1, 2. 1) ¿Baʼax tsʼoʼok u beetik jujunpʼéel gobiernoʼob tu contra le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ, chéen baʼaleʼ baʼax tsʼoʼok u beetik le sukuʼunoʼoboʼ? 2) ¿Baʼaxten jeʼel u páajtal u kiʼimaktal k-óol kex k-chʼaʼpachtaʼaleʼ? (Tʼaanen xan tiʼ le fotoʼob ku chíikpajal tu yáax páginail le revistaaʼ).

 TEʼ KʼIINOʼOBAʼ tiʼ maas tiʼ 30 luʼumiloʼobeʼ maʼ tu jach chaʼabal k-meyajtik Jéeoba wa hasta prohibirtaʼan. Tiʼ jujunpʼéel tuʼuxoʼobeʼ le autoridadoʼoboʼ tsʼoʼok u kʼalik le sukuʼunoʼob yéetel le kiikoʼoboʼ. ¿Baʼaxten ku kʼaʼalkoʼob? Chéen tumen ku xokikoʼob le Bibliaoʼ, ku tsikbaltikoʼob baʼax ku creerkoʼob, ku binoʼob muchʼtáambal yéetel maʼatech u yóotkoʼob táakpajal tiʼ baʼaloʼob yaan yil yéetel política. Kex ku sen chʼaʼpachtaʼaloʼobeʼ ku chúukpajal u yóoloʼob. b Letiʼobeʼ kiʼimak u yóol u meyajtikoʼob Jéeoba kex jeʼel baʼaxak ku beetaʼaltiʼobeʼ.

² Techeʼ tsʼoʼok wal a wilik u foto jujuntúul tiʼ le sukuʼunoʼob chúukpaj u yóoloʼoboʼ. Letiʼobeʼ kiʼimak u yóoloʼob tumen u yojloʼob kiʼimak u yóol Jéeoba úuchik u chúukpajal u yóoloʼob (1 Cró. 29:17a). Jesúseʼ u yaʼalmaj: «Kiʼimak u yóol le máaxoʼob ku chʼaʼpachtaʼaloʼob ikil u beetkoʼob baʼax maʼaloboʼ […]. Kiʼimakchajak a wóoleʼex, jach kiʼimakchajak a wóoleʼex, tumen nojoch baʼax kun siibilteʼex tumen Dios» (Mat. 5:10-12).

3. Jeʼex u yaʼalik Hechos 4:19, 20, ¿baʼax tu beetaj le apóstoloʼob ka chʼaʼpachtaʼaboʼoboʼ, yéetel baʼaxten bey tu beetiloʼoboʼ?

³ Teʼ kʼiinoʼobaʼ táan xan u chʼaʼpachtaʼal le sukuʼunoʼob jeʼex úuchik u chʼaʼpachtaʼal le apóstoloʼob teʼ yáax siglooʼ. U nuuktakil le  judíoʼoboʼ yaʼab u téenel tu yaʼaloʼob tiʼ le apóstoloʼob ‹ka xuʼuluk u tʼaanoʼob tu yoʼolal Jesúsoʼ› (Hech. 4:18; 5:27, 28, 40). ¿Baʼax túun tu beetaj le apóstoloʼoboʼ? (Xok Hechos 4:19, 20). Letiʼobeʼ u yojloʼob maas yaan autoridad tiʼ le máax túuxtoʼob utiaʼal ka u tsoloʼob tubeel máax Jesúsoʼ (Hech. 10:42). Le oʼolal Pedro yéetel Juaneʼ tʼaanajoʼob tu yoʼolal u maasil apóstoloʼoboʼ ka tu yaʼaloʼob tiʼ le autoridadoʼob maʼ ken u yuʼuboʼob u tʼaanoʼoboʼ baʼaxeʼ yaan u yuʼubikoʼob u tʼaan Dios. Letiʼobeʼ bey tu yaʼaloʼob tiʼ u nuuktakil le judíoʼoboʼ: «¿Bix a atrevereʼex a waʼaleʼex leloʼ? ¿A tuklikeʼexeʼ maas wa yaanteʼex autoridad ke Dios?».

