«Tukulteʼex maʼalob baʼax kan a beeteʼex»
«Tukulteʼex maʼalob baʼax kan a beeteʼex»
«Le j-maʼ tuukuloʼ ku éejemtik tuláakal baʼax ku yaʼalaʼal tiʼ; le máax uts u tuukuloʼ ku [yilik] tuʼux ku [tsʼáaik] u yook.» (PROVERBIOS 14:15.)
1, 2. 1) ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon le baʼax úuch tiʼ Lotoʼ? 2) ¿Baʼax u kʼáat u yaʼal le tʼaan «tukulteʼex baʼax kan a beeteʼex»?
LE KA tu yaʼalaj Abraham tiʼ Lot ka u yéey tuʼux u kʼáat kajtaleʼ, Loteʼ tu yilaj u xéetʼ luʼum tuʼux «yaan kaʼach yaʼabkach jaʼiʼ bey jumpʼéel u kúuchil paakʼaleʼ». Letiʼeʼ tu tuklaj upʼéel luʼum jach maʼalob utiaʼal u kajtal yéetel u familiaeʼ, le oʼolaleʼ «tu yéeyaj tuláakal u táax luʼumil Jordán», ka tu kʼaxaj u yotoch naatsʼ tiʼ u kaajil Sodoma. Baʼaleʼ le tuʼux tu yéeyaj utiaʼal u kajtaloʼ maʼ jach maʼalob jeʼex tu tuklil kaʼachoʼ, tumen u kajnáaliloʼob Sodomaeʼ «sen kʼasaʼantakoʼob, ku beetikoʼob talam kʼebanoʼob tu táan Yuumtsil» (Génesis 13:7-13). Ka tsʼoʼokeʼ bin kʼaasil tiʼ Lot yéetel tiʼ u familia, yanchaj tak u kajtal yéetel u hijas tiʼ upʼéel sajkab (Génesis 19:17, 23-26, 30). Le baʼax tu tuklaj Lot jach maʼalob kaʼachoʼ, ka tsʼoʼokeʼ maʼ beyiʼ.
2 Le baʼax úuch tiʼ Lotoʼ yaan baʼax ku kaʼansiktoʼon. Ku kaʼansiktoʼoneʼ tu yorai ken k-chʼaʼatukult beetik wa baʼaxeʼ kʼaʼabéet k-tuklik táanil baʼax talamiloʼob jeʼel u taaskeʼ yéetel maʼ unaj k-jáan beetik chéen tumen bey k-óol maʼalobeʼ. Le oʼolaleʼ, le Bibliaoʼ ku tsʼáaiktoʼon le maʼalob tsolnuʼukaʼ: «Tukulteʼex maʼalob baʼax kan a beeteʼex» (1 Pedro 1:13). Le tʼaan ku suʼutul «tukulteʼex baʼax kan a beeteʼex», ich griegoeʼ u kʼáat u yaʼal «yanakeʼex ta wóoleʼex». Richard Lenski, utúul máak jach u yojel baʼax u kʼáat u yaʼal u tʼaaniloʼob le Bibliaoʼ, ku yaʼalikeʼ le tʼaanaʼ u kʼáat u yaʼal «u kanik máak u jetsʼ u tuukul, u kutal u tukult baʼax maas maʼalob ka u beete, utiaʼal ka u chʼaʼatukult baʼax maas maʼalob». Koʼoneʼex ilik tiʼ baʼaxoʼob unaj k-jach tuklik wa maʼalob baʼax ken k-beete.
Maʼ a jáan wokskaba tiʼ upʼéel negocio
3. ¿Baʼaxten maʼ unaj k-jáan oksikba tiʼ upʼéel negocioiʼ?
