¿Máaxoʼob táan u nojbeʼenkúuntikoʼob Dios bejlaʼeʼ?
¿Máaxoʼob táan u nojbeʼenkúuntikoʼob Dios bejlaʼeʼ?
«Yuumtsil yéetel k-jajal Dios, techeʼ a náajmatmaj a kʼamik nojbeʼenil, tsiikil bey xan páajtalil.» (APOCALIPSIS 4:11.)
1, 2. 1) ¿Baʼax jujumpʼéel baʼaloʼob tsʼoʼok u beetaʼal tumen le ciencia ku kʼaabaʼtik biomiméticaoʼ? 2) ¿Baʼax kʼáatchiʼi maʼalob ka beetaʼak, yéetel baʼax u núukil?
UPʼÉEL u kʼiinil tu jaʼabiloʼob 1940, le ingeniero suizo George de Mestraleʼ tu jóoʼsaj xíimbal u yalakʼ peekʼ. Le ka suunaj tu yotocheʼ, tu yileʼ u nookʼeʼ chuup yéetel mul, bey xan u tsoʼotsel u yalakʼ peekʼ. Le máakaʼ taakchaj u yojéeltik baʼax beetik u táakʼal le muloʼ, le oʼolal joʼopʼ u chaʼantik yéetel upʼéel microscopio. Jaʼakʼ u yóol ka tu yilaj u mejen íichʼakoʼob le muloʼ ku chʼíikloʼob tiʼ jeʼel baʼalak yaan tuʼux u lapʼkubaʼobeʼ. Ku máan kʼiineʼ le máakaʼ tu beetaj upʼéel baʼal ku táakʼal jeʼex le muloʼ: le velcrooʼ (kʼaj óolanil xaneʼ contactel). Maʼ chéen De Mestral tsʼoʼok u jach chaʼantik bix beetaʼanik le baʼaloʼob utiaʼal u taal tu tuukul bix jeʼel u beetik upʼéel túumben baʼaleʼ. Teʼ Estados Unidosoʼ, le sukuʼuntsiloʼob Wrightoʼ, utiaʼal u beetkoʼob upʼéel chan avioneʼ, tu jach chaʼantoʼob bix u xikʼnal le nukuch chʼíichʼoʼoboʼ. Le ingeniero francés Alexandre-Gustave Eiffeleʼ, u tuukulil bix jeʼel u beetik le nuxiʼi torre bisik u kʼaabaʼ yaan Parisoʼ, taal tiʼ bix u kuʼuchul u aalil k-wíinklil tumen u baakel u muukʼil k-ook.
2 Le baʼaloʼob tsʼoʼok k-ilkaʼ chéen upʼéel tiʼ le baʼaxoʼob ku xokik le ciencia ku kʼaabaʼtik biomiméticaoʼ. U xookil le biomiméticaoʼ ku chaʼantik bix beetaʼanik le baʼaloʼob kuxaʼanoʼoboʼ utiaʼal u yilik u beetik túumben baʼaloʼob. * Baʼaleʼ, maʼalob ka beetaʼak le kʼáatchiʼaʼ: le máaxoʼob ku beetkoʼob túumben baʼaloʼoboʼ, ¿jaytéen ku kiʼikiʼtʼantkoʼob le máax beetmail le muloʼ, le nukuch chʼíichʼoʼoboʼ, le u baakel u muukʼil k-ookoʼ yéetel le uláakʼ jatsʼuts baʼaloʼob tuʼux jóokʼsaʼab u tuukulil le yaʼabach baʼaloʼob beetaʼanoʼob tumen máakoʼ? Subtsil, baʼaleʼ bejlaʼeʼ jach upʼíit máaxoʼob tsʼáaik le nojbeʼenil ku náajmatik Dios ka tsʼaʼabak tiʼoʼ.
3, 4. ¿Baʼax u kʼáat yaʼal ich ebreo le tʼaan ku suʼutul «nojbeʼeniloʼ», yéetel baʼax ku tsʼaʼabal naʼatbil ken aʼalaʼak Dioseʼ nojbeʼen?
3 Baʼaleʼ, maʼ xaneʼ, yaan máaxeʼ jeʼel wal u yaʼalikeʼ: «¿Baʼaxten túun kʼaʼabéet u nojbeʼenkúuntaʼal Dios? ¿Maʼ wa jach yaan u nojbeʼeniliʼ?». U jaajileʼ, jach mix máak maas nojbeʼen tiʼ Jéeoba, baʼaleʼ lelaʼ maʼ u kʼáat yaʼal wa bey u yilaʼal tumen tuláakal máakiʼ. Teʼ Bibliaoʼ, le tʼaan ku suʼutul «nojbeʼeniloʼ», ich ebreoeʼ u kʼáat u yaʼal «upʼéel baʼal jach aal». Táan u tʼaan tiʼ tuláakal baʼax beetik nojchil utúul máak tu táan u maasil wa tiʼ baʼax beetik ka ilaʼak ku náajmatik ka eʼesaʼak tsiikil tiʼ. Ken aʼalaʼak nojbeʼen Dioseʼ, u kʼáat aʼalbileʼ yaan baʼax beetik jach nojchil tu táan wíinik.
