U kaʼa kuxtal le kimenoʼoboʼ upʼéel jatsʼuts baʼal u yaʼalmaj Dios

T Eʼ KʼIINOʼOBAʼ yaʼab máaxoʼob oksaj óoltik wa ku creertik yaan u kaʼa kuxtal le kimenoʼoboʼ. Teʼ Corán, u kiliʼich tsʼíib le Islamoʼ, upʼéel túulis capítulo ku tʼaan tiʼ le kaʼa kuxtaloʼ. Sura, upʼéel u libroi le Coranoʼ tu capítulo 75 ku yaʼalik: «¡Kin waʼalik jach tu jaajil yaan u kaʼa kuxtal le kimenoʼoboʼ! [...] Máakeʼ, ¿ku tuklik wa maʼ tu páajtal u kaʼa kuxkíintaʼal? [...] [Yéetel] ku kʼáatik: “¿Baʼax kʼiin ken kaʼa kuxkíintaʼak le kimenoʼoboʼ?” [...] Le [Dios ku yaʼalaʼaloʼ,] ¿minaʼan wa u páajtalil utiaʼal u kaʼa kuxkíintik le kimenoʼoboʼ?» (Sura 75:1-6, 40).

Le The New Encyclopædia Britannicaoʼ ku yaʼalik: «Le zoroastrismooʼ ku tʼaan tiʼ u luʼsaʼal le kʼaasiloʼ, u kaʼa kuxtal le kimenoʼoboʼ, u kʼiinil u juzgartaʼaloʼob yéetel tiʼ upʼéel túumben Luʼum utiaʼal le máaxoʼob toj u kuxtaloʼoboʼ.»

Le Encyclopaedia Judaicaoʼ ku yaʼalikeʼ ken bin kaʼa kuxlak le kimenoʼoboʼ «yaan u kaʼa líikʼloʼob yéetel le wíinklil yantiʼob ka kíimoʼoboʼ». Ku yaʼalik xaneʼ le judíoʼoboʼ ku oksaj óoltkoʼob ken kíimik máakeʼ u pixan, wa le baʼax bin ku jóokʼol tu wíinkliloʼ ku pʼáatal kuxaʼanil, lelaʼ ku bin tu contra le u oksaj óolkoʼob yaan u kaʼa kuxtal le kimenoʼoboʼ.

Le hinduismooʼ ku kaʼansikeʼ utúul máak kimeneʼ jeʼel bin u páajtal u kaʼa síijil way yóokʼol kaabeʼ baʼaleʼ utiaʼal leloʼ kʼaʼabéet bin u pʼáatal kuxaʼanil u pixan. Le Bhagavad Gītā, u kiliʼich tsʼíib le hinduʼoboʼ, ku yaʼalikeʼ: «Le pixanoʼ ku pʼáatal kuxaʼanil. Yéetel mix máak jeʼel u páajtal u xuʼulskeʼ».

Le budismooʼ maʼ jeʼex le hinduismooʼ, tumen maʼatech u kaʼansik wa ken kíimik máakeʼ ku pʼáatal kuxaʼanil u pixan. Kex beyoʼ, teʼ kʼiinoʼobaʼ yaan budistaʼob ku oksaj óolkoʼobeʼ utúul máak kimeneʼ jeʼel bin u páajtal u kaʼa síijil way yóokʼol kaabeʼ. *

Jejeláas baʼax ku tuklaʼal tiʼ u kaʼa kuxtal le kimenoʼoboʼ

Teʼ kʼiinoʼobaʼ tiʼ yaʼab religionoʼobeʼ ken velartaʼak utúul kimeneʼ ku yúuchul tʼaan tiʼ u kaʼa kuxtal le kimenoʼoboʼ yéetel tiʼ le pixan ku pʼáatal bin kuxaʼaniloʼ. U nojchil le religionoʼob protestanteʼoboʼ ken u velartoʼob utúul kimeneʼ, ku yaʼalikoʼob le tʼaanoʼobaʼ: «Le Dios yaan tuláakal páajtalil tiʼoʼ tu yoʼolal u chʼaʼa óotsilaleʼ tu chʼaʼaj u pixan le máakaʼ, le oʼolaleʼ toʼoneʼ k-kʼubik u wíinklil teʼ luʼumoʼ: luʼumeʼ ku suut luʼumil, taʼaneʼ ku suut taʼanil, mamayki luʼumeʼ ku suut mamayki luʼumil, baʼaleʼ tuláakal le kimenoʼob ku páaʼtajoʼob tiʼ Cristooʼ, yaan u kaʼa kuxtaloʼob utiaʼal mantatsʼ» (Manual del Ministro).

