Baʼaloʼob maʼalobtak ku kanaʼal tiʼ u cinco jaats u libroi Salmos
U Tʼaan Jéeobaeʼ kuxaʼan
Baʼaloʼob maʼalobtak ku kanaʼal tiʼ u cinco jaats u libroi Salmos
LE MÁAKOʼOB ayikʼaloʼoboʼ maʼ xaaneʼ ku yaʼalikoʼob: «K-paalaleʼ beyoʼob paakʼaloʼob ku chʼíijiloʼob ichil pakʼalbil nikteʼobeʼ; k-chʼupul paalaloʼobeʼ bey u jatsʼuts okomiloʼob jumpʼéel chúumuk najeʼ. K-chʼiiloʼobeʼ chuup yaniloʼob [...]. K-wakaxoʼobeʼ ku yaʼabtaloʼob tiʼ u mililoʼob». Maʼ xaan xaneʼ ku yaʼalikoʼob: «¡Kiʼ u yóol le kaaj yaan tuláakal le baʼaloʼob tiʼaʼ!». Baʼaleʼ le salmistaoʼ maʼ bey u tuukul kaʼachoʼ, letiʼeʼ tu yaʼalaj: «¡Kiʼ u yóol le kaaj [u Dioseʼ] [...] Yuumtsil!» (Salmo 144:12-15). Le baʼax tu yaʼalaʼ jach jaaj. Jéeobaeʼ utúul Dios kiʼimak u yóol, le oʼolaleʼ le máaxoʼob meyajtikoʼ kiʼimak xan u yóoloʼob (1 Timoteo 1:11, NM). Lelaʼ bey u yeʼesik le u tsʼook jaats tiʼ u libroi Salmos ku káajal teʼ Salmo 107 yéetel ku tsʼoʼokol teʼ 150.
U cinco jaats tiʼ u libroi Salmoseʼ, ku yeʼesikeʼ Jéeobaeʼ jach nojoch u yaabilaj, jach uts yéetel tuláakal baʼax ku yaʼalikeʼ letiʼ u jaajil. Jeʼex kun bin k-maas kʼaj óoltik Jéeobaeʼ bey kun bin k-maas yaabiltikoʼ yéetel bey kun bin k-maas chʼaʼik maʼalob saajkilil tiʼoʼ. Lelaʼ yaan u jach taasiktoʼon kiʼimak óolal. K-ilik túuneʼ jach maʼalob baʼax ku kaʼansiktoʼon u cinco jaats tiʼ u libroi Salmos (Hebreob 4:12).
KIʼIMAK K-ÓOL TUMEN U YAABILTMOʼON JÉEOBA
Le ka jóokʼ le judíoʼob tu kaajil Babilonia utiaʼal u suutoʼob tu kaajil Jerusaleneʼ, tu kʼaayoʼob: «Tsʼaʼex nib óolal tiʼ Yuumtsil, tu yoʼolal u yaakunaj, ¡tu yoʼolal le uts ku beetik tiʼ le máakoʼoboʼ!» (Salmo 107:8, 15, 21, 31). Rey David xaneʼ tu kiʼikiʼtʼantaj Jéeoba yéetel le kʼaayaʼ: «¡A kʼub óolaleʼ ku kʼuchul tak kaʼan!» (Salmo 108:4). Tuláakʼ salmoeʼ, Davideʼ tu kʼáat óoltaj: «Yuumtsil in [Dios], áanteniʼ, ¡token tu yoʼolal a yaakunaj!» (Salmo 109:18, 19, 26). Le Salmo 110 ku tʼaan tiʼ u gobernación le Mesíasoʼ. Le Salmo 111:10 (LSM), ku yaʼalik: «Le naʼatiloʼ ku chuumpajal tiʼ u tsiʼikil Yuumtsil». Le Salmo 112 ku yaʼalik xan: «Uts yanil [wa kiʼimak u yóol le] máax tsikik Yuumtsil[oʼ]» (Salmo 112:1).