4 Bejlaʼeʼ, chéen upʼíit máakoʼob ilik baʼax beetik jach nojchil Dios (Salmo 10:4; 14:1). U maʼalob máakiloʼob le yóokʼol kaabaʼ, kex yaan tiʼ letiʼob ku yaʼalkoʼob yaan Dioseʼ, yoʼolal baʼax suuk u beetkoʼob wa yoʼolal baʼax suuk u yaʼalkoʼobeʼ, tsʼoʼok u beetkoʼob maʼ u yeʼesaʼal tsiikil tiʼ Jéeoba, le sen nojoch Dios beetmail tuláakal baʼaloʼ. ¿Bix tsʼoʼok u beetkoʼob lelaʼ?
«Minaʼan tuʼux u yaʼalikoʼob wa minaʼan u siʼipiloʼob»
5. Le máakoʼob jach kaʼanchajaʼan u naʼatoʼoboʼ, ¿bix u tsolkoʼob bix úuchik u yantal tuláakal le jatsʼuts baʼaloʼob yanoʼoboʼ?
5 Yaʼab tiʼ le máakoʼob jach kaʼanchajaʼan u naʼatoʼoboʼ jach maʼ tu yóotkoʼob u kʼamoʼob wa yaan Dios. ¿Bix túun u tsolkoʼob bix úuchik u yantal tuláakal le jatsʼuts baʼaloʼob yanoʼob, tuʼux táakaʼan tak le wíinikoʼoboʼ? Letiʼobeʼ kiaʼalikoʼobeʼ le baʼaloʼobaʼ taaloʼob tiʼ evolucion, upʼéel muukʼ beetik u kʼexpajal tuláakal baʼax chéen jeʼel bixakeʼ. Jeʼex le evolucionista Stephen Jay Gouldoʼ tu tsʼíibtaj: «Toʼoneʼ yanoʼon wayeʼ chéen tumen jujuntúul kayoʼobeʼ, yoʼolal bix u xiikʼoʼobeʼ, jóokʼ u yookoʼob utiaʼal u xíimbaloʼob way luʼumeʼ [...]. Maʼ xaneʼ k-kʼáat ka tsʼaʼabaktoʼon upʼéel núukil maas maʼalob, baʼaleʼ minaʼan». Richard E. Leakey yéetel Roger Lewineʼ, láayliʼ bey xan u tuukuloʼoboʼ. Letiʼobeʼ tu tsʼíibtoʼob: «Maʼ xaaneʼ, wíinikeʼ kʼuch antal tumen kʼaschaj bix u meyaj u wíinklil utúul baʼalcheʼ». Tak jujuntúul tiʼ le máakoʼob kaʼanchajaʼan u naʼatoʼob ku yaʼalkoʼob jatsʼuts bix beetaʼanik le baʼaloʼob yaan way Luʼum yéetel teʼ kaʼanoʼ, maʼ tu yaʼalkoʼob wa Dios beetmai le baʼaloʼobaʼ.
6. ¿Baʼax beetik maʼ u oksaj óoltaʼal tumen yaʼab máakoʼob wa Dios beetmai tuláakal baʼal?
6 Ken aʼalaʼak tumen le máakoʼob kaʼanchajaʼan u naʼatoʼob jach tu jaajil yanchaj upʼéel evolucioneʼ, táan u tsʼáaikoʼob naʼatbil chéen le máakoʼob maʼ xooknajaʼanoʼob maʼ tu yóotik u kʼamoʼob wa anchaj le evolucionoʼ. ¿Baʼax ku beetik yaʼab máakoʼob yoʼolal le baʼax kiaʼalikoʼobaʼ? Maʼ sen yaʼab jaʼaboʼob paachileʼ, utúul máak jach u kʼaj óol tuláakal baʼax ku kaʼansaʼal yoʼolal le evolucionoʼ tu kʼáataj u chiʼ le máaxoʼob ku oksajóoltkoʼob le evolucionoʼ; letiʼeʼ kʼuch u yil lelaʼ: «Kʼuchen in wileʼ óoliʼ tuláakal le máaxoʼob ku kʼamkoʼob u kaʼansajil le evolucionoʼ, ku kʼamkoʼob chéen tumen ku yaʼalaltiʼob chéen máaxoʼob kaʼanchajaʼan u naʼatoʼob kʼamik». K-ilik túuneʼ, u yaʼalaʼal minaʼan Dios tumen le máakoʼob kaʼanchajaʼan u xookoʼoboʼ, ku beetik maʼ u oksaj óoltaʼal tumen yaʼab máakoʼob wa Dios beetmai tuláakal baʼal (Proverbios 14:15, 18).
7. Jeʼex u yeʼesik Romailoob 1:20, ¿baʼax ku páajtal yilaʼal yoʼolal le baʼaloʼob beetaʼanoʼoboʼ, yéetel baʼaxten ku páajtal yilaʼal?