Le baʼaxoʼob ku kaʼansaʼalaʼ ku beetik u kʼáatik le máakoʼob jach baʼax ku kaʼansik le Bibliaoʼ: ¿U kaʼa kuxtal le kimenoʼoboʼ, wa le kaʼansaj ku yaʼalik ku pʼáatal kuxaʼanil le pixanoʼ? Le profesor  Oscar Cullmann, utúul protestante franceseʼ, tu libro ku kʼaabaʼtik, La inmortalidad del alma o la resurrección de los cuerpos, tu yaʼalaj: «Le kaʼansaj ku tʼaan tiʼ u kaʼa kuxtal le kimenoʼob ku oksaj óoltaʼal tumen le cristianoʼoboʼ, mix baʼal yaan u yil yéetel le baʼax ku oksaj óoltaʼal tumen le griegoʼob tiʼ u pʼáatal kuxaʼanil u pixan utúul kimenoʼ. [...] Le Cristiandadoʼ tu chʼaʼaj tu kaʼapʼéelal le kaʼansajaʼ, le oʼolaleʼ yaʼab máakoʼob bejlaʼeʼ maʼ kʼuchuk u naʼatoʼob máakalmáak u jaajil tiʼ le kaʼapʼéel kaʼansajaʼ, maʼ tin naʼatik baʼaxten maʼ tu kaʼansikoʼob le u jaajil in wojel teen yéetel uláakʼ máaxoʼob jach kaʼanchajaʼan u xookoʼoboʼ [...;] tuláakal le baʼax ku kaʼansik le tsʼíiboʼob ich Griego yaan ichil le Bibliaoʼ ku tʼaan tiʼ u kaʼa kuxtal le kimenoʼoboʼ [...;] ken kíimik utúul máakeʼ chéen jeʼel u páajtal u kaʼa kuxtal wa Dios ku kaʼa tsʼáaik u kuxtaleʼ».

Teʼ kʼiinoʼobaʼ yaʼab máakoʼobeʼ maʼ u jach yojloʼob baʼax le kíimil yéetel le kaʼa kuxtaloʼ. Utiaʼal k-naʼatik u jaajil yoʼolal le kaʼapʼéel kaʼansajaʼ kʼaʼabéet k-xokik le Bibliaoʼ, tumen Jéeobaeʼ tiʼ ku tsolik u jaajiliʼ. Le Bibliaoʼ ku tʼaan tiʼ yaʼab máakoʼob kaʼa kuxkíintaʼaboʼob. Koʼoneʼex kanik tiʼ kantúuliʼ.

«Koʼoleloʼob tu kʼamajoʼob tu kaʼatéen u kimenoʼob kaʼa púut kuxaʼanoʼob»

Ka tu túuxtaj apóstol Pablo u tsʼíib tiʼ le judíoʼob tsʼoʼok u beetkubaʼob cristianoiloʼ, tu yaʼaleʼ yaan koʼoleloʼob u jach kʼubmaj u yóoloʼob tiʼ Dioseʼ «tu kʼamajoʼob tu kaʼatéen u kimenoʼob kaʼa púut kuxaʼanoʼob» (Hebreob 11:35). Utúul tiʼ le koʼoleloʼobaʼ tiʼ kajaʼan kaʼach Sareptaeʼ, upʼéel chan kaaj yaan naatsʼ tiʼ Sidón. Le koʼolel kimen u yíichamaʼ, jach maʼalob úuchik u kʼamik le profeta Elíasoʼ yéetel tu tsʼáaj xan baʼal u jaant teʼ kʼiinoʼob ka pʼáat minaʼan baʼal jaantbiloʼ. Upʼéel u kʼiinileʼ u iijo le koʼolelaʼ jach kʼojaʼanchajeʼ ka kíimi. Elías túuneʼ tu bisaj le chan xiʼipal tiʼ upʼéel cuarto yaan kaʼanaloʼ ka tu kʼáat óoltaj tiʼ Jéeoba ka u kaʼa kuxkíinte. Jéeobaeʼ tu beetaj u kaʼa kuxtal le chan xiʼipalaʼ. Ka tsʼoʼokeʼ Elíaseʼ tu bisaj le chan xiʼipal tiʼ u maamaoʼ ka tu yaʼalaj: «¡[Ile], a waaleʼ kuxaʼan!». ¿Bix a tuklik tu yuʼubiluba le koʼolelaʼ? Jach kiʼimakchaj u yóoleʼ, ka tu yaʼalaj: «Bejelaʼeʼ jach tu jaajil in wojel techeʼ juntúul u paalech [Dios], le baʼax ka waʼalikoʼ jumpʼéel jaaj tiʼ Yuumtsil u taal» (1 Reyes 17:22-24).