3 Tukulteʼ utúul máax a wojel maʼatech u tuuseʼ, maʼ xaaneʼ utúul sukuʼuneʼ, ku yaʼaliktech ka táakpajkech tu yéetel tiʼ upʼéel negocio. Letiʼeʼ ku yaʼaliktech jach jeʼel u binteʼex utsileʼ yéetel ku líiʼsik a wóol utiaʼal a jáan táakpajliʼ, tumen maʼ xaaneʼ maʼ kun kaʼa antaltech le oportunidadaʼ. Teech túuneʼ ku joʼopʼol a tuklik yaan u yantaltech yéetel tiʼ a familia upʼéel maas maʼalob kuxtal yéetel jeʼel tak a tuklik yaan u maas yantaltech tiempo utiaʼal a meyajtik Dioseʼ. Baʼaleʼ Proverbios 14:15 ku yaʼalik: «Le j-maʼ tuukuloʼ ku éejemtik tuláakal baʼax ku yaʼalaʼal tiʼ; le máax uts u tuukuloʼ ku [yilik] tuʼux ku [tsʼáaik] u yook». Yaan oraeʼ ken u káajs máak upʼéel negocioeʼ, tumen ku tuklik jach yaan u bin utsil tiʼeʼ, maʼ tu kutal u tukult bey baʼax talamiloʼob jeʼel u taasik tiʼeʼ (Santiago 4:13, 14). Le oʼolaleʼ táanil tiʼ u táakpajal máak tiʼ u pʼéel negocioeʼ kʼaʼabéet u jach tuklik maʼalob.
4. ¿Baʼax unaj k-tuklik táanil tiʼ k-táakpajal tiʼ upʼéel negocio?
4 Máax yaan u naʼateʼ ku kutal u jach tukult wa maʼalob ka táakpajak tiʼ upʼéel negocio (Proverbios 21:5). U beetik lelaʼ ku yáantaj utiaʼal ka u yil baʼax talamiloʼob jeʼel u taasik tiʼeʼ. Tukulteʼ, utúul máak u kaʼaj u káajs upʼéel negocioeʼ ku yaʼaliktech jach jeʼel a jóoʼsik yaʼab utsil wa ka tsʼáaik taakʼin u majáanteʼ. Kex maʼalob u yuʼubaʼal le baʼax ku yaʼaliktechoʼ baʼaleʼ, ¿baʼax talamiloʼob jeʼel u taasiktecheʼ? ¿Ku yaʼalik wa jeʼel u sutik a taakʼin kex maʼ u bin maʼalobil le negociooʼ, wa chéen yaan u beetik wa ku bin maʼalobil tiʼ? Tumen wa maʼeʼ u kʼáat u yaʼaleʼ yaan a láaj peʼertik a taakʼin. Unaj xan a tuklik: «¿Baʼaxten tiʼ teen ku kʼáatik taakʼin u majáante, maʼ tiʼ bancoiʼ? ¿Maʼ wa ta tʼaan maʼ óotaʼab tsʼaabil tiʼ tumen le banco, tumen tuklaʼab maʼ kun bin utsil tiʼoʼ?». U jóoʼsik máak u súutukil utiaʼal u jach tuklik baʼax talamiloʼob jeʼel u yantal tiʼ yoʼolal lelaʼ, jeʼel u yáantik utiaʼal ka u yil baʼax maas maʼalob ka u beete (Proverbios 13:16; 22:3).
5. 1) ¿Baʼax tu beetaj Jeremías le ka tu manaj u xéetʼ luʼum? 2) ¿Baʼaxten maʼalob ka beetaʼak u juʼunil jeʼel baʼalak negocioi ka káajsaʼakeʼ?
5 Le profeta Jeremíasoʼ, le ka tu manaj u xéetʼ luʼum tiʼ utúul u primo, ku meyajtik xan Jéeobaeʼ, Jeremíaseʼ tu táan kaʼatúul máakoʼobeʼ tu beetaj u juʼunil le u xéetʼ luʼum tu manoʼ (Jeremías 32:9-12). Bejlaʼa xaneʼ, máax ku tuukul tubeeleʼ ku beetik u juʼunil tiʼ jeʼel baʼalak negocioi ka táakpajkeʼ, kex wa yéetel u láakʼtsiloʼob wa yéetel le sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ. * Wa ku beetaʼal upʼéel juʼun tuʼux ku tsʼíibtaʼal tuláakal le baʼax ku chʼaʼatʼantaʼaloʼ leloʼ ku yáantaj utiaʼal maʼ u yantal talmiloʼob. Baʼaleʼ wa maʼ u beetaʼaleʼ, leloʼ jeʼel u beetik u maas nojochtal le talamiloʼob ku yantal yaan kʼiin yoʼolal wa baʼax negocioiloʼ. Le talamiloʼobaʼ yaan kʼiineʼ ku beetik u chʼaʼa kʼuuxiltikuba le sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ wa tak u náachtaloʼob tiʼ Jéeoba.
