1922: walajki cien añosaʼ
TU AÑOIL 1922, u tekstoil le añooʼ tu yaʼalaj: «Yuum Jajal Dios […] beetik k-tsʼáanchaʼatik tuláakal baʼal tu yoʼolal k-Yuumtsil Jesucristo» (1 Cor. 15:57, Nuevo Testamento de Nuestro Señor Jesucristo ich Maya [NTN]). Le tekstoaʼ táan kaʼach u yaʼalik tiʼ le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ wa ku chúukpajal u yóoloʼobeʼ yaan u bendecirtaʼaloʼob. Jach bey úuchikoʼ, teʼ año jeʼeloʼ bendecirtaʼaboʼob tumen Jéeoba le ka joʼopʼ u imprimirkoʼob libroʼob bey xan ka joʼopʼ u meyajtiʼob le radio utiaʼal u kʼaʼaytikoʼob le baʼaloʼob maʼalobtak ken u beet le Reinooʼ. Tsʼoʼoleʼ teʼ año jeʼeloʼ úuch xan junpʼéel baʼal eʼestiʼob táan u bendecirtaʼaloʼob tumen Jéeoba. Le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ béeychaj u beetkoʼob junpʼéel asamblea tu kaajil Cedar Point (Ohio, Estados Unidos). Le asamblea jeʼelaʼ tak bejlaʼa maʼ tu tuʼubsaʼal tumen u kaajal Jéeobaeʼ.
«JAʼAKʼ K-ÓOL KA T-UʼUYAJ BAʼAX TU YAʼALAJ»
Jeʼex u bin u yaʼabtal le máaxoʼob ku kʼaʼaytajoʼoboʼ ilaʼabeʼ kʼaʼabéet xan u maasil publicaciónoʼob. Teʼ kʼiinoʼoboʼ tu Betelil Brooklyn Nueva Yorkeʼ ku imprimirtaʼal revistaʼob, chéen baʼaleʼ le libroʼob chich u paachoʼoboʼ ku kʼubéentaʼal kaʼach tiʼ empresaʼob ka u imprimirtoʼob. Pero tumen máan yaʼab meses maʼ jach yaan libroʼob utiaʼal u yúuchul kʼaʼaytajeʼ le sukuʼun Rutherfordoʼ tu kʼáataj tiʼ le sukuʼun Robert Martin, le máax nuʼuktik le imprenta, wa jeʼel u páajtal xan u imprimirkoʼob libroʼobeʼ.
Le sukuʼun Martinoʼ tu yaʼalaj: «Jaʼakʼ k-óol ka t-uʼuyaj baʼax tu yaʼalaj, tumen yaan u kʼaʼabéettal kaʼach junpʼéel túumben imprenta ku imprimirtik libroʼob». Le sukuʼunoʼoboʼ tu alquilartoʼob junpʼéel nuxiʼ naj tu kaajil Brooklyn teʼ calle Concord, número 18. Tsʼoʼoleʼ tu kaxtoʼob tuláakal le baʼax kʼaʼabéet utiaʼal u káajal u meyaj le túumben imprentaoʼ.
Maʼ tuláakal máak kiʼimakchaj u yóol le ka tu yojéeltoʼob le baʼax tsʼoʼok k-beetkoʼ. Juntúul u gerenteil junpʼéel tiʼ le empresaʼob imprimirtik kaʼach le libroʼoboʼ taal u xíimbaltoʼoneʼ ka tu yaʼalajtoʼon: «Jach maʼalob le túumben imprenta yaanteʼexaʼ, chéen baʼaleʼ mix juntúul tiʼ teʼex u yojel bix u meyajiʼ. Le kéen máanak seis meses ta kʼabeʼexeʼ yaan u pʼáatal mix baʼal u biilal».
Sukuʼun Martineʼ tu yaʼalaj: «Bey jach jaaj le baʼax tu yaʼalaj le máakoʼ, chéen baʼaleʼ letiʼeʼ maʼ táan kaʼach u chʼaʼik en cuenta Yuumtsil, le máax tsʼoʼok u yeʼesik mantatsʼ tiaʼan t-éeteloʼ». Jach jaaj le baʼax tu yaʼalaj sukuʼun Martinoʼ tumen le ka máan tiempoeʼ sáamsamaleʼ ku beetaʼal 2,000 libroʼob teʼ imprentaoʼ.
