Baʼaloʼob maʼalobtak ku kanaʼal tiʼ u libroi Oseas
U Tʼaan Jéeobaeʼ kuxaʼan
Baʼaloʼob maʼalobtak ku kanaʼal tiʼ u libroi Oseas
U KAJNÁALILOʼOB u reinoi le diez tribus tiʼ Israeloʼ óoliʼ tsʼoʼok u xuʼulul u adorarkoʼob Jéeoba. Tu kʼiiniloʼob táan u reinar Jeroboam II, le israelitaʼoboʼ jach bin utsil tiʼob, baʼaleʼ lelaʼ xuʼul le ka tsʼoʼok u kíimil le reyoʼ. Joʼopʼ u yantal talamiloʼob, pʼáat jach maʼatech u xáantal u gobernar u reyiloʼob. Tiʼ le seis reyoʼob gobernarnajoʼob ka tsʼoʼok u kíimil Jeroboamoʼ kantúul kíimsaʼabiʼ (2 Reyes 14:29; 15:8-30; 17:1-6). Oseaseʼ káaj u beetik u profetai tu jaʼabil 804 táanil tiʼ u taal Cristo, tak teʼ kʼiinoʼob ka sen yanchaj talamiloʼob tiʼ le israelitaʼoboʼ; bey túunoʼ Oseaseʼ 59 jaʼaboʼob tu beetaj u profetai.
Le bix úuchik u yuʼubikuba Jéeoba ka joʼopʼ u beetaʼal baʼax maʼ utstutʼaan tumen u kaajil Israeleʼ chíikbesaʼab tumen le baʼaxoʼob úuch tiʼ Oseas yéetel u yatanoʼ. Ichil le baʼaxoʼob tu kʼaʼaytaj Oseasoʼ tu chíikbesaj tiʼ baʼax kʼebaniloʼob lúub u kaajil Israel yéetel tu yaʼalaj baʼaxoʼob ku taal u kʼiin tu yóokʼol le kaajaʼ bey xan tiʼ u reinoi Judá. Le baʼaxoʼob úuchoʼobaʼ tsʼíibtaʼab tumen Oseas teʼ libro ku bisik u kʼaabaʼoʼ, tsʼoʼoleʼ tu beetaj yéetel tʼaanoʼob jach séeb u kʼuchul tu puksiʼikʼal máak. U libroi Oseaseʼ tiʼ Dios xan u taal, le oʼolal kuxaʼan yéetel yaan u páajtalil (Hebreob 4:12).
«CHʼAʼA JUNTÚUL [X-MÁANIL KOʼOLEL] UTIAʼAL A WATANTE»
Jéeobaeʼ tu yaʼalaj tiʼ Oseas: «Xeen a chʼaʼa juntúul [x-máanil koʼolel] utiaʼal a watante» (Oseas 1:2). Oseas túuneʼ tsʼoʼok u beel yéetel Gomer ka yanchaj utúul u hijo tu yéetel, ka máan kʼiineʼ, Gomereʼ yanchaj uláakʼ kaʼatúul u paalal, baʼaleʼ maʼ utiaʼal Oseasiʼ, u kʼaabaʼobeʼ Lo-ruhamá yéetel Lo-ammí. U kʼaabaʼobeʼ ku yeʼesikoʼobeʼ Jéeobaeʼ maʼ ken u chʼaʼa óotsilil tiʼ Israel yéetel yaan u xuʼulul u yeʼesik u yutsil tiʼ.
Baʼaleʼ ¿baʼax jach tu jaajil ku yuʼubik Jéeoba yoʼolal u kaajal kex táan kaʼach u beetik baʼaloʼob kʼaastak? Letiʼeʼ tu yaʼalaj tiʼ Oseas: «Xeen a yaakunt juntúul x-chʼuup yaabiltaʼan tumen u yéet kajtal x-pakʼ kʼeban xan. Bey u yaabiltmajil Yuumtsil le israelitaʼoboʼ, kex letiʼobeʼ ku [adorar]tikoʼob uláakʼ [diosoʼob]» (Oseas 3:1).
