Xeen tiʼ baʼax ku taasik

Xeen tu cuadroil baʼax ku taasik

Joseph Rutherford yéetel uláakʼ sukuʼunoʼob le ka binoʼob Europaoʼ

1920: cien años paachil

1920: cien años paachil

TU KÁAJBAL 1920, u kaajal Jéeobaeʼ jach ku tsʼíiboltik kaʼach u tsʼáaik u yóol u meyajt Jéeoba. Le oʼolal utiaʼal u tekstoil le año jeʼeloʼ tu yéeyoʼob le Salmoaʼ: «Teneʼ kin kʼaay tiʼ Yuumtsil, máax ku tsʼáaikten muukʼ; letiʼeʼ in [salvador]» (Sal. 118:14, U Kayiloob u Cajal Jajal Dios).

Jéeobaeʼ jach tu jaajil tu tsʼáaj muukʼ tiʼ le sukuʼunoʼob utiaʼal u tsʼáaikoʼob u yóoloʼob meyajoʼ. Tiʼ le 225 colportoroʼob wa precursoroʼob yaan kaʼachoʼ teʼ añooʼ tu chukaj 350. Teʼ año xanoʼ yáax juntéen u chukik maas tiʼ 8,000 j-kʼaʼaytajoʼob ku túuxtikoʼob u informeʼob teʼ oficinaʼob tuʼux ku nuʼuktaʼal le meyajoʼ. Jeʼex k-ilkoʼ jach bendecirtaʼaboʼob tumen Jéeoba.

KU TSʼÁAIK U YÓOLOʼOB KʼAʼAYTAJ

Tu kʼiinil 21 tiʼ marzo tiʼ 1920, le sukuʼun Joseph Rutherford, le máax nuʼuktik le meyaj ku beetik kaʼach le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ, tu máansaj le discurso «U millonesil máaxoʼob kuxaʼanoʼob bejlaʼeʼ maʼ kun kíimloʼob mix bikʼin». Le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ tu yiloʼob u invitarkoʼob le jaytúul máakoʼob páajchajeʼ. Tu rentartoʼob junpʼéel tiʼ le teatroʼob maas nojochoʼob yaan tu kaajil Nueva Yorkoʼ yéetel tu tʼoxoʼob kex 320,000 invitaciónoʼob.

Ku anunciartaʼal tiʼ periódico le discurso «U millonesil máaxoʼob kuxaʼanoʼob bejlaʼeʼ maʼ kun kíimloʼob mix bikʼin»

Jach yaʼab máaxoʼob biniʼ, maʼ táan u páaʼtkoʼob kaʼach le bukaʼajoʼ. Jach chuʼup le teatrooʼ. Ichileʼ béeychaj u yokol 5,000 u túulal máakoʼobiʼ, tsʼoʼoleʼ 7,000 u túulaleʼ pʼáatoʼob paachil le teatrooʼ. U Pʼíich Tulumil Kanan ich ingléseʼ tu yaʼaleʼ le muchʼtáambalaʼ «letiʼe maas nojoch tsʼoʼok u beetik le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ».

Le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ jach kʼaj óoltaʼaboʼob úuchik u tsikbaltikoʼobeʼ «u millonesil máaxoʼob kuxaʼanoʼob bejlaʼeʼ maʼ kun kíimloʼob mix bikʼin». Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ maʼ u yojloʼob wa yaʼab u bin u kʼaʼaytaʼal le Reinooʼ. Chéen baʼaleʼ jach tu tsʼáaj u yóoloʼob kʼaʼaytaj. Kiik Ida Olmstead káaj u bin muchʼtáambal tu añoil 1902 tu yaʼalaj: «K-ojel jach yaʼab bendiciónoʼob jeʼel u páajtal u kʼamik tuláakal máakeʼ, le oʼolal t-tsʼáaj k-óol k-tsikbalt tiʼ tuláakal máak».

KU IMPRIMIRKOʼOB LE PUBLICACIÓNOʼOB KU MEYAJTIʼOBOʼ

Utiaʼal u yantaltiʼob le kaʼansaj ku keʼetel yéetel janaloʼ le sukuʼunoʼob ku meyajoʼob Beteloʼ tu chʼaʼtukloʼob u imprimirkoʼob junpʼéel parte tiʼ le publicaciónoʼob ku meyajtiʼoboʼ. Utiaʼal u beetkoʼobeʼ tu manoʼob tuláakal le nuʼukuloʼob kʼaʼabéetchajtiʼoboʼ, tsʼoʼoleʼ tu armartoʼob teʼ naj u rentarmoʼoboʼ. Le najaʼ letiʼe número 35 yaan teʼ avenida Myrtle yaan Brooklynoʼ (Nueva York).

