼoboʼ. Le oʼolaleʼ koʼoneʼex k-tsʼáaik k-óol k-áant le j-xoknáaloʼob utiaʼal ka okjaʼanakoʼoboʼ.
KʼAAY 79 Áantoʼob utiaʼal ka chúukpajak u yóoloʼob
^ xóot’ol 5 Kéen k-tsʼáa xookeʼ k-kʼáat ka tuukulnak le j-xoknáal jeʼex Jéeobaeʼ yéetel ka u beet baʼax uts tu tʼaan. Teʼ xookaʼ yaan k-kanik baʼax unaj k-beetik utiaʼal k-maas maʼalobkíintik bix k-kaʼansaj.
^ xóot’ol 4 Ilawil le xook «Baʼax maʼ unaj a beetik ken a tsʼáa xookiʼ» jóokʼ tiʼ Kuxtal yéetel Meyaj jeʼex Cristoeʼ. U Juʼunil xook utiaʼal le muchʼtáambaloʼ septiembre tiʼ 2016.
^ xóot’ol 8 Kaxt KʼAJ ÓOLTOʼONIʼ > U TSIKBALIL U KUXTALOʼOB.
^ xóot’ol 9 Ooken JW Library®, kaxt MULTIMEDIA > NUESTRAS REUNIONES Y MINISTERIO > AYUDAS PARA LA PREDICACIÓN.
^ xóot’ol 15 Ilawil le xook «Wa a yaabiltmaj Jéeobaeʼ yaan a chʼaʼtuklik a wokjaʼ» bey xan le xook «¿Jeʼel wa u páajtal in wokjaʼeʼ?» jóokʼ tiʼ U Pʼíich Tulumil Kanan marzo tiʼ 2020.
^ xóot’ol 77 FOTOʼOB: Le ka tsʼoʼok le xookoʼ le kiik maas noʼojaʼan utiaʼal kaʼansajoʼ ku yaʼalik tiʼ le kiik ku tsʼáaik xookoʼ ka u kanáant maʼ u tsolik yaʼab baʼaloʼob.
^ xóot’ol 79 FOTOʼOB: Le táan u kaanbal le j-xoknáaloʼ ku kanik bix juntúul maʼalob atantsil. Tsʼoʼoleʼ ku tsikbaltik tiʼ u yíicham le baʼax tsʼoʼok u kanikoʼ.
^ xóot’ol 81 FOTOʼOB: Le x-chʼúupal ku xookoʼ bin yéetel u yíicham tu yotoch juntúul kiik tu kʼaj óoltaj le ka bin teʼ muchʼtáambaloʼ.