Jach táaj maʼalob bix beetaʼanikoʼon

«Jakʼaʼan in wóol, tumen jakʼbeʼen óolal le baʼax a beetmajoʼ.» (SALMO 139:14.)

1. Yaʼab máakoʼob kaʼanchajaʼan u xookoʼobeʼ, ¿baʼaxten ku creertikoʼob yaan Máax beet tuláakal le jatsʼuts baʼaloʼob yaan way Luʼumeʼ?

LE YÓOKʼOL KAABAʼ jach chuup yéetel baʼaloʼob jatsʼutstakoʼob. ¿Bix yanchajikoʼob? Yaan máaxoʼobeʼ ku tuklikoʼobeʼ maʼ yanchaj utúul Máax jach yaan u naʼat beet le baʼaloʼobaʼ. Uláakʼoʼobeʼ ku tuklikoʼobeʼ utiaʼal u naʼataʼal bix úuchik u yantal le baʼaloʼoboʼ, unaj u creertaʼal anchaj utúul Máax beetikoʼob. Le máakoʼobaʼ ku creertikoʼobeʼ, tuláakal baʼal kuxaʼan way Luʼumeʼ jach talam u naʼataʼal bix beetaʼaniloʼob, jach yaʼab u jejeláasiloʼob yéetel jach maʼalob beetaʼanikoʼob utiaʼal ka aʼalaʼak maʼ anchaj Máax beetikoʼobiʼ. Yaʼab máakoʼob, tak le científikoʼoboʼ, ku yaʼalikoʼobeʼ jach yaʼab baʼax eʼesik tuláakal baʼal yaneʼ beetaʼab tumen utúul Máax jach yaan u naʼat, jach yaan u páajtalil yéetel jach uts. *

2. ¿Baʼax péeks David u kiʼikiʼtʼant Jéeoba?

² David, u yúuchben reyil Israeleʼ jach u yojel kaʼach unaj u nojbeʼenkúuntaʼal le Máax beet tuláakal le baʼaloʼobaʼ, tumen jach jatsʼuts úuchik u beetkoʼob. Kex tu kʼiiniloʼob David minaʼan kaʼach le sen nuʼukuloʼob ku meyaj tiʼ le científikoʼob bejlaʼaʼ, letiʼeʼ tu tsʼáaj cuentaeʼ le yóokʼol kaabaʼ chuup yéetel le jatsʼuts baʼaloʼob u beetmaj Diosoʼ. Davideʼ chéen unaj u yilik kaʼach bix beetaʼanil u wíinklil utiaʼal ka jaʼakʼak u yóol tu yoʼolal le jach nojoch páajtalil yaan tiʼ Diosoʼ. Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Kin kiʼikiʼtʼantikech tumen jakʼaʼan in wóol, tumen jakʼbeʼen óolal le baʼax a beetmajoʼ, ¡Leloʼ jach in wojel!» (Salmo 139:14.)

3, 4. ¿Baʼaxten unaj k-tuukul tiʼ le baʼaxoʼob u beetmaj Jéeobaoʼ?

³ Davideʼ jach tu tsʼáaj cuenta yaan Máax beet tuláakal baʼal, tumen tuukulnaj tu yoʼolal bix beetaʼanil le baʼaloʼoboʼ. Teʼ kʼiinoʼobaʼ teʼ najiloʼob xook, teʼ televisión yéetel teʼ radiooʼ jejeláas bix u kaʼansaʼal tuʼux u taal wíinik, lelaʼ tsʼoʼok u beetik maʼ u creertaʼal wa yanchaj Máax beet tuláakal baʼal. Utiaʼal ka yanaktoʼon upʼéel fe jeʼex le anchaj tiʼ Davidoʼ, kʼaʼabéet k-jach tuukul tu yoʼolal le baʼaloʼob beetaʼanoʼoboʼ. Maʼ unaj k-chaʼik túulchʼintaʼal tumen uláakʼ máakoʼob utiaʼal ka k-creert wa minaʼan Diosiʼ, baʼaxeʼ toʼon unaj k-ilik wa yaan Máax beet tuláakal baʼal.

