Kʼaʼabéet k-uʼuyik baʼax ku yaʼalaʼaltoʼon tumen k-conciencia
Kʼaʼabéet k-uʼuyik baʼax ku yaʼalaʼaltoʼon tumen k-conciencia
«Le máaxoʼob maʼ judíoʼob minaʼan le [ley] tiʼoboʼ, le ken u beetoʼob tu juunaj u yóoloʼob le baʼax ku yaʼalik le [leyoʼ], letiʼobeʼ [ley] utiaʼaloʼob.» (ROMAILOʼOB 2:14.)
1, 2. 1) Yaʼab máakoʼobeʼ, ¿bix tsʼoʼok u yeʼesik u yaabilajoʼob tiʼ u yéet wíinikiloʼob? 2) Teʼ Bibliaoʼ, ¿baʼax k-kanik tiʼ uláakʼ máaxoʼob tu yeʼesaj u yaabilajoʼob tiʼ u yéet wíinikiloʼob?
UTÚUL xiʼipal yaan veinte jaʼaboʼob tiʼeʼ, u kaʼaj viajar kaʼach tiʼ tren le ka tu tsʼáa upʼéel ataque tiʼ ka lúub tu beel le trenoʼ. Utúul taatatsil ka tu yilaj túun baʼax úuchtiʼeʼ tu pʼataj tu kaʼatúulal u hijaʼobeʼ ka tu puluba u yáant le xiʼipaloʼ. Yaan máakeʼ jeʼel u yaʼalikeʼ, maʼ jeʼel máaxak jeʼel u beetik le baʼax tu beetaj le máakaʼ, baʼaleʼ letiʼeʼ ku yaʼalik: «Leloʼ letiʼe baʼax unaj in beetik kaʼachoʼ. Tin beetaj beyoʼ yoʼolal in yaabilaj tiʼ in wéet wíinikil, maʼ utiaʼal ka nojbeʼenkúuntaʼakeniʼ».
2 Maʼ xaaneʼ yaan máax k-kʼaj óol tu tsʼáaj u kuxtal tu táan kíimil utiaʼal u yáantik u yéet máakil. Letiʼe baʼax tu beetaj yaʼab máakoʼob le ka anchaj le kaʼapʼéel Nojoch Baʼateltáambaloʼ, letiʼobeʼ tu taʼakoʼob máakoʼob maʼ u kʼaj óoloʼobiʼ. Tu kʼiiniloʼob xan apóstol Pabloeʼ, letiʼ yéetel uláakʼ 275 máakoʼobeʼ áantaʼaboʼob le ka búul u barcoʼob naatsʼ tiʼ u islai Malta, maʼ sen náach tiʼ u luʼumil Siliciaiʼ. Le ka kʼuchoʼob teʼ jáal jaʼoʼ, taal áantbiloʼob tumen u kajnáaliloʼob le isla kex maʼ kʼaj óolaʼanoʼob kaʼachiʼ yéetel eʼesaʼab «yaʼabkach uts» tiʼob (Hechos 27:27–28:2, LTN). Uláakʼ máax tu yeʼesaj u yutsil tiʼ u yéet wíinikil úuchileʼ, letiʼe chan chʼúupal israelita palitsiltaʼan kaʼach tu luʼumil Siriaoʼ. Letiʼeʼ maʼ tu tsʼáaj u kuxtal tu táan kíimiliʼ, baʼaleʼ jach tu jaajil u yóol tu yilaj u yáantik u tsʼuulil (2 Reyes 5:1-4). Kʼaʼajaktoʼon xan le baʼax tu beetaj le samaritano jach uts tu yaʼalaj Jesús tu kettʼaanoʼ; le baʼax tu beetaj le samaritanoaʼ jach tsʼoʼok u péeksik u puksiʼikʼal yaʼab máakoʼob tiʼ jeʼel baʼalak luʼumiloʼobeʼ. Le samaritanoaʼ tu yilaj u beetik tuláakal le ku páajtal utiaʼal u yáantik le judío loobiltaʼanoʼ, maʼ tu beetaj jeʼex le sacerdote yéetel le levitaoʼ (Lucas 10:29-37).
3, 4. U kaxtik máak u yutsil u yéet wíinikileʼ, ¿ku yeʼesik wa tiʼ evolución u taal máak? Tsole.
