Kʼaʼabéet k-beetik le baʼax kiaʼaliktoʼon le Dioos kuxaʼanoʼ

«Xiʼikeʼex tu paach le kuxaʼan Jajal Dioos tu beetaj le kaʼanoʼ, le luʼumaʼ, le kʼáaʼnáaboʼ yéetel tuláakal le baʼaloʼob yanoʼoboʼ» (BAʼAXOʼOB [HECHOS] 14:15, El Nuevo Testamento en Maya, NT.)

1, 2. ¿Baʼaxten kʼaʼabéet k-kʼaʼajskeʼ Jéeobaeʼ, utúul Dioos «kuxaʼan»?

LE KA tsʼoʼok u tsʼaʼakal utúul máak tumen le áapostol Paablo yéetel Béernabeiʼ, Paabloeʼ tiaʼalaj tiʼ u kajnáaliloʼob Liistra: «Toʼoneʼ máakoʼon jeʼebix teʼexeʼ, j-taaloʼon utiaʼal k-aʼal teʼexeʼ ka a pʼateʼex le baʼaloʼob mixbaʼal u biilalaʼ yéetel ka xiʼikeʼex tu paach le kuxaʼan Jajal Dioos tu beetaj le kaʼanoʼ, le luʼumaʼ, le kʼáaʼnáaboʼ yéetel tuláakal le baʼaloʼob yanoʼoboʼ» (Baʼaxoʼob 14:15, NT).

² Jéeobaeʼ maʼ jeʼex le íimajenoʼob minaʼan kuxtaltiʼoboʼ, letiʼeʼ utúul Dioos «kuxaʼan». ¡Lelaʼ upʼéel baʼal jach jaaj! (Jeremías 10:10; 1 tiʼ Tesalonicailoʼob 1:9, 10.) Tsʼoʼoleʼ maʼ chéen kuxaʼaniʼ, letiʼ xan «tsʼáaik toʼon le kuxtaloʼ, le iikʼoʼ, yéetel tuláakal baʼal» (Baʼaxoʼob 17:25.) Jéeobaeʼ u kʼáat ka k-kiʼikiʼ óolt le kuxtaloʼ, le yantoʼon bejlaʼoʼ yéetel le ku taaloʼ. Paabloeʼ tiaʼalaj xaneʼ Diooseʼ «mantatsʼ táan u yeʼesik [...] máax letiʼ, tu yoʼolal le uts ku beetik[oʼ] [...]. Letiʼ túuxtik toʼon le cháakoʼ yéetel le maʼalob ichankiloʼ, yéetel ku tsʼáaik toʼon tuláakal baʼax kʼaʼabéet toʼon utiaʼal k-jaant yéetel utiaʼal u kiʼimakchajal k-óol» (Baʼaxoʼob 14:17, NT).

3. ¿Baʼaxten kʼaʼabéet k-beetik baʼax kiaʼalik Dioos?

³ Diooseʼ u kʼáat ka yanaktoʼon kuxtal, le oʼolal kʼaʼabéet k-beetik baʼax kiaʼaliktoʼon (Salmo 147:8; San Mateo 5:45). Baʼaleʼ, yaan máaxoʼob maʼ u kʼáat u beetoʼob baʼax kiaʼalik Dioosiʼ. Maʼ xaneʼeʼ, teʼ Biibliaoʼ ku yilkoʼob upʼéel leey maʼ tu naʼatkoʼob baʼax oʼolal tsʼaabaʼan wa ku yilkoʼob bey maʼ tu chaʼik u beetkoʼob baʼax u kʼáatoʼobeʼ. Baʼaleʼ, mantatsʼ kun bintoʼon utsil wa k-beetik baʼax kiaʼalik Jéeoba, kex yaan oora maʼ t-naʼatik baʼaxten ku kʼáatiktoʼon ka k-beet upʼéel baʼal. Utiaʼal k-naʼatik lelaʼ, koʼoneʼex tʼaan tiʼ upʼéel leey tsʼaʼab tiʼe íisraelitaʼob úuchjeakiloʼ. Tiʼ letiʼobeʼ aʼalaʼabtiʼob maʼ kʼaʼabéet u machkoʼob u wíinklil utúul baʼalcheʼ kimniʼ; kex utúul íisraelita maʼ tu naʼatik baʼaxten tsʼaʼab le leey jeʼelaʼ, u yuʼubik tʼaaneʼ ku taasik utsil tiʼ. Ku yáantaj utiaʼal ka kʼaʼamak tumen Dioos, yéetel ku yáantaj xan utiaʼal maʼ u kʼojaʼantal (Levítico 5:2; 11:24).

4, 5. 1) Maʼiliʼ taalak Kriisto way Luʼumeʼ, ¿baʼaxoʼob tiaʼalaj Dioos tu yoʼolal le kʼiʼikʼoʼ? 2) ¿Baʼax eʼesik tak toʼon kʼaʼabéet k-beetik baʼax kiaʼalik le leeyoʼobaʼ?

