1. ¿Máakalmáak le baʼax maas maʼalob jeʼel u páajtal k-chʼaʼtuklikoʼ?

YAAN kʼiineʼ le baʼax ku chʼaʼtuklik le taatatsiloʼoboʼ jeʼel u xáantal táan u afectartik u paalaloʼobeʼ. Wa maʼ maʼalob baʼax ku chʼaʼtuklikoʼobeʼ yaan u bin kʼaasil tiʼ u paalaloʼob, pero wa maʼalobeʼ yaan u beetkoʼob u bin utsil tiʼob. U jaajileʼ tak le paalaloʼob unaj u kankoʼob u chʼaʼtukloʼob baʼax maʼaloboʼ. Le baʼax maas maʼalob jeʼel u páajtal k-chʼaʼtuklikoʼ letiʼe k-meyajtik Jéeobaoʼ (Sal. 73:28).

2. Jeʼex u yaʼalik le Bibliaoʼ, ¿bix tu yeʼesil José, María yéetel Jesús maʼalob le baʼax tu chʼaʼtukloʼoboʼ?

² José yéetel Maríaeʼ yoʼolal le baʼax tu chʼaʼtukloʼoboʼ tu yeʼesoʼob jach importante u yáantkoʼob u paalaloʼob u meyajtoʼob Jéeoba (Luc. 2:40, 41, 52). Jesús xaneʼ yoʼolal le baʼaxoʼob tu chʼaʼtukloʼ tu yeʼesaj u kʼáat u beet baʼax uts tu tʼaan Jéeoba (Mat. 4:1-10). Jesúseʼ kʼuch u beetuba juntúul máak jach uts, chúukaʼan u yóol yéetel maʼ saajkiʼ. Le taatatsiloʼob meyajtik Jéeobaoʼ jach jeʼel u kiʼimaktal u yóoloʼob wa ka u yeʼes u paalaloʼob le jatsʼuts modos tu yeʼesaj Jesúsoʼ.

3. ¿Baʼax kʼáatchiʼiloʼob ken k-il u núukil teʼ xookaʼ?

³ Teʼ xookaʼ yaan k-ilik u núukil le kʼáatchiʼobaʼ: ¿Máakalmáak le baʼaloʼob maʼalobtak tu beetaj Jéeoba yoʼolal Jesúsoʼ? ¿Baʼax jeʼel u kanik le taatatsiloʼob tiʼ le baʼax tu beetaj José yéetel Maríaoʼ? ¿Baʼax jeʼel u kanik le paalaloʼob tiʼ le baʼaxoʼob tu chʼaʼtuklaj Jesúsoʼ?

4. ¿Baʼax tu chʼaʼtuklaj Jéeoba yoʼolal Jesús?

⁴ Jéeobaeʼ tu chʼaʼtuklaj u yéeyik le taatatsiloʼob maas maʼaloboʼob  utiaʼal Jesúsoʼ (Mat. 1:18-23; Luc. 1:26-38). Le baʼaxoʼob tu yaʼalaj María tsʼíibtaʼan teʼ Bibliaoʼ ku chíikbesik jach u yaabiltmaj Jéeoba bey xan u Tʼaan Dios (Luc. 1:46-55). José xaneʼ tu yeʼesaj u yaabiltmaj u nuʼuktaj Jéeoba tumen tu beetaj le baʼax aʼalaʼabtiʼoʼ (Mat. 1:24).

5, 6. ¿Baʼaxoʼob chaʼab u muʼyajtik Jesús tumen Jéeoba?

⁵ Jéeobaeʼ maʼ tu yéeyaj junpʼéel familia ayikʼal utiaʼal u síijil Jesúsiʼ. Le baʼax tu kʼubaj José yéetel María le ka tsʼoʼok u síijil Jesúsoʼ ku yeʼesik óotsiloʼob (Luc. 2:24). José kaʼacheʼ ku meyaj bey carpintero tu kaajil Nazareteʼ, maʼ xaaneʼ tu tséel u yotoch yaan u talleril u meyaj. Letiʼ yéetel Maríaeʼ maʼ yaʼab baʼal yaantiʼob kaʼachiʼ maases tumen anchaj kex siete u paalaloʼob (Mat. 13:55, 56).