⁴ Le ken k-jach chaʼant le baʼaxoʼob u beetmaj Jéeobaoʼ yaan k-maas yaabiltik, yaan u maas taaktal k-tsʼáaik nib óolal tiʼ, yaan k-maas creertik le baʼaxoʼob ku yaʼalik ken u beetoʼ, yaan xan u maas taaktal k-kʼaj óoltik yéetel k-maas meyajtik. Le oʼolaleʼ, koʼox ilik bix tsʼoʼok u yilaʼal tumen le ciencia jach táaj maʼalob beetaʼanikoʼon, jeʼex úuchik u yaʼalik Davidoʼ.

Jach maʼalob beetaʼanikoʼon

5, 6. 1) ¿Bix u káajal u yantal utúul chaambal? 2) ¿Baʼax meyaj ku beetik le riñonoʼoboʼ?

⁵ «Teech beet in riñonoʼob, teech pixen tu jobnel in maama.» (Salmo 139:13, NM.) Utúul chaambaleʼ ku káajal u yantal tu jobnel u maama chéen bey upʼéel chan célulaeʼ; le chan célulaaʼ maas chichan tiʼ le punto tsʼoʼoksik le xóotʼ xookaʼ. Teʼ chan célula chéen yéetel microscopio ku páajtal u yilaʼalaʼ, tiʼ yaan tuláakal le baʼax kʼaʼabéet utiaʼal u yantal utúul chaambaloʼ. Jach séeb u bin u jatskuba utiaʼal u patik u wíinklil le chaambaloʼ. Ken máanak kaʼapʼéel mesoʼobeʼ, tsʼoʼok u yantal jujumpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob kʼaʼanantak utiaʼal le wíinkliloʼ, upʼéel tiʼ letiʼobeʼ letiʼe riñonoʼoboʼ. Ken síijik utúul chaambaleʼ, u riñonoʼobeʼ ku káajal u limpiarkoʼob u kʼiʼikʼel, ku lúuʼskoʼob le  baʼaxoʼob maʼ patal ku yantal ichiloʼ, bey xan le jaʼ maʼ kʼaʼabéetoʼ yéetel ku yilkoʼob ka pʼáatak chéen le vitaminaʼoboʼ. Wa maʼalob u meyaj le riñonoʼoboʼ, cada cuarentaicinco minutoʼobeʼ ku limpiarkoʼob le jaʼ yaan ichil le kʼiʼikʼoʼ (tiʼ utúul nojoch máakeʼ óoliʼ cinco litros kʼiʼikʼ ku limpiarkoʼob).

⁶ Le riñonoʼoboʼ ku controlarkoʼob u chʼóochʼil le kʼiʼikʼoʼ yéetel ku controlarkoʼob bukaʼaj u muukʼil unaj u yáalkab le kʼiʼikʼ teʼ wíinkliloʼ. Le riñonoʼob xanoʼ ku beetkoʼob uláakʼ meyajoʼob jach kʼaʼanantak, ku beetkoʼob u meyaj le vitamina D utiaʼal ka nojochchajak maʼalob le baakoʼoboʼ, yéetel ku beetkoʼob u yantal eritropoyetina, le eritropoyetina túunoʼ ku beetik u yantal glóbulos rojos teʼ baakoʼoboʼ. Tuláakal baʼax ku beetik le riñonoʼoboʼ ku beetik u jaʼakʼal u yóol yaʼab máakoʼob. *

7, 8. 1) Tsol bix u bin u nojochtal utúul chaambal tu yáax semanailoʼob. 2) ¿Baʼaxten tu yaʼalaj rey David bey tu «tsʼuʼ luʼum» ku bin u nojochtal utúul chaambaleʼ?