U núukil kʼáatchiʼob:
1:1. ¿Baʼaxten Oseaseʼ tu chʼaʼachiʼitaj kantúul u reyiloʼob Judá, baʼaleʼ chéen utúul u reyil Israel tu chʼaʼachiʼitaj? Tumen chéen le reyoʼob ku taaloʼob tu chʼiʼibal David kʼamaʼanoʼob utiaʼal u beet u reyiloʼob yóokʼol u kaajal Diosoʼ. U reyiloʼob Israeleʼ maʼ tu chʼiʼibal David u taaloʼobiʼ, baʼaleʼ u reyiloʼob Judaeʼ tiʼiʼ.
1:2-9. ¿Jach wa tu jaajil tsʼoʼok u beel Oseas yéetel utúul x-máanil koʼolel? Jach tu jaajil, le koʼolel yéetel tsʼoʼok u beel Oseasoʼ, ka máan kʼiineʼ bin tu paach yaanal xiib. Le baʼaxoʼob tu yaʼalaj Oseas tiʼ bix úuchik u máansik u kuxtal yéetel u yatanoʼ mix upʼéel eʼesik wa chéen wayakʼbil tu beetiliʼ.
1:7. ¿Baʼax kʼiin ka chʼaʼab óotsilil tiʼ u kajnáaliloʼob Judá yéetel ka salvartaʼaboʼob? Le tʼaanoʼobaʼ béeychajoʼob tu jaʼabil 732 táanil tiʼ u taal Cristo, le táan u reinar Ezequíasoʼ. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ, Jéeobaeʼ tu túuxtaj utúul ángel utiaʼal u salvartik Jerusalén tu kʼab le asirioʼoboʼ, chéen tiʼ upʼéel áakʼabeʼ le angeloʼ tu xuʼulsaj tiʼ 185,000 soldadoʼob asirioʼob (2 Reyes 19:34, 35). Bey túunoʼ tiʼ Jéeobaeʼ maʼ meyajnaj «pʼúuncheʼ», «máaskab», «baʼatelil», «tsíiminoʼob» mix «j-natʼ tsíiminoʼob» utiaʼal u salvartik Judaiʼ, baʼaxeʼ meyajnaj utúul ángel tiʼ.
1:10, 11. Wa xuʼulsaʼab u reinoi Israel tu jaʼabil 740 táanil tiʼ u taal Cristoeʼ, ¿baʼaxten túun ku yaʼalaʼal muchʼaʼab «u kajnáaliloʼob Judá yéetel Israel»? Yaʼab tiʼ u kajnáaliloʼob u reinoi Israeleʼ máanoʼob yáanal u reinoi Judá táanil tiʼ u bisaʼal u kajnáaliloʼob Judá palitsiltbil tu luʼumil Babilonia tu jaʼabil 607 (2 Crónicas 11:13-17; 30:6-12, 18-20, 25). Ichil le judíoʼob suunajoʼob tu luʼumoʼob tu jaʼabil 537 tiaʼan xan u paalal le israelitaʼobaʼ (Esdras 2:70).
Baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon:
1:2-9; 3:1, 2. Chéen tukult bukaʼaj úuchik u talamtal tiʼ Oseas u máansik u kuxtal yéetel u yatan jeʼex aʼalaʼabiktiʼ tumen Dioseʼ. Toʼoneʼ ¿tak baʼax jeʼel k-beetik utiaʼal k-kuxtal jeʼex u kʼáat Dioseʼ?
1:6-9. Jéeobaeʼ u pʼekmaj u adorartaʼal yaanal diosoʼob jeʼex u pʼekmai le núupkʼebanoʼ.
1:7, 10, 11; 2:14-23. Tuláakal baʼax tu yaʼalaj Jéeoba yoʼolal Israel bey xan yoʼolal Judaeʼ béeychaji. Le baʼax ku yaʼalik Jéeobaoʼ mix utéen ku pʼáatal maʼ u béeytal.
