U Tʼaan Jéeobaeʼ kuxaʼan

Baʼaloʼob maʼalobtak ku kanaʼal tiʼ u tsʼíibil Ester

LE BAʼAX tsʼoʼok u chʼaʼatuklaʼaloʼ bey jach yaan u béeytaleʼ. Teʼ kʼiin chʼaʼatuklaʼanoʼ yaan u láaj kíimsaʼal le judíoʼob kajaʼanoʼob teʼ luʼumoʼob tuʼux ku gobernar u reyil Persiaoʼ. Lelaʼ bey u tuklik kun úuchul le máax chʼaʼatukloʼ. Baʼaleʼ yaan upʼéel baʼal jach kʼaʼanan maʼ tu tukliʼ, maʼ tu tuklaj wa Jéeoba, le Dios yaan teʼ kaʼanoʼ, jeʼel u páajtal u salvartik u kaajal tiʼ jeʼel baʼalak talmileʼ. U libroi Estereʼ ku tsolik bix úuchik u salvartaʼal le judíoʼoboʼ.

Le libroaʼ tsʼíibtaʼab tumen utúul judío, nojoch u jaʼabil ku kʼaabaʼtik Mardoqueo, ku taasik u tsikbalil tiʼ baʼax úuch ichil óoliʼ dieciocho jaʼaboʼob le táan u reinar Asuero, wa Jerjes 1, tu luʼumil Persiaoʼ. Le baʼaxoʼob ku yaʼalik le libroaʼ ku yeʼesik bix úuchik u salvartik Jéeoba u kaajal tu kʼab máaxoʼob pʼekmiloʼ, kex kʼiʼitpajaʼanoʼob kaʼach ichil tuláakal le kaajoʼob ku gobernartaʼal tumen Asuerooʼ. Lelaʼ ku muʼukʼaʼankúuntik u oksaj óolal tuláakal le máaxoʼob meyajtik Jéeoba Dios bejlaʼaʼ ichil 235 luʼumiloʼoboʼ. Tsʼoʼoleʼ tiʼ le baʼaxoʼob tu beetaj le máaxoʼob ku chʼaʼachiʼitaʼaloʼob tu libroi Esteroʼ jeʼel u páajtal k-kanik baʼaxoʼob maʼalob ka k-beete yéetel baʼaxoʼob maʼ unaj k-beetkiʼ. Jeʼex túun k-ilkoʼ, «u tʼaan Jajal Dioseʼ kuxaʼan yéetel yaan u páajtalil» (Hebreob 4:12).

LE REINAOʼ KʼAʼABÉET U TʼAAN TU YOʼOLAL U YÉET KAAJALOʼOB

(Ester 1:1–5:14)

Tu yóoxpʼéel jaʼabil u reinar Asueroeʼ (493 táanil tiʼ u taal Cristo), tu beetaj upʼéel kʼiimbesaj tu palacio. Le reina Vasti, jach kʼaʼaj óolaʼan kaʼach tumen jach kiʼichpameʼ, tsʼíikilnaj le rey tu yéeteloʼ ka luʼsaʼab u beet u reinai. Utúul judía ku kʼaabaʼtik Hadasaeʼ, yéeyaʼab ichil u maasil koʼoleloʼob jach kiʼichpamtakoʼob utiaʼal u beet u reinai tu jeel Vasti. Letiʼeʼ tu beetaj baʼax aʼalaʼab tiʼ tumen Mardoqueo, u primo, maʼ tu yaʼalaj wa judíaiʼ yéetel tu tsʼáajuba kʼaj óoltbil yéetel u kʼaabaʼ ich persa, Ester.