3 Bejlaʼeʼ kuxaʼanoʼon tiʼ «talam kʼiinoʼob», yéetel yaʼab máakoʼobeʼ «jach kʼasaʼancha[jaʼan] u puksiʼikʼaloʼob» yéetel u pʼekmoʼob u beetaʼal «baʼal maʼalob» (2 Timoteo 3:1-3). Kex beyoʼ, ¿máasaʼ tsʼoʼok ilik bix u yeʼesaʼal utsil tiʼ yaʼab máakoʼob, yéetel maʼ xaaneʼ tak tiʼ toʼon? U suukaʼanileʼ, wíinikoʼobeʼ ku paklan áantikubaʼob, kex tumen yaan kʼiin jeʼel tak u yúuchul loob tiʼobeʼ. Le oʼolal ku yaʼalaʼal beyiliʼ beetaʼanik wíinikoʼ.
4 Tuláakal tuʼux ku yilaʼal máakoʼob ku yáantik u yéet wíinikiloʼob kex ka yanak u tsʼáaik u kuxtaloʼob tu yoʼolaloʼob. Lelaʼ ku yeʼesik maʼ jaaj wa tiʼ evolución u taal wíinikiʼ, tumen le evolucionoʼ ku yaʼalikeʼ utiaʼal u seguer u kuxtal máakeʼ cada utúul unaj u kaxtik chéen u yutsil. Utúul doctor, Francis S. Collins u kʼaabaʼeʼ, máax tsʼaʼab tumen u gobiernoi u luʼumil Estados Unidos ka u nuʼukt le máaxoʼob jach tu xokoʼob bix pataʼanik le wíinkliloʼ (ADN), tu yaʼalaj: «U kaxtaʼal u yutsil yaanal máakeʼ ku tsʼáaik talmil tiʼ le máaxoʼob creertik le evolucionoʼ. [...] Maʼ tu páajtal u tsolkoʼob baʼaxten máakeʼ ku yáantik u yéet wíinikil wa ku yaʼalaʼal tiʼ evolución u taal máak». Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj xan: «Jujuntúul máakoʼobeʼ ku tsʼáaik u kuxtaloʼob yoʼolal u maasil kex maʼ u kʼaj óolmubaʼobiʼ [...]. Lelaʼ upʼéel baʼax maʼ tu páajtal u tsolaʼal wa ku yaʼalaʼal tiʼ le evolución u taal máakoʼ».
Letiʼe «conciencia aʼaliktoʼon[oʼ]»
5. ¿Baʼax suuk u yilaʼal u beetik wíinik?
5 Le doctor Collinsoʼ ku tsolik baʼax beetik u yeʼesik u yutsil wíinik tiʼ u maasil: «[Letiʼe] conciencia aʼaliktoʼon ka k-áant k-éet máakil kex maʼ k-kʼamik mix baʼal tu yoʼolaloʼ». * Maʼ xaaneʼ le ken k-uʼuy u yaʼalaʼal le tʼaan concienciaoʼ ku kʼaʼajaltoʼon le baʼax tu yaʼalaj apóstol Pabloaʼ: «Le máaxoʼob maʼ judíoʼob minaʼan le [ley] tiʼoboʼ, le ken u beetoʼob tu juunaj u yóoloʼob le baʼax ku yaʼalik le [leyoʼ], letiʼobeʼ [ley] utiaʼaloʼob, tumen yéetel u kuxtaloʼobeʼ táan u yeʼesikoʼob tsʼíibaʼan le [ley] tu puksiʼikʼaloʼoboʼ. U tuukuloʼob [wa u concienciaʼob] eʼesik lelaʼ, yéetel yaan u taʼakal u pooloʼob wa yaan u toʼokoloʼob tumen baʼax ku tukultikoʼob» (Romailoʼob 2:14, 15).
6. ¿Baʼaxten tuláakal máak yaan u kʼubik cuenta tiʼ Dios?