Le Salmo 113 tak 118, kʼaj óolaʼanoʼob xan u salmoiloʼob Hallel, tumen yaʼab utéenel ku chʼaʼachiʼitkoʼob le tʼaan ich Ebreo Ha·lelu-Yáh, “Aleluya” (le tʼaanaʼ u kʼáat u yaʼaleʼ “¡Alaben a Jah!” wa «¡Kiʼikiʼtʼantaʼak Yuumtsil!»). Upʼéel libro beetaʼab teʼ óoxpʼéel siglo, ku kʼaabaʼtik Misná, tuʼux tsʼíibtaʼab le baʼaxoʼob suukaʼan u beetik kaʼach le judíoʼoboʼ, ku yaʼalikeʼ le u salmoiloʼob Halleloʼ ku kʼayaʼaloʼob kaʼach tu kʼiimbesajil le Pascuaoʼ bey xan teʼ tuláakʼ óoxpʼéel kʼiimbesajoʼob ku beetik kaʼach le judíoʼob cada jaʼaboʼ. Le Salmo 119, letiʼe maas chowak tiʼ u maasil salmoʼoboʼ bey xan tiʼ uláakʼ capituloʼob tiʼ le Bibliaoʼ; le salmoaʼ ku yaʼalikeʼ jach maʼalob tuláakal le baʼaxoʼob u yaʼalmaj Jéeobaoʼ.
U núukil kʼáatchiʼob:
109:23. ¿Baʼax tu yóotaj u yaʼal David le ka tu yaʼalaj «táan u bin u saʼatal bey jumpʼéel boʼoyeʼ»? Davideʼ chéen táan u yaʼalik kaʼach táan u yuʼubik tsʼoʼok u kʼuchul u kʼiinil u kíimil (Salmo 102:11).
110:1, 2. ¿Baʼax tu beetaj Jesucristo, u «Yuumtsil [David]», le kulukba kaʼach tu x-noʼoj kʼab Diosoʼ? Ka tsʼoʼok u kaʼa kuxkíintaʼaleʼ, Jesucristoeʼ bin kaʼan yéetel kulaj tu x-noʼoj kʼab Dios utiaʼal u páaʼtik u kʼuchul u kʼiinil u tsʼaʼabal u beet u Reyil, le kʼiin jeʼeloʼ kʼuch tu jaʼabil 1914. Le ka kulaj tu x-noʼoj kʼab Dioseʼ, letiʼeʼ káaj u nuʼuktik le kʼaʼaytaj yéetel le kaʼansaj ku beetik le máaxoʼob yéeyaʼanoʼob utiaʼal u binoʼob kaʼanoʼ, yéetel káaj u kaʼanskoʼob xan utiaʼal ka kʼuchuk u beetubaʼob maʼalob gobernantei tu yéetel teʼ kaʼanoʼ (Mateo 24:14; 28:18-20; Lucas 22:28-30).
110:4. ¿Baʼax u yaʼalmaj Jéeoba maʼ kun pʼáatal maʼ u béeykuntik? Le baʼax u yaʼalmoʼ yaan yil yéetel le pacto u beetmaj yéetel Jesucristo utiaʼal u tsʼáaik u beet u Reyil yéetel u Nojoch Sacerdoteiloʼ (Lucas 22:29).
113:3. ¿Baʼax u kʼáat u yaʼal le teksto ken u yaʼal ku kiʼikiʼtʼantaʼal «u kʼaabaʼ Yuumtsil u káajbal j-lakʼin tak j-chikʼin»? Maʼ chéen u kʼáat u yaʼal yaan máaxoʼob kiʼikiʼtʼantik Jéeoba sáamsamaliʼ. U kʼáat xan u yaʼaleʼ, tiʼ tuláakal le yóokʼol kaabaʼ yaan máaxoʼob adorartik Jéeoba, baʼaleʼ lelaʼ ku béeytal tumen letiʼobeʼ u múuchʼ u meyajtkoʼob. Lelaʼ jeʼel u páajtal k-ketik yéetel le Kʼiin ku julik tuláakal le Luʼumoʼ, tumen desde ken jóokʼok lakʼin tak ken tʼúubuk chikʼineʼ tsʼoʼok u julik tuláakal le Luʼumoʼ. Le oʼolaleʼ unaj k-jach kiʼikiʼtʼantik u kʼaabaʼ Dios yéetel k-jach táakpajal kʼaʼayt u maʼalob péektsilil le Reinooʼ.