⁴ Le xan jeʼel u páajtal k-aʼalik tiʼ baʼax kiaʼalik Dioos yoʼolal le kʼiʼikʼoʼ. Jéeobaeʼ tiaʼalaj tiʼ Noe maʼ kʼaʼabéet u jaantaʼal kʼiʼikʼiʼ. Tsʼoʼoleʼ, tu Leey Moiseseʼ, Diooseʼ tiaʼaleʼ le kʼiʼikʼoʼ chéen jeʼel u páajtal u meyaj utiaʼal wekbil yóokʼol le áaltar utiaʼal u  boʼotaʼal u kʼeban le íisraelitaʼoboʼ. Yoʼolal le baʼax tiaʼalaj tiʼ Noe yéetel tiʼe íisraelitaʼoboʼ, Diooseʼ káaj u yeʼesik chéen utiaʼal baʼax kun meyaj le kʼiʼikʼoʼ: utiaʼal u sáalbartik u kuxtal máakoʼob yoʼolal le boʼol ken u beet Jesus ken u wek u kʼiʼikʼeloʼ (Tiʼ Hebreob 9:14). K-ilik túuneʼ, le bix tiaʼalaj Dioos unaj u meyaj le kʼiʼikʼoʼ tu yaʼalaj tumen táan u tuukul tu yoʼolal k-kuxtal yéetel tu yoʼolal k-utsil. Adam Clarke, utúul máak kaʼanchajaʼan u xook tiʼ le Biibliaoʼ, tu tsʼíibtaj yoʼolal le baʼax kiaʼalik Génesis 9:4: «Le kristiaanoʼob kajaʼanoʼob tu lakʼinil le yóokʼol kaabaʼ, tak bejlaʼaʼ táan u yilik u beetkoʼob le baʼax aʼalaʼab [tiʼ Noeoʼ] [...]. Teʼ Leeyoʼ tsʼíibtaʼan maʼ unaj u jaantaʼal kʼiʼikʼiʼ, tumen le kʼiʼikʼoʼ táan u yeʼesik le kʼiʼikʼ kun wekbil utiaʼal u saʼasaʼal u kʼeban tuláakal wíinikoʼob. Tu kʼiinil xan le yáax kristiaanoʼob bisik le Éebanjeliooʼ láayliʼ maʼatech  u jaantkoʼob kʼiʼikʼeʼ, tumen láayliʼ kʼaʼabéet u yilaʼal bey letiʼe kʼiʼikʼ weʼek utiaʼal u saʼasaʼal le kʼebanoʼoboʼ».

⁵ K-tuklikeʼ, Clarke táan u tʼaan tiʼ le éebanjelio wa le maʼalob péektsil tiʼ bix úuchik u túuxtaʼal Jéesukriisto kíimil t-oʼolal utiaʼal ka yanaktoʼon kuxtal minaʼan u xuul (San Mateo 20:28; San Juan 3:16; Tiʼ Romailoʼob 5:8, 9). Le baʼax tiaʼalaj le máakaʼ ku yeʼesik xaneʼ le kristiaanoʼoboʼ maʼ kʼaʼabéet u jaantkoʼob wa u yoksikoʼob kʼiʼikʼ tu wíinkliloʼobiʼ.

6. ¿Baʼax aʼalaʼab tiʼe kristiaanoʼob yoʼolal le kʼiʼikʼoʼ, yéetel baʼaxten yanchaj u yaʼalaltiʼob?

⁶ Jeʼex k-ojliloʼ Diooseʼ tu tsʼáaj jach yaʼabach leeyoʼob tiʼe íisraelitaʼoboʼ. Baʼaleʼ, ka kíim Jesuseʼ, u j-tsaypachoʼobeʼ pʼáat maʼ unaj u tsʼoʼokbesoʼob baʼax kiaʼalik le leeyoʼobaʼ (Tiʼ Romailoʼob 7:4, 6; Tiʼ Colosailoʼob 2:13, 14, 17; Tiʼ Hebreob 8:6, 13). Baʼaleʼ, ku chan máan kʼiineʼ yanchaj upʼéel talmil yoʼolal upʼéel baʼal ku jach kʼáatik le Leey ka beetaʼakoʼ: le súutkʼuptajoʼ. Le máaxoʼob maʼ judiiyoʼob u kʼáatoʼob u kʼamoʼob le utsiloʼob ku taasik u kʼiʼikʼel Kriistooʼ, ¿kʼaʼabéet wa xan u súutkʼuptikubaʼob? Baʼaleʼ wa ku beetkoʼobeʼ, ¿maʼ wa táan u yeʼeskoʼob láayliʼ kʼaʼabéet u tsʼoʼokbesaʼal le baʼax kiaʼalik le Leeyoʼ? Tu jaʼabil 49 t.T-kʼ. (teʼ T-kʼiinoʼobaʼ), le sukuʼunoʼob ku nuʼuktajoʼoboʼ tu muchʼubaʼob utiaʼal u yutskíintkoʼob le talmilaʼ (Baʼaxoʼob kapiitulo 15). Yéetel u yáantaj u kiliʼich muukʼ Diooseʼ, le áapostoloʼob yéetel le nuxiboʼoboʼ kʼuch u naʼatoʼobeʼ u leeyil le súutkʼuptajoʼ paʼteʼ tsʼoʼokik yéetel u Leey Moises. Baʼaleʼ, yaan jujumpʼéel baʼaloʼob ku kʼáatik Dioos teʼ Leey láayliʼ kʼaʼabéet u tsʼoʼokbesaʼal tumen le kristiaanoʼoboʼ. Le sukuʼunoʼob ku nuʼuktajoʼoboʼ, tu tsʼíibtoʼob tiʼe múuchʼuliloʼoboʼ: «Tumen maʼalob tu yiljilak Kiliʼich Pixan [wa kiliʼich muukʼ], bey xan toʼon maʼ k-tsʼáaik teʼex uláakʼ kuuch wa maʼ chéen le baʼaloʼob jach kʼaʼabéetaʼ: Maʼ jaantikeʼex u bakʼel baʼalcheʼob kíimsaʼanoʼob tu táan meentbil kʼuoʼob [wa íimajenoʼob]; bey xan maʼ a jaantikeʼex kʼiʼikʼ [«maʼ a woksikeʼex kʼiʼikʼ ta wíinklileʼex», Nuevo Mundo, NM], mix u bakʼel baʼalcheʼob kup iikʼil kíimikoʼob, yéetel maʼ a núupkʼebaneʼex. Wa ka kanáantikabaʼex tiʼ le baʼaloʼobaʼ, uts baʼax ka beetikeʼex» (Baʼaxoʼob 15:28, 29).