⁶ Kex Jéeoba tu kanáantaj Jesús utiaʼal maʼ u yúuchul loob tiʼeʼ, yaan baʼaloʼob tu chaʼaj u muʼyajtik (Mat. 2:13-15). Jeʼex le ka aʼalaʼab baʼal tiʼ tumen jujuntúul u láakʼtsiloʼobeʼ. Chéen tukult bix tu yuʼubiluba Jesús le ka tu yilaj maʼ tu creertoʼob wa letiʼ le Mesíasoʼ (Mar. 3:21; Juan 7:5). Tsʼoʼoleʼ jach muʼyajnaj le ka kíim Joséoʼ. Como Jesús le yáax paaloʼ maʼ xaaneʼ anchaj u chʼaʼjoʼoltik u meeyjil le carpinteríaoʼ (Mar. 6:3). Ka máan kʼiineʼ tu kanaj u kanáant u maama yéetel u yíitsʼinoʼob. Maʼ xaaneʼ anchaj u sen meyaj utiaʼal u tsʼáaik baʼax kʼaʼabéettiʼob. Jesúseʼ u yojel jach ku kaʼanal máak kéen tsʼoʼokok u meyaj bul kʼiin.

7. 1) ¿Tiʼ baʼax kʼáatchiʼiloʼob unaj u tuukul le máaxoʼob yaan u paalaloʼoboʼ? 2) Jeʼex u yaʼalik Proverbios 2:1 tak 6, ¿baʼaxoʼob unaj a kaʼansik tiʼ a paalal?

⁷ Wa teech yéetel a núup táan a tuklikeʼex u yantal a paalaleʼexeʼ, tukleʼex lelaʼ: «¿Chíikaʼan wa u yilaʼal jach k-tsʼaamaj k-óol k-meyajt Jéeoba yéetel kabal k-óol utiaʼal u yéeyikoʼon Jéeoba k-kanáant juntúul chan neeneʼ?» (Sal. 127:3, 4). Baʼaleʼ wa yaan a paalaleʼ, tukle: «¿Táan wa in kaʼansik tiʼ in paalal kʼaʼabéet u kankoʼob meyaj?» (Ecl. 3:12, 13). «¿Kin kanáantkoʼob wa utiaʼal maʼ u yúuchultiʼob loob? ¿Kin kanáantkoʼob wa utiaʼal maʼ u beetkoʼob le baʼaloʼob kʼaastak ku beetaʼal teʼ yóokʼol kaabaʼ?» (Pro. 22:3). U jaajileʼ maʼ tu páajtal a máan tu paachoʼob utiaʼal a kanáantkoʼob tiʼ tuláakal baʼal. Pero le baʼax jeʼel u páajtal a beetkoʼ letiʼe a kaʼanskoʼob utiaʼal ka u kanáantubaʼoboʼ. ¿Bix jeʼel a beetkeʼ?  Kaʼanstiʼob u nuʼukt u kuxtaloʼob yéetel le Bibliaoʼ (xok Proverbios 2:1-6). Wa juntúul tiʼ a láakʼtsil ku xuʼulul u meyajtik Jéeobaeʼ kaʼans tiʼ a paalal yéetel le Biblia kʼaʼabéet u beetik máak baʼax uts tu tʼaan Jéeoba (Sal. 31:23). Bey xan wa ku kíimil juntúul a láakʼtsileʼ, eʼestiʼ baʼax tekstoiloʼob jeʼel u yáantik utiaʼal maʼ u sen yaatal u yóoleʼ (2 Cor. 1:3, 4; 2 Tim. 3:16).

8. ¿Bix úuchik u beetik José yéetel María le baʼax ku yaʼalik Deuteronomio 6:6 yéetel 7?

⁸ José yéetel Maríaeʼ jach tu yaabiltoʼob Jéeoba, le beetik páajchaj u kaʼanskoʼob tiʼ Jesús u yaabilt xan Dios (xok Deuteronomio 6:6, 7). Le baʼax maas kʼaʼanaʼan utiaʼal José yéetel Maríaoʼ letiʼe u kaʼansik tiʼ u paalaloʼob u yaabiltoʼob Jéeobaoʼ.

9. ¿Baʼax tu chʼaʼtuklaj u beetik José yéetel María yoʼolal u paalaloʼob?