116:15. ¿Baʼaxten «ku sen yaatal tu yóol Yuumtsil u yilik u kíimil le máaxoʼob yaabiltmailoʼ»? Tumen tu táan letiʼeʼ jach koʼoj u tojol u kuxtal le máaxoʼob meyajtikoʼ, le oʼolal maʼ ken u chaʼa u láaj kíimsaʼaloʼob tumen le máaxoʼob pʼekmiloʼoboʼ. Wa ka u chaʼa u láaj kíimsaʼaloʼobeʼ, maʼ xaaneʼ jeʼel u tuklaʼal maas yaan u páajtalil u enemigoʼob tiʼ letiʼeʼ. Tsʼoʼoleʼ, wa ku chaʼik u kíimil tuláakaleʼ maʼ kun yantal mix máax utiaʼal kajtal teʼ paraísooʼ.
119:164. ¿Baʼax u kʼáat u yaʼal le teksto ken u yaʼal ka kiʼikiʼtʼantaʼak Dios «siete utéenel tiʼ jumpʼéel kʼiin[oʼ]»? Ken chʼaʼachiʼitaʼak le número siete ichil le Bibliaoʼ maases táan u yúuchul tʼaan tiʼ upʼéel baʼal chúukaʼan. Le oʼolaleʼ teʼ versiculoaʼ le salmistaoʼ táan kaʼach u yaʼalik chéen Jéeoba unaj u kiʼikiʼtʼantaʼal.
Baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon:
107:27-31. Le naʼat ku taal tiʼ wíinikoʼoboʼ maʼ kun páajtal u tsʼáaik salvación tiʼ mix máak ken taalak Armagedón (Apocalipsis 16:14, 16). Baʼaleʼ le naʼat ku taal tiʼ Jéeobaoʼ yaan u tsʼáaik salvación tiʼ le máaxoʼob kaxtikoʼ, ken tsʼoʼokkeʼ letiʼobeʼ yaan u tsʼáaikoʼob «nib óolal tiʼ [Jéeoba] tu yoʼolal u yaakunaj».
109:30, 31; 110:5. U x-noʼoj kʼab utúul soldado tuʼux ku machik u espadaeʼ maʼ tu páajtal u kanáantik yéetel le escudo u machmaj tu x-tsʼíik kʼaboʼ. Le oʼolal ku yaʼalaʼaleʼ Jéeobaeʼ bey tiaʼan tu «x-noʼoj kʼabil» le máaxoʼob meyajtikoʼ utiaʼal u baʼateʼel tu yoʼolaloʼob. Jeʼex túun k-ilkoʼ, Jéeobaeʼ ku kanáantik yéetel ku yáantik le máaxoʼob meyajtikoʼ, le oʼolal jach kʼaʼabéet u tsʼáaikoʼob «nib óolal tiʼ [letiʼ]».
113:4-9. Jéeobaeʼ jach sen kaʼanal yanik, le oʼolal le tekstooʼ ku yaʼalik bey ku chinik u yich utiaʼal u paktik le kaʼanoʼ. Baʼaleʼ, kex jach sen kaʼanal yanikeʼ ku chʼaʼik óotsilil tiʼ le máaxoʼob kabal u yóoloʼoboʼ, tiʼ le máaxoʼob óotsiltakoʼoboʼ yéetel tiʼ le koʼolel maʼ tu páajtal u yantal u paalaloʼ. Jéeoba, u Noj Jalaʼachil tuláakal baʼaleʼ, jach kabal u yóol yéetel u kʼáat ka k-eʼes xan kabal óolal (Santiago 4:6).
114:3-7. Ken tuukulnakoʼon tiʼ le nukuch baʼaloʼob tu beetaj Jéeoba tu yoʼolal le israelitaʼob teʼ Chak kʼáaʼnáab, teʼ tu áalkab jaʼil Jordán yéetel teʼ tu witsil Sinaíoʼ ku péekskoʼon k-chʼaʼa upʼéel maʼalob saajkilil tiʼ letiʼ. Le oʼolaleʼ tuláakal «luʼum» wa tuláakal máakeʼ unaj u chʼaʼik maʼalob saajkil «tu táan le Yuumtsil[oʼ]».
119:97-101. Le naʼatil yéetel le kʼaj óolalil ku taal tiʼ u Tʼaan Diosoʼ ku yáantkoʼon utiaʼal maʼ u xuʼulul k-bisikba yéetel Jéeoba.
119:105. U Tʼaan Dioseʼ bey upʼéel sáasil ku julik k-beel utiaʼal k-ilik bix unaj k-aktáantik le talamiloʼob ku yantaltoʼon ichil k-kuxtaloʼ. Tsʼoʼoleʼ bey ku sáasilkúuntik k-beeleʼ, tumen ku yeʼesiktoʼon baʼaxoʼob ken u beet Dios ichil upʼíit kʼiin.