7 ¿Yaan wa baʼax eʼesik jach jaaj yanchaj upʼéel evolución, jeʼex u yaʼalik le máakoʼob kaʼanchajaʼan u naʼatoʼoboʼ? ¡Minaʼan! T-baʼpaacheʼ, jach yaan yaʼab baʼaloʼob eʼesik yaan máax beetmai tuláakal baʼal. Le apóstol Pablooʼ tiaʼaleʼ «le baʼax maʼ tu páajtal u yilaʼal tiʼ Jajal Diosoʼ ku páajtal u kʼaj óoltaʼal tu yoʼolal le baʼaloʼob u beetmajoʼ», yéetel káaj u yilaʼal «ka j-beetaʼab yóokʼol kaab», tak u kiliʼichil yéetel u páajtalil minaʼan u xuul, le beetikeʼ le máaxoʼob kiaʼalikoʼob minaʼan Diosoʼ «minaʼan tuʼux u yaʼalikoʼob wa minaʼan u siʼipiloʼob» (Romailoob 1:20, El Nuevo Testamento en Maya, NT). U kʼab Dioseʼ ku yilaʼal tiʼ tuláakal baʼax u beetmaj. Yoʼolal lelaʼ, Pabloeʼ tiaʼaleʼ, káajak yóokʼol kaab tak bejlaʼeʼ, wíinikeʼ tsʼoʼok u páajtal u yilik yaan Dios yoʼolal le baʼaxoʼob u beetmajoʼ. ¿Máakalmáak jujumpʼéel tiʼ letiʼobiʼ?
8. 1) Le kaʼanoʼoboʼ, ¿bix u yeʼeskoʼob jach yaan u páajtalil yéetel u naʼat Dios? 2) ¿Baʼax eʼesik yanchaj baʼax káajs tuláakal baʼal?
8 Le seten eekʼoʼob yanoʼob teʼ kaʼanoʼ ku yeʼeskoʼob yaan Dios. Le Bibliaoʼ kiaʼalik: «Le kaʼanoʼoboʼ ku kʼaʼaytikoʼob u nojbeʼenil Jajal Dios» (Salmo 19:1, Los Salmos en Maya, LSM). Jach beyoʼ, «le kaʼanoʼoboʼ» —wa le Kʼiin, le Luna yéetel le eekʼoʼoboʼ— ku yeʼeskoʼobeʼ Dioseʼ jach yaan u páajtalil yéetel u naʼat. Tak chéen le jach táaj yaʼabach eekʼoʼob yanoʼoboʼ ku beetik k-xíixmukuytal. Tsʼoʼoleʼ tuláakal le eekʼoʼoboʼ táan u péekoʼob, yéetel yaan upʼéel bej ku biskoʼob jach jeʼex tsʼaʼabaʼaniktiʼob ka péeknakoʼobeʼ (Isaías 40:26). * ¿Jeʼel wa túun u páajtal u tuklaʼal chéen tu juunaloʼob tu tsolubaʼob beyaʼ? Yaʼab tiʼ le máakoʼob kaʼanchajaʼan u naʼatoʼoboʼ tsʼoʼok u káajal u yaʼalkoʼobeʼ tuláakal baʼal yaneʼ yanchaj bix jáan káajik; le baʼax kiaʼalikoʼobaʼ jach nojoch baʼax u kʼáat u yaʼale. Utiaʼal u tsolik baʼaxten ku tuklaʼal yaan baʼax beet u káajal tuláakal baʼaleʼ, utúul j-kaʼansajeʼ tu tsʼíibtaj: «U kaʼansaʼal mantatsʼ anak tuláakal baʼaleʼ maas maʼalob u kʼaʼamal tumen le máaxoʼob kiaʼalkoʼob minaʼan Diosoʼ bey xan tumen le máaxoʼob kiaʼalkoʼob maʼ tu páajtal u yojéeltaʼal wa yaan Diosoʼ. Baʼaleʼ, u yaʼalaʼal káajal tu beetaj tuláakal baʼaleʼ, ku beetik u tuklaʼal yaan baʼax káajse, tumen ¿máax jeʼel u tuklik káajal tu beetaj tuláakal baʼal wa minaʼan upʼéel nojoch baʼal beet u káajleʼ?».
9. ¿Bix u chíikpajal u naʼat Jéeoba tiʼ bix u beetmil le baʼalcheʼoboʼ?
9 Way Luʼum xaneʼ, yaʼab baʼaloʼob eʼesik yaan Jajal Dios. Le salmistaoʼ tu yaʼalaj: «Bukaʼaj baʼaloʼob a beetmaj, Yuumtsil. Tuláakal ta beetaj yéetel naʼat; a meyajeʼ tuláakal tuʼux ku yilaʼal» (Salmo 104:24). U meyajoʼob Jéeobaeʼ, tuʼux táakaʼan tak le baʼalcheʼoboʼ, ku yeʼeskoʼob jach yaan u naʼat. Jeʼex t-aʼalaj tu káajbal le xookaʼ, jach maʼalob beetaʼanik le baʼaloʼob kuxaʼanoʼoboʼ, le oʼolal le máakoʼob kaʼanchajaʼan u naʼatoʼoboʼ ku chaʼantkoʼob bix beetaʼanikoʼob utiaʼal yilik u beetkoʼob túumben baʼaloʼob. Utiaʼal u beetkoʼob cascos maas chichtakeʼ, ku jach ilkoʼob bix beetaʼanik u baak le baʼalcheʼoboʼ; utiaʼal u beetkoʼob audífonoʼob maas maʼalobtakeʼ, ku jach ilkoʼob bix beetaʼanik utúul x-yaʼaxkach jach sáasil u xikin, yéetel utiaʼal u maas maʼalobkíintkoʼob le avionoʼob ku meyajoʼob utiaʼal chʼúukoʼ, ku yilkoʼob bix beetaʼanik u xiikʼ le xoochʼoʼoboʼ. Baʼaleʼ, jeʼel bukaʼaj ka u yóotoʼobeʼ wíinikoʼobeʼ maʼ tu páajtal u beetkoʼob u jeʼel le baʼaloʼob kuxaʼanoʼoboʼ. Le libro Biomimicry—Innovation Inspired by Nature (Biometismo: túumben baʼaloʼob taaljaʼan u tuukulil tiʼ baʼaloʼob kuxaʼantak) kiaʼalik: «Le baʼaloʼob kuxaʼantakoʼoboʼ tsʼoʼok u beetkoʼob tuláakal baʼax k-kʼáat k-beete, baʼaleʼ maʼatech u tóokikoʼob mix baʼal yéetel maʼatech u kʼaskúuntikoʼob le yóokʼol kaab ka tak kʼuchuk u kʼiinil u xuʼulsikoʼoboʼ». ¡Jach túun yaan u naʼat Máax beetoʼob!
