Baʼaloʼob maʼalobtak ku kanaʼal tiʼ u yáax jaats u libroi Isaías
U Tʼaan Jéeobaeʼ kuxaʼan
Baʼaloʼob maʼalobtak ku kanaʼal tiʼ u yáax jaats u libroi Isaías
ISAÍAS, u hijo Amoz, ka tu yuʼubaj u kʼáataʼal tumen Jéeoba: «¿Máax bíin in túuxte? ¿Máax bíin u beetjuba k-bisaj tʼaan?», letiʼeʼ tu núukaj: «Jeʼelenaʼ, túuchiʼiten» wa túuxten (Isaías 1:1; 6:8). Teʼ súutuk jeʼeloʼ beetaʼab profetai tumen Jéeoba. Le meyaj tu beetoʼ tiʼ ku chíikpajal teʼ libro yaan ichil le Biblia ku bisik u kʼaabaʼoʼ.
Le libroaʼ profeta Isaías tsʼíibteʼ, ku taasik u tsikbalil tiʼ baʼaxoʼob úuch ichil cuarentai seis jaʼaboʼob, ku káajal 778 yéetel ku tsʼoʼokol tu jaʼabil 732 táanil tiʼ u taal Cristo. Kex ku tʼaan tiʼ baʼaxoʼob ken u muʼyajt u kaajil Judá, Israel yéetel le kaajoʼob yanoʼob kaʼach naatsʼ tiʼoboʼ, baʼaleʼ maas ku tʼaan tiʼ le salvación ken u taas Jéeobaoʼ (Isaías 25:9). U kʼaabaʼ le profeta Isaíasoʼ, u kʼáat u yaʼaleʼ, «le salvacionoʼ tiʼ Jéeoba u taal». Koʼoneʼex ilik jujumpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon u libroi Isaías 1:1–35:10.
«CHÉEN TSʼEʼETSʼEK BÍIN SUUNAKIʼ»
Le Bibliaoʼ, maʼ tu yaʼalik wa tsʼokaʼaniliʼ u beetaʼal profetai Isaías ka tu yaʼalaj le tʼaanoʼob ku taasik le yáax cinco capituloʼob tiʼ le libroaʼ (Isaías 6:6-9). Baʼaleʼ, ku yaʼalikeʼ Judá yéetel Jerusaleneʼ «tu niʼ [u yookoʼob] tak [tu pooloʼobeʼ]» kʼojaʼanoʼob tu táan Jéeoba (Isaías 1:6). Tiʼ ku sen adorartaʼal kaʼach yaanal diosoʼobiʼ. U nuuktakiloʼob le kaajoʼ ku sen beetkoʼob kaʼach baʼaloʼob kʼaastak. U koʼoleliloʼobeʼ jach nojbaʼal u taaskubaʼob kaʼachi. Mix máak kaʼach meyajtik Dios jeʼex u yaʼalikoʼ. Le oʼolaleʼ, kex maʼ ken u yóot u kʼamoʼobeʼ, Jéeobaeʼ tu yaʼalaj tiʼ Isaías ka xiʼik u yaʼaltiʼob yaʼab utéenel baʼax ku taal u kʼiinil u yúuchul tiʼob.
U soldadoiloʼob Israel yéetel Siriaeʼ, tsʼoʼok u chʼaʼatuklikoʼob u binoʼob baʼateʼel tu contra u kaajil Judá, baʼaleʼ tiʼ Jéeobaeʼ meyajnaj Isaías yéetel u paalal bey señaloʼob yéetel bey milagroʼob, utiaʼal u tsʼáaik u yojéelt u kajnáaliloʼob Judá maʼ kun xuʼulsbil tiʼobiʼ (Isaías 8:18). Le jeetsʼelil kun yantal utiaʼal tuláakal kʼiinoʼoboʼ chéen u Principei «jeetsʼelil» kun taasik (Isaías 9:6, 7). Baʼaleʼ Asiria, le «u cheʼil jaatsʼ» meyajnaj tiʼ Jéeobaoʼ, yaan xan u castigartaʼal. U kajnáaliloʼob Judaeʼ yaan u bisaʼaloʼob táanxel luʼumil utiaʼal ka palitsiltaʼakoʼob; baʼaleʼ «chéen tsʼeʼetsʼek bíin suunakiʼ» (Isaías 10:5, 21, 22). Tu yáanal u gobernación le «kʼuʼukʼ» kun taal tiʼ «Isaí [wa Jeseoʼ]», tuláakal máak ken u beet baʼax maʼalobiʼ (Isaías 11:1).