KU MEYAJ LE RADIO UTIAʼAL U YÚUCHUL KʼAʼAYTAJ TIʼ YAʼAB MÁAKOʼOBOʼ
Jeʼex tsʼoʼok k-ilkoʼ le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ joʼopʼ u imprimirkoʼob jujunpʼéel tiʼ le libroʼob ku meyaj utiaʼal kʼaʼaytajoʼ, chéen baʼaleʼ teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ joʼopʼ xan u meyaj le radiooʼ. Domingo 26 tiʼ febrero tiʼ 1922 ka tu yáax máansaj sukuʼun Rutherford junpʼéel
discurso tiʼ radio. Tu tardeil le kʼiin jeʼeloʼ teʼ radio KOG yaan Los Ángeles (California, Estados Unidos) le sukuʼun Rutherfordoʼ tu máansaj le discurso tu kʼaabaʼtaj: «U millonesil máaxoʼob kuxaʼanoʼob bejlaʼeʼ maʼ kun kíimloʼob mix bikʼin».Kex 25,000 máakoʼob uʼuy le discurso tiʼ radiooʼ. Jujuntúul tiʼ letiʼobeʼ tu túuxtoʼob cartaʼob utiaʼal u tsʼáaikoʼob u diosboʼotikil. Juntúul tiʼ le máakoʼobaʼ ku kʼaabaʼtik Willard Ashford, letiʼeʼ kajaʼan kaʼach Santa Ana (California). Le máakaʼ tu felicitartaj sukuʼun Rutherford tumen jach maʼalob bin tu máansil le discursooʼ, tsʼoʼoleʼ ka tu yaʼalaj: «Chéen tumen tiʼ radio ta máansaj le discursooʼ béeychaj k-uʼuyik, tumen tin wotocheʼ yaan óoxtúul máakoʼob kʼojaʼanoʼobiʼ. Tak wa ka a máans a discurso teʼ calle yaan naatsʼ tin wotochoʼ maʼ kun páajtal kaʼach k-uʼuyik».
Le sukuʼunoʼoboʼ seguernaj u máanskoʼob uláakʼ discursoʼob tiʼ radio. Tu tsʼoʼokbal le añooʼ le revista The Watch Toweroʼ (U Pʼíich Tulumil Kanan) tu yaʼaleʼ kex 300,000 máakoʼob tsʼoʼok u chʼenxikintikoʼob le baʼax ku máansik le sukuʼunoʼoboʼ.
Tumen jach kiʼimak u yóol le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ tu chʼaʼtuklaj u beetkoʼob junpʼéel u emisorail radio tiʼ junpʼéel terreno yaantiʼob Staten Island, lelaʼ maʼ náach yanil tu Betelil Brooklyniʼ. Le ka máan wa jaypʼéel añoseʼ le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ meyajnajtiʼob le radio WBBR utiaʼal u maas kʼaʼaytikoʼob le Reinooʼ.
«ADV»
Le revista The Watch Tower 15 tiʼ junio tiʼ 1922, tu yaʼaleʼ yaan u yantal junpʼéel asamblea tu kaajil Cedar Point (Ohio), lelaʼ yaan u beetaʼal 5 tak 13 tiʼ septiembre tiʼ 1922. Teʼ kʼiin jeʼeloʼ le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Biblia ku kʼuchloʼob teʼ asambleaoʼ jach kiʼimak u yóoloʼob.
Teʼ discurso tu máansaj tu káajbal le asambleaoʼ le sukuʼun Rutherfordoʼ tu yaʼalaj: «Teneʼ jach kin creerkeʼ Yuumtsileʼ [...] yaan u bendecirtik le asambleaaʼ yéetel jach yaan u meyaj utiaʼal u yúuchul kʼaʼaytaj tiʼ tuláakal yóokʼol kaab». Le uláakʼ sukuʼunoʼob discursarnajoʼoboʼ tu animartoʼob xan le sukuʼunoʼob utiaʼal u kʼaʼaytajoʼoboʼ.