Leo Pelle yéetel Walter Kesslereʼ káaj u meyajoʼob Betel tu mesil enero tiʼ 1920. Waltereʼ tu yaʼalaj: «Le ka kʼuchoʼonoʼ le sukuʼun ilik le imprentaoʼ tu yaʼalajtoʼon: ‹Todavía hora y media u bin utiaʼal le janaloʼ›. Ka túun tu yaʼalajtoʼon ka k-naʼaks u cajasil libroʼob».

Leoeʼ ku yaʼalik baʼax meyaj tsʼaʼab u beetoʼob le ka sáaschajoʼ, letiʼeʼ ku yaʼalik: «Aʼalaʼabtoʼon ka k-limpiart u pakʼiloʼob u yáax pisoil le najoʼ. Jach táaj sucio, mix juntéen in wil kaʼach junpʼéel baʼal beyoʼ. Chéen baʼaleʼ t-beetaj yéetel kiʼimak óolal tumen k-ojel utiaʼal Yuumtsil».

Le máquina meyajnaj utiaʼal u imprimirtaʼal The Watch Toweroʼ

Ka máan wa jaypʼéel semanaʼobeʼ jujuntúul sukuʼunoʼobeʼ káaj u imprimirkoʼob le revista The Watch Tower (ich españoleʼ La Torre del Vigía). Le máquina meyajnajtiʼoboʼ tiaʼan yaan kaʼach teʼ segundo pisooʼ yéetel tu imprimirtaj 60,000 revistaʼob. U fechail le revistaʼob imprimirtaʼaboʼ 1 tiʼ febrero tiʼ 1920. Tiʼ junpʼéel cuarto yaan kaʼach yáanal le yáax pisooʼ armartaʼab uláakʼ máquina utiaʼal u yúuchul imprimir. Tiʼ le máquinaaʼ ku yaʼalaʼal kaʼach «Acorazado». Imprimirtaʼab xan le revista The Golden Age, bejlaʼeʼ u kʼaabaʼeʼ ¡Aajkech!, yéetel u fechail le yáax revista imprimirtaʼab teʼeloʼ 14 tiʼ abril tiʼ 1920. Chíikaʼan k-ilkeʼ Jéeobaeʼ jach tu bendecirtaj tuláakal le meyaj tu tsʼáaj u yóol u beetoʼoboʼ.

«T-beetaj yéetel kiʼimak óolal tumen k-ojel utiaʼal Yuumtsil»

«MÚUL MEYAJNAKOʼON»

Le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ tsʼoʼok kaʼach u káajal u kʼaʼaytajoʼob yéetel u muchʼkubaʼob. Chéen baʼaleʼ ichil u añoiloʼob 1917 tak 1919, anchaj jujunpʼéel problemas ichil u kaajal Jéeoba. Jujuntúul tiʼ le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ tu pʼatoʼob u kaajal Jéeoba. ¿Bix úuchik u yáantaʼaloʼob?

Teʼ revista The Watch Tower 1 tiʼ abril tiʼ 1920, jóoʼsaʼab le xook «Múul meyajnakoʼon». Le xookoʼ tu yaʼalaj: «K-ojleʼ [...] tuláakal le máaxoʼob u kʼáat u beetoʼob baʼax u kʼáat Yuumtsileʼ [...] yaan u tuʼubsikoʼob le baʼaxoʼob beetaʼabtiʼoboʼ, [...] yéetel yaan u taaktal u múul meyajoʼob yéetel u kaajal Dios».

Yaʼab máaxoʼob beet le baʼax tu yaʼalaj le xookoʼ. Juntúul sukuʼun yéetel u yataneʼ tu yaʼaloʼob: «T-tsʼáaj cuentaeʼ maʼ maʼalob úuchik u xuʼulul k-kʼaʼaytaj mientras u maasil sukuʼunoʼoboʼ jach u tsʼaamaj u yóoloʼob kʼaʼaytaj. [...] Tsʼoʼok k-chʼaʼtuklik maʼ u kaʼa úuchultoʼon beyoʼ». Le ka jóokʼoʼob kʼaʼaytaj tu kaʼatéeneʼ yaʼab meyaj páaʼtkoʼob.

KU TʼOXKOʼOB LE «ZG»

Tu kʼiinil 21 tiʼ junio tiʼ 1920 le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ joʼopʼ u tʼoxkoʼob junpʼéel libro suave u paach, tu yaʼaloʼobtiʼ «ZG». U kʼaabaʼ le libroaʼ El misterio terminado (ich ingleseʼ The Finished Mystery). * Tu añoil 1918 prohibirtaʼab u tʼoʼoxol yéetel como yaʼab libroʼob pʼaatleʼ anchaj u líiʼsaʼaloʼob.