6 Le ka tu tsʼíibtaj u carta tiʼ le Romailoʼoboʼ, apóstol Pabloeʼ tu yaʼaleʼ tuláakal máak yaan u kʼubik cuenta tiʼ Dios, tumen desde «le ka j-beetaʼab yóokʼol kaabeʼ» le baʼaxoʼob beetaʼanoʼoboʼ ku yeʼeskoʼob yaan Dios bey xan u jatsʼuts modos (Romailoʼob 1:18-20; Salmo 19:1-4). U jaajileʼ yaʼab máak maʼatech u chʼaʼik en cuentai Dios yéetel maʼ maʼalob bix u kuxtaloʼobiʼ. Baʼaleʼ, Dioseʼ u kʼáat tuláakal máak ka u beet baʼax ku yaʼalik yéetel ka u xul u beetik baʼax maʼ maʼalobiʼ (Romailoʼob 1:22–2:6). Le judíoʼob úuchiloʼ unaj u beetkoʼob kaʼach baʼax ku kʼáatik Dios, tumen tu tsʼáajtiʼob u Ley. Baʼaleʼ tak le kaajoʼob kex maʼ tsʼaʼantiʼob u ley Dioseʼ, unaj u creerkoʼob kaʼach yaan Máax beetmai tuláakal baʼal (Romailoʼob 2:8-13; 3:2).
7, 8. ¿Tak tiʼ baʼaxoʼob ku yilaʼal yaan tiʼ máak u tuukulil u beetik baʼax maʼalob, yéetel baʼax k-kanik tiʼ lelaʼ?
7 Le páajtalil yantoʼon utiaʼal k-ilik baʼax maʼalob yéetel baʼax maʼ maʼalobeʼ, ku yeʼesiktoʼon yaan Dios yéetel unaj k-beetik baʼax u kʼáat. Upʼéel baʼax eʼesik yaan k-concienciaeʼ letiʼe u yaatal k-óol ken k-il u beetaʼal baʼax maʼ maʼaloboʼ. Koʼox tuukul tiʼ jujuntúul mejen paalal u tsolmubaʼob táan u páaʼtik u naʼakloʼob tiʼ upʼéel columpio. Baʼaleʼ utúul chan paaleʼ ku máan táanil utiaʼal u séeb naʼakal báaxal, le oʼolal u maasiloʼoboʼ ku yaʼalikoʼob: «¡Jach maʼ maʼalob baʼax tu beetiʼ!». Baʼaleʼ ¿baʼax beet u jáan taal tu tuukul le mejen paalal ka u yaʼaloʼob maʼ maʼalob le baʼax tu beetaj le uláakʼ chan paaloʼ? Le bix u tuukuloʼoboʼ ku yeʼesikeʼ yantiʼob upʼéel conciencia aʼaliktiʼob baʼax maʼ maʼalobiʼ. Jeʼex t-yáax aʼaleʼ, le apóstol Pablooʼ tu tsʼíibtaj: «Le máaxoʼob maʼ judíoʼob minaʼan le [ley] tiʼoboʼ, le ken u beetoʼob tu juunaj u yóoloʼob le baʼax ku yaʼalik le [leyoʼ], letiʼobeʼ [ley] utiaʼaloʼob». Teʼ versiculoaʼ le apóstol Pablooʼ maʼ táan u yaʼalik «chéen wa baʼax kʼiin» ku beetaʼal baʼax maʼalobiʼ. Baʼaxeʼ, le ka tu yaʼalaj le tʼaan «le ken u beetoʼob», táan u tsʼáaik naʼatbileʼ upʼéel baʼax suuk u beetaʼal. Bey túunoʼ, yaʼab máakoʼobeʼ ku beetkoʼob «tu juunaj u yóoloʼob le baʼax ku yaʼalik le [leyoʼ]», leloʼ u kʼáat u yaʼaleʼ, yaan upʼéel baʼax aʼaliktiʼob baʼax unaj u beetkoʼob, le ken u beetoʼob beyoʼ táan u tsʼoʼokbeskoʼob baʼax ku yaʼalik u ley Dios.