Óoliʼ 100 kilómetros tu noojol Sarepta, tu kaajil Sunemeʼ, tiʼ kajaʼan utúul máak yéetel u yataniʼ, letiʼobeʼ jach utsoʼob yéetel tu yáantoʼob Eliseo, le máax kʼuch u beetuba profetai ka kíim Elíasoʼ. U yatan le máakoʼ utúul koʼolel jach kʼaj óolaʼan tu kaajal. Letiʼobeʼ tu chʼaʼatukloʼob u beetkoʼob upʼéel chan cuarto utiaʼal u kʼubéentikuba Eliseo. Le koʼolelaʼ jach lubaʼan kaʼach u yóol tumen minaʼan u paalal, baʼaleʼ ka anchaj utúul u chan paaleʼ jach kiʼimakchaj yóol. Ka nojochchaj le chan paaloʼ suukchaj u láakʼintik le máakoʼob ku meyajoʼob tu kool u taataoʼ. Baʼaleʼ upʼéel u kʼiinileʼ úuch upʼéel baʼal tu beetaj u muʼyaj le máak yéetel u yatanoʼ. Le chan xiʼipaloʼ tu yaʼalaj jach táaj yaj u kʼiʼinam u pool, ka bisaʼab tu yotoch tumen utúul u j-meyaj u taata. Ka kʼujsaʼabeʼ ka méekʼaʼab tumen u maama, maʼ xáanchajeʼ ka kíimi. Le maamatsilaʼ jach yaachaj u yóoleʼ, ka bin tu witsil Carmelo yéetel utúul u palitsil utiaʼal u kʼáat áantaj tiʼ profeta Eliseo.

 Le profetaoʼ tu túuxtaj Giezi wa Guehazí u palitsil, utiaʼal ka xiʼik u yil le chan paaloʼ, ka kʼuch Giezieʼ tu yileʼ kimen le chan paaloʼ. Maʼ sáameʼ ka kʼuch Eliseo yéetel le koʼoleloʼ. ¿Baʼax úuch ka tsʼoʼoki? Tiʼ 2 Reyes 4:32 tak 37 ku yaʼalik: «Le ka j-ook Eliseo ichil le najoʼ, le paaloʼ tsʼoʼok kaʼach u kíimil, tutsʼkintaʼan tu yóokʼol le u kúuchil weneloʼ. J-ook túuneʼ ka tu kʼalaj le jool najoʼ, j-pʼáat tu juun yéetel le paaloʼ; ka j-payalchiʼinaj tiʼ Yuumtsil. Ku tsʼoʼokol u payalchiʼeʼ j-naʼak tu yóokʼol le u nuʼukul weneloʼ ka j-noklaj tu yóokʼol le paaloʼ, ka tu tsʼaj u chiʼ[,] u yich yéetel u kʼaboʼob yóokʼol u chiʼ[,] u yich yéetel u kʼaboʼob le paaloʼ, ka tu méekʼaj u wíinklil le paaloʼ. [Ka] joʼopʼ u yokol kʼíinal tu wíinklil le paaloʼ. Eliseo túuneʼ j-líikʼeʼ ka joʼopʼ u xíimbalkunsikubáa ichil le najoʼ; ku tsʼoʼokoleʼ ka j-naʼak tu kaʼatéen tu yóokʼol le u nuʼukul weneloʼ, ka tu kaʼa takʼaj u wíinklil, tu wíinklil le paaloʼ. Tu séeblakileʼ ka jeʼesíimnaj le paal siete u téeneleʼ, ka tu pʼilaj u yich. Eliseoeʼ tu tʼanaj Giezieʼ, ka tu yaʼalaj tiʼ: Tʼaan le xunáanoʼ. Giezieʼ tu beetaj beyoʼ, le ka j-kʼuch le xunáan tuʼux yaan Eliseoeʼ, letiʼeʼ tu yaʼalaj tiʼ: Jeʼel kin kʼubik tiʼ teech a waalaʼ. Le xunáanoʼ tu natsʼajubáeʼ ka tu pulajubáa tu niʼ u yook Eliseo; ku tsʼoʼokoleʼ tu chʼaʼaj u paaleʼ ka jóokʼ tiʼ le najoʼ».