2:16, 19, 21-23; 3:1-4. Jéeobaeʼ u kʼáat u perdonart tuláakal le máaxoʼob jach tu jaajil u yóoloʼob ku kʼexik u tuukuloʼoboʼ (Nehemías 9:17). Jeʼex Jéeobaeʼ, toʼon xaneʼ unaj k-chʼaʼik óotsilil yéetel k-perdonartik baʼax ku beetaʼaltoʼon tumen u maasil.
JÉEOBAEʼ «TSʼOʼOK U KÁAJSIK JUMPʼÉEL BAʼATELTʼAAN»
Jéeobaeʼ «tsʼoʼok u káajsik jumpʼéel baʼateltʼaan yéetel u kajnáaliloʼob le múuchʼ kaajoʼob[oʼ]». ¿Baʼaxten? Tumen «minaʼan jaaj óolal ichil [le] máakoʼobaʼ, mix chúukaʼan óolal mix u kʼaj óolal tiʼ [Diosiʼ]» (Oseas 4:1). U kajnáaliloʼob Israeleʼ ku tuusoʼob, ku yookoloʼob, ku kíimskoʼob wíinik, ku núupkʼebantaloʼob yéetel u náachkuntmubaʼob tiʼ Jéeoba. Maʼ tu kaxtoʼob u yáantaj Diosiʼ baʼaxeʼ tu kʼáatoʼob «áantaj tiʼ Egipto» yéetel «tiʼ Asiria» (Oseas 7:11).
Utiaʼal u yeʼesik baʼax kun taal u kʼiin tiʼ Israeleʼ, Jéeobaeʼ tu yaʼalaj: «¡Israeleʼ tsʼoʼok u luʼukʼul!» (Oseas 8:8). U reinoi Judá xaneʼ yaan u castigartaʼal. Oseas 12:2 ku yaʼalik: «[Jéeobaeʼ] tsʼoʼok u tsʼáaik baʼateʼel tiʼ [Judá, NM]. Bin u kaʼaj u jatsʼ u kaajil Jacob tu yoʼolal bix u kuxtal; yaan u boʼotik jeʼel bix ku náajmatik le baʼax ku beetikoʼ». Kex yaan u castigartikoʼobeʼ, Dioseʼ ku yaʼalikeʼ yaan xan u «tokikoʼob tiʼ u páajtalil le muknaloʼ» bey xan «tiʼ le kíimiloʼ» (Oseas 13:14).
U núukil kʼáatchiʼob:
6:1-3. ¿Máax aʼalik kaʼach: «Koʼoteneʼex tuláakaleʼex utiaʼal ka suunakoʼon tiʼ [Jéeoba]»? Maʼ xaaneʼ letiʼe israelitaʼob náachchajaʼanoʼob tiʼ Jéeoba aʼal utiaʼal u paklan líiʼsik u yóoloʼob utiaʼal ka u kaʼa natsʼubaʼob yiknal Diosoʼ. Baʼaleʼ wa letiʼob aʼaleʼ, maʼ jach tu jaajil u yóoloʼob tu yaʼaloʼobiʼ. Tumen u yaabilajoʼob tiʼ Dioseʼ «bey u yeʼebil jaʼatskab kʼiineʼ» yéetel bey pʼuul jaʼ séeb u saʼapʼaleʼ (Oseas 6:4). Maʼ xaan xaneʼ Oseas aʼalik tiʼ le israelitaʼob ka suunakoʼob tiʼ Jéeobaoʼ. Jeʼel máaxak aʼaleʼ, baʼaleʼ u kajnáaliloʼob u reinoi Israeleʼ unaj kaʼach u yeʼeskoʼob tu jaajil yaachajaʼan u yóoloʼob, yéetel kʼaʼabéet u kaʼa natsʼkubaʼob tiʼ Jéeoba.
7:4. ¿Baʼaxten ku yaʼalaʼaleʼ le israelitaʼob ku núupkʼebanoʼoboʼ «beyoʼob chujkab» tʼabaʼaneʼ? Lelaʼ ku yaʼalaʼal utiaʼal u yeʼesaʼal ichil u puksiʼikʼaloʼobeʼ táan u tóochʼbal u tsʼíibolalil baʼaloʼob kʼaastakiʼ.
Baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon:
4:1, 6. Wa k-kʼáat lúubul utsil mantatsʼ tiʼ Dioseʼ unaj u seguer k-kʼaj óoltik tubeel yéetel k-nuʼuktik k-kuxtal yéetel le baʼaxoʼob k-kanik teʼ Bibliaoʼ.
4:9-13. Jéeobaeʼ yaan u pʼis óoltik le máaxoʼob ku beetkoʼob baʼaloʼob subtsiltak yéetel ku adorarkoʼob yaanal diosoʼoboʼ (Oseas 1:4).
5:1. Le máaxoʼob nuʼuktik u kaajal Jéeobaoʼ unaj u náachkuntkubaʼob tiʼ kaʼansajoʼob ku taal tiʼ máaxoʼob tsʼoʼok u pʼatkoʼob u kaajal Dios, wa maʼeʼ jeʼel u suutoʼob bey upʼéel «u kʼáanil léech» utiaʼal u maasileʼ, tumen jeʼel u beetkoʼob u náachkuntkubaʼob tiʼ Jéeobaeʼ.
6:1-4; 7:14, 16. Maʼ chéen unaj u yaʼalik máak yaachajaʼan u yóol yoʼolal baʼax u beetmiʼ. Tumen utiaʼal ka chʼaʼabak óotsilil tiʼ tumen Dioseʼ unaj u yeʼesik jach tsʼoʼok u kʼexik u tuukul yéetel táan u meyajtik Jéeoba jeʼex utstutʼaaneʼ. Tsʼoʼoleʼ, unaj u nuʼuktik u kuxtal yéetel baʼaxoʼob ku yaʼalik Dios (Oseas 7:16).
6:6. U beetik máak baʼaloʼob kʼaastakeʼ ku yeʼesik maʼ u yaabilmaj Diosiʼ. Kex ka u maas yaʼabkunt bix u meyajtikeʼ maʼ kun kʼambiltiʼ.
8:7, 13; 10:13. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ «le baʼax ku pakʼik máakeʼ le xan bíin u joche». Lelaʼ letiʼe baʼax úuch tiʼ le israelitaʼob tu náachkuntubaʼob tiʼ Jéeobaoʼ (Galaciailoʼob 6:7).
8:8; 9:17; 13:16. Le baʼaxoʼob aʼalaʼab kun úuchul tiʼ u reinoi Israeleʼ béeychaj le ka xuʼulsaʼab tiʼ Samaria, u noj kaajil le reino, tumen le asirioʼoboʼ (2 Reyes 17:3-6). Toʼoneʼ k-ojel Jéeobaeʼ jach tu jaajil yaan u béeykuntik tuláakal baʼaxoʼob u yaʼalmaj (Números 23:19).
8:14. Jéeobaeʼ tu túuxtaj «kʼáakʼ» utiaʼal u tóokik u kaajiloʼob Judá tu jaʼabil 607 táanil tiʼ u taal Cristo, lelaʼ úuch le ka tu chaʼaj u xuʼulsaʼal tiʼ Jerusalén yéetel tiʼ u luʼumil Judá, jeʼex u yaʼalmileʼ (2 Crónicas 36:19). Jeʼex túun k-ilkoʼ u tʼaan Dioseʼ mantatsʼ ku béeytal (Josué 23:14).
9:10. Kex le israelitaʼob u kʼubmubaʼob kaʼach u meyajtoʼob Diosoʼ, ka «kʼuchoʼob tu luʼumil Baal-peoreʼ [tu kʼububaʼob] tiʼ le maʼ [jaajil diosoʼoboʼ]». Maʼalob ka kaambalnakoʼon tiʼ baʼaxoʼob úuchtiʼob utiaʼal maʼ u xuʼulul k-meyajtik Jéeoba (1 Corintoiloʼob 10:11).
10:1, 2, 12. Toʼoneʼ unaj k-adorartik Dios yéetel u jaajil k-óol. Wa taak k-jochik baʼax maʼalobeʼ kʼaʼabéet k-pakʼik baʼax maʼalob.