7. Utiaʼal le kristiaanoʼoboʼ, ¿baʼaxten jach kʼaʼanan u yuʼubkoʼob baʼax yaʼalmaj Dioos yoʼolal le kʼiʼikʼoʼ?

⁷ K-ilik túuneʼ, utiaʼal le sukuʼunoʼob ku nuʼuktajoʼob teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ, u kʼebanil u jaantik wa u yoksik kʼiʼikʼ tu wíinklil máakeʼ, upʼéeliliʼi u yilkoʼob yéetel u kʼebanil u  núupkʼebantal máak wa u áadorartaʼal íimajenoʼob. Leloʼ kieʼeskeʼ, jach nojoch kʼeban u jaantik wa u yoksik kʼiʼikʼ tu wíinklil máak. Le kristiaanoʼob ku lúubloʼob tiʼ núupkʼeban wa ku áadorarkoʼob iidoloʼob, baʼaleʼ maʼ tu kʼexik u tuukuloʼobeʼ, «maʼ bíin u tiaʼaltoʼob u reeino Jajal Dioosiʼ», tiʼ kun tsʼoʼokoltiʼob teʼ «kaʼa kíimiloʼ» (1 Corintoiloʼob 6:9, 10, NT; Apocalipsis 21:8; 22:15). Ilawil lelaʼ: wa maʼ t-uʼuyik baʼax u yaʼalmaj Dioos yoʼolal le kʼiʼikʼoʼ, jeʼel u beetik k-xuʼulsaʼal utiaʼal mix bikʼineʼ; baʼaleʼ wa k-eʼesik kiliʼich k-tiaʼal u kʼiʼikʼel Jesus tu wekajoʼ, jeʼel u yantaltoʼon kuxtal minaʼan u xuuleʼ.

8. ¿Baʼax eʼesik le yáax kristiaanoʼoboʼ, jach tu yuʼuboʼob baʼax u yaʼalmaj Dioos yoʼolal le kʼiʼikʼoʼ?

⁸ Le yáax kristiaanoʼoboʼ, ¿bix tu naʼatiloʼob le baʼax tu yaʼalaj Dioos yoʼolal le kʼiʼikʼoʼ, yéetel bix tu tsʼoʼokbesiloʼob? Koʼoneʼex kʼaʼajsik le baʼax tiaʼalaj Clarke: «Tu kʼiinil le yáax kristiaanoʼob bisik le Éebanjeliooʼ láayliʼ maʼatech  u jaantkoʼob kʼiʼikʼeʼ, tumen láayliʼ kʼaʼabéet u yilaʼal bey letiʼe kʼiʼikʼ weʼek utiaʼal u saʼasaʼal le kʼebanoʼoboʼ». Le baʼax tsʼíibtaʼan tumen le úuchben máakoʼoboʼ kieʼeskeʼ le yáax kristiaanoʼoboʼ jach tu yilaj u beetkoʼob le baʼax aʼalaʼabtiʼoboʼ. Téertuliano, utúul máak kaʼanchajaʼan u xook úuchileʼ, tu tsʼíibtaj: «Yaan máakoʼobeʼ, utiaʼal u tsʼakkubaʼob tiʼ le éepilepsiaoʼ ku babal ukʼikoʼob le kʼiʼikʼ ku tuul tiʼ le kaaloʼob jéen xottaʼanoʼoboʼ». Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ, kex le máakoʼob ku yuʼkoʼob kʼiʼikʼoʼ, Téertulianoeʼ tiaʼalaj baʼax kiaʼalik le kristiaanoʼoboʼ: «Mix tak u kʼiʼikʼel baʼalcheʼob k-ukʼik ken k-muchʼba janal utiaʼal upʼéel kʼiimbesaj». Tiaʼalaj xan: «Teʼex xaneʼ ka tsʼáaikeʼex chooch butʼaʼan yéetel kʼiʼikʼ tiʼe kristiaanoʼob utiaʼal ka u jaantoʼoboʼ, utiaʼal a wilkeʼex bukaʼaj muʼukʼaʼanil u yoksaj óolaloʼob, tumen a wojleʼex jach upuliʼ maʼatech u jaantkoʼob kʼiʼikʼ». Le kristiaanoʼob kaʼachoʼ, kex ka aʼalaʼak yaan u kíimsaʼaloʼobeʼ, maʼatech u jaantkoʼob kʼiʼikʼ. Lelaʼ kieʼeskeʼ utiaʼal letiʼobeʼ jach kʼaʼanan u yuʼubkoʼob baʼax u yaʼalmaj Dioos yoʼolal le kʼiʼikʼoʼ.

9. ¿Baʼax xan u kʼáat yaʼal maʼ u jaantik wa u yoksik kʼiʼikʼ tu wíinklil máak?

⁹ Bejlaʼeʼ, yaan máaxeʼ jeʼel u tuklikeʼ, le baʼax tiaʼalaj le sukuʼunoʼob ku nuʼuktajoʼob teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ, chéen u kʼáat yaʼal maʼ kʼaʼabéet u jaantkoʼob wa u yuʼkoʼob kʼiʼikʼ le kristiaanoʼoboʼ, maʼ xan kʼaʼabéet u jaantkoʼob u bakʼel utúul baʼalcheʼ maʼ jóoʼsaʼan u kʼiʼikʼeliʼ wa u jaantkoʼob baʼaloʼob xaʼakʼtaʼan yéetel kʼiʼikʼ. Jaaj u tʼaanoʼob, leloʼ letiʼe yáax baʼax u kʼáat u yaʼal le leey tu tsʼáaj Dioos tiʼ Noeoʼ. Le xan u kʼáat yaʼal le áapostoloʼob ka tiaʼaloʼob maʼ kʼaʼabéet u jaantaʼal u «bakʼel baʼalcheʼob kup iikʼil kíimikoʼob[iʼ]», wa bakʼ maʼ jóoʼsaʼan u kʼiʼikʼeliʼ (Génesis 9:3, 4; Baʼaxoʼob 21:25). Baʼaleʼ, le yáax kristiaanoʼoboʼ u yojloʼob maʼ chéen letiʼe u kʼáat u yaʼaloʼ. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ, yaan máaxoʼob ku yuʼkoʼob kʼiʼikʼ utiaʼal u tsʼakkubaʼob. Téertulianoeʼ tiaʼaleʼ, teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ, yaʼab máakoʼobeʼ ku yuʼkoʼob kʼiʼikʼ utiaʼal u tsʼakkubaʼob tiʼ le éepilepsiaoʼ. Maʼ xaan xaneʼeʼ yaan uláakʼ jejeláas bix u meyaj kaʼach le kʼiʼikʼ utiaʼal u yilaʼal u tsʼaʼakal máakoʼ wa utiaʼal ka maas tʼaʼajchajak. Le oʼolaleʼ, utiaʼal le kristiaanoʼob kaʼachoʼ, maʼ u jaantkoʼob wa u yoksik kʼiʼikʼ tu wíinkliloʼobeʼ u kʼáat yaʼal xan maʼ u meyajtiʼob utiaʼal u tsʼakkubaʼob. Le bix u tuukuloʼoboʼ maʼ tu kʼexoʼobiʼ, kex ka u yiloʼob jeʼel u kíimloʼob tu yoʼolaleʼ.