⁷ «Mix baʼal j-bal ta wich bix beetkʼajik in wíinklil kaʼalikil táan [in] paʼatal ich muklil, kaʼalikil táan in paʼatal tu jach tsʼuʼ luʼum.» (Salmo 139:15.) Le yáax célulaoʼ yaʼab utéenel tu jatsuba utiaʼal ka yanak túumben celulaʼob. Maʼ xáanchaj ka joʼopʼ u yantal uláakʼ celulaʼob ku beetkoʼob jejeláas meyajoʼobiʼ; anchaj u celulailoʼob le xiichʼoboʼ, u celulailoʼob le ootʼoʼ, yéetel uláakʼ celulaʼob. Le celulaʼob upʼéeliliʼ meyaj ku beetkoʼobeʼ tu nupubaʼob utiaʼal u yantal uláakʼ baʼaxoʼob kʼaʼabéet teʼ wíinkliloʼ. Tu óoxpʼéel semanai le chaambaloʼ, ku káajal u formar u baakeloʼob. Ken kʼuchuk tu siete semanasileʼ, teʼ chan wíinklil chéen 2.5 centímetros u nojchiloʼ, tsʼoʼok u yantal le 206 upʼéelel baakoʼob unaj u yantal tiʼ máak ken nojochchajkoʼ, baʼaleʼ maʼ chichtakoʼob jeʼex unaj u pʼáataloʼobeʼ.

⁸ Tuláakal le baʼax tsʼoʼok k-aʼalikaʼ ku yúuchul ichil u jobnel le maamatsiloʼ, maʼ chíikaʼan u yilaʼaliʼ, ku yúuchul bey tu tsʼuʼ Luʼum jeʼex úuchik u yaʼalik Davidoʼ. Le bix u bin u nojochtal utúul chaambal ichil u jobnel u maamaeʼ, upʼéel baʼal maʼ jach kʼuchuk naʼatbil tumen wíinikiʼ. Chéen tukult lelaʼ: ¿baʼax beet u jatskuba le celulaʼob utiaʼal ka joʼopʼok u beetkoʼob jejeláas meyajoʼoboʼ? Maʼ xaaneʼ le cientificoʼoboʼ yaan u kʼuchul u kʼiinil u naʼatkoʼob baʼax beetik u jatskuba le celulaʼoboʼ, baʼaleʼ jeʼex tu tsʼáaj cuenta Davidoʼ, Jéeoba le Máax beetmailoʼonoʼ u yojel baʼaxten ku yúuchul.

9, 10. ¿Baʼaxten k-aʼalik bey tsʼíibtaʼan tu libro Dios le bix u bin u yantal u wíinklil utúul chaambaloʼ?

⁹ «A wichoʼobeʼ tu yilajoʼob in wíinklil le táan u chʼaʼik wíinklileʼ; tuláakal lelaʼ tsʼíibtaʼan yanil tiʼ a tsʼíibil juʼun.» (Salmo 139:16.) Teʼ yáax célula anchajoʼ, tiʼ yaan tuláakal u planosi u wíinklil le chaambaloʼ. Le planosoʼobaʼ letiʼob eʼesik bix unaj u bin u nojochtal u wíinklil utúul chaambal ichil le nueve mesoʼob tiaʼan tu jobnel u maamaoʼ, yéetel yaan u meyajoʼob  ichil le maas tiʼ veinte jaʼaboʼob kun máanoʼob tak ken kʼuchuk u beetuba utúul nojoch máakoʼ. Ichil tuláakal le jaʼaboʼobaʼ, u wíinklil le chaambaloʼ yaan u máan tiʼ jejeláas kʼeexoʼob, tuláakal le kʼeexoʼobaʼ ku yúuchul jeʼex yanil tu planosil le yáax célulaoʼ.

¹⁰ Davideʼ maʼ u yojel kaʼach mix baʼal tu yoʼolal le celulaʼoboʼ, tumen minaʼan kaʼach microscopio tiʼ; baʼaleʼ, yéetel bix úuchik u bin u nojochtal yéetel u kʼexpajal u wíinklileʼ, tu tsʼáaj cuenta jach maʼalob beetaʼanil yéetel jach chʼaʼatuklaʼan bix kun bin u yúuchul tuláakal. Maʼ xaaneʼ u wéej ojel kaʼach bix u bin u nojochtal utúul chaambal tu jobnel u maama yéetel kʼuch u naʼateʼ tuláakal le bix u bin u nojochtal utúul chaambaleʼ beetaʼan u planoi yéetel aʼalaʼan baʼax kʼiin ken úuchuk. Ka tʼaanaj David tiʼ lelaʼ tu yaʼaleʼ bey «tsʼíibtaʼan yanil tiʼ [u] tsʼíibil juʼun» Dios bix kun láaj úuchleʼ.

11. ¿Tuʼux u taal tuláakal le bix k-wíinkliloʼ?