KIʼIMAK K-ÓOL KEX YAʼAB TALMILOʼOB K-AKTÁANTIK
¿Baʼax jeʼel u líiʼsik k-óol ken k-aktáant talamiloʼobeʼ? Le Salmo 120 tak 134, ku tsʼáaik toʼon u núukil. Ku yáantkoʼon k-ileʼ wa k-kaxtik u yáantaj Jéeobaeʼ maʼ kun jach lúubul k-óol. Le salmoʼobaʼ, ku yaʼalaʼal xan tiʼobeʼ canción de las Subidas, maʼ xaaneʼ tumen ku kʼayaʼal kaʼach tumen le israelitaʼob le táan u binoʼob tu kaajil Jerusalén utiaʼal le kʼiimbesajoʼob ku beetkoʼob cada jaʼaboʼ.
Le Salmo 135 yéetel 136 ku yeʼesikoʼobeʼ tiʼ Jéeobaeʼ yaan u páajtalil utiaʼal u beetik tuláakal baʼax u kʼáat, yéetel ku yeʼesikoʼobeʼ le imagenoʼoboʼ maʼ tu páajtal u beetkoʼob mix baʼal. Le Salmo 136 yaanal bix u kʼayaʼal, u tsʼook xóotʼ tiʼ cada versiculoeʼ ku kʼayaʼal utiaʼal u núukaʼal le u yáax xóotʼ kʼaay ku taasik le versiculooʼ. Le Salmo 137 ku yeʼesikeʼ jach yaachaj u yóol le israelitaʼob úuchik u bisaʼaloʼob Babiloniaoʼ, tumen maʼ tu páajtal kaʼach u binoʼob u adorartoʼob Jéeoba tu kaajil Sión. Le Salmos 138 tak 145 rey David tsʼíibtoʼob. Letiʼeʼ jach tu kiʼikiʼtʼantaj Jéeoba yéetel tuláakal u puksiʼikʼal. ¿Baʼaxten? Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Tumen jakʼbeʼen óolal le baʼax a beetmajoʼ» (Salmo 138:1; 139:14). Teʼ Salmo 140 tak 144, Davideʼ tu kʼáat óoltaj tiʼ Jéeoba ka kanáantaʼak tiʼ le kʼasaʼan máakoʼoboʼ, ka salvartaʼak tiʼ le máaxoʼob chʼaʼapachtikoʼ, ka tsolaʼak u nuʼuk tiʼ yéetel ka nuʼuktaʼak u beeloʼob. Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj xaneʼ u kaajal Jéeobaeʼ jach yaan kiʼimak óolal tiʼ (Salmo 144:15). Ka tsʼoʼok u tʼaan tiʼ u nojbeʼenil yéetel u yutsil Jéeobaeʼ, Davideʼ tu yaʼalaj: «¡In chiʼeʼ ka u kiʼikiʼtʼant le Yuumtsiloʼ! ¡Tuláakal máakoʼob ka u yutsiltʼantoʼob u kiliʼich kʼaabaʼ, bejelaʼeʼ yéetel [utiaʼal] kʼiinoʼob minaʼan u xuul!» (Salmo 145:21).
U núukil kʼáatchiʼob:
122:3. ¿Baʼaxten ku yaʼalaʼal u kaajil Jerusaleneʼ «beetaʼan utiaʼal u muchʼkíintaʼal kaajoʼob[oʼ]»? Le tʼaan «beetaʼan utiaʼal u muchʼkíintaʼal kaajoʼob» ku sutaʼal xan bey «upʼéel noj kaaj u múuchʼ yanileʼ» (NM). Jeʼex yaʼab úuchben kaajoʼobeʼ, le najoʼob yanoʼob kaʼach tu kaajil Jerusalenoʼ jach naatsʼ yaniloʼob tiʼ uláakʼ najoʼob, le oʼolal ku yaʼalaʼaleʼ upʼéel kaaj u múuchʼ yanil maʼ tu páajtal u jáan xuʼulsaʼal tiʼ. Tsʼoʼoleʼ, tumen naatsʼ yanil le najoʼob tiʼ u maasiloʼ maas ku páajtal kaʼach u paklan áantikuba u kajnáaliloʼob bey xan u kanáantikubaʼob. Lelaʼ ku yeʼesik xan bix u muchʼkuba kaʼach le doce tribus yaan tiʼ u kaajil Israel utiaʼal u adorartoʼob Jéeobaoʼ.