U núukil kʼáatchiʼob:
1:8, 9. ¿Baʼaxten ku yaʼalaʼal yaan u pʼáatal u hija Sión «bey jumpʼéel pasel chúumuk u x-péet pachil uvaeʼ, [yéetel] bey jumpʼéel máakan [wa x-nóokxaʼan] chúumuk tuʼux pakʼaʼan meloneʼ»? Tu táan Asiriaeʼ, Jerusaleneʼ chéen bey kaʼach upʼéel pasel beetaʼan tu chúumuk tuʼux pakʼaʼan uvaeʼ wa chéen bey upʼéel x-nóokxaʼan beetaʼan chúumuk tuʼux pakʼaʼan meloneʼ, tumen ku tuklik kaʼacheʼ jach chéen chʼaʼabil ken u xuʼulsil tiʼ. Baʼaleʼ, Jéeobaeʼ yaan u yáantik Jerusalén, maʼ ken u chaʼa u yúuchul tiʼ jeʼex úuchik tiʼ u kaajiloʼob Sodoma yéetel Gomorraeʼ.
6:8a. ¿Baʼaxten tu yaʼalaj Jéeoba «k-bisaj tʼaan», maʼ tu yaʼalaj «in bisaj tʼaaniʼ»? Tumen maʼ chéen tu juunal kaʼach yaniʼ. Tiaʼan kaʼach Jesús, «u juntúuliliʼ [...] Paal» tu yiknaleʼ (Juan 1:14; 3:16).
6:11. ¿Baʼax kaʼach u kʼáat u yojéelt Isaías ka tu kʼáataj tiʼ Jéeoba: «¿Baʼax kʼiin bíin úuchuk?»? Letiʼeʼ maʼ táan kaʼach u kʼáatik tiʼ Jéeoba bukaʼaj kʼiinoʼob kun xáantal táan u yaʼalik tiʼ le israelitaʼob ka u natsʼubaʼob yiknal Jéeobaoʼ; baʼaxeʼ u kʼáat kaʼach u yojéelt tak baʼax kʼiin ken xuʼuluk u taasaʼal subtsilil tiʼ u kʼaabaʼ Jéeoba tumen le israelitaʼoboʼ.
7:3, 4. ¿Baʼaxten Jéeobaeʼ tu salvarta le kʼasaʼan rey Acazoʼ? U reyil Siria yéetel Israeleʼ u kʼáatoʼob kaʼach u xuʼulsoʼob tiʼ Acaz, u reyil Judá, utiaʼal ka u tsʼaʼob u hijo utúul máak u kʼaabaʼ Tabeel u jeelinte, baʼaleʼ u hijo Tabeeleʼ maʼ tu chʼiʼibal David u taaliʼ. Le baʼax u tukulmoʼob kaʼach u beetkoʼobaʼ ku bin tu contra u pactoi le Reino u beetmaj Jéeoba yéetel Davidoʼ. Le oʼolal Jéeobaeʼ maʼ tu chaʼaj u kíimsaʼal rey Acaziʼ, beyoʼ tu kanáantaj le chʼiʼibal tuʼux kun taal kaʼach Jesús, u Principei le «jeetsʼel[iloʼ]» (Isaías 9:6).