6. ¿Baʼaxten maʼ unaj k-yaabiltik le ayikʼaliloʼ?
6 Kʼaʼabéet xan k-kanáantikba utiaʼal maʼ k-yaabiltik le ayikʼaliloʼ (Lucas 12:15). U yaʼalaʼaltoʼon jach yaan k-náajaltik yaʼab taakʼineʼ jeʼel u beetik maʼ k-ilik le talamiloʼob jeʼel u taasiktoʼon upʼéel negocio maʼ jach maʼalobeʼ. Yaan tak sukuʼunoʼob nojoch meyaj tsʼaʼan u beetoʼob ichil u kaajal Dioseʼ tsʼoʼok u yúuchultiʼob lelaʼ. Le oʼolal le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Maʼ a yaabiltikeʼex le taakʼinoʼ; kiʼimakchajak a wóoleʼex yéetel le baʼax yaan teʼexoʼ» (Hebreob 13:5). Wa k-kʼáat táakpajal tiʼ upʼéel negocioeʼ maʼalob ka k-tukult lelaʼ: «¿Jach wa kʼaʼabéet in táakpajliʼ?». U kiʼimaktal k-óol yéetel baʼax yantoʼoneʼ yéetel k-tsʼáaik óol k-meyajt Jéeobaeʼ yaan u yáantkoʼon utiaʼal ka náachchajkoʼon tiʼ «tuláakal u jejeláasil kʼaas» (1 Timoteo 6:6-10).
Upʼéel talamil ku aktáantik le maʼ tsʼokaʼan u beeloʼoboʼ
7. 1) ¿Baʼax talamil ku aktáantik le sukuʼunoʼob maʼ tsʼokaʼan u beeloʼoboʼ? 2) ¿Bix u yeʼesik máak chúukaʼan u yóol tiʼ Dios ken u yéey máax yéetel kun tsʼoʼokol u beel?
7 Yaʼab tiʼ le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ taak u tsʼoʼokol u beeloʼob, baʼaleʼ maʼ u kaxtoʼob yéetel máaxiʼ. Yaan tuʼuxeʼ ken ilaʼak maʼ tsʼoʼokok u beel máakeʼ ku sen aʼalaʼal tiʼ ka tsʼoʼokok u beel. Baʼaleʼ ichil u kaajal Jéeobaeʼ, maʼ xaaneʼ maʼ jach yaan máax yéetel u tsʼoʼokol u beel máakiʼ (Proverbios 13:12). Kex beyoʼ le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ u yojloʼobeʼ le Bibliaoʼ ku yaʼalik unaj u tsʼoʼokol u beeloʼob chéen yéetel u yéet «j-oksaj óoloʼob», utiaʼal u yeʼeskoʼob chúukaʼan u yóoloʼob tiʼ Jéeoba (1 Corintoiloʼob 7:39). Utiaʼal maʼ u tsʼoʼokol u beeloʼob yéetel máax maʼ unajeʼ kʼaʼabéet u jach tukultikoʼob wa maʼalob baʼax ken u beetoʼob.
8. ¿Baʼax úuch tiʼ le sulamitaoʼ, yéetel bix jeʼel xan u yúuchul tiʼ le kiikoʼob teʼ kʼiinoʼobaʼ?