4. 1) Jeʼex u yaʼalik Hechos 5:27-29, ¿baʼax maʼalob ejemploil tu tsʼáaj le apóstoloʼob tiʼ le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ? 2) ¿Bix jeʼel k-seguertik u ejemplo le apóstoloʼoboʼ?

⁴ Le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ tsʼoʼok u seguerkoʼob le maʼalob ejemplo tu tsʼáaj le apóstoloʼoboʼ, le oʼolal bejlaʼeʼ «k-uʼuyik u tʼaan Dios, maʼ u tʼaan chéen máakoʼobiʼ» (xok Hechos 5:27-29). Úuchjeakileʼ le ka tsʼoʼok u jaʼajatsʼaʼal le apóstoloʼoboʼ «letiʼobeʼ jach kiʼimak u yóoloʼob, tumen Dioseʼ tu chaʼaj u beetaʼal u muʼyajoʼob yoʼolal u kʼaabaʼ Jesús», le oʼolaleʼ le ka lukʼoʼob tu táan u nuuktakil le judíoʼoboʼ seguernaj u kʼaʼaytajoʼob (Hech. 5:40-42).

5. ¿Baʼax kʼáatchiʼiloʼob maʼalob ka k-ojéelt u núukil?

⁵ Le baʼax tu beetaj le apóstoloʼoboʼ maʼ xaaneʼ jeʼel u beetik u tuklik máakeʼ: wa le Biblia ku yaʼalik unaj u tsʼáaikuba máak yáanal u páajtalil le autoridadoʼoboʼ, ¿baʼaxten le apóstoloʼoboʼ tu yaʼaloʼob «unaj k-uʼuyik u tʼaan Dios, maʼ u tʼaan chéen máakoʼobiʼ»? (Rom. 13:1). Teʼ kʼiinoʼobaʼ, ¿bix túun jeʼel u páajtal u chúukpajal k-óol tu táan Dios, le máax maas yaan autoridad tiʼ, chéen baʼaleʼ al mismo tiempoeʼ ka k-tsʼáaba yáanal u páajtalil le autoridadoʼoboʼ? (Tito 3:1).

6. 1) Jeʼex u yaʼalik Romanos 13:1, ¿baʼax unaj k-beetik le kéen u yaʼal wa baʼax le autoridadoʼoboʼ? 2) ¿Baʼax k-ojel yoʼolal tuláakal le máaxoʼob yaan autoridad tiʼoboʼ?

⁶ (Xok Romanos 13:1). Le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ unaj u tsʼáaikubaʼob yáanal u páajtalil «le autoridadoʼob tsʼaʼanoʼoboʼ», tumen letiʼobeʼ ku yilkoʼob ka yanak jeetsʼelil, ka beetaʼak baʼax ku yaʼalik le leyoʼ yéetel yaan kʼiineʼ hasta ku defenderkoʼob u kaajal Jéeoba  (Apo. 12:16). Le oʼolal unaj k-boʼotik impuestoʼob, k-respetartik le autoridadoʼoboʼ yéetel k-beetik uláakʼ baʼax ku kʼáatkoʼob (Rom. 13:7). Chéen baʼaleʼ maʼ u tuʼubultoʼoneʼ yaantiʼob autoridad chéen tumen ku chaʼabaltiʼob tumen Jéeoba. Le baʼax tu yaʼalaj Jesús tiʼ Poncio Pilato, juntúul u gobernador le romanoʼoboʼ, ku yeʼesik jach jaaj beyoʼ. Le ka tu yaʼalaj Pilato yaantiʼ autoridad utiaʼal u salvartik Jesús wa utiaʼal u beetik u kíimsaʼaleʼ, Jesúseʼ tu yaʼalajtiʼ: «Wa maʼ u tsʼaʼabaltech autoridad tumen Dioseʼ bejlaʼa maʼ tu páajtal kaʼach a beetik mix baʼal tin contraeʼ» (Juan 19:11). Jeʼex Pilato úuchjeakileʼ, tuláakal le gobernanteʼob yéetel le políticoʼob teʼ kʼiinoʼobaʼ yaan tu pʼiis le autoridad yaantiʼoboʼ.