⁹ José yéetel Maríaeʼ tu yáantoʼob u paalaloʼob u adorartoʼob Jéeoba. Cada semana ku binoʼob kaʼach tu sinagogail Nazaret yéetel cada añoeʼ ku binoʼob Jerusalén utiaʼal u fiestail le Pascuaoʼ (Luc. 2:41; 4:16). Maʼ xaaneʼ le táan u binoʼob Jerusalénoʼ ku tsikbaltikoʼob tiʼ u paalaloʼob bix tsʼoʼok u kanáantik Jéeoba u kaajal yéetel maʼ xaaneʼ ku xíimbaltikoʼob xan le lugaroʼob ku chʼaʼchiʼitaʼal teʼ Bibliaoʼ. José yéetel Maríaeʼ maʼ chéen chʼaʼabil tu yilil u kaʼansik u paalaloʼob u yaabiltoʼob Diosiʼ tumen yaʼaboʼob. Pero yaʼab utsil tu taasajtiʼob úuchik u tsʼáaikoʼob táanil u meyajtikoʼob Jéeoba, tumen tuláakal le familiaoʼ tu adorartaj Jéeoba yéetel kiʼimak óolal.

10. ¿Baʼax jeʼel u kanik le taatatsiloʼob tiʼ le baʼax tu beetaj José yéetel Maríaoʼ?

¹⁰ Taatatsileʼex, ¿baʼax jeʼel a kankeʼex tiʼ José yéetel Maríaeʼ? Eʼes tiʼ a paalaleʼex yéetel baʼax ka beetkeʼex bey xan yéetel baʼax ka waʼalikeʼexeʼ a yaabiltmeʼex Jéeoba yéetel tuláakal a puksiʼikʼaleʼex. Le maas jatsʼuts regalo jeʼel a tsʼáaik tiʼ a paalaloʼ letiʼe a wáantkoʼob u yaabiltoʼob Jéeobaoʼ. Kaʼanstiʼobeʼ ichil le adoración ku tsʼáaikoʼob tiʼoʼ jach kʼaʼanaʼan ka xakʼalxooknakoʼob, ka orarnakoʼob, ka xiʼikoʼob muchʼtáambal yéetel ka kʼaʼaytajnakoʼob (1 Tim. 6:6). Le taatatsiloʼoboʼ deporsi unaj u tséentkoʼob yéetel u tsʼáaikoʼob baʼax kʼaʼabéet tiʼ u paalaloʼob (1 Tim. 5:8). Pero maʼ u tuʼubulteʼexeʼ  le baʼax kun áantik a paalaleʼex u salvartubaʼob kéen xuʼulsaʼak le kʼasaʼan yóokʼol kaabaʼ letiʼe u yaabiltikoʼob Jéeobaoʼ maʼ le taakʼin jeʼel u yantal tiʼ máakoʼ (Eze. 7:19; 1 Tim. 4:8). *

11. 1) Le baʼax ku yaʼalik 1 Timoteo 6:17-19, ¿bix jeʼel u yáantik le taatatsiloʼob? 2) ¿Baʼaxoʼob jeʼel u beetik máak yéetel u familiaeʼ, yéetel baʼax utsiloʼob jeʼel u kʼamkoʼobeʼ? (Ilawil le cuadro « ¿Baʼaxoʼob jeʼel a beetik yéetel a familiaeʼ?»).

¹¹ K-felicitartik le taatatsiloʼob ku tsʼáaik u yóol u yáant u paalaloʼob u adorartoʼob Jéeobaoʼ. Letiʼob yéetel u paalaloʼobeʼ suuk u jóokʼloʼob kʼaʼaytaj, ku yilkoʼob maʼ u pʼaxkoʼob mix junpʼéel muchʼtáambal yéetel mix junpʼéel asamblea. Yaan familiaʼobeʼ ku binoʼob áantaj teʼ territorioʼob maʼ suuk u kʼaʼaytaʼaloʼ. Uláakʼoʼobeʼ ku binoʼob xíimbal Betel yéetel yanoʼobeʼ ku binoʼob áantaj construcción. Maʼ chéen chʼaʼabil u beetaʼaliʼ tsʼoʼoleʼ ku kʼaʼabéettal u xuupoʼob, baʼaleʼ u yojloʼobeʼ le baʼaloʼobaʼ ku yáantik u familia u maas natsʼuba yiknal Jéeoba (xok 1 Timoteo 6:17-19). Le máaxoʼob líikʼoʼob ichil familiaʼob ku meyajtikoʼob Diosoʼ maʼ tu tuʼubultiʼob le baʼaxoʼob maʼalobtak tu kanoʼob tu chichniloʼoboʼ, le oʼolal ku tsʼáaikoʼob u graciasil úuchik u kaʼansaʼaloʼob (Pro. 10:22). *