123:2. ¿Baʼax taak u tsʼáaik naʼatbil le teksto ken u yaʼal le palitsiloʼ ku paktik «u kʼab u tsʼuulil»? Le palitsiloʼob kaʼachoʼ ku paktikoʼob u kʼab u tsʼuuliloʼob, yáaxeʼ utiaʼal u yilkoʼob baʼax ku túuxtaʼal u beetoʼob, u kaʼapʼéeleʼ utiaʼal u kʼáatkoʼob ka kanáantaʼakoʼob yéetel utiaʼal ka tsʼaʼabak baʼaxoʼob kʼaʼabéettiʼob. Toʼon xaneʼ, k-paktik u kʼab Jéeoba ken k-il baʼax u kʼáat ka k-beete yéetel ken k-il k-lúubul utsil tiʼ letiʼ.
131:1-3, NM. ¿Baʼaxten jeʼel u páajtal u yaʼalaʼaleʼ, Davideʼ tu yuʼububa maʼalobil yéetel kiʼimakchaj u yóol jeʼex utúul chaambal tsʼoʼok u luʼsaʼal u chuʼuch méekʼaʼan tumen u maamaeʼ? Davideʼ tu kanaj u yuʼububa maʼalobil, jeʼex utúul chaambal tsʼoʼok u luʼsaʼal u chuʼuch ku kiʼimaktal u yóol yéetel ku yuʼubikuba maʼalobil ken méekʼaʼak tumen u maamaeʼ. Baʼaleʼ ¿bix úuchik u kanik u yuʼububa maʼalobil jeʼex utúul chaambal tsʼoʼok u luʼsaʼal u chuʼuch méekʼaʼan tumen u maamaeʼ? Letiʼeʼ maʼ tu taasuba nojbaʼaliliʼ, maʼ kaʼanchaj u yichiʼ yéetel maʼ bin tu paach baʼaloʼob nuuktakiʼ. Baʼaxeʼ tu éejemtaj yaan baʼaxoʼob maʼ tu páajtal u beetik yéetel tu yeʼesaj kabal óolal. Toʼoneʼ maʼalob xan ka k-beet jeʼex tu beetiloʼ, lelaʼ maas kʼaʼabéet k-beetik wa k-kʼáat ka tsʼaʼabaktoʼon u maasil meyaj k-beet teʼ múuchʼuliloʼ.
Baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon:
120:1, 2, 6, 7. U yaʼalik máak baʼaloʼob maʼ jaajtak yéetel u x-chʼinchʼin tʼaan máakeʼ, jeʼel u taasik yaʼab muʼyajil tiʼ u maasileʼ. Le oʼolaleʼ, wa k-kanáantik baʼaxoʼob k-aʼalikeʼ k-eʼesik táan k-ilik ka yanak jeetsʼelil.
120:3, 4. Wa ku beetaʼal k-muʼyaj tumen le máaxoʼob ku tuusoʼoboʼ, maʼ unaj u tuʼubultoʼoneʼ Jéeobaeʼ yaan u xuʼulsik tiʼ le máaxoʼob ku tuusoʼoboʼ. Le xuʼulsaj kun taal tu yóokʼoloʼoboʼ ku keʼetel yéetel «tʼabaʼan chúukoʼob».
127:1, 2. Kʼaʼabéet k-kʼáatik tiʼ Jéeoba ka u nuʼuktoʼon tiʼ tuláakal baʼax k-beetik.
133:1-3. Le yaabilaj yaan ichil le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ ku taasiktoʼon kiʼimak óolal yéetel ku líiʼsik k-óol. Le oʼolaleʼ, utiaʼal maʼ u xuʼulul u yantal le kiʼimak óolalaʼ unaj k-kanáantik maʼ u yantaltoʼon talamil yéetel k-éet sukuʼuniloʼob.
137:1, 5, 6. Le israelitaʼob bisaʼanoʼob kaʼach tu kaajil Babiloniaoʼ jach u yaabiltmoʼob Sión, le kaaj tuʼux ku adorartaʼal Jéeoba teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ. Kux túun toʼon, ¿k-yaabiltmaj wa xan u kaajal Jéeoba?