7. ¿Tiʼ baʼax súutukiloʼob maʼ t-uʼuyik u tʼaan le gobiernoʼoboʼ, yéetel baʼax unaj u yojéeltikoʼob letiʼob?

⁷ Le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ ku yilik u beetkoʼob baʼax ku yaʼalik le gobernanteʼob wa maʼ tu bin tu contra baʼax ku yaʼalik Jéeobaoʼ. Chéen baʼaleʼ wa le gobiernoʼob ku yaʼalikoʼob ka k-beet junpʼéel baʼax ku bin tu contra baʼax ku yaʼalik Dioseʼ maʼatech k-uʼuyik u tʼaanoʼob. Por ejemploeʼ maʼ xaaneʼ ku yaʼalikoʼobeʼ tuláakal le táankelmoʼoboʼ unaj u beetik u soldadoiloʼob. c Wa maʼ xaaneʼ ku prohibirkoʼob le Biblia yéetel le publicaciónoʼob ku meyajtoʼonoʼ bey xan le kʼaʼaytaj yéetel le muchʼtáambaloʼob k-beetkoʼ. Le kéen píitmáanak bix u meyaj le autoridad yaan tiʼ le gobiernoʼoboʼ, jeʼex le kéen u chʼaʼpachtoʼob u discípuloʼob Cristooʼ, yaan u kʼaʼabéettal u kʼubkoʼob cuenta tiʼ Dios. ¡Jéeobaeʼ táan u jach ilik baʼax ku beetkoʼob! (Ecl. 5:8).

8. ¿Baʼax u jelaʼanil Jéeoba tiʼ le gobiernoʼoboʼ?

⁸ Le autoridadoʼob wa le gobiernoʼoboʼ yaan tu pʼiis le páajtalil yaantiʼoboʼ. Chéen Jéeoba yaan páajtalil tiʼ yóokʼol tuláakal baʼal. Le oʼolal teʼ Bibliaoʼ ku yaʼalaʼaltiʼ le Maas Nojoch Diosoʼ, leloʼ u kʼáat u yaʼaleʼ mix máak máas yaantiʼ autoridad ke letiʼ (Dan. 7:18, 22, 25, 27).

9. ¿Baʼaxoʼob tu yilaj profeta Daniel?

⁹ Teʼ baʼaloʼob tsʼaʼab u yil profeta Danieloʼ chíikpajeʼ Jéeobaeʼ tiaʼan tu yóokʼol tuláakal le máaxoʼob yaan autoridad tiʼoboʼ. Danieleʼ tu yilaj kantúul nukuch tsʼíitsʼik baʼalcheʼob ku chíikbeskoʼob le gobiernoʼob jach tsʼoʼok u yantaltiʼob páajtalil way Luʼumeʼ: Babilonia, Medopersia, Grecia, Roma yéetel le potencia formartaʼan tumen Reino Unido yéetel Estados Unidos ku nuʼuktajoʼob teʼ kʼiinoʼobaʼ (Dan. 7:1-3, 17). Le ka tsʼoʼokeʼ Danieleʼ tu yilaj Jéeoba kulukbal tiʼ junpʼéel trono yaan teʼ kaʼanoʼ (Dan. 7:9, 10). Tsʼoʼoleʼ le profetaoʼ tu yilaj uláakʼ junpʼéel baʼal jach unaj u chʼaʼabal en cuenta tumen le gobiernoʼob yaan teʼ kʼiinoʼobaʼ.

10. Jeʼex u yaʼalik Daniel 7:13, 14, 27, ¿tiʼ máaxoʼob tu tsʼáaj autoridad Jéeoba, yéetel baʼax ku yeʼesik yoʼolal Jéeoba?

¹⁰ (Xok Daniel 7:13, 14, 27). Danieleʼ tu yileʼ Dioseʼ ku luʼsik tuláakal autoridad tiʼ le gobiernoʼoboʼ utiaʼal u tsʼáaik tiʼ máaxoʼob maas ku merecerkoʼob yéetel maas yaan páajtalil tiʼob. ¿Tiʼ máaxoʼob tu tsʼáaj le autoridadoʼ? Tu tsʼáaj tiʼ Jesucristo, ‹juntúul máax chíikaʼan tiʼ u paal máak›, yéetel tiʼ le 144,000, «le máaxoʼob santoʼob ku adorarkoʼob le Maas Nojoch Diosoʼ», letiʼobeʼ yaan u gobernaroʼob «utiaʼal mantatsʼ» (Dan. 7:18). Leloʼ ku yeʼesikeʼ tiʼ Jéeoba yaan tuláakal autoridad, tumen chéen letiʼ ku páajtal u beetik junpʼéel baʼal beyoʼ.