8 Tiʼ yaʼab luʼumiloʼobeʼ tsʼoʼok u tsʼaʼabal cuenta yaan upʼéel baʼax beetik u tuklik wíinik baʼax maʼalob yéetel baʼax maʼ maʼalobiʼ. Utúul profesor ku kaʼansaj tu Universidadi Cambridgeeʼ tu yaʼaleʼ ichil u yúuchben kajnáaliloʼob Babilonia, Egipto, Grecia, Australia yéetel Americaeʼ «pʼektaʼan u tratartaʼal máak kʼaasil, u kíimsaʼal máak yéetel u yúuchul tuus, bey xan [...] jach ku yaʼalaʼal unaj u yeʼesaʼal utsil tiʼ le máaxoʼob tsʼoʼok u chʼíijloʼoboʼ, tiʼ le mejen paalaloʼoboʼ yéetel tiʼ le kʼojaʼanoʼoboʼ». Le doctor Collinsoʼ tu yaʼalaj xan: «Tsʼoʼok u yilaʼaleʼ le u yéeyik máak u beetik baʼax maʼalob wa baʼax maʼ maʼalobeʼ upʼéel baʼax suuk u beetik tuláakal wíinikoʼob». ¿Máasaʼ lelaʼ ku kʼaʼajsiktoʼon le baʼax ku yaʼalik Romailoʼob 2:14?
¿Bix u meyaj le concienciaoʼ?
9. ¿Baʼax le concienciaoʼ, yéetel bix jeʼel u yáantkoʼon táanil tiʼ k-beetik wa baʼaxeʼ?
9 Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ le concienciaoʼ letiʼe páajtalil yaan tiʼ máak utiaʼal u tsʼáaik cuenta wa maʼalob wa maʼ maʼalob baʼax táan u beetkiʼ. Le ka tʼaanaj yoʼolal u concienciaeʼ, le apóstol Pablooʼ tu yaʼalaj: «In tuukuleʼ [wa concienciaeʼ] nuʼuktaʼan u beel tumen Kiliʼich Pixaneʼ, ku yaʼalikten jach u jaajil» (Romailoʼob 9:1). Maʼ xaaneʼ, táanil tiʼ k-beetik wa baʼaxeʼ le concienciaoʼ ku yaʼaliktoʼon wa maʼalob wa maʼ maʼalob le baʼax k-tuklik beetkoʼ. Wa bey u yúuchloʼ, maʼ xaaneʼ jeʼel u yáantkoʼon k-il baʼax ken k-beeteʼ yéetel baʼax jeʼel u yúuchuleʼ.
10. ¿Maases baʼax kʼiin ku meyaj le concienciaoʼ?
10 Baʼaleʼ, maases tsʼoʼok k-beetik wa baʼax ken joʼopʼok u yaʼalaʼaltoʼon tumen k-conciencia maʼalob wa maʼ maʼalob le baʼax t-beetoʼ. Jeʼex Davideʼ, le táan u púutsʼul kaʼach tiʼ Sauleʼ, tu beetaj upʼéel baʼax maʼ tu yeʼesaj tsiikil tiʼ le reyoʼ. Baʼaleʼ, ka tsʼoʼokeʼ Davideʼ «yaachaj tu yóol le baʼax tu beetajoʼ» (1 Samuel 24:1-5; Salmo 32:3, 5). Kex teʼ tsikbal maʼ tu chʼaʼachiʼitaʼal le tʼaan concienciaoʼ, le úuchik u yaatal u yóol Davidoʼ ku yeʼesik u conciencia aʼaltiʼ maʼ maʼalob le baʼax tu beetoʼ. Toʼon xaneʼ, yaan kʼiineʼ k-chiʼichnaktal tumen k-concienciaeʼ ku yaʼaliktoʼon maʼ maʼalob baʼax tsʼoʼok k-beetkiʼ yéetel ku beetik k-uʼuyikba maʼ maʼalobiʼ yéetel ku pʼáatal maʼ jeetsʼel yanil k-tuukuliʼ. Yaan kʼiineʼ jujuntúul máakoʼobeʼ ku bin u boʼot le impuestoʼob maʼ u boʼotoʼoboʼ tumen maʼ tu jáawal u chiʼichnakkúuntaʼaloʼob tumen u concienciaʼob; maʼ xaan xaneʼ yanoʼobeʼ ku yaʼalikoʼob tiʼ u núup tsʼoʼok u tuskoʼob yéetel yaanal máax (Hebreob 13:4). Baʼaleʼ, le ken u beet máak le baʼax ku yaʼalaʼaltiʼ tumen u concienciaeʼ ku yantal jeetsʼelil yéetel kiʼimak óolal tiʼ.
11. ¿Baʼaxten maʼ maʼalob ka tukultaʼak: «Jeʼel u páajtal túun u nuʼuktikuba máak chéen yéetel baʼax ku yaʼalaʼaltiʼ tumen u concienciaeʼ»? Tsikbalt upʼéel baʼax uchaʼan.