10:5. Bet-aveneʼ (wa u Najil Baʼaloʼob Kʼaastak) upʼéel kʼaabaʼ meyajnaj utiaʼal u yaʼalaʼal baʼal tiʼ Betel (u kʼáat u yaʼal «u Yotoch Dios»). Le ka bisaʼab táanxel luʼumil le chan póolbil wakax yaan kaʼach Bet-avenoʼ, u kajnáaliloʼob Samariaeʼ sen okʼolnajoʼob tu yoʼolal. Lelaʼ ku yeʼeskeʼ, ¡jach chéen kunel u kʼubik u yóol máak tiʼ upʼéel baʼal maʼ kuxaʼan yéetel mix tu páajtal u kanáantkuba tu juunaliʼ! (Salmo 135:15-18; Jeremías 10:3-5.)
11:1-4. Jéeobaeʼ mantatsʼ ku yeʼesik yaabilaj tiʼ u kaajal, le oʼolaleʼ maʼ talam u tsʼáaikuba máak yáanal u páajtaliliʼ.
11:8-11; 13:14. Le ka tu yaʼalaj Jéeoba yaan u chʼaʼajoʼoltaʼal u adorartaʼal tumen u kaajaleʼ béeychaji (Isaías 55:11). Tu jaʼabil 537 táanil tiʼ u taal Cristoeʼ le israelitaʼoboʼ jáalkʼabtaʼaboʼob tiʼ u luʼumil Babilonia, u jaats tiʼ letiʼobeʼ suunaj Jerusalén (Esdras 2:1; 3:1-3). Tuláakal le baʼax tu yaʼalaj Jéeoba tiʼ le profetaʼob ka u yaʼaloʼoboʼ jach yaan u béeytaloʼob.
12:6. Unaj k-ilik eʼesik utsil, k-beetik baʼax maʼalob yéetel k-kʼubik k-óol tiʼ Jéeoba.
13:6. Le ka jach bin utsil tiʼ le israelitaʼoboʼ káaj u kaʼantal u yichoʼob, le oʼolal tu tuʼubsoʼob Jéeoba. Toʼoneʼ jach unaj k-kanáantik xan maʼ u kaʼantal k-ich.
«U BEJILOʼOB [JÉEOBAEʼ] TOJTAKOʼOB»
Oseaseʼ tu kʼáat óoltaj: «¡Israel, Suunen tiʼ Yuumtsil a [Dios], techeʼ lúubech tu yoʼolal a kʼeban!». Yéetel tu sen aʼalaj tiʼ le kaaj ka u kʼáat óoltoʼob tiʼ Jéeoba: «Saʼates tuláakal k-kʼasaʼanil[,] kʼam yéetel utsil óolal le kiʼikiʼtʼaanoʼob [k-]kʼubik tiʼ techaʼ» (Oseas 14:1, 2).
Le máax yaachajaʼan u yóol tumen tsʼoʼok u kʼebantaleʼ, kʼaʼabéet u kaʼa natsʼkuba yiknal Jéeoba, u kʼamik u nuʼuktajoʼob yéetel u kʼubkuba u meyajte. ¿Baʼax oʼolal? Tumen «u bejiloʼob [Jéeobaeʼ] tojtakoʼob, le j-tiʼibil bejoʼoboʼ [wa le utsul máakoʼoboʼ] ku binoʼob tu paach» (Oseas 14:9). ¡Jach ku taasiktoʼon kiʼimak óolal k-ojéeltik yaʼab máakoʼob teʼ tu tsʼook kʼiinoʼobaʼ taan u kaxtikoʼob Jéeoba bey xan le utsiloʼob ku tsʼáaikoʼ! (Oseas 3:5.)
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 9]
Le bix úuchik u máansik u kuxtal Oseas yéetel u yatanoʼ ku yeʼesik bix u yilaʼal Israel tumen Jéeoba
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 11]
U reinoi Israeleʼ xuʼulsaʼabtiʼ le ka lúub Samaria tu jaʼabil 740 táanil tiʼ u taal Cristo