11. ¿Baʼax uláakʼ u yaʼalmaj Daniel ku yeʼesik Jéeobaeʼ yaan autoridad tiʼ yóokʼol tuláakal máak?

¹¹ Le baʼax tu yilaj Danieloʼ ku yeʼesik jach jaaj le baʼax u yáax aʼalmaʼ: «U Diosil le kaʼanoʼ […] ku tselik reyoʼob yéetel ku tsʼáaik reyoʼob». U yaʼalmaj xan: «Le Maas Nojoch Diosoʼ letiʼ u  Gobernanteil le wíinikoʼoboʼ. Letiʼeʼ ku tsʼáaik reinar le máax u kʼáat letiʼoʼ» (Dan. 2:19-21; 4:17). Jéeobaeʼ ¿yaan wa kʼiin tsʼoʼok u tselik yéetel tsʼoʼok u tsʼáaik reyoʼob? Yaan kʼiin tsʼoʼok u beetik.

12. Aʼal junpʼéel ejemplo tiʼ bix úuchik u luʼsaʼal reyoʼob tumen Jéeoba. (Ilawil le dibujooʼ).

¹² Jéeobaeʼ jach tsʼoʼok u yeʼesik maas yaantiʼ páajtalil ke tuláakal «le autoridadoʼob» yanoʼob way Luʼumeʼ. Koʼoneʼex ilik óoxpʼéel bix úuchik u beetik. Úuchjeakileʼ Faraóneʼ tu esclavizartaj u kaajal Dios, yéetel yaʼab u téenel tu yaʼalaj maʼ ken u chaʼa u binoʼob. Chéen baʼaleʼ Dioseʼ tu jáalkʼabtaj u kaajal yéetel tu beetaj u búulul Faraón teʼ Mar Rojooʼ (Éxo. 14:26-28; Sal. 136:15). Belsasar, u reyil Babiloniaeʼ, juntéenjeakil ka tu beetaj junpʼéel fiestaeʼ maʼ tu respetartaj Jéeoba, «le Yuumtsil yaan teʼ kaʼanoʼ», tsʼoʼoleʼ tu lugar u alabartik Jéeobaeʼ tu alabartaj «diosoʼob beetaʼanoʼob de oro yéetel de plata» (Dan. 5:22, 23). Le oʼolal Dioseʼ tu humillartaj Belsasar. «Jach teʼ áakʼab jeʼeloʼ» kíimsaʼab Belsasareʼ ka tsʼaʼab u reino tiʼ le medoʼob yéetel le persaʼoboʼ (Dan. 5:28, 30, 31). Herodes Agripa I u reyil Palestinaeʼ, tu kíimsaj apóstol Santiago; tsʼoʼoleʼ tu kʼalaj cárcel apóstol Pedro yéetel u tuukulil u kíimsik xan. Chéen baʼaleʼ Dioseʼ maʼ tu chaʼaj u jóokʼol yéetel le baʼax u tukultmoʼ. «U ángel Jéeobaeʼ tu beetaj u kʼojaʼantal» Herodeseʼ ka kíimi (Hech. 12:1-5, 21-23).

13. Aʼal junpʼéel bix úuchik u ganartaʼal tumen Jéeoba le gobiernoʼob ku muchʼkubaʼob utiaʼal u maas yantal u muukʼoʼoboʼ.