10. ¿Baʼaxten maʼ tu páajtal yaʼalaʼal wa minaʼan Dios? Tsole.
10 Jeʼel baʼaxak ka k-pakteʼ, le baʼaloʼob yanoʼob teʼ kaʼanoʼ wa le baʼaloʼob yanoʼob way Luʼumeʼ, jach chíikaʼan yeʼeskoʼob yaan máax beetmailoʼob (Jeremías 10:12). Yéetel tu jaajil k-óoleʼ, kʼaʼabéet k-aʼalik jeʼex le angeloʼoboʼ: «Yuumtsil yéetel k-Jajal Dios, techeʼ a náajmatmaj a kʼamik nojbeʼenil, tsiikil bey xan páajtalil; tumen teech ta beetaj tuláakal baʼaloʼob, tu yoʼolal a wóolajeʼ yanoʼob yéetel j-beetaʼaboʼob» (Apocalipsis 4:11, NT). Le máakoʼob kaʼanchajaʼan u naʼatoʼoboʼ kex ku jaʼakʼal u yóoloʼob ken u yiloʼob bix beetaʼanik le baʼaloʼob ku chaʼantikoʼoboʼ, maʼ tu sáasiltal u tuukuloʼob utiaʼal u yilkoʼob wa yaan Dios (Tiʼ Efesoiloʼob 1:18). U chaʼantaʼal le jatsʼuts baʼaloʼob yanoʼoboʼ yéetel u yaʼalaʼal minaʼan Máax beetmailoʼobeʼ, bey ka chaʼantaʼak upʼéel jach jatsʼuts cuadro bonaʼaneʼ, baʼaleʼ ka aʼalaʼak mix máak bonej. ¡Lelaʼ ku yáantkoʼon k-naʼat baʼax oʼolal kiaʼalaʼal «minaʼan tuʼux u yaʼalikoʼob wa minaʼan u siʼipiloʼob» le máaxoʼob kiaʼalkoʼob minaʼan Diosoʼ!
«Chʼóopoʼob» ku satkoʼob yaʼab máakoʼob
11, 12. ¿Baʼaxten yaʼab religionoʼobeʼ ku kaʼanskoʼob destinartaʼan tuláakal baʼal, yéetel baʼaxten le kaʼansajaʼ maʼ tu taasik nojbeʼenil tiʼ Dios?
11 Yaʼab máakoʼob jach u kʼubmubaʼob tiʼ u religionoʼobeʼ ku tuklikoʼobeʼ le bix u kuxtaloʼoboʼ ku taasik nojbeʼenil tiʼ Dios (Tiʼ Romailoʼob 10:2, 3). Baʼaleʼ, óoliʼ tuláakal le religionoʼoboʼ maʼ u chaʼob u nojbeʼenkúuntaʼal Dios tumen u millonesi máakoʼobiʼ. ¿Bix u beetkoʼob lelaʼ? Koʼoneʼex ilik jujumpʼéel bixi.
12 Yáaxeʼ, le religionoʼoboʼ maʼ táan u nojbeʼenkúuntkoʼob Dios ken u kaʼansoʼob baʼaloʼob maʼ jaajtakoʼobiʼ. Upʼéel tiʼ letiʼobeʼ letiʼe u kaʼanskoʼob destinartaʼan tuláakal baʼaloʼ. Lelaʼ ku kaʼanskoʼob tumen ku tuklikoʼobeʼ Dioseʼ kʼaʼabéet u yojel tuláakal baʼax kun úuchul; tumen yaan u páajtalil utiaʼal u beetik. Baʼaleʼ, le baʼax ku kaʼanskoʼobaʼ ku tsʼáaik naʼatbileʼ Dioseʼ tsʼoʼok u yéeyik baʼax kun úuchul tiʼ cada máak, maʼ xaneʼ baʼax uts wa baʼax kʼaas. Le kaʼansajaʼ ku tsʼáaik naʼatbileʼ Dios beetik u yantal tuláakal muʼyaj yéetel tuláakal kʼasaʼanil way yóokʼol kaabeʼ. U yaʼalaʼal Dios beetik u yantal tuláakal muʼyajeʼ jach upuliʼ maʼ tu yáantaj utiaʼal ka nojbeʼenkúuntaʼak. Baʼaleʼ, u jaajileʼ máax beetik u yantal tuláakal muʼyajeʼ Satanás, «le máax ku tusbel way yóokʼol kaabeʼ» (San Juan 14:30; 1 San Juan 5:19).