 U meyaj le kʼiʼikʼ bey tsʼaakileʼ

10. ¿Bix u meyaj le kʼiʼikʼ tiʼ le j-tsʼakyajoʼoboʼ, yéetel baʼax kʼáatchiʼi ku beetaʼal?

¹⁰ Bejlaʼeʼ, jach ku meyaj le kʼiʼikʼ utiaʼal u yilaʼal u tsʼaʼakal máakoʼ. Ka káaj u tsʼaʼabal kʼiʼikʼ tiʼ máakeʼ, ku jóoʼsaʼal tuʼ wíinklil le máax tsʼáaikoʼ, tsʼoʼoleʼ ku líiʼsaʼal, ken kʼaʼabéetchajak túuneʼ ku tsʼaʼabal tiʼe máax kʼojaʼanoʼ, maʼ xaaneʼ utúul soldaado beetaʼan loob tiʼ; baʼaleʼ ka káaj u tsʼaʼableʼ maʼ ojéelaʼan wa jeʼel u páajtal u jaʼatsal le kampʼéel baʼaloʼob patik le kʼiʼikʼoʼ. Ku máan kʼiineʼ ilaʼabeʼ jeʼel u páajtal u beetaʼaleʼ. U tsʼaʼabal tiʼ máak chéen upʼéel tiʼ le kampʼéel baʼaloʼob patik le kʼiʼikʼoʼ, tu beetaj u páajtal u meyaj le kʼiʼikʼ utiaʼal maas yaʼab kʼojaʼanoʼoboʼ, tumen páajchaj u tsʼaʼabal chéen plaasma tiʼ utúuliʼ, yéetel chéen gloobulos roojos tiʼ uláakʼ utúuliʼ. Ku máan kʼiineʼ ilaʼabeʼ jeʼel xan u páajtal u jóoʼsaʼal u láakʼ baʼaloʼob tiʼ upʼéel tiʼ le baʼaxoʼob patik le kʼiʼikʼoʼ; jeʼex tiʼ le plaasmaoʼ ku jóoʼsaʼal yaʼab baʼaloʼobiʼ. Le baʼaloʼobaʼ jeʼel u páajtal u meyaj utiaʼal u maasil kʼojaʼanoʼobeʼ. Bejlaʼeʼ, láayliʼ táan u yilaʼal bix jeʼel u maas meyaj le baʼaloʼob ku jóoʼsaʼal tiʼ le kampʼéel baʼaxoʼob patik le kʼiʼikʼoʼ. Le kristiaano tsʼoʼok u chʼaʼatuklik jach upuliʼ maʼ tu kʼamik u tsʼaʼabal kʼiʼikʼ tiʼeʼ, ¿jeʼel wa u páajtal u kʼamik le baʼaloʼobaʼ? Maʼ xaaneʼ, utúul j-tsʼakyajeʼ jeʼel u yaʼalik tiʼeʼ ka u kʼam upʼéel tiʼ baʼaloʼob patik le kʼiʼikʼoʼ, jeʼex le éeritrositosoʼ (gloobulos roojos). Maʼ xaan xaneʼeʼ, le j-tsʼakyajoʼ u kʼáat u tsʼáa tiʼ le kristiaano upʼéel baʼal jóoʼsaʼan tiʼ upʼéel tiʼ le baʼaxoʼob patik le kʼiʼikʼoʼ. Tumen k-ojel kiliʼich le kʼiʼikʼ tu táan Dioos yéetel chéen u kʼiʼikʼel Kriisto ku sáalbareʼ, ¿baʼax kʼaʼabéet k-beetik wa kiaʼalaʼal u tsʼaʼabaltoʼon upʼéel tiʼe baʼaloʼobaʼ?

11. U j-jaajkunajoʼob Jéeobaeʼ, ¿baʼax úuch joʼopʼok u tuklikoʼob yoʼolal le kʼiʼikʼoʼ, yéetel baʼax ku yaʼalik le j-tsʼakyajoʼob yoʼolal baʼax patik le kʼiʼikʼoʼ?

¹¹ U j-jaajkunajoʼob Jéeobaeʼ úuch u yaʼaloʼob baʼax ku tuklikoʼob yoʼolal lelaʼ. Le baʼax ku tuklikoʼoboʼ tu jóoʼsoʼob tiʼ upʼéel rebiista ku kʼaabaʼtik The Journal of the American Medical Association (le jóokʼ 27 tiʼ nobieembre tiʼ 1981, yéetel kaʼa jóoʼsaʼab teʼ foyeeto ¿Cómo puede salvarle la vida la sangre?, t.job. 27-29). * Le baʼax tu jóoʼsoʼoboʼ ku tʼaan tiʼ baʼax kiaʼalik Génesis, Levítico yéetel u liibroi Baʼaxoʼob. Le baʼax tu jóoʼsoʼoboʼ kiaʼalik: «Le tʼaanoʼob ku meyajoʼob teʼ teekstoʼobaʼ maʼ letiʼe tʼaanoʼob ku meyaj tiʼe j-tsʼakyajoʼoboʼ, baʼaleʼ u j-jaajkunajoʼob Jéeobaeʼ ku naʼatkoʼobeʼ le teekstoʼobaʼ táan yeʼeskoʼobeʼ maʼ kʼaʼabéet u kʼamkoʼob kʼiʼikʼiʼ mix kex chéen gloobulos roojos [wa éeritrositos] mix chéen plaasma wa gloobulos blaankos wa plakeetas». Le liibro Emergency Care (U yáantaʼal máaxoʼob ku jáan kʼojaʼantaloʼob), le jóoʼsaʼab tu jaʼabil 2001, teʼ xook ku kʼaabaʼtik «Baʼax patmail le kʼiʼikʼoʼ», kiaʼalik: «Le kʼiʼikʼoʼ pataʼan tumen le kampʼéel baʼaloʼobaʼ: plaasma, gloobulos roojos, gloobulos blaankos yéetel plakeetas». Yoʼolal lelaʼ, u j-jaajkunajoʼob Jéeobaeʼ maʼ tu kʼamkoʼob u tsʼaʼabaltiʼob kʼiʼikʼ, mix xan jeʼel máakalmáak tiʼ le kampʼéel baʼaloʼob patmailoʼ.