¹³ Jéeobaeʼ tsʼoʼok xan u yeʼesik maas yaan u páajtalil ke le gobiernoʼob ku muchʼkubaʼob utiaʼal u maas yantal u muukʼoʼoboʼ. Úuchjeakileʼ tu yáantaj le israelitaʼob utiaʼal u ganarkoʼob 31 reyoʼob cananeoʼob u muchʼmubaʼob utiaʼal u maas yantal u muukʼoʼoboʼ. Tu yáantaj xan le israelitaʼob utiaʼal u chʼaʼikoʼob yaʼab tiʼ le luʼum u yaʼalmaj u tsʼáaiktiʼoboʼ (Jos. 11:4-6, 20; 12:1, 7, 24). Tsʼoʼoleʼ tu yáantoʼob u ganartoʼob le rey Ben-adad yéetel uláakʼ 32 reyoʼob sirioʼob u muchʼmubaʼob tu yéeteloʼ (1 Rey. 20:1, 26-29).

14, 15. 1) ¿Baʼax tu yaʼalaj Nabucodonosor yéetel Darío yoʼolal u gobernación Jéeoba? 2) ¿Baʼax tu yaʼalaj juntúul tiʼ le máaxoʼob tsʼíibt u libroil Salmos yoʼolal Jéeoba yéetel yoʼolal u kaajaloʼ?

¹⁴ Jéeobaeʼ yaʼab u téenel tsʼoʼok u yeʼesik tiaʼan tu yóokʼol tuláakal le autoridadoʼoboʼ. Úuchjeakileʼ Nabucodonosor, uláakʼ juntúul u reyil Babiloniaeʼ, tu lugar u tuklik chéen Jéeoba  unaj u alabartaʼaleʼ joʼopʼ u creerkuba yoʼolal tuláakal le bukaʼaj páajtalil yaantiʼoʼ. Yoʼolal leloʼ beetaʼab u chokotal u pool tumen Dios. Le ka suunaj tu yóoleʼ tu alabartaj Jéeoba yéetel tu reconocerteʼ le autoridad yaan tiʼ Diosoʼ mix bikʼin kun xuʼulul. Tu yaʼalaj xaneʼ mix máak jeʼel u páajtal u kʼatkuba tu beel le Maas Nojoch Diosoʼ (Dan. 4:30, 33-35). Le ka tsʼoʼok u yeʼesik Daniel chúukaʼan u yóol yéetel le ka tsʼoʼok u salvartaʼal tiʼ le leónoʼoboʼ rey Daríoeʼ tu yaʼalaj xan: «Táan in tsʼáaik junpʼéel ley tiʼ tuláakal le máaxoʼob kajaʼanoʼob teʼ tuʼuxoʼob kin gobernaroʼ. Tiʼ letiʼobeʼ kin waʼalik ka u chʼaʼob saajkil yéetel ka u respetartoʼob u Dios Daniel. Tumen letiʼeʼ juntúul Dios kuxaʼan yéetel mix bikʼin kun xuʼulul. Mix bikʼin kun xuʼulsbil tiʼ u reino yéetel mantatsʼ kun gobernar» (Dan. 6:7-10, 19-22, 26, 27).

¹⁵ Juntúul tiʼ le máaxoʼob tsʼíibt u libroil Salmosoʼ tu yaʼalaj: «Jéeobaeʼ maʼ u chaʼa u jóokʼol le kaajoʼob yéetel le baʼax ku tuklikoʼoboʼ. Tsʼoʼok u jubik baʼax taak u beetik le kaajoʼoboʼ». Tu yaʼalaj xan: «Kiʼimak u yóol u kaajal Jéeoba Dios, le kaaj tsʼoʼok u yéeyik u tiaʼalintoʼ» (Sal. 33:10, 12). ¡Leloʼ ku yeʼesik jach yaan baʼax oʼolal u chúukpajal k-óol tu táan Jéeoba!

16. ¿Baʼax jach k-ojel ken u beet Jéeoba, yéetel baʼaxten k-aʼalik leloʼ? (Ilawil le dibujooʼ).