7:8, NM. ¿Bix úuchik u xuʼulul u beetik u múuchʼ kaajil Efraín tu yáam le sesentai cinco jaʼaboʼob aʼalaʼaboʼ? U kajnáaliloʼob u reinoi le diez tribusoʼ bisaʼaboʼob táanxel luʼumil, yéetel tu luʼumil Samariaeʼ taal máakoʼob táanxel luʼumiloʼob kajtaliʼ, lelaʼ káaj maʼ jach úuch u yaʼal Isaías yaan u xuʼulul u beetik u múuchʼ kaajil Efraíniʼ, «tu kʼiiniloʼob u [gobernación] Peeka [tu luʼumil Israel]» yéetel ku tsʼoʼokol tu kʼiinil u reinado Esar-hadón, u hijo Senaquerib, tu luʼumil Asiria (2 Reyes 15:29; 17:6; Esdras 4:1, 2; Isaías 37:37, 38). Le sesentai cinco jaʼaboʼob ku yaʼalik Isaías 7:8, letiʼe bukaʼaj tiempo ka láaj bisaʼab le israelitaʼob tumen Asiria táanxel luʼumiloʼ yéetel letiʼe bukaʼaj tiempo ka pʼáat chéen táanxel luʼumiloʼob kajaʼanoʼob Samariaoʼ.
11:1. ¿Baʼaxten jeʼel u páajtal k-aʼalikeʼ Jesucristoeʼ, «jumpʼéel kʼuʼukʼ» ku taal tiʼ Isaí wa Jesé? Ka taal Jesús way Luʼumeʼ, taal tiʼ u chʼiʼibal David, u hijo Isaí, le oʼolal jeʼel u páajtal k-aʼalik «jumpʼéel kʼuʼukʼ» ku taal tiʼ Isaíeʼ (Mateo 1:1-6; Lucas 3:23-32).
Baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon:
1:3. Le máaxoʼob maʼ tu beetkoʼob baʼax u kʼáat Jéeobaoʼ, ku yeʼeskoʼob bey maas yaan u naʼat le wakax wa le burroʼob tiʼ letiʼoboʼ. Le oʼolaleʼ, wa yaan k-naʼat yéetel k-tsʼáaik u nib óolalil tiʼ Jéeoba yoʼolal tuláakal le baʼaxoʼob tsʼoʼok u beetik t-oʼolaloʼ, maʼ kun xuʼulul k-meyajtik.
1:11-13. Jéeobaeʼ, maʼatech u kʼamik le adoración ku tsʼaʼabal tiʼ wa maʼ tu jaajil u yóol máak ku beetkoʼ mix le oración maʼ tu puksiʼikʼal máak u taaloʼ. Le oʼolaleʼ, unaj k-orar yéetel k-adorartik Jéeoba yéetel u jaajil k-óol.
1:25-27; 2:2; 4:2, 3. Ken suunak kaʼach tsʼeʼetsʼek israelitaʼob tu luʼumil Jerusalén utiaʼal u kaʼa chʼaʼajoʼoltkoʼob u adorarkoʼob Jéeoba jeʼex u kʼáateʼ, tiʼ kun xuʼulul u palitsiltaʼaloʼobiʼ yéetel tiʼ kun káajal u jel líiʼskoʼob u kaajil Judaeʼ. Lelaʼ ku yeʼesikeʼ, Jéeobaeʼ ku chʼaʼik óotsilil tiʼ le máaxoʼob tu jaajil u yóoloʼob ku arrepentiroʼob tiʼ u kʼebanoʼoboʼ.
2:2-4. Wa k-jach tsʼáaik óol kʼaʼayt le maʼalob péektsil yéetel k-jach tsʼáaik óol kaʼans uláakʼ máakoʼoboʼ, yaan k-áantik yaʼab máakoʼob u bisubaʼob maʼalob yéetel u maasil.
4:4. Jéeobaeʼ yaan u luʼsik tuláakal le baʼaloʼob maʼ maʼalobtak yaan ichil u puksiʼikʼal le máaxoʼob meyajtikoʼ yéetel yaan xan u saʼatsik tuláakal le baʼaxoʼob maʼ maʼalobtak u beetmoʼoboʼ.
5:11-13. Wa maʼatech u tsʼáaik máak u pʼiis u náaysik u yóol bey xan wa maʼatech u yéeyik máak baʼaloʼob maʼalobtak utiaʼal u náaysik u yóoleʼ, u kʼáat u yaʼaleʼ táan u beetik máak baʼaloʼob jeʼex le ku beetik le máaxoʼob maʼ u kʼaj óoloʼob Diosoʼ (Romailoʼob 13:13).