12. 1) U j-jaajkunajoʼob Jéeobaeʼ, ¿baʼax ku tuklikoʼob yoʼolal le baʼaloʼob ku jóoʼsaʼal tiʼ le kampʼéel baʼaxoʼob patik le kʼiʼikʼoʼ? 2) ¿Tuʼux jeʼel u páajtal k-kanik u maasil tiʼ lelaʼ?

¹² Le rebiista utiaʼal le j-tsʼakyajoʼoboʼ, kiaʼalik xan: «Le bix u naʼataʼal le Biiblia  tumen le J-jaajkunajoʼoboʼ maʼ u kʼáat yaʼal wa jach upuliʼ maʼ tu páajtal u kʼamkoʼob [le baʼaloʼob ku jóoʼsaʼal tiʼ le baʼaxoʼob patik le kʼiʼikʼoʼ], jeʼex le áalbuminaoʼ, le glóobulinaʼob kanáantik le wíinklil tiʼ kʼojaʼaniloʼoboʼ yéetel le tsʼaakoʼob beetik maʼ u jach jóokʼol u kʼiʼikʼel le éemofilikoʼoboʼ. Kaada J-jaajkunaj unaj u chʼaʼatuklik wa jeʼel u kʼamik wa maʼeʼ». Tu jaʼabil 1981 tak bejlaʼeʼ tsʼoʼok u jóoʼsaʼal yaʼab uláakʼ baʼaloʼob tiʼ le kampʼéel baʼaxoʼob patik le kʼiʼikʼ utiaʼal u meyajoʼob bey tsʼaakileʼ. Le oʼolaleʼ, La Atalaya 15 tiʼ juunio tiʼ 2000, teʼ joʼol xook ku kʼaabaʼtik “Preguntas de los lectores”, tʼaanaj tiʼ baʼax k-tuklik yoʼolal le baʼaloʼobaʼ. Utiaʼal u jóoʼsaʼal xan yutsil tumen le yaʼabach máakoʼob xokik le rebiista bejlaʼaʼ, tu táan juʼuniloʼob 29 tak 31 tiʼ le rebiista La Atalaya 15 tiʼ juunio tiʼ 2004 ich kastlaneʼ táan u kaʼa jóoʼsaʼal le baʼax aʼalaʼaboʼ. Kex yaan jujumpʼéel baʼaloʼob túumbentak oksaʼabeʼ, le baʼax kiaʼalikoʼ upʼéeliliʼ yéetel le baʼax jóoʼsaʼab tu jaʼabil 1981.

Le tuukul tsʼaʼantoʼonoʼ letiʼ kun nuʼuktikoʼon

13, 14. 1) ¿Baʼaxten le tuukul tsʼaʼantoʼonoʼ, letiʼ kun nuʼuktikoʼon tiʼ baʼaloʼob yaan yil yéetel le kʼiʼikʼoʼ? 2) ¿Baʼax tiaʼalaj Dioos kʼaʼabéet u beetik le íisraelitaʼob táanil tiʼ u jaantkoʼob u bakʼel utúul baʼalcheʼoʼ, yéetel baʼax kʼáatchiʼiloʼob jeʼel u beetkoʼob kaʼacheʼ?

¹³ Le baʼax tsʼoʼok k-ilkaʼ, kieʼeskeʼ le tuukul tsʼaʼantoʼonoʼ, letiʼ kʼaʼabéet u nuʼuktiktoʼon baʼax ken k-beete. ¿Baʼaxten? Le kristiaanoʼoboʼ u yojloʼob kʼaʼabéet u beetkoʼob le baʼax kiaʼalik Dioosoʼ; baʼaleʼ u yojloʼob yaan tiʼ baʼaloʼob máak ken u chʼaʼatukult baʼax ken u beete. Baʼax kun áantkoʼon utiaʼal k-ilik baʼax ken k-beeteʼ, letiʼe tuukul tsʼaʼantoʼon utiaʼal k-ilik baʼax maʼalob yéetel baʼax maʼ maʼaloboʼ (Tiʼ Romailoʼob 2:14, 15). Chéen baʼaleʼ, jeʼex k-ojliloʼ, le bix u yilaʼal upʼéel baʼal tumen utúuleʼ maʼ bey u yilaʼal tumen uláakʼiʼ. * Le Biibliaoʼ kiaʼalik yaan máaxoʼobeʼ, kex yaan baʼax maʼ tu páajtal yaʼalaʼal wa kʼaaseʼ, maʼ tu chaʼabaltiʼob tumen u tuukuloʼob ka u beetoʼob kex yaan máax jeʼel u chaʼabal tiʼ tumen u tuukul ka u beeteʼ (1 Corintios 8:12, NM). Maʼ tuláakal le kristiaanoʼob tsʼoʼok u jach kʼuchul u naʼatoʼob tubeel baʼax kiaʼalik wa baʼax ku tuklik Dioos yoʼolal upʼéel baʼaliʼ, le oʼolal jeʼel u jelaʼantal baʼax ken u chʼaʼatukult u beetkoʼob yoʼolal wa baʼaxeʼ. Utiaʼal k-naʼatkeʼ koʼoneʼex tʼaan tiʼ baʼax ku tuklaʼal kaʼach tumen le judiiyoʼob tiʼ u jaantaʼal bakʼoʼ.