Le koʼolel sareptai, bey xan le koʼolel sunemileʼ u yojloʼob Dios beet u kaʼa kuxtal u paalaloʼob. Le koʼoleloʼobaʼ jach kiʼimakchaj u yóoloʼob ka tu yiloʼob bix úuchik u kaʼa kuxkíintaʼal u paalaloʼob tumen Dios.

Máakoʼob kaʼa kuxkíintaʼaboʼob tumen Jesús

Novecientos jaʼaboʼob kaʼa kuxkíintaʼak le paalaloʼobaʼ, tu kaajil Naín, yaan tu xamanil Sunemeʼ, kaʼa kuxkíintaʼab utúul xiʼipal. Ka lukʼoʼob Jesucristo yéetel u j-kaambaloʼob Capernaum utiaʼal u yookbaloʼob tu kaajil Naíneʼ, tu yiloʼob u jaats máakoʼob táan u biskoʼob u mukoʼob utúul kimen. Le máax ku bisaʼaloʼ u juntúuliliʼ iijo utúul koʼolel kimen u yíicham. Ka ilaʼab tumen Jesuseʼ, tu yaʼalaj tiʼ le koʼolel ka xuʼuluk u yokʼoloʼ. Lucas, utúul u j-tsaypach Jesuseʼ, tu tsʼíibtaj baʼax úuchi: «Ka túun j-náatsʼ Jesuseʼ, ka tu tsʼáalkʼabtaj le kaajaoʼ. Ka j-waʼalaj le máaxoʼob kuchmajiloʼ. Ka tu yaʼalaj Jesús tiʼ le kimenoʼ: Xiʼipal, teen aʼalik teech: ¡Líikʼen! Le máax kimen kaʼachoʼ j-kulajiʼ ka joʼopʼ u tʼaan. Jesús túuneʼ ka tu kʼubaj tiʼ u maama» (Lucas 7:14, 15). Le máaxoʼob il u yúuchul lelaʼ tu tsʼáajoʼob nojbeʼenil tiʼ Dios yéetel ojéeltaʼab tiʼ tuláakal Judea bey xan tu baʼpaachoʼob. U j-kaambaloʼob Juan Bautistaeʼ tu yuʼuboʼob u tsikbalil le baʼax úuchaʼ ka bíin u tsikbaltoʼob tiʼ Juan. Juan túuneʼ tu yaʼalajtiʼob ka xiʼikoʼob u kaxtoʼob Jesuseʼ ka u kʼáatoʼob wa letiʼ le Mesías aʼalaʼan kun taaloʼ. Jesuseʼ tu yaʼalajtiʼob: «Xeeneʼex ka a waʼaleʼex tiʼ Juan le baʼax tsʼoʼok a wilikeʼex yéetel tsʼoʼok a wuʼuyikeʼexoʼ; tsikbalteʼex tiʼeʼ le chʼóop[o]ʼoboʼ ku paakatoʼob, le móoch ookoʼoboʼ ku xíimbaloʼob, le yaan [lepra] tiʼoboʼ ku tojkintaʼal u yóoloʼob, le kóokoʼoboʼ ku yuʼubajoʼob, le kimenoʼoboʼ ku kaʼa púut kuxkintaʼaloʼob,  yéetel tiʼ le óotsiloʼoboʼ ku tsikbaltaʼal u péektsil toksajil» wa salvación (Lucas 7:22).

Tiʼ tuláakal le máaxoʼob kaʼa kuxkíintaʼaboʼob tumen Jesusoʼ, maas kʼaj óolaʼan úuchik u kaʼa kuxkíintik Lázaro, u amigo. Ka tu yojéeltaj Jesús tsʼoʼok u kíimil Lazaroeʼ, maʼ séeb bin u yil tu kaajil Betaniaiʼ. Ka kʼuch Jesús teʼ kaajaʼ tsʼoʼok kampʼéel kʼiin kíimik Lázaro. Ka tu yaʼalaj Jesús ka luʼsaʼak le tuunich makaʼanik u muknal Lazarooʼ Martaeʼ tu yaʼalaj: «Yuumtsil, tsʼoʼok u tuʼutal u bok, tumen tsʼoʼok kampʼéel kʼiin muʼukuk» (Juan 11:39). Kex tsʼoʼok u tuʼutal u wíinklil Lazaroeʼ béeychaj u kaʼa kuxkíintaʼal. Ka tsʼoʼok u yaʼalik Jesús tiʼ Lázaro ka jóoʼkeʼ, letiʼeʼ«jóokʼi, kʼaxaʼantak u kʼaboʼob bey xan u yookoʼob yéetel u tsíitsilal nookʼoʼob, toʼan xan u yich yéetel jumpʼéel nookʼ». Le baʼaxoʼob tu beetaj le máaxoʼob pʼekmil Jesusoʼ tu yeʼesaj jach tu jaajil kaʼa kuxlaj Lázaro (Juan 11:43, 44; 12:1, 9-11).