¹¹ Teʼ kʼiinoʼobaʼ tsʼoʼok u kʼuchul ilbileʼ, le bix k-wíinklil, u táan k-ich, u tsoʼotsel k-pool, u color k-ich, yéetel uláakʼ baʼaloʼobeʼ, tiʼ u taaloʼob tiʼ le genesoʼob ku heredarkoʼobtoʼon k-taataʼob yéetel k-abueloʼoboʼ. Tiʼ cada célulaeʼ yaan u milesi genesoʼobiʼ, yéetel cada geneʼ tiʼ yaan ichil le ADN (wa ácido desoxirribonucleico). Teʼ ADN tiʼ láaj yaan bix kun formar k-wíinkliliʼ. Cada ken u jatsuba le celulaʼob utiaʼal u yantal túumben celulaʼobeʼ, letiʼe ADN aʼalik baʼax unaj u beetik le túumben celulaʼoboʼ utiaʼal u seguer u meyaj maʼalob k-wíinklil yéetel utiaʼal maʼ u kʼexpajal. ¡Lelaʼ jach ku yeʼesik le nojoch páajtalil yéetel le naʼat yaan tiʼ le Máax beetmailoʼonoʼ!

Minaʼan uláakʼ jeʼex le tuukul tsʼaʼan tiʼ wíinikoʼ

12. ¿Baʼax ku páajtal u beetik wíinikoʼob maʼ tu páajtal u beetik le baʼalcheʼoboʼ?

¹² «In [Dios], bukaʼaj taamil in tiaʼal teen a tuukuloʼob; minaʼan xuʼulul u múuchʼuloʼob a tuukul. Wa ka in wóolt in xokoʼobeʼ, jach yaʼaboʼob bey u maʼay luʼumeʼ.» (Salmo 139:17, 18 yáax xóotʼ.) Le baʼalcheʼoboʼ láayliʼ jach maʼalob beetaʼaniloʼobeʼ, yéetel yaan tiʼ letiʼobeʼ yaan baʼaloʼob ku páajtal u beetkoʼob mix wíinikoʼob jeʼel u páajtal u beetkoʼobeʼ. Baʼaleʼ, Dioseʼ tu tsʼáaj tiʼ wíinik u páajtalil u tuukul yéetel u páajtalil u beetik baʼaloʼob maas nojochtak maʼ tu páajtal u beetik mix utúul baʼalcheʼ. Upʼéel libro ku tʼaan tiʼ cienciaeʼ ku yaʼalik: «Kex tumen tiʼ yaʼab baʼaloʼob chíikaʼanoʼon tiʼ uláakʼ baʼaxoʼob kuxaʼanoʼobeʼ, chéen wíinik ku páajtal u tʼaan yéetel u tuukul. Yéetel chéen wíinik ku taaktal u yojéeltik bix beetaʼanik». Jeʼex úuchik u taaktal u yojéeltik xan Davidoʼ.

13. 1) ¿Baʼax áant David u naʼat bix u tuukul Dios? 2) ¿Bix jeʼel u páajtal k-beetik jeʼex Davideʼ?

¹³ Uláakʼ baʼax ku páajtal u beetik wíinik maʼ tu páajtal u beetik le baʼalcheʼoboʼ, letiʼe u páajtal u tuukul tiʼ le baʼaxoʼob utstutʼaan Dios ka beetaʼakoʼ. * Le u páajtal k-beetik lelaʼ, ku yeʼesikeʼ Dioseʼ tu beetaj wíinik «jeʼel bix letiʼeʼ» (Génesis 1:27). Tiʼ Davideʼ meyajnaj maʼalob le tuukul tsʼaʼabtiʼoʼ. Tuukulnaj tiʼ le baʼaxoʼob eʼesik  yaan Diosoʼ yéetel tiʼ le jatsʼuts modos ku chíikpajal teʼ baʼaloʼob u beetmajoʼ. Tsʼoʼoleʼ, tiʼ Davideʼ yaan kaʼach u yáax libroiloʼob le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ku tʼaanoʼob tiʼ bix Dios bey xan tiʼ le baʼaloʼob u beetmajoʼ. Le libroʼobaʼ, letiʼ áant u naʼat bix u tuukul Dios, bix letiʼ yéetel baʼax ku yaʼalik u beetik. U tuukul David tiʼ le baʼax ku yaʼalik le Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ, tiʼ le baʼaloʼob u beetmaj Dios yéetel tiʼ bix eʼesaʼabik yaabilaj tiʼeʼ, le péeks u nojbeʼenkúunt le Máax beetmailoʼ.