12. Jeʼex úuchik u bin u nojochtaleʼ, ¿baʼax anchaj u beetik Jesús?

¹² Jéeoba, u Taata Jesúseʼ, mantatsʼ ku chʼaʼtuklik baʼax maʼalob. José yéetel Maríaeʼ tu yilaj u beetkoʼob xan beyoʼ. Le ka nojochchaj Jesúseʼ anchaj xan u chʼaʼtuklik yaʼab baʼaloʼob ichil u kuxtal (Gál. 6:5). Jeʼex toʼoneʼ, letiʼeʼ jeʼel u páajtal kaʼach u chʼaʼtuklik u beetik le baʼax u kʼáateʼ, baʼaleʼ tu yéeyaj u beetik le baʼax u kʼáat Jéeobaoʼ (Juan 8:29). Le baʼax tu beetoʼ jach jeʼel u yáantik le paalaloʼoboʼ.

13. ¿Baʼax tu yéeyaj u beetik Jesús tu táankelmil?

¹³ Tu táankelmileʼ Jesúseʼ tu yéeyaj u yuʼubik u tʼaan u taataʼob. Letiʼeʼ mix juntéen tu tuklaj wa maas yaʼab baʼax u yojel tiʼ José yéetel tiʼ Maríaiʼ, baʼaxeʼ ‹tu yuʼubaj u tʼaan u taataʼob› (Luc. 2:51). Como Jesús u maas nojchileʼ tu yuʼubaj kʼaʼabéet u yáantik u familia, le oʼolal tu tsʼáaj u yóol u kan le meyaj ku beetik u papá kaʼachoʼ. Beyoʼ páajchaj u yáantaj yéetel le baʼax kʼaʼabéettiʼoboʼ.

14. ¿Bix k-ojéeltik jach uts tu tʼaan kaʼach u xakʼalxook Jesús?

¹⁴ Maʼ xaaneʼ tsikbaltaʼabtiʼ tumen u taataʼob le baʼax tu yaʼalaj le ángeloʼob tu yoʼolaloʼ bey xan bix tu beetil Dios junpʼéel milagro utiaʼal u síijil (Luc. 2:8-19, 25-38). Pero Jesúseʼ maʼ conformarnaj chéen yéetel le baʼaxoʼob tsikbaltaʼabtiʼoʼ baʼaxeʼ taakchaj u yojéeltik u  maasil, le oʼolal jach tu xakʼaltaj le baʼax ku yaʼalik u Tʼaan Diosoʼ. ¿Bix túun k-ojéeltik wa jach tu jaajil uts tu tʼaan u xakʼalxook? Tumen kex juntúul paaleʼ «tuláakal le máaxoʼob chʼenxikintik kaʼachoʼ ku jaʼakʼal u yóoloʼob tu yoʼolal le naʼat yaantiʼoʼ bey xan tu yoʼolal bix u núukik le baʼaxoʼob ku kʼáataʼaltiʼoʼ» (Luc. 2:46, 47). Le yaan 12 años tiʼoʼ tsʼokaʼaniliʼ u naʼatikeʼ u Taataeʼ Jéeoba (Luc. 2:42, 43, 49).

15. ¿Bix tu yeʼesil Jesús tu tsʼáaj u yóol u beet baʼax u kʼáat u Taata?

¹⁵ Jesúseʼ tu aceptartaj le meyaj kʼubéentaʼabtiʼ tumen Jéeobaoʼ (Juan 6:38). Kex u yojel yaan u pʼektaʼal tumen yaʼab máakeʼ tu chʼaʼtuklaj u beetik baʼax uts tu tʼaan Jéeoba. Le ka okjaʼanaj teʼ año 29, tu tsʼáaj u yóol u beet baʼax u kʼáat u Taata (Heb. 10:5-7). Mantatsʼ bey tu beetiloʼ, tak le chʼuyukbal tu cheʼil le muʼyajoʼ (Juan 19:30).

16. ¿Baʼax jeʼel u kanik le paalaloʼob tiʼ Jesúsoʼ?