5:21-23. Le ancianoʼoboʼ, maʼ unaj u taaskubaʼob bey jach u yojloʼob tuláakal baʼaleʼ. Unaj u yilkoʼob u yaabiltkoʼob tuláakal le sukuʼunoʼoboʼ yéetel ken u yukʼoʼob vino wa uláakʼ baʼax ku káalkunajeʼ unaj u tsʼáaikoʼob u pʼiis.
«YUUMTSILEʼ BÍIN U CHʼAʼA ÓOTSILIL TIʼ JACOB»
Le capituloʼob 13 tak 23, ku yaʼalik baʼaxoʼob ku taal u kʼiin u yúuchul tiʼ le kaajoʼob yanoʼob naatsʼ tiʼ Judá yéetel Israeloʼ. Baʼaleʼ ku yaʼalik xaneʼ, «Yuumtsileʼ bíin u chʼaʼa óotsilil tiʼ Jacob», ken u sut le israelitaʼob tu luʼumoʼoboʼ (Isaías 14:1). Le capituloʼob 24 tak 27, ku tʼaan tiʼ u láaj bisaʼal u kajnáaliloʼob Judá yéetel ku tʼaan xan tiʼ u kaʼa suut u kajnáaliloʼob. Ku yaʼalik xaneʼ, Jéeobaeʼ ku kʼuuxil yéetel «Efraín [wa Israel le] kaaj kalaʼanoʼ», tumen tsʼoʼok u nupkuba yéetel Siria, yéetel ku yaʼalik xaneʼ Jéeobaeʼ ku kʼuuxilil tu contra tuláakal le «j-kʼiinoʼob yéetel [le profetaʼob]» yanoʼob Judaoʼ, tumen u kʼáatoʼob u beetoʼob upʼéel pacto yéetel Asiria (Isaías 28:1, 7). Jéeobaeʼ ku yaʼalik yaan u taasik yaʼab talamiloʼob tu yóokʼol «Ariel [wa Jerusalén]» tumen táan u «binoʼob áalkabil Egipto» utiaʼal u kaxkoʼob áantaj (Isaías 29:1, tsolajil; 30:1, 2). Baʼaleʼ, ku yaʼalik xaneʼ yaan u salvartik le israelitaʼob ku beetkoʼob baʼax utstutʼaanoʼ.
«Jeʼel bix león tsʼoʼok u kíimsik juntúul j-taman» ku kanáantik tubeel utiaʼal maʼ u toʼokol tiʼeʼ, Jéeobaeʼ bey xan ken u kanáantil u «puʼukil Sión» (Isaías 31:4). Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Bíin yanak juntúul [rey] utiaʼal u beet baʼax toj» (Isaías 32:1). Kex ka beetaʼak tumen Asiria u awat okʼol le «u j-bisaj tʼaaniloʼob kaxan jéetsʼel» tiʼ Judaoʼ, Jéeobaeʼ ku yaʼalik yaan u xuʼulsik u muʼyajoʼob, tumen tsʼoʼok u «saʼats[ik] u siʼipiloʼob» (Isaías 33:7, 22-24). «Yuumtsileʼ pʼujaʼan yéetel múuchʼ kaajoʼob bey xan yéetel u j-baʼateloʼob» (Isaías 34:2.) U luʼumil Judá xaneʼ maʼ kun pʼáatal minaʼan u kajnáaliloʼob utiaʼal mantatsʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Kiʼimakchajak u yóol le [desiertooʼ], luʼum tikin; sen kiʼimakchajak u yóol, ka loolnak» (Isaías 35:1).
U núukil kʼáatchiʼob:
13:17. ¿Baʼaxten ku yaʼalik le tekstooʼ le medosoʼ maʼatech u «tsʼáaikubaʼob u kaxtoʼob taakʼin» yéetel «mix tu tsʼíiboltikoʼob oro»? Le medos yéetel persaʼoboʼ maas utstutʼaanoʼob kaʼach u kʼamikoʼob u nojbeʼenil u ganarkoʼob upʼéel baʼateʼel ke ka u chʼaʼob u ayikʼaliloʼob le kaaj ku ganarkoʼoboʼ. Jeʼex tu beetil Ciro le ka suunaj le israelitaʼob tu luʼumoʼoboʼ, letiʼeʼ tu sutaj tuláakal le baʼaxoʼob de oro yéetel de plata chʼaʼab tumen Nabucodonosor teʼ templo yaan kaʼach tu kaajil Jerusalenoʼ.