13. Kex Dios yaan u páajtalil u kʼaj óoltik baʼax kun úuchul maʼiliʼ kʼuchuk u kʼiinileʼeʼ, ¿baʼaxten maʼ unaj u tuklaʼal wa ku chʼaʼatuklik u yojéeltik tuláakal baʼax kun úuchliʼ?
13 U kaʼansaʼal destinartaʼan tuláakal baʼaleʼ maʼ teʼ Biblia u taaloʼ, yéetel ku pʼatik kʼaasil Dios. Le kaʼansajaʼ, ku tsʼáaik naʼatbileʼ Dioseʼ táan u beetik le baʼax jeʼel u páajtal u beetikoʼ. Le Bibliaoʼ kiaʼalikeʼ Dioseʼ yaan u páajtalil u kʼaj óoltik baʼax kun úuchul maʼiliʼ kʼuchuk u kʼiiniliʼ (Isaías 46:9, 10). Baʼaleʼ, maʼ u kʼáat yaʼal wa ku chʼaʼatuklik u yojéeltik tuláakal baʼax kun úuchliʼ, mix xan u kʼáat yaʼal letiʼ beetik u yúuchul tuláakal baʼaliʼ. Utiaʼal k-naʼatikeʼ koʼoneʼex tuklik lelaʼ: wa jach yaan k-muukʼeʼ, ¿jeʼel wa u taaktal k-chʼúuyik tuláakal baʼax aal ken k-ile? ¿Máasaʼ, maʼ? U yantal xan u páajtalil tiʼ Dios u yojéeltik baʼax kun úuchleʼ, maʼ u kʼáat yaʼal wa u yojel yéetel ku destinartik tuláakal baʼax kun úuchliʼ. Jéeobaeʼ ku yéeyik u yojéelt le baʼax ku tuklik kʼaʼabéet u yojéeltik tiʼ le baʼaxoʼob kun úuchloʼ. * K-ilik túuneʼ, u kaʼansaʼal baʼaloʼob maʼ jaajtakeʼ, jeʼex le u kaʼansaʼal destinartaʼan tuláakal baʼal tumen Dioseʼ, jach u puliʼ maʼ tu taasik nojbeʼenil tiʼ Jéeoba.
14. ¿Bix tsʼoʼok u pʼaʼatal kʼaasil Dios tumen le religionoʼoboʼ?
14 U kaʼapʼéeleʼ, le religionoʼoboʼ ku pʼatkoʼob kʼaasil Dios yoʼolal le baʼax maʼ maʼalob ku beetik le máaxoʼob yanoʼob ichiloʼoboʼ. Le cristianoʼoboʼ kʼaʼabéet u beetkoʼob le baʼax tu kaʼansaj Jesusoʼ, jeʼex le u yaabilkubaʼob tu baatsiloʼoboʼ yéetel maʼ u jupkubaʼob tiʼ u baʼalubaʼob le yóokʼol kaabaʼ (San Juan 15:12; 17:14-16). ¿Baʼax jeʼel u páajtal yaʼalaʼal yoʼolal u nuukil le religionoʼoboʼ? ¿Táan wa u beetkoʼob baʼax tiaʼalaj Cristo?
15. 1) ¿Baʼax tsʼoʼok u beetik u nuukil le religionoʼob tu kʼiinil le baʼateltáambaloʼoboʼ? 2) Le baʼaxoʼob ku beetik u nuukil le religionoʼoboʼ, ¿baʼax tsʼoʼok u beetik?
15 Koʼoneʼex ilik baʼax tsʼoʼok u beetik u nuukil le religionoʼob tu kʼiinil le baʼateltáambaloʼoboʼ. Yaʼab u téeneleʼ, tsʼoʼok u tsʼáaikubaʼob tu tséel le máaxoʼob ku baʼateloʼoboʼ, tsʼoʼok u yaʼalkoʼob maʼalob baʼax oʼolal ku baʼateloʼob, yéetel yaʼab u téeneleʼ letiʼob káajsmil yaʼab baʼateloʼob. Tsʼoʼok xan u kʼáat óolkoʼob u yáantaj Dios utiaʼal le soldadoʼob ku binoʼob baʼateloʼ. Tsʼoʼok u yaʼalkoʼob yaan utsil ku taasik u kíimsaʼal yaʼab máakoʼob. Le oʼolal yaʼab máakoʼobeʼ ku beetkoʼob le kʼáatchiʼaʼ: «¿Mix utéen wa máanak tu tuukuloʼobeʼ, u nuukil le religionoʼob yanoʼob tu tséel le máaxoʼob ku baʼateloʼob tu contraʼoboʼ táan xan u beetkoʼob jeʼex letiʼoboʼ?» (Ilaʼak baʼax kiaʼalik le cuadro «¿Tu tséel máax yaan Dios?»). Le máaxoʼob ku nuʼuktajoʼob teʼ religionoʼoboʼ maʼ tu nojbeʼenkúuntkoʼob Dios ken u kʼáatoʼob ka u tsʼáauba tu tséel le máaxoʼob táan u sen kíimskubaʼoboʼ, mix xan tu nojbeʼenkúuntkoʼob ken u yaʼaloʼob tsʼoʼok maʼ patal baʼax kiaʼalik le Biblia utiaʼal u nuʼuktikuba máakoʼ; maʼ xan tu nojbeʼenkúuntkoʼob Dios ikil u chéen ilkoʼob u beetaʼal baʼaloʼob jach kʼaastak yéetel subtsiltak. ¡Le baʼax ku beetkoʼobaʼ jach ku kʼaʼajsiktoʼon le máaxoʼob nuʼuktik kaʼach u adoración le judíoʼoboʼ! Jesuseʼ tiaʼaleʼ letiʼobeʼ «u aj-meyjul[oʼob] kʼaas» yéetel «chʼóopoʼob» (Mateo 7:15-23; 15:14, Le Tumben Nuptʼan). Jach jeʼex tsʼoʼok ilkeʼexoʼ, le baʼaxoʼob ku beetik u nuukil le religionoʼoboʼ tsʼoʼok u náachkuntik u millonesi máakoʼob tiʼ Dios (San Mateo 24:12).