Ka máan kʼiineʼ, utúul máak jach noj baʼal u taaskuba ku kʼaabaʼtik Amaneʼ tsʼaʼab u beet u nojoch jalaʼachil. Jach kʼuux tumen maʼ tu chintal Mardoqueo tu táaneʼ, ka joʼopʼ u tuklik bix jeʼel u xuʼulsik tiʼ tuláakal le judíoʼob yanoʼob tu reinoi Persiaoʼ (Ester 3:2). Amaneʼ tu yoksaj tu pool Asuero ka u yaʼal ka xuʼulsaʼak tiʼ tuláakal le judíoʼoboʼ. Mardoqueo túuneʼ «tu búukintaj toʼotoʼoch nookʼ, ka tu tosaj u taʼanil kʼáakʼ tu pool» (Ester 4:1). Tsʼoʼok u kʼuchul u súutukil u tʼaan Ester tu yoʼolal u yéet kaajaloʼob. Reina Estereʼ tu beetaj upʼéel janal tuʼux tu invitartaj chéen le rey yéetel Amanoʼ, letiʼob túuneʼ binoʼobiʼ. Ka tsʼoʼokeʼ ka tu yaʼalaj tiʼob ka suunakoʼob utiaʼal uláakʼ janal ken u beet ken sáasak tuláakʼ kʼiin. Amaneʼ jach kiʼimakchaj u yóol. Baʼaleʼ sen pʼuʼuj ka tu yilaj maʼ chinlaj Mardoqueo tu táaniʼ, ka joʼopʼ u yilik bix ken u kíimsil táanil tiʼ u kaʼa binoʼob teʼ janaloʼ.

U núukil kʼáatchiʼob:

1:3-5. ¿Xáanchaj wa táankoch jaʼab le kʼiimbesajoʼ? Le teksto ich ebreooʼ maʼatech u yaʼalik wa xáanchaj táankoch jaʼab, baʼaleʼ ku  yaʼalikeʼ le reyoʼ xáanchaj táankoch jaʼab táan u yeʼesik tiʼ tuláakal u nuukiloʼob le luʼum tuláakal u kiʼichkelmil yéetel u ayikʼalil u reinooʼ. Maʼ xaaneʼ, lelaʼ tu beetaj chéen utiaʼal u tsʼáaik kʼaj óoltbil jach ayikʼal u reino yéetel utiaʼal ka ilaʼak jach yaan u páajtalil tiʼ u beetik tuláakal baʼax ku chʼaʼatuklik. Wa beyoʼ, chéen anchaj upʼéel kʼiimbesaj xáanchaj siete kʼiinoʼob, le beetaʼab ka tsʼoʼok le táankoch jaʼab táan u yeʼesik le rey u ayikʼalil u reinooʼ.

1:8. ¿Baʼaxten tu yaʼalaj rey Asueroeʼ «uʼulaboʼobeʼ u yukʼoʼob le bukaʼaj [vino] u kʼáatoʼobeʼ»? Tumen teʼ kʼiimbesajoʼob ku beetik le persaʼoboʼ suukaʼan kaʼach u yaʼalaʼal bukaʼaj vino unaj u yukʼik máak. Baʼaleʼ, jeʼex u yaʼalik upʼéel libro ku tʼaan tiʼ baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ, tiʼ le kʼiimbesajilaʼ le uʼulaboʼoboʼ «jeʼel u páajtal u yukʼikoʼob u pʼíiteʼ wa le bukaʼaj u kʼáatoʼobeʼ».

1:10-12. ¿Baʼaxten maʼ tu yóotaj reina Vasti bin tu táan le reyoʼ? Jujuntúul máakoʼob ku xakʼalxoktikoʼob le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ ku tuklikoʼobeʼ, maʼ xaaneʼ maʼ tu yóotaj biniʼ tumen maʼ u kʼáat u yuʼububa mix baʼalil tu táan le máakoʼob kalaʼanoʼob yanoʼob yiknal le reyoʼ. Maʼ xaan xaneʼ, le reina jach kiʼichpamaʼ maʼ suukaʼan u beetik baʼax ku yaʼalik u yíichamiʼ. Kex le Biblia maʼatech u tsolik baʼaxten maʼ bin tu táan le reyoʼ, le máaxoʼob u kʼaj óolmoʼob le leyoʼ tu yiloʼob Vasti bey utúul koʼolel maʼatech u yóotik u beet baʼax ku yaʼalik u yíichameʼ, yéetel tu yiloʼobeʼ ken ojéeltaʼak le baʼax tu beetoʼ u maasil atantsiloʼobeʼ jeʼel xan u beetkoʼob beyoʼ.