8 Le libro El Cantar de los Cantaresoʼ ku tʼaan tiʼ utúul chʼúupal ku kʼaabaʼtaʼal sulamita. Le libroaʼ ku yaʼalikeʼ Salomoneʼ utschaj tu yich le chʼúupalaʼ, le oʼolal utiaʼal ka núukaʼak u tʼaaneʼ, letiʼeʼ tʼaanaj tiʼ u ayikʼalil yéetel tiʼ u páajtalil yéetel tu sen aʼalaj yaʼab jatsʼuts baʼaloʼob tiʼ. Baʼaleʼ le chʼúupalaʼ utstuyich yaanal máak (El Cantar de los Cantares 1:9-11; 3:7-10; 6:8-10, 13). Wa teech utúul chʼúupalech táan a meyajtik Dioseʼ, maʼ xaaneʼ kex maʼ táan a tsʼáaik tuʼuxeʼ, jeʼel a wutstal tu yich wa máaxeʼ. Maʼ xaaneʼ utúul a wéet meyajeʼ jeʼel u káajal u jatsʼuts tʼankecheʼ, u beetiktech favoroʼob wa u kaxtiktech tsikbal. ¡Kanáantaba tiʼ lelaʼ! Yaan máakoʼobeʼ ken u beetoʼob le baʼaloʼobaʼ ku beetkoʼob tumen taak u biskubaʼob ta wéetel wa tumen yaan baʼax kʼaas tu tuukuloʼob. Jeʼex le sulamitaoʼ, teech xaneʼ unaj a beetkaba bey «jumpʼéel tulum» wa bey jumpʼéel pakʼeʼ (El Cantar de los Cantares 8:4, 10). Kanáantaba tiʼ jeʼel máaxak ka wilik bey utsech tu yicheʼ. Ken joʼopʼok a meyaj wa tuʼuxeʼ aʼal utúul u j-jaajkunajech Jéeoba yéetel ilawil a kʼaʼaytaj tiʼ a wéet meyajoʼob. A beetik lelaʼ yaan u kanáantkech.
9. ¿Baʼax talamiloʼob jeʼel u taasik tiʼ máak u káajal u biskuba yéetel wa máax tiʼ Internet? (Ilaʼak le cuadro yaan teʼ t.j. 11.)
9 Bejlaʼa xaneʼ teʼ Internetoʼ táan u maas yaʼabtal tuʼux ku páajtal u yokol máak u kaxt u novio wa u noviaiʼ. Yaan máaxoʼobeʼ ku yaʼalikoʼobeʼ chéen teʼ Internet jeʼel u páajtal u kʼaj óoltkoʼob uláakʼ máakoʼob maʼ tu páajtal u kʼaj óoltkoʼob chéen beyoʼ. U káajal u biskuba máak yéetel máax maʼ u kʼaj óoleʼ jeʼel u taasik yaʼab talamiloʼob tiʼeʼ. Tiʼ Interneteʼ maʼ tu páajtal u jach ilaʼal wa jaaj le baʼax ku yaʼalaʼaloʼ (Salmo 26:4). Yaʼab tiʼ le máaxoʼob ku yaʼalikoʼob u j-jaajkunajoʼob Jéeobaeʼ chéen táan u tuusoʼob. Tsʼoʼoleʼ wa utúul xiʼipal yéetel utúul chʼúupal ku jach joʼopʼol u sen tsikbaloʼob tiʼ Interneteʼ jeʼel u beetik u jáan utstaltuyichubaʼobeʼ, lelaʼ jeʼel u beetik maʼ u tsʼáaikoʼob cuenta tiʼ yaʼab baʼaloʼobeʼ (Proverbios 28:26). Kex tiʼ Internet wa tiʼ uláakʼ bixeʼ, maʼ maʼalob ka káajak u biskuba máak yéetel utúul wa máax maʼ u kʼaj óol tu beeliʼ (1 Corintoiloʼob 15:33).
10. ¿Bix jeʼel u páajtal k-líiʼsik u yóol le sukuʼunoʼob maʼ tsʼokaʼan u beeloʼoboʼ?