Utiaʼal u tʼoʼoxol le libroaʼ invitartaʼab tuláakal le j-kʼaʼaytajoʼoboʼ maʼ chéen le colportoroʼoboʼ. Tiʼ junpʼéel publicacióneʼ aʼalaʼab: «Tiʼ tuláakal le múuchʼuliloʼoboʼ tuláakal le máaxoʼob [okjaʼanajaʼanoʼoboʼ] jeʼel u páajtal u jóokʼloʼob u tʼoxoʼobeʼ». Jach líiʼsaʼab u yóoloʼob utiaʼal ka u tʼoxoʼob le libro «ZG». Edmund Hoopereʼ tu yaʼaleʼ yaʼab tiʼ le máaxoʼob jóokʼ u tʼoxoʼob le librooʼ yáax u jóokʼloʼob kʼaʼaytaj joonaj joonajiloʼ. Tu yaʼalaj xan: «T-tsʼáaj cuentaeʼ le meyajaʼ chéen káajal ku beetik tumen yaan u náakal tak tuʼux maʼ k-tukultmiʼ».

KU JEL KÁAJAL LE KʼAʼAYTAJ EUROPAOʼ

Yoʼolal le Yáax Nojoch Guerraoʼ maʼ béeychaj u jach áantaʼal le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Biblia yanoʼob tiʼ uláakʼ luʼumiloʼoboʼ. Le oʼolal le sukuʼun Rutherfordoʼ tu chʼaʼtuklaj u bin u líiʼs u yóoloʼob yéetel u yilik u chʼaʼjoʼoltaʼal tu kaʼatéen le kʼaʼaytajoʼ. Bey túunoʼ 12 tiʼ agosto tiʼ 1920, le sukuʼun Rutherford yéetel uláakʼ kantúul sukuʼunoʼobeʼ bin u xíimbaltoʼob le sukuʼunoʼob yanoʼob Inglaterraoʼ yéetel le yanoʼob tiʼ uláakʼ luʼumiloʼoboʼ.

Sukuʼun Rutherford le tiaʼan Egiptooʼ

Le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Biblia yanoʼob Inglaterraoʼ tu beetoʼob óoxpʼéel asambleaʼob yéetel 12 muchʼtáambaloʼob. Ku tuklaʼaleʼ bin kex 50,000 máakoʼobiʼ. Le revista U Pʼíich Tulumil Kanan ich inglésoʼ tu yaʼalaj: «Le sukuʼunoʼoboʼ jach kiʼimakchaj u yóoloʼob yéetel líiʼsaʼab u yóoloʼob. Káaj u múul meyajoʼob yéetel u paklan yaabiltikubaʼob. Le máaxoʼob jach lubaʼan u yóoloʼob kaʼachoʼ kiʼimakchaj u yóoloʼob». Tu kaajil Paríseʼ le sukuʼun Rutherfordoʼ tu máansaj tu kaʼatéen le discurso «U millonesil máaxoʼob kuxaʼanoʼob bejlaʼeʼ maʼ kun kíimloʼob mix bikʼin». Jach choʼbanaji. Ka tsʼoʼok le discursooʼ 300 u túulal máakoʼob taakchaj u maas kaanbaloʼob.

U anuncioil le discurso máansaʼab teʼ Royal Albert Hall yaan Londresoʼ

Le sukuʼunoʼoboʼ binoʼob xan Atenas, El Cairo yéetel Jerusalén. Utiaʼal u yáantaʼal le máaxoʼob taak u maas kaanbaloʼoboʼ le sukuʼun Rutherfordoʼ tu yaʼalaj ka beetaʼak junpʼéel almacén tu kaajil Ramala, naatsʼ Jerusalén. Tiʼ líiʼsaʼab le publicaciónoʼob kun meyaj tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ. Ka tsʼoʼokeʼ le sukuʼun Rutherfordoʼ suunaj Europa yéetel tu yaʼalaj ka beetaʼak u najil Betel Europa Central, tuʼux kun imprimirbil le publicaciónoʼoboʼ.

KU DENUNCIARTAʼAL JUNPʼÉEL INJUSTICIA

Tu mesil septiembre tiʼ 1920, jóoʼsaʼab le revista The Golden Age número 27. Le revistaaʼ tu yaʼalaj maʼ maʼalob úuchik u chʼaʼpachtaʼal le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Biblia tu añoil 1918. Le máquina ku yaʼalaʼal «Acorazado» tiʼoʼ meyajnaj bul kʼiin yéetel bul áakʼab utiaʼal u imprimirtaʼal maas tiʼ cuatro millones tiʼ le revistaaʼ.