11 Yoʼolal le baʼax tsʼoʼok k-aʼalikaʼ, maʼ xaaneʼ yaan máax jeʼel u yaʼalikeʼ: «Jeʼel u páajtal túun u nuʼuktikuba máak chéen yéetel baʼax ku yaʼalaʼaltiʼ tumen u concienciaeʼ». U jaajileʼ, unaj k-uʼuyik baʼax ku yaʼaliktoʼon k-conciencia, baʼaxeʼ yaan oraeʼ jeʼel xan u tuskoʼoneʼ. Jach jaaj, «k-ichilbeʼen wíinik» wa k-concienciaeʼ maʼ xaaneʼ jeʼel u satik k-óoleʼ (2 Corintios 4:16, LTN). Koʼox tʼaan tiʼ upʼéel baʼax uchaʼan. Le Bibliaoʼ ku tʼaan tiʼ Esteban, utúul cristiano jach chúukaʼan u yóol «chuup yéetel páajtalil bey xan yéetel u yutsil Jajal Dios», letiʼeʼ machaʼab tumen jujuntúul judíoʼobeʼ ka bisaʼab tu paach u kaajil Jerusalén utiaʼal muruxtuntbil tak ken kíimik. Saulo, máax kʼuch kʼaj óoil bey apóstol Pabloeʼ, kiʼimakchaj u yóol úuchik u kíimsaʼal Esteban. Maʼ xaaneʼ le judíoʼob kíims Estebanoʼ ku tuklikoʼobeʼ maʼalob le baʼax ku beetoʼoboʼ, le oʼolal maʼ beetaʼab u chiʼichnaktaloʼob tumen u concienciaʼobiʼ. Bey úuchik tiʼ Saulooʼ, tumen le ka tsʼoʼok u kíimsaʼal Estebaneʼ «maʼ jáaw u taasik sajbeʼentsiloʼob bey xan kíimil tu yóokʼol u yoksaj óoloʼob [Jesucristoiʼ]». Jach maʼ maʼalob bix u nuʼuktaʼal kaʼach tumen u concienciaiʼ (Beetaʼanoʼob [Hechos] 6:8; 7:57–8:1; 9:1).
12. ¿Baʼax jeʼel u nuʼuktik u conciencia máakeʼ?
12 Tiʼ Sauloeʼ anchaj upʼéel conciencia beyaʼ yoʼolal le baʼax tu kanaj tiʼ le máaxoʼob yéetel ku biskuba kaʼachoʼ. Lelaʼ jeʼel u páajtal k-ketik beyaʼ: Yaan kʼiineʼ ken tʼaanakoʼon tiʼ telefonoeʼ maʼ t-jáan kʼaj óoltik wa le máax núukikoʼ letiʼe taatatsiloʼ wa letiʼe hijotsiloʼ. Maʼ xaaneʼ k-uʼuyik bey letiʼe hijotsiloʼ tumen ku yuʼubaʼal u tʼaan jach jeʼex u tʼaan u taataeʼ, wa maʼ xaan xaneʼ tumen le hijotsiloʼ ku bin u kanik u modoi u tʼaan u taataoʼ. Bey túun xanoʼ, Sauloeʼ úuchik u biskuba yéetel le judíoʼob jach u pʼekmoʼob Jesús yéetel ku binoʼob tu contra baʼax ku kaʼanskeʼ, joʼopʼ xan u tuukul jeʼex letiʼobeʼ (Juan 11:47-50; 18:14; Beetaʼanoʼob 5:27, 28, 33). Jeʼex túun k-ilkoʼ, u conciencia Sauloeʼ nuʼuktaʼab tumen le máaxoʼob yéetel ku biskuba kaʼachoʼ.
13. ¿Bix jeʼel u nuʼuktikoʼob k-conciencia le máaxoʼob kajaʼanoʼob naatsʼ tiʼ toʼonoʼ?