10 Jéeobaeʼ «jach nojoch [...] u yutsil» (Santiago 5:11). Letiʼeʼ u yojleʼ le sukuʼunoʼob yéetel kiikoʼob maʼ tsʼoʼokok u beeloʼob tumen maʼ yanak yéetel máaxeʼ, ku aktáantikoʼob talamiloʼob, le oʼolal jach u yaabiltmoʼob ikil u chúukpajal u yóoloʼob. Toʼoneʼ, ¿bix jeʼel u páajtal k-líiʼsik u yóol le sukuʼunoʼobaʼ? Mantatsʼ kʼaʼabéet k-aʼaliktiʼob jach maʼalob baʼax ku beetkoʼob ikil u chúukpajal u yóol u beetoʼob baʼax ku yaʼalik Dios (Jueces 11:39, 40). Maʼalob xan ka k-táakbesoʼob tiʼ baʼaxoʼob k-beetik utiaʼal ka u máansoʼob upʼéel jatsʼuts súutukil. ¿Techeʼ tsʼoʼok wa u yúuchtal a beet lelaʼ? Jeʼel xan u páajtal k-kʼáatik tiʼ Jéeoba ka u yáantoʼob utiaʼal maʼ u xuʼulul u tsʼáaik u yóoloʼob yéetel maʼ u xuʼulul u yuʼubkoʼob u kiʼimak óolalil u meyajtkoʼob Dios. Ken k-kaxt u yutsil le sukuʼunoʼobaʼ k-eʼesik xan jach k-yaabiltmoʼob jeʼex yaabiltaʼaniloʼob tumen Jéeobaeʼ (Salmo 37:28).
Ken aktáantaʼak kʼojaʼaniloʼob
11. ¿Baʼax chiʼichnakiloʼob ku taasik u aktáantaʼal upʼéel nojoch kʼojaʼanil?
11 Jach ku chiʼichnakkúuntkoʼon k-aktáantik upʼéel nojoch kʼojaʼanil wa u aktáantaʼal tumen utúul máax k-yaabiltmaj (Isaías 38:1-3). Ken k-kaxt bix ken k-tsʼakbileʼ, jach kʼaʼabéet k-chʼaʼik en cuenta baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Utúul j-jaajkunaj tiʼ Jéeobaeʼ maʼatech u kʼamik kʼiʼikʼ jeʼex u yaʼalik le Bibliaoʼ yéetel maʼatech u kʼamik mix upʼéel tsʼaakankil yaan u yil yéetel espiritismo (Beetaʼanoʼob [Hechos] 15:28, 29; Galaciailoʼob 5:19-21). Wa maʼ k-ojel bix maas maʼalob jeʼel k-tsʼaʼakleʼ jeʼel k-chʼaʼik saajkil k-yéeyik bix ken k-tsʼakbileʼ. Wa ku yúuchul toʼon beyaʼ, ¿baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal k-ilik baʼax maas maʼalob ka k-beeteʼ?
12. ¿Bix jeʼel u páajtal k-chʼaʼatuklik beetik baʼax maʼalob ken k-yéey bix ken k-tsʼakbileʼ?