¿Máaxoʼob jach tu jaajil táan u nojbeʼenkúuntkoʼob Dios?
16. ¿Baʼaxten kʼaʼabéet u meyajtoʼon le Biblia utiaʼal k-ojéeltik máaxoʼob jach tu jaajil táan u nojbeʼenkúuntkoʼob Diosoʼ?
16 Wa u maʼalob máakiloʼob le yóokʼol kaab maʼ tu nojbeʼenkúuntoʼob Dioseʼ, ¿máaxoʼob túun beetik? Utiaʼal k-núukik le kʼáatchiʼaʼ unaj u meyajtoʼon le Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ, tumen Dios unaj u yaʼalik bix kʼaʼabéet u nojbeʼenkúuntaʼal, yéetel u beetmaj u tsʼíibtaʼal teʼ Biblia bix unaj u beetaʼaloʼ (Isaías 42:8). Koʼoneʼex tʼaan tiʼ óoxpʼéel bix kʼaʼabéet u nojbeʼenkúuntaʼal Dios, yéetel ken k-il cada upʼéeleʼ maʼalob ka k-tukult máaxoʼob beetik.
17. Jéeobaeʼ, ¿bix úuchik u yeʼesik u kʼáat ka nojbeʼenkúuntaʼak u kʼaabaʼ, yéetel máaxoʼob nojbeʼenkúuntik u kʼaabaʼ Dios tuláakal yóokʼol kaab teʼ kʼiinoʼobaʼ?
17 Yáaxeʼ, k-nojbeʼenkúuntik Dios ken k-kiʼikiʼtʼant u kʼaabaʼ. Lelaʼ upʼéel baʼal jach ku kʼáatik Dios ka beetaʼak, jeʼex k-ilik tioʼolal baʼax tu núukaj tiʼ Jesús le ka tu kʼáat óoltaj ich payalchiʼ tiʼ u Taata: «In Yuum, nojbeʼenkúunt a kʼaabaʼ». Le ka tsʼoʼok u kʼáatik lelaʼ, «uʼuyaʼab [...] jumpʼéel tʼaan teʼ j-kaʼanoʼ táan u yaʼalik: Tsʼoʼok in nojbeʼenkúuntik yéetel yaan in nojbeʼenkúuntik tu kaʼatéen» (San Juan 12:28). Le tʼaan uʼuyaʼaboʼ u tʼaan Jéeoba, yéetel le baʼax tu núukajoʼ ku yeʼesik jach u kʼáat ka nojbeʼenkúuntaʼak u kʼaabaʼ. Teʼ kʼiinoʼobaʼ, ¿máaxoʼob nojbeʼenkúuntik Jéeoba ikil u kiʼikiʼtʼantkoʼob u kʼaabaʼ yéetel ikil u tsʼáaikoʼob ojéelbil tiʼ tuláakal u máakiloʼob yóokʼol kaab? U j-jaajkunajoʼob Jéeoba, yéetel táan u tsʼáaikoʼob ojéeltbil tiʼ u máakiloʼob 235 luʼumoʼob (Salmo 86:11, 12).
18. ¿Bix jeʼel u yojéeltaʼal máaxoʼob táan u meyajkoʼob Dios yéetel u jaajileʼ, yéetel máaxoʼob tsʼoʼok maas tiʼ upʼéel siglo káajak u kaʼanskoʼob jach baʼax kiaʼalik le Bibliaoʼ?