13 U kajtal máak tiʼ upʼéel kaajeʼ maʼ xaaneʼ jeʼel u beetik u kanik máak u modoi le tʼaan ku beetaʼaloʼ (Mateo 26:73). Le máaxoʼob yéetel k-bisikbaoʼ jeʼel xan u nuʼuktikoʼob k-concienciaeʼ. Lelaʼ letiʼe baʼax úuch yéetel u kajnáaliloʼob Asiriaoʼ. Le úuchben kaajaʼ jach utstuyich u baʼateloʼob kaʼach yéetel jach ku beetik u muʼyaj u palitsiloʼob jeʼex u yilaʼal tiʼ póolbil tuunichoʼobeʼ (Nahúm 2:11, 12; 3:1). Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ, tu kʼiiniloʼob Jonaseʼ, u kajnáaliloʼob Niniveeʼ maʼatech u kanik u yiloʼob kaʼach baʼax maʼalob tiʼ baʼax kʼaas tu táan Dios. ¡Jach túun kʼaas bix úuchik u nuʼuktaʼal u conciencia le ninivitaʼob desde tu chichniloʼob tumen le asirioʼoboʼ! (Jonás 3:4, 5; 4:11.) Bejlaʼa xaneʼ, jeʼel u joʼopʼol k-tuukul jeʼex u tuukul le máaxoʼob kajaʼanoʼob naatsʼ tiʼ toʼonoʼ.
Unaj k-kaʼansik maʼalob k-conciencia
14. ¿Baʼax ku yaʼalik Génesis 1:27 yoʼolal tuʼux u taal k-conciencia?
14 Jéeobaeʼ tu tsʼáaj tiʼ Adán yéetel Eva upʼéel conciencia, letiʼob túuneʼ tu máansoʼobtoʼon xan. Génesis 1:27 ku yaʼalikeʼ beetaʼanoʼon jeʼex Dioseʼ. Baʼaleʼ maʼ jach jeʼex u wíinklileʼ, tumen letiʼeʼ utúul espíritu. Baʼaxeʼ ken aʼalaʼak beetaʼanoʼon jeʼex Dioseʼ u kʼáat u yaʼal yantoʼon u páajtalil k-eʼesik u maʼalob modos, upʼéel tiʼ letiʼobeʼ letiʼe conciencia yantoʼon utiaʼal k-ilik baʼax maʼalob tiʼ baʼax kʼaasoʼ. Tumen tiʼ Dios u taal le maʼalob modosoʼobaʼ, wa k-kʼáat k-kaʼans maʼalob k-concienciaeʼ kʼaʼabéet kʼaj óoltik maʼalob le Máax beetmailoʼonoʼ yéetel k-maas natsʼikba tiʼ.
15. ¿Baʼax kun úuchul ken k-maas kʼaj óolt Jéeoba?
15 Kex tiʼ Adán k-taaleʼ, le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ Jéeoba u Taata tuláakal wíinik (Isaías 64:8). Tuláakal le máaxoʼob chúukaʼan u yóol u meyajtoʼob Dios, le kun binoʼob kaʼan wa le kun pʼáatloʼob way Luʼumeʼ, jeʼel u páajtal u yaʼalikoʼob Taata tiʼ Dioseʼ (Mateo 6:9). Le oʼolaleʼ, tuláakloʼon unaj k-ilik k-natsʼikba tiʼ Jéeoba utiaʼal k-maas kanik baʼax ku yaʼaliktoʼon ka k-beete (Santiago 4:8). Baʼaleʼ, yaʼab máakoʼobeʼ maʼ u kʼáat u beetoʼobiʼ. Le máakoʼob bejlaʼaʼ beyoʼob jeʼex le judíoʼob aʼalaʼabtiʼob tumen Jesús: «Mix juntéen a wuʼuymeʼex u tʼaan mix a wilmeʼexiʼ. Baʼaleʼ u tʼaaneʼ maʼ okok ta puksiʼikʼaleʼexiʼ» (Juan 5:37, 38). Toʼoneʼ mix utéen jach k-uʼuy tʼanaʼal tumen Jéeoba, baʼaleʼ wa k-xokik le Bibliaoʼ jeʼel k-kanik bix u tuukul yéetel bix u yuʼubkubaeʼ.
16. Le baʼax úuch tiʼ Joseoʼ, ¿bix u yeʼesiktoʼon u kʼaʼabéetil k-kaʼansik maʼalob k-conciencia yéetel k-chaʼik u nuʼuktikoʼon?