¿Baʼax k-kanik tiʼ úuchik u kaʼa kuxkíintaʼal le kantúul máakoʼobaʼ? Ku kaʼansiktoʼoneʼ cada utúul tiʼ letiʼobeʼ jach jeʼel bixoʼob ka kíimoʼobeʼ bey úuchik u kaʼa kuxkíintaʼaloʼob. Ka tsʼoʼok u kaʼa kuxkíintaʼaloʼobeʼ páajchaj u kʼaj óoltaʼaloʼob tumen u láakʼtsiloʼob. Yéetel mix utúul tiʼ letiʼob tu tsikbaltoʼob baʼax tu beetoʼob, mix tu yaʼaloʼob wa binoʼob táanxel tuʼuxiʼ. Ka tsʼoʼok u kaʼa kuxkíintaʼaloʼobeʼ toj u yóoloʼob. Utiaʼal letiʼobeʼ bey chéen weenoʼob u súutukeʼ ku tsʼoʼokoleʼ ka aajoʼob, jeʼex úuchik u yaʼalik Jesuseʼ (Juan 11:11). Baʼaleʼ, ka máan kʼiineʼ tuláakal le máaxoʼob kuxkíintaʼaboʼobaʼ kíimoʼob tu kaʼatéen.

U kaʼa kuxtal le máaxoʼob k-yaabiltmoʼ, upʼéel baʼal jach jatsʼuts k-páaʼtik

Maʼ jach úuch kíimik Owen, le máax tiʼ tʼaanajoʼon teʼ yáax xookoʼ, u taataeʼ bin u xíimbalt utúul u vecino, teʼelaʼ tu yilaj upʼéel chan juʼun tuʼux ku invitartaʼal tuláakal máak tumen u j-jaajkunajoʼob Jéeoba utiaʼal u bin u yuʼuboʼob u tsikbaltaʼal «tuʼux yaan le kimenoʼoboʼ». U taata Oweneʼ jach taakchaj u bin u yuʼube, tumen letiʼeʼ taak u yojéeltik kaʼach tuʼux yaan u iijo kimenoʼ. Teʼ muchʼtáambalaʼ jach líiʼsaʼab u yóol tumen le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ, letiʼeʼ tu kaneʼ le kimenoʼoboʼ maʼ táan u muʼyajoʼobiʼ. U jaajileʼ, le kimenoʼoboʼ, maʼ táan u muʼyajoʼob tiʼ upʼéel infiernoiʼ mix xan bisaʼanoʼob tumen Dios utiaʼal ka u beetubaʼob angelil teʼ kaʼanoʼ. Owen, yéetel tuláakal le kimenoʼoboʼ, táan u páaʼtikoʼob teʼ muknal u kʼuchul u kʼiinil u kaʼa kuxkíintaʼaloʼoboʼ (Eclesiastés 9:5, 10; Ezequiel 18:4).

¿Yaan wa máax a yaabiltmaj tsʼoʼok u kíimil? Jeʼex u taata Oweneʼ, ¿ka kʼáatik wa xan tuʼux yaan le máax kimenoʼ yéetel wa yaan u kʼuchul u kʼiinil a kaʼa ilik? Wa beyoʼ, maʼalob ka wil baʼax ku kaʼansik le Biblia yoʼolal lelaʼ. Maʼ xaaneʼ techeʼ taak a wojéeltik: «¿Baʼax kʼiin ken kaʼa kuxkíintaʼak le kimenoʼoboʼ? ¿Jach máaxoʼob kun kaʼa kuxkíintbil?». Lelaʼ yaan k-kanik teʼ tuláakʼ xookoʼob ku taasik le revistaaʼ.

[Tsolajiloʼob]

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 5]

Elíaseʼ tu kʼáat óoltaj tiʼ Jéeoba ka u kaʼa kuxkíint utúul chan xiʼipal

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 5]

Jéeobaeʼ tu yáantaj Eliseo u kaʼa kuxkíint u iijo utúul koʼolel sunemil

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 6]

Jesuseʼ tu kaʼa kuxkíintaj u iijo utúul koʼolel kajaʼan Naín, kimen u yíicham

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 7]

Ken kaʼa kuxkíintaʼak le kimenoʼoboʼ yaan k-kaʼa ilik le máaxoʼob k-yaabiltmoʼ