138:2, NM. Jéeobaeʼ yaan u maas kaʼankúuntik u «tʼaan» tiʼ u «kʼaabaʼ», tumen ken u béeykunt tuláakal baʼaxoʼob u yaʼalmeʼ, yaan k-ilkeʼ maas jach táaj maʼalob tiʼ le baʼaxoʼob táan k-páaʼtikoʼ. Jeʼex túun k-ilkoʼ jach maʼalob tuláakal baʼax ken u beet Jéeoba t-oʼolal.
139:1-6, 15, 16. Jéeobaeʼ u yojel tuláakal baʼax k-beetik, baʼax k-tuklik yéetel táanil tiʼ k-tʼaaneʼ u yojel baʼax ken k-aʼaleʼ. Letiʼeʼ u kʼaj óoloʼon tak táanil tiʼ k-síijil. Jeʼex túun k-ilkoʼ, chéen Jéeoba kʼaj óolmiloʼon jach tubeel. Le oʼolaleʼ, jach ku taasiktoʼon kiʼimak óolal k-ojéeltik Jéeobaeʼ maʼ chéen ku yilik baʼax talmiloʼob k-aktáantikiʼ, u yojel xan bix k-uʼuyikba.
139:7-12. Jeʼel tuʼuxak yanoʼoneʼ Jéeobaeʼ jeʼel u páajtal u yáantkoʼoneʼ.
139:17, 18. ¿Jatsʼuts wa k-ilik maas kʼaj óoltik Jéeoba? (Proverbios 2:10.) Wa beyoʼ mantatsʼ kun antaltoʼon kiʼimak óolal. Tumen u tuukuloʼob Jéeobaeʼ «jach yaʼaboʼob bey u maʼay luʼumeʼ». Bey túunoʼ sáamsamal jeʼel u páajtal k-kaambal tiʼ letiʼeʼ.
139:23, 24. Toʼoneʼ unaj k-kʼáatik tiʼ Jéeoba ka u yil wa yaan baʼax kʼaas ichil k-puksiʼikʼal bey xan ichil k-tuukul yéetel unaj xan k-kʼáatik ka u yáantoʼon k-luʼsiʼ.
143:4-7. ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal ka chúukpajal k-óol k-muʼyajt nukuch talmiloʼobeʼ? Le salmistaoʼ ku yaʼalikeʼ, maʼalob ka tuukulnakoʼon tiʼ bix úuchik u yáantik Jéeoba le máaxoʼob meyajt úuchiloʼ yéetel ka k-kʼáat xan u yáantaj.
«¡Kiʼikiʼtʼantaʼak Yuumtsil!»
Tu tsʼoʼokbal cada upʼéel tiʼ le kan jaats tiʼ u libroi Salmosoʼ ku yaʼalik ka kiʼikiʼtʼantaʼak Jéeoba (Salmo 41:13; 72:19, 20; 89:52; 106:48). Tu tsʼoʼokbal xan le cinco jaatsoʼ ku yaʼalik: «¡Tuláakal baʼax ku chʼaʼik u yiikʼeʼ u kiʼikiʼtʼant Yuumtsil! ¡Kiʼikiʼtʼantaʼak Yuumtsil!» (Salmo 150:6). Teʼ túumben yóokʼol kaaboʼ tuláakal baʼal kuxaʼaneʼ yaan u jach kiʼikiʼtʼantik Jéeoba.
Le táan k-páaʼtik u kʼuchul le kʼiin jeʼeloʼ, jach unaj k-tsʼáaik nojbeʼenil tiʼ Dios yéetel tiʼ u kiʼichkelem kʼaabaʼ. Ken tuukulnakoʼon tiʼ le páajtalil yantoʼon utiaʼal k-kʼaj óoltik Jéeoba yéetel utiaʼal k-bisikba tu yéeteloʼ, ¿máasaʼ k-péeksaʼal tumen k-puksiʼikʼal utiaʼal ka k-kiʼikiʼtʼante?
[Foto yaan teʼ táan juʼun 5]
Le nukuch baʼaloʼob tu beetaj Jéeobaoʼ ku péekskoʼon k–chʼaʼa maʼalob saajkilil tiʼ
[Foto yaan teʼ táan juʼun 6]
U tuukuloʼob Jéeobaeʼ «jach yaʼaboʼob bey u maʼay luʼumeʼ»