Tu kʼiinil viernes 8 tiʼ septiembreeʼ kex 8,000 máakoʼob jach taak kaʼach u chʼenxikintikoʼob le discurso ken u máans le sukuʼun Rutherfordoʼ. Letiʼobeʼ taak kaʼach u yuʼubikoʼob baʼax u kʼáat u
yaʼal le letraʼob «ADV» yaan teʼ invitaciónoʼob tsʼaʼantiʼoboʼ. Yaʼab tiʼ le máaxoʼob binoʼob teʼ asambleaoʼ le kéen kulakoʼobeʼ ku tsʼáaikoʼob cuentaeʼ tu kaʼanlil le plataformaoʼ yaan bakáan junpʼéel nuxiʼ lona kotsʼokbaliʼ. Arthur Claus, juntúul máax viajarnaj desde Tulsa (Oklahoma, Estados Unidos), le ka kʼuch teʼ asambleaoʼ tu kaxtaj tuʼux u kutal utiaʼal u páajtal u chʼenxikintik baʼax kun aʼalbil. Úuchjeakileʼ maʼ chéen chʼaʼabil u béeytal u yuʼubik máak baʼax ku yaʼalaʼaliʼ tumen minaʼan micrófonoʼob mix bocinaʼob.«Jach táan k-chʼenxikintik kaʼach le discursooʼ»
Utiaʼal u béeytal u yuʼubal tubeel le discurso ken u máans le sukuʼun Rutherfordoʼ u presidenteil le asambleaoʼ tu yaʼaleʼ le máaxoʼob kun kʼuchul tsʼoʼok u káajal le discursooʼ maʼ kun chaʼabil u yokloʼob teʼ auditoriooʼ. Nueve y media jaʼatskabeʼ le sukuʼun Rutherfordoʼ tu káajsaj u discurso yéetel le mismo tʼaanoʼob u yaʼalmaj Jesús tsʼíibtaʼan teʼ Mateo 4:17: «U [Reinoil] kaʼaneʼ tsʼoʼok u náatsʼal» (NTN). Le sukuʼun Rutherfordoʼ le ka joʼopʼ u tʼaan tiʼ bix ken u yuʼubil le máakoʼob le u kʼaʼaytaʼal le Reinooʼ tu yaʼalaj: «Jesúseʼ u yaʼalmiliʼeʼ teʼ kʼiinoʼob way yaneʼ yaan u yantal junpʼéel cosecha. Letiʼeʼ yaan u muchʼik tuláakal le máaxoʼob jach tu jaajil u discípuloʼoboʼ».
Sukuʼun Arthur kulukbal kaʼach teʼ auditoriooʼ tu yaʼalaj: «Jach táan k-chʼenxikintik kaʼach le discursooʼ». Chéen baʼaleʼ joʼopʼ u yuʼubikuba jelaʼaneʼ ka yanchaj u jóokʼol teʼ auditoriooʼ, maʼ taak u jóokʼol kaʼachiʼ tumen u yojel maʼ kun chaʼabil u kaʼa okol.
Le ka máan wa jaypʼéel minutoeʼ joʼopʼ u yuʼubikuba maas chan maʼalobil. Le sukuʼun Clausoʼ ku yaʼalikeʼ le táan u suut teʼ auditoriooʼ tu yuʼubaj u káajal junpʼéel papaxkʼab. Letiʼeʼ jach kiʼimakchaj u yóol ka tu yuʼubaj, ka tu tukleʼ wa kʼaʼabéet u naʼakal teʼ techo utiaʼal u tsʼok uʼuyik le discursooʼ yaan u beetik. Teʼ kʼiinoʼoboʼ 23 años yaantiʼ, le oʼolal tu yilaj bix u naʼakal teʼ techooʼ. Le táan u náatsʼal teʼ tuʼux pʼataʼan utiaʼal u yokol u sáasilil le Kʼiinoʼ tu tsʼáaj cuentaeʼ teʼeloʼ maʼalob u yuʼubal le discursooʼ.
Chéen baʼaleʼ teʼ techooʼ tiaʼan xan kaʼach jujuntúul tiʼ u amigoʼob Arthuriʼ. Juntúul tiʼ letiʼobeʼ Frank
Johnson, letiʼeʼ náatsʼ tu séebaʼanil tu yiknal Arthureʼ ka tu yaʼalajtiʼ: «¿Yaan wa tech junpʼéel navaja?».Arthureʼ tu núukaj: «Yaan».