14:1, 2. Le judíoʼoboʼ, ¿bix úuchik u kʼalkoʼob «le máaxoʼob kʼalmailoʼob kaʼach», yéetel bix úuchik u tʼonkintikoʼob le «máaxoʼob yetsʼmailoʼob kaʼacheʼ»? Le baʼax ku yaʼalik le tekstoaʼ béeykuntaʼab tumen máaxoʼob meyajt Dios úuchjeakil, jeʼex Daniel le ka tsʼaʼab upʼéel jach nojoch meyaj u beet tu luʼumil Babilonia tu kʼiiniloʼob táan u gobernartaʼal tumen Medopersiaeʼ; Ester, le ka kʼuch u beetuba reinai tiʼ Persia, yéetel Mardoqueo, le ka tsʼaʼab u beet u nojoch jalaʼachil tu luʼumil Persia.
21:1. ¿Tiʼ baʼax luʼumil ku yaʼalaʼal «x-tokoy luʼum [wa u desiertoi Kʼáaʼnáab, NM]»? Tiʼ u luʼumil Babilonia. Kex maʼ naatsʼ yaan kaʼach tiʼ le kʼáaʼnáaboʼ ku yaʼalaʼal kaʼach tiʼ «u desiertoi kʼáaʼnáab» tumen cada jaʼab ken tuulnak kaʼach u jaʼi le río Éufrates yéetel Tigrisoʼ u kaajil Babiloniaeʼ ku pʼáatal kaʼach bey upʼéel kʼáaʼnáab chuup yéetel luukʼeʼ.
24:13-16. ¿Bix kun kʼuchul u beetuba le judíoʼob jeʼex le aceitunaʼob ku pʼáatal tu matai ken tsʼoʼokok u yéemsaʼal u maasiloʼob wa jeʼex le u meentsʼulil le uva ken tsʼoʼokok u tʼoʼokol u maasiloʼoboʼ? Jeʼex ken tsʼoʼokok u tʼoʼokol le aceitunaʼob bey xan le uvaʼob yaan jujumpʼéel ku pʼáatal tu kʼaboʼoboʼ, chéen xan jujuntúul israelitaʼob kun pʼáatloʼob ken tsʼoʼokok u xuʼulsaʼal tiʼ u kaajil Jerusalén yéetel Judá. Letiʼobeʼ yaan u nojbeʼenkuntkoʼob Jéeoba jeʼel tuʼuxak ka bisaʼakoʼobeʼ, kex wa ku bisaʼaloʼob Babilonia bey xan wa ku bisaʼaloʼob teʼ múuchʼ kaajoʼob yaan jáal le kʼáaʼnáab Mediterráneo.
24:21. ¿Máaxoʼob le «u nuukiloʼob kaʼan» yéetel le «u [reyiloʼob] luʼum» kun jatsʼbiloʼob tumen Jéeobaoʼ? Maʼ xaaneʼ le «u nuukiloʼob kaʼan» ku yaʼalik le tekstooʼ letiʼe kʼasaʼan angeloʼoboʼ; le u reyiloʼob luʼumoʼ, letiʼe máaxoʼob gobernartik le Luʼumaʼ, letiʼobeʼ ku beetkoʼob baʼax u kʼáat le kʼasaʼan angeloʼoboʼ (1 Juan 5:19).
25:7. ¿Baʼax «balmail tuláakal le kaajoʼoboʼ, bey xan le [pixmil] [...] tuláakal le múuchʼ kaajoʼoboʼ»? Le kaʼapʼéel baʼaxoʼob ku yaʼalik le tekstoaʼ táan u tʼaan tiʼ le kaʼatúul nukuch enemigoʼob yaan tiʼ tuláakal máakoʼ: Le kʼebanoʼ yéetel le kíimiloʼ.
Baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon:
13:20-22; 14:22, 23; 21:1-9. Tuláakal baʼax ku yaʼalik Jéeobaeʼ ku béeychajal, jeʼex le ka tu yaʼalaj baʼax kun úuchul tiʼ Babiloniaeʼ.
17:7, 8. Kex yaʼab tiʼ le israelitaʼob maʼ tu beetoʼob baʼax u kʼáat Jéeobaoʼ, yaan jujuntúul tu beetoʼobiʼ. Teʼ kʼiinoʼob xanaʼ, yaan jujuntúul máakoʼob yaanal u religionoʼobeʼ ku kʼamikoʼob le maʼalob péektsiloʼ.
28:1-6. Israeleʼ yaan kaʼach u lúubul tu kʼab Asiria, baʼaleʼ Jéeobaeʼ yaan u kanáantik le máaxoʼob jach u kʼubmaj u yóoloʼob tiʼ letiʼoʼ. Jeʼex túun k-ilkoʼ, ken castigartaʼak upʼéel kaaj tumen Jéeobaeʼ, letiʼeʼ ku kanáantik le máaxoʼob beetik baʼax utstutʼaanoʼ.
28:23-29. Ken tsoʼolok u nuʼuk tiʼ le máaxoʼob uts u puksiʼikʼaloʼob tumen Jéeobaoʼ, letiʼeʼ ku beetik jeʼex kʼaʼabéet tiʼ cada utúuleʼ.
30:15. Wa ku xuʼulul k-kaxtik u yáantaj chéen máak utiaʼal k-salvartikbaeʼ, Jéeobaeʼ yaan u salvarkoʼon. K-eʼesik xan k-jach kʼubma k-óol tiʼ u yáantaj Jéeoba wa maʼatech k-chʼaʼik saajkil tiʼ wíinik.
30:20, 21. Ken k-beet baʼax ku yaʼalik le Biblia yéetel ken k-chaʼa u nuʼuktikoʼon «le palitsil chúukpajaʼan u yóol yéetel yaan u naʼat[oʼ]», bey ka k-il Jéeobaeʼ yéetel bey ka k-uʼuy u tʼaaneʼ (Mateo 24:45).
Le baʼaxoʼob ku yaʼalik u libroi Isaíasoʼ ku beetik k-maas tsʼáaik k-fe tiʼ le Bibliaoʼ
¡Máasaʼ jach k-tsʼáaik nib óolal tiʼ Jéeoba yoʼolal le baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon u libroi Isaíasoʼ! Le profecíaʼob tsʼoʼok u béeychajloʼoboʼ ku beetkoʼob k-maas creertik yaan u béeychajal u maasil profecíaʼob maʼ béeychajkoʼoboʼ (Isaías 55:11).
Le profecíaʼob ku tʼaanoʼob tiʼ le Mesías, jeʼex Isaías 9:7 yéetel 11:1-5, 10, ku beetkoʼob k-maas tsʼáaik k-fe tiʼ Jesucristo, le máax kun salvarkoʼonoʼ. U libroi Isaíaseʼ, ku taasik xan profecíaʼob táan u béeytaloʼob teʼ kʼiinoʼobaʼ yéetel profecíaʼob yaan u béeytaloʼob teʼ kʼiinoʼob ku taaloʼ (Isaías 2:2-4; 11:6-9; 25:6-8; 32:1, 2). Jeʼex túun k-ilkoʼ, tuláakal baʼax ku yaʼalik u libroi Isaíaseʼ, ku yeʼesikeʼ «u Tʼaan [Dioseʼ] kuxaʼan» (Hebreob 4:12).
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 27]
Isaías yéetel u paalaloʼobeʼ meyajnajoʼob bey señaloʼob yéetel milagroʼobeʼ
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 28]
Jerusaleneʼ yaan kaʼach u pʼáatal «bey jumpʼéel pasel chúumuk u x-péet pachil uvaeʼ»
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 29]
¿Bix k-áantik uláakʼ máakoʼob utiaʼal ka u sutoʼob u espadaʼob bey u nuʼukulil meyajeʼ?