¹⁴ Le Biibliaoʼ kieʼeskeʼ le íisraelita táan kaʼach u beetik baʼax kiaʼalik Diooseʼ maʼatech u jaantik bakʼ maʼ jóoʼsaʼan u kʼiʼikʼeliʼ. Jach kʼaʼanan u jóoʼskoʼob u kʼiʼikʼel le baʼalcheʼ táanil tiʼ u jaantkoʼob u bakʼeloʼ; lelaʼ k-ojel yoʼolal bix tu yilil Dioos le baʼax tu beetoʼob utéenjeakil le soldaadoʼob íisraelitaʼoboʼ. Letiʼobeʼ tu jaantoʼob bakʼ maʼ jóoʼsaʼan u kʼiʼikʼeliʼ, kex tu beetoʼob tumen táan u kíimloʼob yéetel wiʼijileʼ, tu táan Diooseʼ tu kuchoʼob nojoch kʼeban (Deuteronomio 12:15, 16; 1 Samuel 14:31-35). Kex le íisraelita u yojel kʼaʼabéet u jóoʼsik  u kʼiʼikʼel utúul baʼalcheʼiʼ, yaan jujumpʼéel baʼaloʼob maʼ aʼalaʼab bix kʼaʼabéet u beetkiʼ. Jeʼex ken u kíims utúul tamaneʼ, ¿bukaʼaj u séebaʼanil kʼaʼabéet u jáan jóoʼsik u kʼiʼikʼel? ¿Kʼaʼabéet wa u xotik u yúul le baʼalcheʼ utiaʼal u jóoʼskoʼob u kʼiʼikʼeloʼ? ¿Kʼaʼabéet wa u chʼuykíintik chinchinpoolil? Wa kʼaʼabéeteʼ, ¿bukaʼaj súutukil? Kux túun wa utúul x-nuk wakax, ¿bix jeʼel u láaj jóoʼsik u kʼiʼikʼeleʼ? Tsʼoʼoleʼ, kex tsʼoʼok u jóoʼsik u kʼiʼikʼel le baʼalcheʼoʼ, u jaajileʼ yaan u pʼíit kʼiʼikʼ ku pʼáatal ichil le bakʼoʼ. ¿Kʼaʼabéet wa u jaantaʼal le bakʼ jeʼeloʼ? ¿Máax kun aʼalik wa jeʼel u páajtal u jaantaʼal wa maʼeʼ?

15. Le judiiyoʼob kaʼachiloʼ, ¿baʼax jejeláas tuukulil yantiʼob tiʼ u jaantaʼal bakʼ, baʼaleʼ baʼax tiaʼalaj Dioos yoʼolal leloʼ?

¹⁵ Koʼoneʼex tuklikeʼ, utúul judiiyo chúukaʼan u yóol tiʼ Diooseʼ ku beetik le kʼáat chiʼob tsʼoʼok aʼalikaʼ. Maʼ xaaneʼ jeʼel wal u tuklik maas maʼalob maʼ u jaantik le bakʼ ku koʼonol teʼ kúuchil kon bakʼoʼ, jeʼex wal uláakʼ judiiyo maʼ tu yóotik u jaant le bakʼ u yojel, maʼ xaaneʼ, yáax kʼuʼub tiʼ upʼéel íimajen. Uláakʼ judiiyoʼobeʼ chéen jeʼel u jaantkoʼob bakʼ wa táanil ku jóoʼskoʼob u kʼiʼikʼel jach jeʼex suukaʼanil u beetaʼal tumen le judiiyoʼoboʼ (San Mateo 23:23, 24). * ¿Bix a wilik le jejeláas tuukuloʼobaʼ? Tumen Dioos maʼ tiaʼalaj mix baʼal yoʼolal le baʼaloʼob jeʼeloʼobaʼ, le judiiyoʼoboʼ ¿kʼaʼabéet wa u túun u kʼáatkoʼob tiʼ upʼéel múuchʼ j-kaambesajoʼob ka láaj aʼalaʼaktiʼob baʼax kʼaʼabéet u beetkoʼob? Le judiiyoʼoboʼ, suukchaj u beetkoʼob lelaʼ, baʼaleʼ toʼoneʼ jeʼel u páajtal k-tsʼáaik nib óolal tiʼ Jéeobaeʼ tumen letiʼeʼ maʼ tiaʼalaj tiʼ máaxoʼob meyajtik ka xiʼik u kʼáatoʼob jach baʼax kʼaʼabéet u beetkoʼob tiʼ baʼaloʼob yaan yil yéetel le kʼiʼikʼoʼ. Diooseʼ tiaʼalaj baʼax baʼalcheʼiloʼob jeʼel u páajtal u kíimsik le íisraelitaʼob utiaʼal u jaantoʼoboʼ, yéetel tiaʼalaj xan u kʼaʼabéetil u jóoʼsaʼal u kʼiʼikʼeloʼob, baʼaleʼ maʼ tu tsʼáaj uláakʼ nuʼuktajiloʼobiʼ (San Juan 8:32).

16. ¿Baʼaxten yaan kristiaanoʼobeʼ ku yóotik u kʼamoʼob upʼéel íinyeksion tiʼ upʼéel baʼal jóoʼsaʼan tiʼ upʼéel tiʼ le baʼaxoʼob patik le kʼiʼikʼoʼ, yéetel baʼaxten yaneʼeʼ maʼ?