2:14-17. ¿Núup chilaj wa Ester yéetel le rey táanil tiʼ u tsʼoʼokol u beeloʼoboʼ? Maʼatech. Le tekstooʼ ku yaʼalikeʼ le chʼúupalaloʼob ku bisaʼaloʼob tu táan le reyoʼ, ken sáaschajkeʼ ku bisaʼaloʼob tuláakʼ upʼéel naj, ku kanáantaʼal xan tumen le máax kanáantik u maasil u yatanoʼob le reyoʼ. Le koʼoleloʼob ku pʼáatloʼob kaʼach máan áakʼab yiknal le reyoʼ ku kʼuchul u beetubaʼob atantsilil tiʼ le reyoʼ. Baʼaleʼ, ka jóokʼ Ester tu táan le reyoʼ maʼ bisaʼab teʼ tuʼux bisaʼab uláakʼ koʼoleloʼoboʼ, tumen le reyoʼ «tu tsʼáaj bey [reina] utiaʼal u jeelint Vasti». K-ilik túuneʼ ka bin tu táan Asueroeʼ, letiʼe «tu sen yaabiltaj Ester, mix juntéen kaʼach u yaabiltmaj u láakʼ koʼolel beyoʼ, letiʼeʼ tu tiaʼaltaj u yaakunaj Asuero, máan tipʼaʼan uts beetaʼab tiʼ, maʼ bey tiʼ uláakʼ x-chʼúupaloʼob[oʼ]» (Ester 2:17). ¿Bix túun úuchik u jach lúubul utsil Ester tiʼ Asuero? Jeʼex úuchik u lúubul utsil tiʼ uláakʼ máakoʼobeʼ. «Le x-chʼúupalaʼ jach j-lúub utsil tu yich Hegai lelaʼ letiʼ j-beet u tsʼáaik u yóol u yáantik» (Ester 2:8, 9). Hegaieʼ tu yáantaj Ester, tumen tu yilaj jach kiʼichpam yéetel jach jatsʼuts u modos. Ester kaʼacheʼ ku «lúubul utsil tiʼ tuláakal le máaxoʼob táan óoltikoʼ» (Ester 2:15). Le rey xanoʼ kʼuch u jach yaabilt Ester, tumen tu yilaj jach kiʼichpam yéetel jach jatsʼuts u modos.

3:2; 5:9. ¿Baʼaxten maʼ tu yóotaj Mardoqueo chintal tu táan Amaniʼ? Le israelitaʼoboʼ maʼ jelaʼan kaʼach ka chinlakoʼob tu táan utúul máak nojoch baʼal yanil utiaʼal u yeʼeskoʼob tsiikil tiʼ. Baʼaleʼ yaan baʼax oʼolal maʼ tu yóotaj Mardoqueo chintal tu táan Amaniʼ. Amaneʼ tiʼ u taal tu chʼiʼibal Agagueʼ, le oʼolaleʼ maʼ xaaneʼ letiʼeʼ amalequil, tsʼoʼoleʼ Jéeobaeʼ u yaʼalmeʼ yaan u xuʼulsaʼal tiʼ tuláakal le amalequiloʼoboʼ (Deuteronomio 25:19). Utiaʼal Mardoqueoeʼ u chintal kaʼach tu táan Amaneʼ upʼéel baʼal ku bin tu contra le baʼax u yaʼalmaj Jéeobaoʼ, le oʼolal jach upuliʼ maʼ tu beetiʼ, úuchik u beetik beyaʼ tu yeʼeseʼ letiʼeʼ utúul judío (Ester 3:3, 4).

Baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon

2:10, 20; 4:12-16. Estereʼ tu chaʼaj u nuʼuktaʼal yéetel tu beetaj baʼax aʼalaʼab tiʼ tumen utúul máak yiijchajaʼan u tuukul ku meyajtik Jéeoba. Toʼon xaneʼ kʼaʼabéet k-uʼuyik «u tʼaan le máaxoʼob nuʼuktik» le múuchʼuliloʼ yéetel unaj k-yantal «yáanal u páajtaliloʼob» (Hebreob 13:17).

2:11; 4:5. Maʼ unaj k-kaxtik chéen k-utsiliʼ, baʼaxeʼ kʼaʼabéet k-kaxtik u yutsil u maasil (Filiposiloʼob 2:4).

2:15. Estereʼ tu yeʼesaj maʼ noj baʼal u yuʼubikubaiʼ, tumen maʼ tu kʼáataj u maasil baʼaloʼob tiʼ le tsʼaʼab tiʼ tumen Hegaioʼ. U jatsʼutsil Estereʼ tiʼ yaan kaʼach ichil u puksiʼikʼaleʼ, lelaʼ le beet u lúubul utsil tiʼ le reyoʼ (1 Pedro 3:4).

 2:21-23. Le baʼaxoʼob tu beetaj Ester yéetel Mardoqueooʼ ku yeʼesikeʼ kʼaʼabéet k-antal «yáanal u páajtalil le jalach wíinikoʼoboʼ» (Romailoʼob 13:1).

3:4. Jeʼex tu beetil Estereʼ, maʼ xaaneʼ yaan kʼiineʼ maʼ unaj k-aʼalik wa j-jaajkunajoʼoniʼ. Baʼaleʼ ken kʼaʼabéetchajak k-eʼesik tiaʼanoʼon tu tséel u gobernación Jéeobaeʼ, maʼ unaj k-sajaktal k-aʼal wa j-jaajkunajoʼoniʼ.

4:3. Ken k-máans talmiloʼobeʼ kʼaʼabéet k-kʼáatik tiʼ Jéeoba ka u tsʼáatoʼon u muukʼil yéetel u naʼatil utiaʼal k-aktáantik.

4:6-8. Mardoqueoeʼ tu yilaj xan u kaxtik u yáantaj le rey utiaʼal maʼ u xuʼulsaʼal tiʼ le judíoʼob tumen Amanoʼ (Filiposiloʼob 1:7).

4:14. Mardoqueoeʼ jach tu kʼubaj u yóol tiʼ Jéeoba, toʼoneʼ unaj xan k-beetik beyoʼ.

4:16. Estereʼ tu jach kʼubaj u yóol tiʼ Jéeoba, le oʼolaleʼ maʼ tu chʼaʼaj saajkil u bin tʼaan yéetel le rey kex u yojel jeʼel kaʼach u kíimsaʼal yoʼolaleʼ. Toʼoneʼ jach unaj xan k-kʼubik óol chéen tiʼ Jéeoba.

5:6-8. Utiaʼal ka tsʼaʼabak tiʼ Ester tumen Asuero baʼax ku kʼáatikeʼ, tu kaʼa invitartaj utiaʼal uláakʼ upʼéel janal. Úuchik u beetik beyaʼ letiʼeʼ tu yeʼesaj naʼatil, toʼon xaneʼ bey unaj k-beetkoʼ (Proverbios 14:15).