18 U kaʼapʼéel bix u nojbeʼenkúuntaʼal Dioseʼ letiʼeʼ u kaʼansaʼal baʼax jaaj tu yoʼolal letiʼoʼ. Jesuseʼ tiaʼaleʼ le jaajil cristianoʼoboʼ yaan u meyajkoʼob Jéeoba jeʼex u yaʼalik le jaajil yaan teʼ Bibliaoʼ (San Juan 4:24). ¿Bix jeʼel u páajtal k-ilik jach máaxoʼob táan u meyajkoʼob Dios yéetel u jaajileʼ? Le máaxoʼob meyajtik Dios yéetel u jaajiloʼ jach upuliʼ maʼ tu kʼamkoʼob kaʼansajoʼob maʼ teʼ Biblia u taaloʼoboʼ mix xan tu kʼamkoʼob kaʼansajoʼob maʼ tu yaʼalkoʼob u jaajil yoʼolal Dios yéetel yoʼolal baʼax u kʼáat u beete. Baʼaxeʼ ku kaʼanskoʼob jach baʼax kiaʼalik le Bibliaoʼ, jeʼex: chéen Jéeoba u Sen Kaʼanlil tu yóokʼol tuláakal baʼal, mix máak uláakʼ (Salmo 83:18); Jesuseʼ, u Paal Dios yéetel u reyil u Reino Dios (1 tiʼ Corintoiloʼob 15:27, 28); le Reinoaʼ yaan u kiliʼichkúunsik u kʼaabaʼ Dios yéetel yaan u béeykuntik baʼax u tukulmaj Jéeoba utiaʼal le Luʼumaʼ yéetel utiaʼal le máakoʼob kun pʼáatloʼob kajtal tu yóokʼoloʼ (San Mateo 6:9, 10), yéetel ku kaʼanskoʼob xan kʼaʼabéet u kʼaʼaytaʼal u maʼalob péektsilil le Reino tuláakal yóokʼol kaaboʼ (San Mateo 24:14). Chéen junmúuchʼ máakoʼob tsʼoʼok maas tiʼ upʼéel siglo káajak u kaʼanskoʼob yéetel chúukaʼan óolal le kiʼichkelem jaajiloʼobaʼ: u j-jaajkunajoʼob Jéeoba.
19, 20. 1) Utúul cristianoeʼ, ¿bix jeʼel u nojbeʼenkúuntik Dios yéetel le maʼalob baʼaloʼob ku beetikoʼ? 2) ¿Baʼax kʼáatchiʼiloʼob ku yáantkoʼon k-il máaxoʼob táan u nojbeʼenkúuntkoʼob Dios yoʼolal le maʼalob baʼaloʼob ku beetkoʼoboʼ?
19 U yóoxpʼéel bix jeʼel u nojbeʼenkúuntaʼal Dioseʼ, letiʼe u kuxtal máak jeʼel bix u yaʼalik letiʼoʼ. Le apóstol Pedrooʼ tu tsʼíibtaj: «Xíimbalneneʼex maʼalob ichil le máaxoʼob maʼ u kʼaj óoloʼob Jajal Diosoʼ. Beyoʼ letiʼobeʼ, kex táan u tʼaanoʼob beora ta contraʼex jeʼebix wa beyeʼex loolob máakeʼexeʼ, bíin u yiloʼob le uts ka beetikeʼexoʼ yéetel bíin u kiʼikiʼ tʼantoʼob Jajal Dios le ken kʼuchuk u kʼiinil u xíimbaltaʼaloʼob[oʼ]» (1 Pedro 2:12, NT). Le baʼax ku beetik utúul cristianoeʼ ku yeʼesik baʼax ku oksaj óoltik. Ku taasik nojbeʼenil tiʼ Dios u yilaʼal le maʼalob baʼaloʼob k-beetikoʼ, k-beetik yoʼolal k-oksaj óolal.
20 ¿Máaxoʼob nojbeʼenkúuntik Dios yoʼolal le maʼalob baʼaloʼob ku beetkoʼoboʼ? Utiaʼal k-núukikeʼ, ¿máaxoʼob tsʼoʼok u lúubloʼob utsil tu táan yaʼab gobiernoʼob ikil maʼatech u yokskubaʼob tiʼ baʼateloʼob, ikil maʼatech u líikʼloʼob tu contra le gobiernoʼoboʼ yéetel ikil u boʼotik u impuestoʼob? (Tiʼ Romailoʼob 13:1, 3, 6, 7.) ¿Máaxoʼob jach kʼaj óoltaʼanoʼob múuchʼ yaniloʼob kex jejeláas u razailoʼob, u luʼumiloʼob wa u kaajaloʼob? (Salmo 133:1; Baʼaxoʼob [Hechos] 10:34, 35.) ¿Máaxoʼob le jach kʼaj óoltaʼanoʼob tuláakal tuʼux ikil u máan u kaʼansoʼob le baʼax kiaʼalik le Bibliaoʼ, upʼéel kaʼansaj ku beetik u yuʼubal u tʼaan u ley wíinikoʼob, ku beetik yantal maʼalob kuxtal ichil le familiaʼoboʼ yéetel ku beetik u toj kuxtal le máakoʼob jeʼex utstutʼaan Diosoʼ? Yaan chéen u junmúuchʼ máakoʼob jeʼel u páajtal k-aʼalik táan u beetkoʼob le baʼaloʼobaʼ, bey xan uláakʼ maʼalob baʼaloʼob: u j-jaajkunajoʼob Jéeoba.
Techeʼ, ¿táan wa a nojbeʼenkúuntik Dios?
21. ¿Baʼaxten cada utúul tiʼ toʼoneʼ kʼaʼabéet u tuklik wa táan yilik u nojbeʼenkúuntik Jéeoba?
21 Cada utúul tiʼ toʼoneʼ kʼaʼabéet u tukultik lelaʼ: «¿Táan wa in nojbeʼenkúuntik Dios?». Le Salmo 148 kiaʼalikeʼ óoliʼ tuláakal baʼaloʼob yaneʼ táan u nojbeʼenkúuntkoʼob Dios. Le angeloʼoboʼ, le kaʼanoʼoboʼ, le Luʼumaʼ, le baʼalcheʼoboʼ... tuláakloʼob táan u nojbeʼenkúuntkoʼob Jéeoba (versículoʼob 1-10). ¡Bukaʼaj wal ku yaatal tu yóol Dios u yilik óoliʼ tuláakal máakoʼobeʼ maʼatech u beetkoʼob lelaʼ! Wa ka wilik a nojbeʼenkúuntik Jéeoba yoʼolal bix a kuxtaleʼ, táan a nupikaba yéetel le máaxoʼob bey xan yéetel le baʼaloʼob táan u nojbeʼenkúuntkoʼob Diosoʼ (versículoʼob 11-13). Lelaʼ letiʼe baʼax maas maʼalob jeʼel u páajtal a beetik yéetel a kuxtaloʼ.