¹⁶ Jeʼex eʼesaʼabik teʼ xóotʼoloʼob 11 yéetel 12, u j-jaajkunajoʼob Jéeobaeʼ maʼ tu  kʼamkoʼob u tsʼaʼabaltiʼob kʼiʼikʼ, maʼatech xan u kʼamkoʼob mix upʼéel tiʼ le kampʼéel baʼaloʼob patikoʼ: plaasma, gloobulos blaankos, gloobulos roojos yéetel plakeetas. ¿Kux túun le baʼaloʼob jóoʼsaʼan tiʼ upʼéel tiʼ le baʼaxoʼob patik le kʼiʼikʼoʼ, jeʼex le sueeroʼob ku muʼukʼankúuntik le wíinklil utiaʼal u kuchik le kʼojaʼaniloʼoboʼ wa le sueeroʼob ku meyajoʼob utiaʼal u kíimsaʼal u beneenoi kaan tu wíinklil máax tsʼoʼok u chiʼibiloʼ? (Ilaʼak La Atalaya 15 tiʼ juunio tiʼ 2004 ich kastlan, táan juʼun 30, xóotʼol 4.) Yaan sukuʼunoʼobeʼ ku tuklikoʼobeʼ le baʼaloʼob ku jóoʼsaʼal tiʼe baʼaxoʼob patik le kʼiʼikʼoʼ, tsʼoʼok maʼ kʼiʼikʼiʼ; utiaʼal letiʼob túuneʼ, u túuxtaj tʼaanil maʼ u jaantik wa u yoksik kʼiʼikʼ tu wíinklil máakeʼ maʼ táan u yaʼalik wa maʼ tu páajtal u kʼamkoʼob le baʼaloʼobaʼ (Baʼaxoʼob 15:29; 21:25; Ilaʼak La Atalaya 15 tiʼ juunio tiʼ 2004 ich kastlan, táan juʼun 31, xóotʼol 1). Maʼ tu páajtal u yaʼalaʼal maʼ maʼalob baʼax ku tuklikoʼobiʼ, tumen letiʼob ken u yéeyoʼob baʼax ken u beetoʼob. Baʼaleʼ, uláakʼoʼobeʼ maʼ tu chaʼabaltiʼob tumen u tuukuloʼob u kʼamkoʼob mix upʼéel tiʼ le baʼaloʼob ku taaloʼob tiʼ le kʼiʼikʼoʼ (kex wa u kʼiʼikʼel baʼalcheʼ wa u kʼiʼikʼel wíinik), mix tak upʼéel tiʼ le baʼaloʼob ku jóoʼsaʼal tiʼ le baʼaxoʼob patik le kʼiʼikʼoʼ. * Yaan xan sukuʼunoʼobeʼ, maʼ xaaneʼeʼ jeʼel u yóotkoʼob ka íinyektartaʼaktiʼob upʼéel próoteina u taal tiʼ le plaasmaoʼ utiaʼal maʼ u tʼoʼonankúunsaloʼob tumen upʼéel kʼojaʼanil wa utiaʼal u kíimsaʼal u beneenoi kaan tu wíinkliloʼob, baʼaleʼ maʼatech u kʼamkoʼob uláakʼ baʼaloʼob ku jóoʼsaʼaloʼob tiʼ le baʼaxoʼob patik le kʼiʼikʼoʼ. Yaan xan jujumpʼéel baʼaloʼob ku jóoʼsaʼal tiʼ le baʼaxoʼob patik le kʼiʼikʼoʼ jach ketiʼ u meyajoʼob utiaʼal u chowakkúuntikoʼob le kuxtal jeʼex u beetik le baʼaxoʼob patik le kʼiʼikʼoʼ, le oʼolaleʼ yaan máaxoʼobeʼ maʼ tu chaʼabaltiʼob tumen u tuukuloʼob u kʼamkoʼob le baʼaloʼobaʼ.

17. 1) Le tuukul tsʼaʼantoʼonoʼ, ¿bix jeʼel u yáantkoʼon ken kʼaʼabéetchajak k-ilik wa yaan k-kʼamik le baʼaloʼob ku jóoʼsaʼaloʼob tiʼ le baʼaxoʼob patik le kʼiʼikʼoʼ? 2) ¿Baʼaxten maʼ  kʼaʼabéet u yilaʼal bey upʼéel baʼal maʼ kʼaʼanan le baʼax ken k-tukult beetkoʼ?

¹⁷ Tu yoorai a chʼaʼatuklik baʼax ken a beeteʼ, maʼalob ka kʼaʼajaktech baʼax kiaʼalik le Biiblia yoʼolal le tuukul tsʼaʼantoʼonoʼ. Baʼax kʼaʼabéet a beetkeʼ, a wilik a wojéeltik baʼax kiaʼalik le Biibliaoʼ yéetel a wilik u nuʼuktaʼal a tuukul yoʼolal le baʼax kiaʼalikoʼ. Beyoʼ ken a tukult baʼax ken a beeteʼ yaan a nuʼuktikaba yoʼolal baʼax kiaʼalik Dioos yéetel maʼ tun kʼaʼabéettal a kʼáatik tiʼ uláakʼ sukuʼun ka u yaʼaltech baʼax unaj a beetik (Salmo 25:4, 5). Yaan máaxoʼobeʼ bey u tuukuloʼob yoʼolal le baʼaloʼob ku jóoʼsaʼal tiʼ le baʼaxoʼob patik le kʼiʼikʼoʼ: «Bey teen ken in chʼaʼatukult baʼax ken in beetoʼ, jeʼel baʼaxak ka in chʼaʼatukulteʼ maʼalob». Kex tumen letiʼ máak ken u tukult baʼax ken u beeteʼ, leloʼ maʼ u kʼáat yaʼal wa maʼ tu taasik mix upʼéel talamiliʼ. Le baʼax ken k-chʼaʼatukult beetkoʼ jeʼel u beetik u tʼóochpajal le máax jelaʼan u tuukul tiʼ toʼonoʼ. Lelaʼ k-ilik tiʼ baʼax tiaʼalaj Paablo yoʼolal le bakʼ, táanil tiʼ u koʼonoleʼ, maʼ xaaneʼ yáax kʼuʼub tiʼ utúul maʼ jaajil dioosiʼ. Jach kʼaʼabéet k-ilik maʼ k-beetik u tʼóochpajal le máaxoʼob, kex maʼ kʼaas upʼéel baʼaleʼ, maʼ tu chaʼabaltiʼob tumen u tuukuloʼob ka u beetoʼob. Wa yaan máax ku beetik u  tʼóochpajal utúul sukuʼun tu yoʼolal máax «j-kíim Kriisto[eʼ]», jeʼel u beetik u lúubul yóol tiʼ u meyajtik Diooseʼ; le máax ku beetik u tʼóochpajal u sukuʼunoʼ táan u kʼebantal tu táan Kriisto. Le oʼolaleʼ, kex kaada utúul kʼaʼabéet u tuklik wa yaan u kʼamik, wa maʼ, le baʼaloʼob ku jóoʼsaʼal tiʼ le baʼaxoʼob patmail le kʼiʼikʼoʼ, maʼ  kʼaʼabéet u yilaʼal bey upʼéel baʼal maʼ kʼaʼananeʼeʼ (1 tiʼ Corintoiloʼob 8:8, 11-13; 10:25-31).