¿Bix k-eʼesik yantoʼon fe?

14. ¿Baʼaxten maʼ tsaa k-ojéeltik jach tuláakal tiʼ Dios utiaʼal ka yanak k-fe tiʼ letiʼiʼ?

¹⁴ Davideʼ jeʼex u bin u maas yilik kaʼach le bukaʼaj baʼaloʼob u beetmaj Dios yéetel bukaʼaj baʼax ku kaʼansik le Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ, tu tsʼáaj cuentaeʼ wíinikeʼ maʼ tu páajtal u kʼuchul u láaj kʼaj óolt le sen naʼat yéetel le yaʼabach páajtalil yaan tiʼ Diosoʼ (Salmo 139:6). Toʼon xaneʼ k-tsʼáaik cuentaeʼ mix bikʼin jeʼel k-kʼuchul jach k-naʼat bix yanil tuláakal u meyajoʼob Dioseʼ (Eclesiastés 3:11; 8:17). Baʼaleʼ, yoʼolal le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ bey xan yoʼolal le baʼaxoʼob u beetmajoʼ, Dioseʼ tsʼoʼok u tsʼáaik ojéelbil yaʼab baʼaloʼob, utiaʼal ka yanak u fe le máaxoʼob táan u kaxtikoʼob u jaajiloʼ (Romailoʼob 1:19, 20; Hebreob 11:1, 3).

15. ¿Baʼax yaan yil le fe yéetel le u biskuba máak yéetel Diosoʼ? Ketej.

¹⁵ U yantal fe tiʼ máakeʼ, maʼ chéen u kʼáat u yaʼal u creertik yanchaj Máax tsʼáaj le kuxtaloʼ yéetel beet tuláakal le baʼaloʼoboʼ. U yantal k-fe tiʼ Dioseʼ u kʼáat u yaʼal k-kʼubik óol tiʼ letiʼ, creertik u kʼáat ka k-kʼaj óolteʼ yéetel u kʼáat xan ka k-bisba maʼalob tu yéetel (Santiago 4:8). U yantal k-fe tiʼ Dioseʼ jeʼel u páajtal k-ketik yéetel bix u yuʼubikuba utúul chan paal kanáantaʼan tumen u taataeʼ. Maʼ xaaneʼ, utúul wa máaxeʼ jeʼel u yaʼalik tiʼ utúul chan paal maʼ kun áantbil tumen u taata ken u máans talamiloʼobeʼ. Kex tumen le chan paal maʼ tu páajtal u beetik u creertaʼal yaan u yáantaʼal tumen u taataeʼ, baʼaleʼ letiʼeʼ tumen jach u kʼaj óol u taataeʼ u yojel jach yaan u yáantaʼal. Toʼon xaneʼ, k-ojel yaan k-kanáantaʼal tumen Jéeoba, tumen tsʼoʼok k-kʼuchul k-kʼaj óolt ikil k-xakʼalxoktik le Bibliaoʼ, ikil k-jach k-kaambal tiʼ le baʼaloʼob u beetmajoʼ yéetel tumen ku núukik k-oracionoʼob. Le baʼaxoʼob tsʼoʼok k-kanik tiʼ Diosoʼ, ku péekskoʼon xan k-maas kaambal tiʼ letiʼ yéetel ka k-nojbeʼenkúunt mantatsʼ tumen jach nojoch le yaabilaj k-uʼuyik tu yoʼolaloʼ. Lelaʼ letiʼe baʼax maas maʼalob jeʼel u páajtal u beetik máakoʼ (Efesoiloʼob 5:1, 2).

Unaj k-kaxtik u nuʼuktaj le Máax beetmailoʼonoʼ

16. ¿Baʼax k-kanik tiʼ bix úuchik u biskuba David yéetel Jéeoba?