22. ¿Baʼax utsiloʼob ken a kʼam wa ka nojbeʼenkúuntik Dios, yéetel baʼax unaj a chʼaʼatuklik a beetik?
22 K-nojbeʼenkúuntik Jéeobaeʼ ku taasik yaʼabach utsiloʼob. Wa teech ka oksaj óoltik le u kʼiʼikʼel Jesús tu wekaj t-oʼolaloʼ, yaan a kʼaʼamal tumen Dios yéetel yaan u taasiktech kiʼimak óolal a jatsʼuts biskaba yéetel letiʼ (Tiʼ Romailoʼob 5:10). A wilik a nojbeʼenkúuntik Dioseʼ yaan u yáantkech a wil u yutsil tuláakal baʼal yéetel yaan u beetik a maas tsʼáaik nib óolal tiʼ letiʼ (Jeremías 31:12). Bey túunoʼ, yaan u páajtal a wáantik uláakʼ máakoʼob utiaʼal ka yanaktiʼob kiʼimak óolal yéetel utiaʼal ka yanak u beelal u kuxtaloʼob, lelaʼ yaan u taasiktech yaʼabach kiʼimak óolal (Baʼaxoʼob 20:35). Jach k-kʼáat ka yanakech ichil le máaxoʼob u chʼaʼa tukultmoʼob u nojbeʼenkúuntkoʼob Dios... bejlaʼeʼ yéetel utiaʼal kʼiinoʼob minaʼan u xuul.
[Tsolajiloʼob]
^ xóot’ol 2 Le tʼaan biomimética ku taal tiʼ le tʼaanoʼob ich griego bí·os (kuxtal) yéetel mí·me·sis (éetsʼtaj).
^ xóot’ol 8 Utiaʼal a maas ilik bix u yeʼesaʼal u naʼatil yéetel u páajtalil Dios tumen le kaʼanoʼoboʼ, maʼalob ka a xok u 5 yéetel u 17 xookil le libro Acerquémonos a Jehová, beetaʼan tumen u j-jaajkunajoʼob Jéeoba.
^ xóot’ol 13 Ilaʼak u 703 táan juʼunil u kaʼapʼéel libroi Perspicacia para comprender las Escrituras, beetaʼan tumen u j-jaajkunajoʼob Jéeoba.
[U kʼáatchiʼiloʼob le xookoʼ]
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 24]
¿Kʼajaʼan wa tech?
• ¿Baʼaxten jeʼel u páajtal k-aʼalikeʼ óoliʼ tuláakal le máakoʼob kaʼanchajaʼan u naʼatoʼoboʼ maʼ áantajnakoʼob utiaʼal ka nojbeʼenkúuntaʼak Diosiʼ?
• ¿Máakalmáak le kaʼapʼéel bix tsʼoʼok u beetik le religionoʼob maʼ u nojbeʼenkúuntaʼal Diosoʼ?
• ¿Bix u jejeláasil jeʼel k-nojbeʼenkúuntkeʼex Dioseʼ?
• ¿Baʼaxten kʼaʼabéet a jach tuklik wa táan a nojbeʼenkúuntik Jéeoba?
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 23]
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 23]
«¿Tu tséel máax yaan Dios?»
Utúul piloto alemán baʼatelnaj teʼ Kaʼapʼéel Nojoch Baʼateltáambaloʼ, baʼaleʼ u j-jaajkunaj Jéeoba bejlaʼeʼ, ku kʼaʼajsik lelaʼ:
«Tu kʼiinil táan le baʼateloʼ, baʼax jach beetik in tuukul kaʼacheʼ letiʼe in wilik u nuukil jejeláas religionoʼobeʼ, jeʼex tiʼ le religión católica, luterana, episcopaliana yéetel tiʼ uláakʼ religionoʼobeʼ, u kʼáatkoʼob tiʼ Dios ka u kanáant le avionoʼob yéetel le máaxoʼob kun binoʼob ichiloʼ táanil tiʼ u jóoʼloʼob u puloʼob le bombaʼob ken u kíims yaʼab máakoʼoboʼ. Ku beetik kaʼach in tuklik lelaʼ: “¿Tu tséel máax yaan Dios?”.
»Tu ebillai k-kʼaxnakʼ kaʼacheʼ tiʼ tsʼíibtaʼan Gott mit uns (Dioseʼ tiaʼan t-éeteleʼ), baʼaleʼ teneʼ kin tuklik kaʼachi: “Wa upʼéeliliʼ k-religión yéetel le soldadoʼob tiʼ uláakʼ jaats yanoʼob t-contraoʼ, yéetel táan xan u kʼáatkoʼob u yáantaj Dioseʼ, ¿baʼaxten túun maʼ tu páajtal u yantal Dios tu yéeteloʼob?”.»