18. ¿Baʼax kʼaʼabéet u beetik utúul kristiaano wa táan yaʼalaʼal tiʼ tumen u tuukul maʼ u kʼamik upʼéel baʼal jóoʼsaʼan tiʼ le kʼiʼikʼoʼ?

¹⁸ Le bix jeʼel u yuʼubkuba máak wa ka u kʼam upʼéel baʼal jóoʼsaʼan tiʼ le kʼiʼikʼoʼ, kieʼeskeʼ máakeʼ yáax kʼaʼabéet u jach tuklik baʼax ken u beete. Yoʼolal baʼax tsʼoʼok a kanik teʼ Biibliaoʼ, wa a tuukul táan u yaʼaliktech maʼ a kʼamik upʼéel baʼax jóoʼsaʼan tiʼ le kʼiʼikʼoʼ, uʼuy u tʼaan. Maʼ kʼamik xan upʼéel baʼal jóoʼsaʼan tiʼ le kʼiʼikʼ chéen tumen yaan máax aʼaliktech maʼ kʼaas ka a beetiʼ wa chéen tumen kiaʼalaʼaltech yaʼab sukuʼunoʼob kʼamik. Kʼaʼajaktecheʼ yaʼabach máakoʼob bejlaʼeʼ mantatsʼ maʼ tu yuʼubkoʼob baʼax kiaʼalaʼaltiʼob tumen u tuukuloʼob, yoʼolal lelaʼ u tuukuloʼobeʼ tsʼoʼok maʼ tu yeʼesiktiʼob wa kʼaas baʼax ku beetkoʼob; le beetikeʼ ku tuusoʼob wa ku beetkoʼob uláakʼ baʼaloʼob kʼaastak, yéetel maʼ tu yaatal tu yóoloʼob. Tiʼ toʼoneʼ jach upuliʼ maʼ k-kʼáat ka úuchuktoʼon beyoʼoʼ (2 Samuel 24:10; 1 tiʼ Timoteo 4:1, 2).

19. Ken kʼaʼabéetchajak k-ilik wa yaan k-kʼamik le baʼaloʼob ku jóoʼsaʼaloʼob tiʼ le baʼaxoʼob patik le kʼiʼikʼoʼ, ¿baʼax jach unaj k-kʼaʼajsik?

¹⁹ Óoliʼ tuʼ tsʼoʼokbal u núukil le kʼáatchiʼ kaʼa jóoʼsaʼab tu 29 tak 31 táan juʼuniloʼob La Atalaya 15 tiʼ juunio tiʼ 2004 ich kastlanoʼ, kiaʼalik: «Wa kaada utúul ken u chʼaʼatukult baʼax ken u beeteʼ, lelaʼ ¿u kʼáat wa túun u yaʼaleʼ upʼéel baʼal maʼ jach kʼaʼananiʼ? Maʼatech. Lelaʼ upʼéel baʼal jach kʼaʼanan». Jach kʼaʼanan tumen lelaʼ jeʼel u beetik a maas náatsʼal wa a náachtal tiʼ le «kuxaʼan» Dioosoʼ. A biskaba yéetel Diooseʼ chéen letiʼ jeʼel u biskech tiʼ kuxtal minaʼan u xuuleʼ; Diooseʼ ku tsʼáaiktoʼon le kuxtalaʼ yoʼolal le kʼiʼikʼ tu wekaj Jesusoʼ. Tuláakloʼoneʼ kʼaʼabéet k-ilkeʼex jach kiliʼich le kʼiʼikʼoʼ tumen jach maʼalob baʼax ku béeykuntik Dioos tu yéetel: u sáalbartik u kuxtal máakoʼob. Jach jeʼex tiaʼalij Paablooʼ: «X-maʼ alab óolal yéetel x-maʼ Jajal Dioos [yanileʼex kaʼach] way yóokʼol kaab[eʼ]. Baʼaleʼ bejlaʼeʼ tiʼ Kriisto Jesuseʼ teʼex, tiʼ uláakʼ kʼiinoʼob náach yanileʼex kaʼacheʼ, tsʼoʼok u beetaʼal a náatsʼleʼex tu yoʼolal u kʼiʼikʼel Kriisto» (Efesios 2:12, 13, LTN).

[Tsolajiloʼob]

[U kʼáatchiʼiloʼob le xookoʼ]

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 1]

¿Kʼajaʼan wa tech?

• ¿Baʼax tiaʼalaj Dioos tiʼ Noe, tiʼe íisraelitaʼob yéetel tiʼe kristiaanoʼob yoʼolal le kʼiʼikʼoʼ?

• U j-jaajkunajoʼob Jéeobaeʼ, ¿baʼax jach u puliʼ maʼ tu kʼamkoʼob tiʼ le kʼiʼikʼoʼ?

• ¿Baʼaxten letiʼ máak ken u chʼaʼatukult wa yaan u kʼamik, wa maʼ, le baʼaloʼob ku jóoʼsaʼal tiʼ le baʼaxoʼob patik le kʼiʼikʼoʼ, baʼaleʼ leloʼ baʼax maʼ u kʼáat yaʼaliʼ?

• Ken kʼaʼabéetchajak k-chʼaʼatukultik baʼax ken k-beeteʼ, ¿baʼax jach unaj k-tsʼáaik táanil k-bisikba yéetel Dioos?

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 15]

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 15]

LE KAMPʼÉEL BAʼAXOʼOB PATIK LE KʼIʼIKʼOʼ

MAʼATECH K-KʼAMIK MÁAK KUN TUKULTIK BAʼAX KEN U BEETE

Gloobulos roojos............Baʼaloʼob jóoʼsaʼan tiʼ gloobulos roojos

Gloobulos blaankos..........Baʼaloʼob jóoʼsaʼan tiʼ gloobulos blaankos

Plakeetas...................Baʼaloʼob jóoʼsaʼan tiʼ plakeetas

Plaasma.....................Baʼaloʼob jóoʼsaʼan tiʼ plaasma