¹⁶ Tsʼoʼok k-ilik baʼax tu beetaj Jéeoba úuchjeakil, chéen baʼaleʼ, ¿baʼax ken u beet teʼ kʼiinoʼob ku taaloʼ? Jach k-ojleʼ le kéen káajak le ‹nojoch muʼyajiloʼ› yaan u salvartik le máaxoʼob chúukaʼan u yóoloʼoboʼ (Mat. 24:21, nota; Dan. 12:1). Jéeobaeʼ yaan u salvartik u kaajal le kéen atacartaʼakoʼob tumen le junmúuchʼ kaajoʼob ku yaʼalaʼaltiʼob Gog tiʼ Magogoʼ. Kex ka líikʼik tuláakal le 193 luʼumoʼob táakaʼanoʼob ichil le Naciones Unidasoʼ maʼ kun tsaʼayloʼob tu contra Jéeoba mix tu contra u ángeloʼob. Jéeobaeʼ u yaʼalmaj: «Teneʼ jach tu jaajileʼ yaan in weʼesik bukaʼaj in poder, yaan in weʼesikeʼ teneʼ santoen, yéetel yaan in beetik ka kʼaj óoltaʼaken tumen yaʼabkach kaajoʼob. Letiʼob túuneʼ yaan u yojéeltikoʼobeʼ  teneʼ Jéeobaen» (Eze. 38:14-16, 23; Sal. 46:10).

17. ¿Baʼax kun úuchul tiʼ u reyiloʼob yóokʼol kaab, yéetel baʼax kun úuchul tiʼ le máaxoʼob chúukaʼan u yóoloʼoboʼ?

¹⁷ Le kéen líikʼik Gog tu contra u kaajal Dioseʼ letiʼe kéen káajak le u tsʼook baʼateʼel wa Armagedónoʼ. Teʼeloʼ Jéeobaeʼ yaan u xuʼulsik tiʼ «u reyiloʼob tuláakal yóokʼol kaab» (Apo. 16:14, 16; 19:19-21). «Chéen le máaxoʼob toj u kuxtaloʼob kun pʼáatloʼob kajtal way luʼumeʼ, chéen le máaxoʼob chúukaʼan u yóol u beetoʼob baʼax maʼalob kun pʼáatloʼoboʼ» (Pro. 2:21).

18. ¿Baʼax tsʼoʼok u chʼaʼtuklik yaʼab tiʼ le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ, yéetel baʼaxten? (Daniel 3:28).

¹⁸ Desde úuchjeakileʼ yaʼab tiʼ le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ tsʼoʼok u kʼaʼaloʼob wa tsʼoʼok u tsʼáaik u kuxtaloʼob tu chiʼ kíimil. Tu beetoʼob tumen u yaabiltmoʼob Jéeoba, le máax maas yaan autoridad tiʼoʼ. Tu chʼaʼtuklaj u chúukpajal u yóoloʼob jeʼex le óoxtúul hebreoʼob salvartaʼaboʼob le ka puʼuloʼob teʼ horno jach chokokíintaʼanoʼ (xok Daniel 3:28).

19. ¿Baʼax ken u chʼaʼ en cuenta Jéeoba kéen u juzgart le máaxoʼob meyajtikoʼ, yéetel baʼax maas maʼalob ka k-beet teʼ kʼiinoʼobaʼ?

¹⁹ Rey David, juntúul tiʼ le máaxoʼob tsʼíibt u libroil Salmosoʼ u yojel jach kʼaʼanaʼan u chúukpajal u yóol máak tu táan Dios. Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Jéeobaeʼ yaan u yaʼalik baʼax castigoil kun taal yóokʼol le kaajoʼoboʼ. Jéeoba Dios, kéen a juzgarteneʼ chʼaʼ en cuenta le baʼax maʼalob kin beetkoʼ bey xan bix chúukaʼanil in wóol in beet baʼax maʼalob» (Sal. 7:8). Tu yaʼalaj xan: «Kanáanteniʼ, tumen yaanten junpʼéel toj kuxtal yéetel chúukaʼan in wóol in beet baʼax maʼalob» (Sal. 25:21). Kex jeʼel baʼaxak ka úuchkeʼ le baʼax maas maʼalob jeʼel u páajtal k-beetkoʼ letiʼe u chúukpajal k-óol k-meyajt Jéeobaoʼ. Bey túunoʼ jach yaan u kiʼimaktal k-óol jeʼex le salmista tsʼíibt lelaʼ: «Jéeobaeʼ yaan u tsʼáaik tuláakal baʼax maʼalob tiʼ le máaxoʼob chúukaʼan u yóol u beetoʼob baʼax maʼaloboʼ» (Sal. 84:11).