LE BAʼAXOʼOB TUKLAʼANOʼ KÚULPACH JÓOKʼIKOʼOB

(Ester 6:1–10:3)

Le baʼax tuklaʼan kaʼach kun úuchloʼ kúulpach jóokʼik. Amaneʼ jiʼichʼ u kaal teʼ nuʼukul u beetmaj kaʼach utiaʼal u kíimsaʼal Mardoqueooʼ, ka tsʼoʼokeʼ le máax kun kíimsbil kaʼachoʼ letiʼ kʼuch u beet u nojoch jalaʼachil tu jeel Amán. ¿Kux túun le baʼax chʼaʼatuklaʼan u beetaʼal kaʼach tiʼ le judíoʼobeʼ? Láayliʼ kúulpach xan jóokʼikeʼ.

 Estereʼ kaʼa tʼaanaj tu yoʼolal u yéet kaajaloʼob. Kex u yojel jeʼel u kíimsaʼaleʼ, letiʼeʼ bin tu táan le rey u kʼáat óol tiʼ maʼ u béeychajal le baʼax u yaʼalmaj Amán ka beetaʼak kaʼach tiʼ le judíoʼoboʼ. Asueroeʼ tu séebaʼanil tu beetaj le baʼax tu kʼáataj Esteroʼ, bey túunoʼ ka kʼuch u kʼiinil u kíimsaʼal le judíoʼoboʼ kúulpach jóokʼik, tumen letiʼe máaxoʼob pʼekmailoʼob kíimoʼoboʼ. Ka tsʼoʼokeʼ Mardoqueoeʼ tu yaʼalaj ka beetaʼak cada jaʼab u kʼiimbesajil Purim, utiaʼal u kʼaʼajsaʼal úuchik u salvartaʼaloʼob. Le táan u beetik u nojoch jalaʼachiloʼ, Mardoqueoeʼ «j-meyajnaj xan utiaʼal ka kuxlakoʼob maʼalob u yéet chʼiʼibaloʼob» (Ester 10:3).

U núukil kʼáatchiʼob:

7:4, NM. ¿Baʼaxten maʼ ken u taas kaʼach utsil tiʼ le rey wa ka kíimsaʼak le judíoʼoboʼ? Estereʼ ka tu yaʼalaj maas maʼalob ka konaʼak le judíoʼob ke ka kíimsaʼakoʼoboʼ, tu tsʼáaj naʼatbileʼ wa ku kíimsaʼaloʼobeʼ maʼ ken u taas utsil tiʼ le reyoʼ. Le 10,000 upʼéelel plata tu yaʼalaj Amán u tsʼáaik tiʼ le rey wa ku kíimsaʼal le judíoʼoboʼ jach upʼíit taakʼin tiʼ le bukaʼaj jeʼel u náajaltik kaʼach le rey wa ka konaʼak le judíoʼob bey palitsiloʼoboʼ. Tsʼoʼoleʼ wa ka kíimsaʼak le judíoʼoboʼ yaan xan kaʼach u kíimsaʼal le reinaoʼ.

7:8. ¿Baʼaxten le soldadoʼoboʼ «tu pixajoʼob u yich Amán»? Maʼ xaaneʼ tu beetoʼob tumen jach subtsil baʼax tu beetaj wa maʼ xaaneʼ utiaʼal u yeʼesaʼal u kaʼa kíimsbil. Upʼéel libroeʼ ku yaʼalikeʼ «úuchileʼ ken kʼuchuk u súutukil u kíimsaʼal utúul máakeʼ ku piʼixil u yich».

8:17. ¿Bix úuchik u kʼuchul u «beetubaʼob judíoʼob» yaʼab tiʼ «u kajnáaliloʼob le luʼumoʼ»? Yaʼab tiʼ le persaʼoboʼ tu beetubaʼob judíoi, maʼ xaaneʼ tumen tu yiloʼob kanáantaʼab le judíoʼob tumen Dios utiaʼal maʼ u kíimsaʼaloʼoboʼ. Le baʼax beet u kʼexik u tuukul le máakoʼobaʼ le xan kun beetik u kʼexik u tuukul le táanxel luʼumiloʼob ku chʼaʼachiʼitaʼaloʼob tu libroi Zacaríasaʼ: «Diez j-táanxel luʼumiloʼobeʼ bíin u cháachoʼob juntúul judío tu nookʼ utiaʼal ka u yaʼaloʼob tiʼ: Toʼoneʼ k-kʼáat bin ta wéeteleʼex tumen tsʼoʼok k-uʼuyik tiʼ yaan [Dios] ta wéeteleʼexeʼ» (Zacarías 8:23).