16 Joseeʼ tu kanaj bix u tuukul yéetel bix u yuʼubkuba Jéeoba. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ tiʼ ku meyaj kaʼach tu yotoch Potifareʼ. Le ka aʼalaʼab tiʼ José tumen u yatan Potifar ka núupchilak tu yéeteleʼ, maʼiliʼ tsʼíibtaʼak mix upʼéel libro tiʼ le Bibliaoʼ yéetel maʼiliʼ tsʼaʼabak xan le Diez Mandamientoʼoboʼ. Baʼaleʼ, letiʼeʼ tu yaʼalaj: «[¿]Bix ku j-bin in beet baʼal kʼaas, ka u beet in kʼebanchajal tu táan [Dios?]» (Génesis 39:9). Le úuchik u beetik beyaʼ, maʼ utiaʼal u kiʼimakkúuntik u yóol u láakʼtsiloʼobiʼ, tumen letiʼobeʼ náach kajaʼanoʼob. Baʼax maas u kʼáat José kaʼacheʼ u kiʼimakkúunt u yóol Jéeoba, tumen letiʼeʼ u yojleʼ tiʼ upʼéel tsʼoʼokol beeleʼ ku nupik u kuxtal chéen kaʼatúul máakoʼob. Tsʼoʼoleʼ Joseiʼ maʼ xaaneʼ tu yojéeltaj baʼax úuch tiʼ Rebeca u abuela yéetel Abimelec. Le ka tu yojéeltaj le rey tsʼokaʼan u beel Rebecaeʼ, tu tsʼáaj cuenta mix utúul wíinik unaj u nupkuba tu yéetel, tumen le máax bíin u beeteʼ yaan u kʼebanchajal yéetel jeʼel u beetik u bin kʼaasil tiʼ le kaajoʼ. Jéeoba túuneʼ tu tsʼáaj yaʼab utsiloʼob tiʼ Abimelec; yoʼolal le baʼax tu beetaj Jéeobaaʼ tu yeʼesaj maʼ maʼalob u yilik u núupchital máak yéetel máax maʼ u núupiʼ. U yojéeltik José le baʼaxoʼob uchaʼanaʼ le beet u maas aʼalaʼaltiʼ tumen u conciencia maʼ maʼalob ka núupchilak yéetel máax maʼ u núupiʼ (Génesis 2:24; 12:17-19; 20:1-18; 26:7-14).
17. ¿Baʼaxten k-aʼalik maas yaʼab áantaj yantoʼon utiaʼal k-beetik baʼax u kʼáat Dios ke tu kʼiiniloʼob José?
17 Bejlaʼeʼ maas yaʼab áantaj yantoʼon utiaʼal k-kaʼansik k-conciencia. Yéetel yantoʼon xan le Biblia tu chúukaʼanil utiaʼal k-kanik bix u tuukul yéetel bix u yuʼubkuba Jéeoba, yéetel baʼax utstutʼaan bey xan baʼax maʼ utstutʼaaniʼ. Ken k-maas kan baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ, yaan k-maas natsʼikba tiʼ Dios yéetel yaan k-beetik baʼax u kʼáat. Wa k-beetik beyaʼ yaan k-maas tuukul jeʼex Jéeobaeʼ (Efesoiloʼob 5:1-5).