12 «Le máax uts u tuukuloʼ ku [yilik] tuʼux ku [tsʼáaik] u yook», lelaʼ ku beetik ken u xakʼalt baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ bey xan ken u xakʼalt le libroʼob, revistaʼob yéetel uláakʼ áantajoʼob tsʼaʼan tumen u kaajal Jéeobaoʼ (Proverbios 14:15). Teʼ tuʼuxoʼob maʼ jach yaan doctoroʼob mix hospitaloʼoboʼ, maʼ xaaneʼ chéen xíiwoʼob wa uláakʼ baʼaloʼob ku páajtal u tsʼaʼabal tiʼ máak utiaʼal u tsʼaʼakal. Le máaxoʼob ku tuklik u tsʼakikubaʼob yéetel le baʼaloʼobaʼ maʼalob ka u xokoʼob La Atalaya 15 tiʼ abril tiʼ 1987, t.jnob. 26 tak 29. Le revistaaʼ ku tʼaan tiʼ baʼaxoʼob unaj u kanáantikuba máak. Maʼalob xan ka u yojéelt máak lelaʼ: Le máax tsʼáaik le tsʼaakoʼ, ¿ojéelaʼan wa yaan yil yéetel espiritismo? ¿Ku tsʼáaik wa tech upʼéel tsʼaak tumen ku tuklik beetbil u beetaʼaltech le kʼojaʼaniloʼ, maʼ xaaneʼ tumen u pixan máaxoʼob kimenoʼob wa tumen táan a pulyaʼajtaʼal tumen wa máax pʼekmailech? ¿Le bix u beetaʼal wa bix u yukʼaʼal le tsʼaak kun tsʼaabiltechoʼ yaan wa u yil yéetel espiritismo? (Deuteronomio 18:10-12.) K-ojéeltik le baʼaloʼobaʼ yaan u yáantkoʼon utiaʼal k-beetik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaaʼ: «Ilawileʼex [wa xakʼalteʼex] maʼalob tuláakal, pʼáateneʼex yéetel le baʼax maʼaloboʼ» (1 Tesalonicailoʼob 5:21). * Wa k-beetik lelaʼ yaan k-chʼaʼatuklik beetik baʼax maʼalob.
13, 14. 1) ¿Baʼaxten maʼ unaj k-jach chiʼichnaktal yoʼolal k-toj óolaliʼ? 2) ¿Baʼax maʼ unaj k-beetik ken tʼaanakoʼon tiʼ tsʼaakankiloʼob wa tiʼ bix jeʼel u yantal toj óolal tiʼ máakeʼ?
13 Unaj k-tsʼáaik u pʼiis tuláakal baʼal, le oʼolal maʼ unaj u pit máan k-chiʼichnaktal yoʼolal k-toj óolaliʼ (Filiposiloʼob 4:5). K-tsʼakikba ken kʼojaʼanchajkoʼoneʼ ku yeʼesik k-yaabiltmaj le kuxtal u tsʼaamajtoʼon Diosoʼ. Baʼaleʼ, kʼaʼajaktoʼoneʼ chéen yaan u jáawal u kʼojaʼantal máak ken «tsʼaʼaka[k] le múuchʼ kaajoʼob» tumen Diosoʼ (Apocalipsis 22:1, 2). Maʼ unaj k-jach chiʼichnaktal yoʼolal k-toj óolal ka tak k-pʼat k-meyajtik Dios, le baʼax maas jach kʼaʼanan tiʼ tuláakal baʼaloʼ (Mateo 5:3; Filiposiloʼob 1:10).
14 Ken tʼaanakoʼon tiʼ tsʼaakankiloʼob wa tiʼ bix jeʼel u yantal toj óolal tiʼ máakeʼ kʼaʼabéet k-ilik eʼesik naʼatil. Ken k-muchʼba utiaʼal k-paklan líiʼsik k-óol yéetel k-sukuʼunoʼob teʼ muchʼtáambaloʼob yéetel teʼ noj muchʼtáambaloʼoboʼ maʼ unaj k-tsikbal chéen tiʼ le baʼaloʼobaʼ. Maʼ unaj u tuʼubultoʼoneʼ ken u yéey máak bix kun tsʼakbileʼ kʼaʼabéet u chʼaʼik en cuenta baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ, baʼax ku yaʼalaʼal tiʼ tumen u conciencia yéetel kʼaʼabéet u yilik maʼ u beetik mix baʼal ka u beet u náachtal tiʼ Jéeoba. Le oʼolaleʼ maʼ unaj k-oksik tu tuukul utúul sukuʼun maas maʼalob ka u beet jeʼex k-tuklik toʼonoʼ mix xan unaj k-aʼalik tiʼ maʼ tsaaj ka u beet baʼax ku yaʼalaʼal tiʼ tumen u concienciaiʼ. Kex jeʼel u páajtal u kʼáataʼal áantaj tiʼ le sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ, «cada juntúuleʼ yaan u bisik u kuuch» yoʼolal baʼax ken u chʼaʼatukult u beetik, yéetel «cada juntúul tiʼ toʼoneʼ yaan u tsolik tiʼ Jajal Dios baʼax u beetmaj» (Galaciailoʼob 6:5; Romailoʼob 14:12, 22, 23).