Frankeʼ tu yaʼalaj: «Teech u núukil k-oraciónoʼob. ¿Chíikaʼan wa a wilik le nuxiʼ lona kotsʼokbaloʼ? U jaajileʼ junpʼéel letrero chʼuykíintaʼan teʼ clavoʼobaʼ. Jach uʼuy a wuʼuy baʼax ken u yaʼal le juezoʼ. a Le kéen u yaʼal: ‹Kʼaʼayteʼex, kʼaʼayteʼex...›, ka jáajan xotik le kanpʼéel suumoʼobaʼ».
Arthureʼ u machmaj kaʼach u navaja táan u páaʼtik u súutukil u xotik le suumoʼoboʼ. Jach maʼ xáanchajeʼ le sukuʼun Rutherfordoʼ kiʼimak u yóol ka tu kʼaʼam aʼalaj ichil u discurso: «Chúukpajak a wóoleʼex bey u testigoʼex Yuumtsileʼ. Maʼ u jáawal a tsʼáaik a wóoleʼex tak ken xuʼuluk tiʼ Babilonia. Kʼaʼaytajneneʼex tuláakal tuʼux tak teʼ náachiloʼoboʼ. Le yóokʼol kaabaʼ kʼaʼabéet u yojéeltik Jéeoba Dios yéetel Jesucristoeʼ Rey tiʼ reyoʼob yéetel Yuumtsil tiʼ yuumtsiloʼob. Lelaʼ letiʼe kʼiin maas kʼaʼanaʼanaʼ. ¡Ileʼex, le Reyoʼ táan u gobernar! Teʼex unaj a kʼaʼaytikeʼex. Le oʼolal kʼaʼayteʼex, kʼaʼayteʼex, kʼaʼayteʼex le Rey yéetel u Reinooʼ».
Arthureʼ tu yaʼaleʼ letiʼ yéetel uláakʼ sukuʼunoʼobeʼ tu xotʼoʼob u suumiloʼob le lonaoʼ ka tu chaambel chóoluba. Teʼ letrero ku yaʼalik: «Kʼaʼayteʼex le Rey yéetel u Reinooʼ». Le letraʼob «ADV» letiʼe u yáax letrailoʼob le tʼaan ich inglés advertise, ich mayaeʼ ku traducirtaʼal «kʼaʼayteʼex».
JUNPʼÉEL MEYAJ JACH KʼAʼANAʼAN
Le asamblea beetaʼab Cedar Pointoʼ tu yáantaj le sukuʼunoʼob utiaʼal u tsʼáaik u yóol u kʼaʼaytoʼob le Reinooʼ. Le máaxoʼob yaantiʼob junpʼéel utsul puksiʼikʼaloʼ kiʼimakchaj u yóoloʼob úuchik u táakpajloʼobiʼ. Juntúul colportor (bejlaʼeʼ kʼaj óoltaʼan bey precursor) ku taal Oklahomaeʼ tu yaʼalaj: «Kʼaʼaytajnajoʼon teʼ tuʼux yaan le minaʼoboʼ, teʼ tuʼux jach ku yilaʼal óotsililoʼ». Le sukuʼunoʼ tu yaʼaleʼ u suukileʼ le kéen u yuʼub le máakoʼob le baʼax ku yaʼalik le revista The Golden Age (¡Aajkech!), ku káajal u yokʼoloʼob. Letiʼ túuneʼ ku yaʼalik: «Jach kiʼimakchaj k-óol úuchik k-líiʼsik u yóoloʼob».
Le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ tu tsʼáajoʼob cuenta jach jaaj le baʼax tu yaʼalaj Jesús teʼ Lucas 10:2: «Jach yaʼab le baʼax kun cosecharbiloʼ, chéen baʼaleʼ le máaxoʼob ku cosecharoʼoboʼ junpʼíitoʼob». Le oʼolaleʼ tu chʼaʼtukloʼob u maas kʼaʼaytikoʼob le Reino tuláakal tuʼuxoʼ.
a Tiʼ le sukuʼun Rutherfordoʼ yaan hora ku yaʼalaʼaltiʼ kaʼach «juez», tumen maas úuchjeakileʼ yaan kʼiin tu beetaj u juezil tu estadoil Misuri (Estados Unidos).