¹⁶ Uʼuy u tʼaan a taataʼob. A taataʼobeʼ kʼebanoʼob jeʼex José yéetel Maríaeʼ. Pero Jéeobaeʼ tsʼoʼok u kʼubéentiktiʼob u kanáantkechoʼob, u kaʼansikechoʼob yéetel u nuʼuktikechoʼob. Wa ‹a kʼáat ka xiʼiktech utsileʼ› unaj a respetarkoʼob yéetel a beetik baʼax ku yaʼalikoʼobtech (Efe. 6:1-4).

17. Jeʼex u yaʼalik Josué 24:15, ¿baʼax unaj u yilik u beetik le paalaloʼoboʼ?

¹⁷ Yéey máax ken a meyajte. Xiʼipal, x-chʼúupal, ta juunal unaj a wilik a wojéeltik máax jach tu jaajil Jéeoba, a wojéeltik baʼax u kʼáat ka a beete yéetel bix jeʼel a beetkeʼ (Rom. 12:2). Wa ka beetik le baʼaloʼobaʼ yaan u béeytal a chʼaʼtuklik a meyajtik Jéeoba tuláakal u kʼiiniloʼob a kuxtal (xok Josué 24:15; Ecl. 12:1). Tsʼoʼoleʼ wa ka xakʼalxoktik le Biblia sáamsamaloʼ yaan a maas yaabiltik Jéeoba yéetel yaan u maas muʼukʼaʼantal a fe.

18. ¿Baʼax unaj u chʼaʼtuklik le paalaloʼoboʼ, yéetel bix jeʼel u bintiʼobeʼ?

¹⁸ Tsʼáa táanil ichil a kuxtal a meyajtik Jéeoba. Le máaxoʼob maʼatech u meyajtikoʼob Diosoʼ suuk u yaʼalikoʼobeʼ utiaʼal u kiʼimaktal u yóol maakeʼ unaj u meyajtiʼ le baʼaloʼob u yojel u beet utiaʼal u yutsiloʼ. Pero le máaxoʼob ku chʼíikil u kaxtoʼob chéen ayikʼaliloʼoboʼ ku «sen muʼyajoʼob» (1 Tim. 6:9, 10). Baʼaleʼ wa ka tsʼáaik táanil a meyajtik Jéeoba ichil a kuxtal yéetel a beetik baʼax ku yaʼalikeʼ «yaan u bintech utsil ichil a kuxtal yéetel yaan u yantal a  naʼat, le naʼat túunoʼ yaan u nuʼuktikech tiʼ tuláakal baʼax ken a beete» (Jos. 1:8).

19. ¿Baʼax maʼ unaj u tuʼubul tiʼ le taatatsiloʼoboʼ?

¹⁹ Taatatsileʼex, beeteʼex tuláakal le ku páajtal utiaʼal a wáantik a paalaleʼex u meyajtoʼob Jéeobaoʼ. Wa ka confiareʼex tiʼ Jéeobaeʼ, letiʼeʼ yaan u yáantkeʼex utiaʼal a chʼaʼtuklikeʼex baʼax maʼalob (Pro. 3:5, 6). Maʼ u tuʼubulteʼexeʼ le paalaloʼoboʼ maases ku beetkoʼob le baʼax ku yilkoʼoboʼ ke le baʼax ku yaʼalaʼaltiʼoboʼ. Le oʼolal le kéen a chʼaʼtukleʼex baʼax ken a beeteʼexeʼ chʼaʼex en cuenta Jéeoba.

20. ¿Baʼax utsiloʼob ken u kʼam le paalaloʼob ku chʼaʼtuklikoʼob u meyajtikoʼob Jéeobaoʼ?

²⁰ Paalaleʼex, a taataʼexeʼ jeʼel u kaʼansikteʼex baʼax maʼalobeʼ. Pero cada juntúul tiʼ teʼex unaj u chʼaʼtuklik wa yaan u meyajtik Jéeoba. Chʼaʼtukult a meyajtikeʼex Jéeoba jeʼex tu beetil Jesúseʼ. Wa ka beetkeʼexeʼ yaan u yantal u biilal a kuxtaleʼex yéetel yaan u kiʼimaktal a wóoleʼex (1 Tim. 4:16). Tsʼoʼoleʼ maʼ tun xáantaleʼ yaan a disfrutarkeʼex le kuxtal teʼ túumben luʼumoʼ.