Ken máankoʼon tiʼ talamiloʼob
15. ¿Baʼax jeʼel u yúuchultoʼon yoʼolal le talamiloʼob wa chiʼichnakiloʼob ku yantaltoʼonoʼ?
15 Le talamiloʼob yéetel le chiʼichnakiloʼoboʼ jeʼel u beetkoʼob u jáawal k-tuukul tubeeleʼ, yéetel jeʼel tak u beetkoʼob k-aʼalik wa k-beetik baʼaloʼob maʼ maʼalobtakeʼ (Eclesiastés 7:7). Tiʼ Jobeʼ bey úuchik tiʼoʼ, letiʼeʼ ka máan tiʼ nojoch talamiloʼobeʼ káaj u tuukul upʼéel bix maʼ unajiʼ, le oʼolal kʼaʼabéetchaj u yutskíintik bix u tuukul (Job 35:2, 3; 40:6-8). Moisés xaneʼ kex «juntúul jach kabal óolal máak» kaʼacheʼ, utéenjeakileʼ jach pʼuʼujeʼ ka tu yaʼalaj upʼéel baʼax maʼ unajiʼ (Números 12:3; 20:7-12; Salmo 106:32, 33). Davideʼ utéenjeakileʼ tu kanaj u controlartuba, le oʼolal maʼ tu kíimsaj rey Sauliʼ, baʼaleʼ ka j-aʼalaʼab baʼal tiʼ yéetel tiʼ u soldadoʼob tumen Nabaleʼ, Davideʼ jach pʼuʼujeʼ ka jáaw u tuukul tubeel. Baʼaleʼ Abigaileʼ tu yáantaj u yutskíint u tuukul utiaʼal maʼ u beetik upʼéel baʼax jach maʼ maʼalobiʼ (1 Samuel 24:2-7; 25:9-13, 32, 33).
16. ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-jáan beetik upʼéel baʼax maʼ maʼalobiʼ?
16 Toʼon xaneʼ jeʼel u jáawal k-tuukul tubeel ken máankoʼon tiʼ talamiloʼob wa chiʼichnakiloʼobeʼ. Baʼaleʼ k-uʼuyik baʼax ku yaʼalaʼaltoʼon tumen u maasileʼ, jeʼex tu beetil Davideʼ, jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-jáan beetik upʼéel baʼal maʼ maʼalobiʼ (Proverbios 19:2). Le Biblia xanoʼ ku yaʼaliktoʼon: «[¡]Maʼ a kʼebanchajleʼex! Kaʼalikil chilikbaleʼexeʼ, xakʼalteʼex a tuukuleʼex» (Salmo 4:4). Maas maʼalob ka k-páaʼt u jéetsʼel k-óol táanil tiʼ k-chʼaʼatuklik wa táanil tiʼ k-beetik wa baʼax (Proverbios 14:17, 29). Unaj xan k-payalchiʼ tiʼ Jéeoba yéetel u jaajil k-óol, letiʼ «túuneʼ bíin u tsʼáa [toʼon] u jeetsʼel óolal, lelaʼ mas nojoch tiʼ le ku páajtal u naʼatik máakoʼ; le jeetsʼel óolal[aʼ] bíin u kanáant [k-puksiʼikʼal] yéetel [k-tuukul] tiʼ Cristo Jesús» (Filiposiloʼob 4:6, 7). Le jeetsʼel óolal ku taal tiʼ Diosoʼ yaan u yáantkoʼon utiaʼal ka tuukulnakoʼon tubeel.
17. ¿Baʼaxten kʼaʼabéettoʼon u yáantaj Jéeoba utiaʼal u páajtal k-ilik wa maʼalob baʼax ken k-beete?
