¿Jach wa tu jaajil mix máak pʼáat kajtal tu luʼumil Judá?

LE Bibliaoʼ úuchiliʼ u yaʼal yaan u xuʼulsaʼal tiʼ u reinoi Judá tumen le babilonioʼoboʼ, yéetel tu yaʼalaj xan jach mix máak kun pʼáatal kajtal Judá ichil le bukaʼaj kʼiinoʼob bisaʼan le judíoʼob táanxel luʼumiloʼ (Jeremías 25:8-11). Le baʼax áantkoʼon k-creert jach tu jaajil béeychaj le baʼax tu yaʼalaj le Bibliaaʼ, letiʼeʼ baʼax tsʼíibtaʼab tu libroi Crónicas óoliʼ setentaicinco jaʼaboʼob suunak le u yáax jaats judíoʼob tu luʼumoʼoboʼ. Le baʼax tsʼíibtaʼabaʼ ku yaʼalikeʼ «le máaxoʼob tu jechajoʼob le noj kíimsajoʼ» bisaʼaboʼob tumen u reyil Babiloniaeʼ, «ka j-palitsiltaʼaboʼob paʼteʼ tu yéetel u paalaloʼob tak tu kʼiinil úuchik u chuumpajal u méekʼtáan u [reyil] le j-persaʼoboʼ». Ku yaʼalik xaneʼ, u luʼumil Judaeʼ «tu jeʼelsajuba tuláakal u kʼiiniloʼob xúumpʼattaʼan» (2 Crónicas 36:20, 21). ¿Yaan wa baʼaxoʼob tsʼoʼok u kaxtaʼal tumen le arqueologoʼob ku yeʼesik jach tu jaajil pʼáat mix máak kajaʼan tu luʼumil Judaoʼ?

Ephraim Stern, utúul profesor tiʼ u Arqueologíai Palestinaeʼ, teʼ revista ku kʼaabaʼtik Biblical Archaeology Review, tu yaʼalaj: «Le asirioʼob yéetel le babilonioʼoboʼ yaʼab kaajoʼob tu chʼaʼajoʼob tu luʼumil Israel, baʼaleʼ le baʼaxoʼob tsʼoʼok u kaxtaʼal tumen le arqueologoʼob teʼ kʼiinoʼobaʼ ku yeʼesikeʼ jelaʼan baʼax ku beetikoʼob kaʼach ken tsʼoʼokok u chʼaʼikoʼob le kaajoʼoboʼ». Le profesoroʼ tu yaʼalaj xan: «Le baʼaxoʼob tsʼoʼok u kaxtaʼal tu luʼumil Palestinaoʼ, ka tsʼoʼok u chʼaʼabal u luʼumil Palestina tumen le asirioʼoboʼ yaan tiʼ letiʼob pʼáatoʼob kaʼach kajtaliʼ, baʼaleʼ le ka tsʼoʼok u xuʼulsaʼal u luʼumil Judá tumen le babilonioʼoboʼ mix máak pʼáat kajtaliʼ. [...] Minaʼan mix baʼal eʼesik wa yaan máaxoʼob pʼáat kajtal tu luʼumil Judaiʼ. Chéen tu kʼiinil táan u gobernar le persaʼob kaʼa anchaj máaxoʼob kajtal tu luʼumil Judaoʼ [...]. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ, mix máak pʼáat kajtal teʼ luʼumoʼob xuʼulsaʼab tumen le babilonioʼoboʼ».

Le profesor Lawrence E. Stager, ku meyaj teʼ Universidad de Harvardoʼ, tu yaʼalaj xan: « U reyil Babilonia kaʼacheʼ suuk u tóokik le kaajoʼob ku ganarkoʼ, lelaʼ bey tu beetil yéetel u luʼumil Filistea bey xan yéetel u luʼumil Judá, le oʼolal pʼáat mix máak kajaʼan teʼ kaajoʼob yaan tu jáal u áalkab jaʼi le Jordanoʼ». Le profesoroʼ tu yaʼalaj xan: «Le baʼaxoʼob tsʼoʼok u kaxtaʼal tumen le arqueologoʼoboʼ ku yeʼesikeʼ chéen tu kʼiinil u gobernación Ciro el Grande, le máax gobernarnaj ka tsʼoʼok u gobernar le babilonioʼob, anchaj tu kaʼatéen u kajnáaliloʼob [...] u luʼumil Jerusalén yéetel Judaoʼ. Lelaʼ úuch le ka suunaj le judíoʼob tu luʼumoʼoboʼ».

K-ilik túuneʼ, le profecía tu yaʼalaj Jéeoba tiʼ u pʼáatal mix máak kajaʼan tu luʼumil Judaoʼ, béeychaji. Lelaʼ ku yeʼesikeʼ tuláakal baʼax ku yaʼalik Jéeobaeʼ ku béeychajal (Isaías 55:10, 11). ¿Baʼax jeʼel u páajtal k-kanik tiʼ le baʼax úuchaʼ? Ku kaʼansiktoʼoneʼ jeʼel u páajtal k-jach kʼubik óol tiʼ Jéeobaeʼ bey xan tiʼ tuláakal le baʼaxoʼob ku yaʼalik ichil le Bibliaoʼ (2 Timoteo 3:16).