9:10, 15, 16-17. ¿Baʼaxten le judíoʼoboʼ maʼ tu chʼaʼajoʼob le baʼaloʼob utiaʼal le máaxoʼob tu kíimsoʼob kex aʼalaʼantiʼob kaʼach jeʼel u páajtal u chʼaʼakoʼoboʼ? Tumen chéen táan kaʼach u kaxkoʼob u salvarkubaʼob, maʼ u ayikʼaltaloʼobiʼ.

Baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon:

6:6-10. «Tu tséel x-kaʼanal ichileʼ ku taal sublakil; tu tséel nonoj báaileʼ, ku taal lúubul.» (Proverbios 16:18.)

7:3, 4. ¿K-aʼalik wa u j-jaajkunajoʼon Jéeoba kex k-ojel maʼ xaaneʼ yaan k-pʼektaʼal tu yoʼolal?

8:3-6. Kʼaʼabéet k-kʼáatik u yáantaj le autoridadoʼob utiaʼal ku kanáantoʼonoʼob utiaʼal maʼ u beetaʼaltoʼon loob tumen le máaxoʼob pʼekmailoʼonoʼ.

8:5. Estereʼ tu yeʼesaj naʼatil tumen maʼ tu yaʼalaj wa letiʼ le rey tsʼáa u leyil ka kíimsaʼak le judíoʼoboʼ. Toʼon xaneʼ kʼaʼabéet k-eʼesik naʼatil ken k-kʼaʼayt le maʼalob péektsil tiʼ le máakoʼob nojoch baʼal yaniloʼoboʼ.

9:22. Kʼaʼabéet k-áantik le máaxoʼob óotsiloʼoboʼ (Galaciailoʼob 2:10).

Jéeobaeʼ yaan u taasik «jáalkʼabil»

Mardoqueoeʼ tu yaʼaleʼ Estereʼ kʼuch u beet u reinai yéetel u yáantaj Jéeoba. Ka tu yojéeltaj le judíoʼob yaan u kíimsaʼaloʼoboʼ, letiʼobeʼ maʼ tu jaantoʼob mix baʼaliʼ yéetel tu kʼáatoʼob áantaj tiʼ Jéeoba. Le reinaoʼ kex maʼ invitartaʼan ka bin tu táan le reyoʼ, cada utéen ka bineʼ kʼaʼam yéetel uts. Le áakʼab táan u tuklaʼal bix kun kíimsbil Mardoqueooʼ le reyoʼ bin u wenel. K-ilik túuneʼ u libroi Estereʼ ku yeʼesik bix úuchik u salvartik u kaajal Jéeoba.

Le jatsʼuts tsikbal ku taasik u tsʼíibil Esteroʼ jach ku líiʼsik u yóol le máaxoʼob meyajtik Jéeoba teʼ tu tsʼoʼok kʼiinoʼobaʼ (Daniel 12:4). Tu jóokʼbal u tsʼook kʼiinoʼobaʼ, Gog tiʼ Magog wa Satanaseʼ, yaan u líikʼil tu contra u kaajal Jéeoba. Baʼax ken u kaxteʼ u xuʼulsik tiʼ tuláakal le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ. Baʼaleʼ jeʼex úuchik tu kʼiiniloʼob Estereʼ, Jéeobaeʼ yaan u taasik xan «jáalkʼabil» tiʼ le máaxoʼob meyajtikoʼ (Ezequiel 38:16-23; Ester 4:14).

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 10]

Ester yéetel Mardoqueoeʼ tiaʼanoʼob tu táan Asueroeʼ