¹⁶ «In [Dios], xakʼalteniʼ, kʼaj óolt in puksiʼikʼaliʼ; tsʼáaen tiʼ [túuntajil], kʼaj óolt in tuukuloʼob; il, wa táan in bin tiʼ u bejil kʼaaseʼ, bisen tu beelil minaʼan u xuul.» (Salmo 139:23, 24.) David kaʼacheʼ u yojel láaj ojéelaʼan tumen Jéeoba baʼaxoʼob ku beetik yéetel baʼaxoʼob ku tuklik (Salmo 139:1-12; Hebreob 4:13). U kʼaʼajsik David jach ojéelaʼan tumen Dios baʼaxoʼob ku beetikeʼ, le áant u yuʼub jach kanáantaʼan, jeʼex u yuʼubikuba kanáantaʼan utúul chan paal  méekʼaʼan tumen u taataeʼ. Davideʼ jach nojoch baʼal u yilik kaʼach u jach biskuba yéetel Jéeoba, yéetel utiaʼal maʼ u xuʼulul u beetkeʼ, mantatsʼ tu yilaj u tuukul tiʼ le baʼaloʼob u beetmaj Jéeobaoʼ yéetel u orar tiʼ; le oʼolal, yaʼab tiʼ le salmos tu tsʼíibtaj David jeʼex le Salmo 139, oracionoʼob kʼaybil u beetaʼaloʼob kaʼachi. K-tuukul xan tiʼ le baʼaloʼob u beetmaj Jéeoba yéetel k-orar tiʼeʼ jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal k-maas bisikba tu yéeteleʼ.

17. 1) ¿Baʼaxten u kʼáat kaʼach David ka xakʼaltaʼak baʼax yaan tu puksiʼikʼal tumen Jéeoba? 2) ¿Baʼax utsiloʼob jeʼel u taasiktoʼon k-yéeyik maʼalob baʼax ken k-beete?

¹⁷ Tumen tu beetajoʼon Dios jeʼex letiʼeʼ, yantoʼon u páajtalil k-yéeyik beetik baʼax maʼalob wa baʼax kʼaas. Baʼaleʼ le baʼax ken k-chʼaʼatukult beetkoʼ, kʼaʼabéet k-ilik wa maʼ tu beetiktoʼon kʼaas mix tiʼ uláakʼ máakoʼob. Davideʼ maʼ máan yéetel le kʼasaʼan máakoʼoboʼ (Salmo 139:19-22). Letiʼeʼ maʼ u kʼáat u beet kaʼach baʼaloʼob jeʼel u taasik muʼyajiloʼob tiʼeʼ. Le oʼolal ka tsʼoʼok u sen tuukul tiʼ baʼaxoʼob u sen ojel kaʼach Jéeoba tiʼ letiʼeʼ, tu kʼáat óoltaj tiʼ yéetel kabal óolal ka u xakʼalt jach baʼax yaan tu puksiʼikʼal yéetel ka u nuʼukt utiaʼal ka xiʼik tu bejil le kuxtaloʼ. Le nuʼuktajiloʼob ku tsʼáaik Diosoʼ utiaʼal tuláakal máak, le beetik toʼon xaaneʼ kʼaʼabéet k-ilik yéeyik k-beet baʼax maʼalob. Jéeobaeʼ ku yaʼaliktoʼon ka k-beet baʼax u kʼáat. Wa k-beetkeʼ, yaan k-pʼáatal maʼalob tu táan yéetel yaan k-kʼamik yaʼabach utsiloʼob (Juan 12:50; 1 Timoteo 4:8). Wa k-chaʼik nuʼuktaʼal sáamsamal tumen Jéeobaeʼ yaan u yantaltoʼon jeetsʼelil mantatsʼ, tak ken k-aktáant talamiloʼob (Filiposiloʼob 4:6, 7).

Unaj k-beetik baʼax u kʼáat le Máax beetmailoʼonoʼ

18. ¿Baʼax tu tsʼáaj cuenta David le ka tu jach chaʼantaj le baʼaloʼob yanoʼob teʼ kaʼanoʼ?