U foto kiik Emma Martin chʼaʼab tumen le policíaʼoboʼ

Le máaxoʼob xokik le revistaoʼ tu yojéeltoʼob baʼax beetaʼab tiʼ Emma Martin, juntúul colportora kajaʼan San Bernardino (California, Estados Unidos). Tu kʼiinil 17 tiʼ marzo tiʼ 1918, le kiik Emma Martin bey xan Edward Hamm, Edward Sonnenburg yéetel Ernest Stevenseʼ binoʼob teʼ muchʼtáambal ku beetik le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ.

Juntúul tiʼ le máaxoʼob yaan kaʼach teʼ muchʼtáambaloʼ maʼ bin tumen taak u kaanbaliʼ. Ka máan kʼiineʼ tu yaʼalaj: «Binen teʼ muchʼtáambaloʼ tumen letiʼe autoridadoʼob aʼalten ka xiʼikenoʼ. Binen in wil baʼax ku beetkoʼob utiaʼal in takik u pooloʼob». Béeychaj le baʼax u kʼáatoʼ. Tu bisaj junpʼéel tiʼ le libro El misterio terminado. Ka máan wa jaypʼéel kʼiinoʼobeʼ maʼach kiik Martin bey xan le óoxtúul sukuʼunoʼobeʼ. Taʼak u pooloʼob, ka aʼalaʼab táan u tʼoxkoʼob junpʼéel libro prohibirtaʼan.

Yoʼolal le baʼax tu beetoʼoboʼ aʼalaʼab yaan u yoksaʼaloʼob tres años cárcel. Tumen maʼ páajchaj u beetkoʼob mix baʼaleʼ kʼaʼaloʼob 17 tiʼ mayo tiʼ 1920. Chéen baʼaleʼ úuch junpʼéel baʼal maʼ táan u páaʼtkoʼobiʼ.

Tu kʼiinil 20 tiʼ junio tiʼ 1920, tiʼ junpʼéel asamblea beetaʼab San Franciscoeʼ le sukuʼun Rutherfordoʼ tu tsikbaltaj le baʼax beetaʼab tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ. Le máaxoʼob binoʼob teʼ asambleaoʼ tu túuxtoʼob junpʼéel telegrama tiʼ u presidenteil Estados Unidos. Le telegramaoʼ ku yaʼalik kaʼachi: «Maʼ de acuerdoʼon yoʼolal le baʼax beetaʼab [...] tiʼ doña Emmaoʼ [...]. [...] Maʼ maʼalob k-ilik le baʼax [...] tu beetaj le gobiernooʼ tumen tu aprovechartaj le autoridad yaantiʼ [...] utiaʼal u tsʼáaik junpʼéel trampa [...] tiʼ doña Emma [...] yéetel u kaxtik bix jeʼel u takik u pool utiaʼal u kʼaʼalal cárceleʼ».

Ka sáaschajeʼ le presidente Woodrow Wilsonoʼ tu séebaʼanil tu yaʼalaj ka jáalkʼabtaʼak le kiik Martin bey xan le sukuʼunoʼob Hamm, Sonnenburg yéetel Stevensoʼ. Bey tsʼoʼokik le injusticia beetaʼabtiʼoboʼ.

Tu jóokʼbal u añoil 1920, yaʼab baʼax beet u kiʼimaktal u yóol le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ. Teʼ kʼiinoʼoboʼ jach yaʼabchaj le meyaj ku beetaʼal teʼ tuʼux ku nuʼuktaʼal le kʼaʼaytajoʼ tsʼoʼoleʼ le sukuʼunoʼoboʼ jach u tsʼaamoʼob u yóol u tsikbaltoʼob chéen u Reino Dios kun luʼsik le problemas yaan tiʼ máakoʼ (Mat. 24:14). Tu añoil 1921 béeychaj u maas kʼaʼaytikoʼob le baʼax ken u beet u Reino Diosoʼ.

^ xóot’ol 18 Le «ZG» u siete jaatsil tiʼ le libro tu kʼaabaʼtaj Estudios de las Escrituras. Le libro «ZG» imprimirtaʼaboʼ letiʼe beetaʼab suave u paachoʼ yéetel letiʼe jóoʼsaʼab teʼ revista The Watch Tower 1 tiʼ marzo tiʼ 1918. Le letra «Z» tsʼaʼabtiʼoʼ chʼaʼab tiʼ le Z ku chíikpajal tiʼ u kʼaabaʼ le revista Zionʼs Watch Tower, yéetel le letra «G» tsʼaʼabtiʼoʼ letiʼe letra número siete yaan teʼ abecedariooʼ yéetel tumen letiʼe siete jaats jóoʼsaʼaboʼ.