17 Kex jach k-kanáantik maʼ k-beetik baʼax maʼ maʼalobeʼ, tuláakloʼon yaan kʼiin k-beetik baʼax maʼ utsiʼ (Santiago 3:2). Yaan kʼiineʼ maʼatech k-tsʼáaik cuenta jach taʼaytak beetik upʼéel baʼal maʼ maʼalob jach jeʼel u beetik kʼaaseʼ (Salmo 19:12, 13). Wíinikeʼ maʼ beetaʼan utiaʼal ka u nuʼukt u kuxtal chéen tu juunaliʼ, kʼaʼabéet u yáantaj Jéeoba tiʼ (Jeremías 10:23). ¡Le oʼolal jach kiʼimak k-óol yoʼolal le baʼax ku yaʼalik Diosaʼ: «Bíin in tsʼáatech kaʼambesajiloʼob; bíin in tsʼáatech tsol xikinoʼob; bíin in weʼes tech le bej unaj a bisikoʼ»! (Salmo 32:8.) Bey túunoʼ chéen yéetel u yáantaj Jéeoba kun páajtal k-ilik wa maʼalob baʼax ken k-beete.
[Tsolajiloʼob]
^ xóot’ol 5 Utiaʼal a wojéeltik u maasil tiʼ bix unaj u beetaʼal u juʼunil upʼéel baʼax tsʼoʼok u chʼaʼatʼantaʼaleʼ, xok le revista La Atalaya 1 tiʼ agosto tiʼ 1997, t.jnob. 30, 31, yéetel 15 tiʼ noviembre tiʼ 1986, t.jnob. 16, 17, bey xan ¡Despertad! 22 tiʼ agosto tiʼ 1983, t.jnob. 20-22; beetaʼanoʼob tumen u j-jaajkunajoʼob Jéeoba.
^ xóot’ol 12 U beetaʼal lelaʼ jeʼel xan u yáantik le máaxoʼob taak u kʼamkoʼob upʼéel tsʼaakankil maʼ tuláakal máak ilik maʼalobiliʼ.
¿Baʼax jeʼel a núukikeʼ?
Utiaʼal k-eʼesik táan k-tuukul tubeeleʼ, ¿baʼax unaj k-beetik...
• ... táanil tiʼ k-táakpajal tiʼ upʼéel negocio?
• ... ken k-kaxt máax yéetel kun tsʼoʼokol k-beel?
• ... ken k-aktáant upʼéel kʼojaʼanil?
• ... ken k-aktáant talamiloʼob wa chiʼichnakiloʼob?
[U kʼáatchiʼiloʼob le xookoʼ]
[Cuadro yaan teʼ táan juʼun 10]
¿Unaj wa u creertaʼal tuláakal baʼax ku yaʼalaliʼ?
Teʼ Internetoʼ, teʼ tuʼuxoʼob beetaʼan utiaʼal u kaxtik máak u novio wa u noviaoʼ ku yaʼalikoʼob lelaʼ:
«Kex jeʼel baʼalak tsʼoʼok u beetaʼaleʼ maʼ tu páajtal u yojéeltaʼal jach máax yéetel ku tsikbal máak.»
«Maʼ tu páajtal k-aʼalik wa jach jaajtak yéetel wa jach jeʼel u meyajtech le baʼaxoʼob tsʼaʼan teʼelaʼ.»
«Tuláakal le baʼaxoʼob ku yaʼalaʼal teʼelaʼ tiʼ u taal tiʼ máaxoʼob oksmailiʼ [...] yéetel maʼ tu páajtal k-aʼalik wa jach jaaj wa maʼatech.»
[Foto yaan teʼ táan juʼun 9]
«Le máax uts u tuukuloʼ ku [yilik] tuʼux ku [tsʼáaik] u yook»
[Foto yaan teʼ táan juʼun 10]
Le kiikoʼoboʼ, ¿bix jeʼel u beetkoʼob jeʼex tu beetil le sulamitaoʼ?
[Foto yaan teʼ táan juʼun 12]
«[Xakʼalteʼex] maʼalob tuláakal, pʼáateneʼex yéetel le baʼax maʼaloboʼ»