¹⁸ Tu táankelmileʼ, Davideʼ tu máansaj yaʼab tiempo teʼ kʼáaxoʼob táan u kanáantik tamanoʼoboʼ. Le ken joʼopʼok u janal le tamanoʼoboʼ, letiʼeʼ, ku líiʼsik u paakat utiaʼal u yilik le kaʼanoʼoboʼ. Jach tu tʼuubulil le áakʼaboʼ, ku sen tuukul kaʼach tiʼ bukaʼaj baʼaloʼob yaan teʼ kaʼanoʼ yéetel baʼax ku kaʼansikoʼob tiʼ máak. Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Le kaʼanoʼoboʼ ku kʼaʼaytikoʼob u nojbeʼenil [Jajal Dios]; tu yoʼolal baʼaxoʼob u beetmajoʼ ku tʼaan u nakʼ kaʼan. Jumpʼéel kʼiineʼ ku tsikbaltik tiʼ uláakʼ kʼiin; jumpʼéel áakʼabeʼ ku yaʼalik xan tiʼ uláakʼ áakʼab» (Salmo 19:1, 2.) Davideʼ tu tsʼáaj cuentaeʼ unaj u natsʼkuba yéetel u beetik le baʼax u kʼáat le Máax jach maʼalob u beetmil le baʼaloʼoboʼ. Bey xan unaj k-beetik toʼonoʼ.

19. ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon k-ojéeltik jach maʼalob bix beetaʼaniloʼon?

¹⁹ Davideʼ jach tu beetaj le baʼax tu yaʼalaj Salomón, u hijo, ka u beet le táankelem paalaloʼoboʼ: «Kaʼalikil táankelmecheʼ, kʼaʼajak tiʼ teech máax beetech [...]. Tsik [Dios], tsʼoʼokbes u yaʼalmaj tʼaanoʼob, tumen leloʼ tuláakal utiaʼal wíinik» (Eclesiastés 12:1, 13). Desde jach tu táankelmileʼ, Davideʼ tu tsʼáaj cuenta jach maʼalob bix beetaʼanil. Lelaʼ le áant u beet baʼax u kʼáat Dios, yéetel úuchik u beetkeʼ tu kʼamaj yaʼab utsil tuláakal u kʼiiniloʼob u kuxtal. Wa táankelmoʼon, wa kex tsʼoʼok u yantal k-jaʼabileʼ, wa k-nojbeʼenkúuntik yéetel k-meyajtik le Máax beetmailoʼonoʼ, yaan u yantaltoʼon upʼéel kuxtal ich kiʼimak óolal bejlaʼeʼ bey xan tiʼ le kʼiinoʼob ku taaloʼoboʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ le máaxoʼob maʼ tu náachtaloʼob tiʼ Jéeoba yéetel ku beetikoʼob baʼax u kʼáateʼ, «tak tu nuxibiloʼobeʼ yaan u yichankiloʼob; bíin yanakoʼob mantatsʼ muʼukʼaʼanoʼob yéetel toj u yóoloʼob; yaan u kʼaʼaytikoʼob: Yuumtsileʼ, [...] letiʼeʼ toj» (Salmo 92:14, 15). Tsʼoʼoleʼ, yaan u páajtal k-kiʼikiʼ óoltik utiaʼal mantatsʼ tuláakal le maʼalob baʼaloʼob u beetmaj Jéeobaoʼ.

[Tsolajiloʼob]

¿A wojel wa u núukil?

• ¿Bix u yeʼesik jach maʼalob beetaʼanikoʼon le bix u bin u nojochtal utúul chaambal ichil u jobnel u maamaeʼ?

• ¿Baʼaxten unaj k-ilik naʼatik bix u tuukul Jéeoba?

• ¿Baʼax yaan yil le fe yéetel u biskuba máak yéetel Diosoʼ?

[U kʼáatchiʼiloʼob le xookoʼ]

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 9]

Chaambal maʼ síijkiʼ: Lennart Nilsson

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 9]

ADN ▼

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 9]

Le bix u bin u nojochtal utúul chaambal ichil u jobnel u maamaeʼ beetaʼan u planoi yéetel aʼalaʼan baʼax kʼiin ken úuchuk

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 10]

Jeʼex utúul chan paal ku yuʼubik kanáantaʼan tumen u taataeʼ, bey xan k-uʼuyik kanáantaʼanoʼon tumen Jéeoba

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 11]

U jach tuukul tiʼ le baʼaloʼob u beetmaj Jéeobaoʼ le péeks David u nojbeʼenkúunte