18. Kex jelaʼan bix úuchik k-líiʼsaʼaleʼ, ¿baʼax jeʼel u páajtal k-beetik utiaʼal k-kaʼansik maʼalob k-concienciaeʼ?
18 Baʼaleʼ ¿baʼax jeʼel k-aʼalik yoʼolal le máaxoʼob yéetel jach k-bisikbaoʼ? Maʼ xaaneʼ k-tsʼáaik cuenta bix tsʼoʼok u nuʼuktaʼal k-conciencia yoʼolal bix u tuukul yéetel baʼax ku beetik k-familia. Maʼ xaan xaneʼ, k-concienciaeʼ maʼ jach maʼalob bix u nuʼuktkoʼoniʼ yéetel «k-tuukul» xan jeʼex le máaxoʼob yéetel k-bisikba kaʼachoʼ. Kex tumen bey úuchik k-líiʼsaʼaloʼ, jeʼel u páajtal k-yéeyik yéetel máaxoʼob ken k-bisba utiaʼal u páajtal k-kaʼansik maʼalob k-concienciaeʼ. Utiaʼal leloʼ maʼalob ka k-bisba yéetel máaxoʼob úuch joʼopʼok u tsʼáaik u yóol u meyajtoʼob Dios. Upʼéel bix jeʼel k-beetikeʼ letiʼ ka xiʼikoʼon teʼ muchʼtáambaloʼoboʼ yéetel ka tsikbalnakoʼon yéetel le sukuʼunoʼob táanil tiʼ u káajal yéetel le ken tsʼoʼokok le muchʼtáambaloʼoboʼ. Tsʼoʼoleʼ, jeʼel xan u páajtal k-ilik bix u tuukul yéetel baʼax suuk u beetik le sukuʼunoʼoboʼ. Letiʼobeʼ jach ku beetikoʼob le baʼax ku kankoʼob teʼ Bibliaoʼ yéetel ku chaʼik u nuʼuktaʼaloʼob tumen u concienciaʼob, beyoʼ ku yeʼeskoʼob ku tuukuloʼob jeʼex Dios yéetel ku beetikoʼob baʼax u kʼáat. Wa k-ilik jóoʼsik utsil tiʼ le áantajoʼobaʼ, yaan k-kaʼansik maʼalob k-conciencia yéetel baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ yéetel yaan k-maas eʼesik u maʼalob modos Dios. Yoʼolal tuláakal le baʼax tsʼoʼok k-aʼalikaʼ, kʼaʼabéet k-tsʼáaik óol kaʼans tubeel k-conciencia yéetel baʼax ku yaʼaliktoʼon Jéeoba yéetel kʼaʼabéet xan k-jóoʼsik u yutsil le maʼalob baʼaxoʼob ku beetik k-sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ. Wa k-beetik beyoʼ, ¿baʼax utsiloʼob ken k-jóoʼse? Yaan u yantaltoʼon upʼéel conciencia maʼalob kaʼansaʼanil, yéetel yaan u maas taaktal k-beetik baʼax ku yaʼaliktoʼon (Isaías 30:21).
19. ¿Baʼax uláakʼ baʼaloʼob maʼalob ka k-kan tu yoʼolal le concienciaoʼ?
19 Baʼaleʼ, jujuntúul sukuʼunoʼobeʼ talam u yilik u beetkoʼob baʼax ku yaʼalaʼaltiʼob tumen u concienciaʼob. Teʼ tuláakʼ xookoʼ yaan k-ilik jujumpʼéel talamiloʼob jeʼel u aktáantik máaxoʼob meyajtik Dioseʼ. Le ken k-iloʼobeʼ, yaan k-naʼatik maas maʼalob bix u meyaj k-conciencia, yaan k-ilik baʼaxten maʼ upʼéeliliʼ bix u meyaj u conciencia máakiʼ yéetel yaan k-ilik bix jeʼel k-maas chaʼik u nuʼuktikoʼon maʼalob k-conciencia sáamsamaleʼ (Hebreob 6:11, 12).
[Tsolajiloʼob]
^ xóot’ol 5 Le astrónomo Owen Gingerich, utúul profesor ku kaʼansaj tu Universidadi Harvardeʼ, le ka tʼaanaj xan yoʼolal le concienciaoʼ, tu yaʼalaj: «Le cientificoʼoboʼ maʼ tu páajtal u tsolkoʼob baʼaxten le wíinikoʼ ku kaxtik u yutsil u maasil [...] wa ku yaʼalaʼal tiʼ le baʼalcheʼob u taaloʼ. Maʼ xaaneʼ maʼ tu páajtal u tsolkoʼob tumen u núukileʼ yaan yil yéetel le baʼaxoʼob u tsʼaamaj Dios tiʼ le wíinikoʼoboʼ, upʼéel tiʼ letiʼobeʼ letiʼe concienciaoʼ».
¿Baʼax tsʼoʼok k-kanik?
• ¿Baʼaxten tiʼ tuláakal wíinikoʼob yaan upʼéel conciencia wa u páajtalil u yilikoʼob baʼax maʼalob tiʼ baʼax kʼaas?
• ¿Baʼaxten maʼ maʼalob ka u tukult máak jeʼel u páajtal u nuʼuktikuba chéen yéetel u concienciaiʼ?
• ¿Bix jeʼel u páajtal k-kaʼansik maʼalob k-concienciaeʼ?
[U kʼáatchiʼiloʼob le xookoʼ]
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 7]
Davideʼ beetaʼab u chiʼichnaktal tumen u conciencia...
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 7]
... baʼaleʼ Saulo tiʼ Tarsoeʼ maʼatech