Baʼaloʼob maʼalobtak ku kanaʼal tiʼ u libroi Beetaʼanoʼob
U Tʼaan Jéeobaeʼ kuxaʼan
Baʼaloʼob maʼalobtak ku kanaʼal tiʼ u libroi Beetaʼanoʼob
U LIBROI Hechos wa Beetaʼanoʼobeʼ tsʼíibtaʼab tumen le doctor Lucasoʼ, le libroaʼ ku yaʼalik bix káajik u yantal u kaajal Dios yéetel bix úuchik u bin u nojochtal. Ku yaʼalik xan bix úuchik u jach kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsil desde tu jaʼabil 33 tak tu jaʼabil 61 teʼ yáax siglooʼ.
U yáax jaats u libroi Beetaʼanoʼobeʼ ku tʼaan tiʼ le kʼaʼaytaj tu beetaj le apóstol Pedrooʼ, yéetel le u tsʼook jaatsoʼ ku tʼaan tiʼ le tu beetaj le apóstol Pablooʼ. Tiʼ Lucaseʼ meyajnaj jujumpʼéel tʼaanoʼob utiaʼal u yeʼesik tak letiʼ yanchaj yéetel le disipuloʼob le ka úuch jujumpʼéel baʼaloʼoboʼ. K-xakʼaltik le baʼax ku yaʼalik le libroaʼ yaan u yáantkoʼon k-maas muʼukʼankúunt k-fe tiʼ le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ yéetel k-chaʼik u nuʼuktikoʼon le kiliʼich muukʼoʼ (Heb. 4:12). Tsʼoʼoleʼ, yaan u yáantkoʼon k-tsʼáa táanil ichil k-kuxtal k-meyajtik Dios yéetel yaan u maas muʼukʼankúuntik k-fe tiʼ le Reinooʼ.
KU MEYAJ TIʼ PEDRO «U LLAVEILOʼOB U [REINOI] KAʼAN»
Le ka tsʼoʼok u tsʼaʼabaltiʼob le kiliʼich muukʼoʼ, le apostoloʼoboʼ tu kʼaʼaytoʼob yéetel x-maʼ saajkilil le maʼalob péektsiloʼ. Tiʼ Pedroeʼ meyajnaj le yáax upʼéel tiʼ u «llaveiloʼob u [reinoi] kaʼan», utiaʼal u yáantik u kʼaj óoltoʼob Dios yéetel u yantaltiʼob u páajtalil u gobernaroʼob yéetel Cristo le judíoʼob yéetel le kʼuch u beetubaʼob judíoʼob tu yuʼuboʼob le baʼax tu kʼaʼaytajoʼ (Mat. 16:19; Hch. 2:5, 41). Le nojoch chʼaʼapachtajil tu beetaj u púutsʼul le disipuloʼoboʼ, le áantajnaj utiaʼal ka kʼaʼaytaʼak tiʼ uláakʼ luʼumiloʼob le maʼalob péektsiloʼ.
Le ka tu yojéeltaj le apostoloʼob yanoʼob Jerusalén tsʼoʼok u joʼopʼol u kʼamaʼal le maʼalob péektsil tu kaajil Samariaeʼ, tu túuxtoʼob Pedro yéetel Juan utiaʼal ka áantajnakoʼobiʼ. Tiʼ Pedroeʼ meyajnaj le u kaʼapʼéel llave utiaʼal u tsʼáaik tiʼ le samaritanoʼob u páajtalil u gobernaroʼob yéetel Cristo teʼ kaʼanoʼ (Hch. 8:14-17). Ka tsʼoʼok u máan kex u jaʼab kaʼa kuxkíintaʼak Jesuseʼ, Saulo tiʼ Tarsoeʼ káaj u tsaypachtik Cristo. Tu jaʼabil 36, tiʼ Pedroeʼ meyajnaj le u tsʼook llave utiaʼal u tsʼáaik tiʼ tuláakal le máaxoʼob maʼ judíoʼob u páajtalil u gobernaroʼob yéetel Cristo teʼ kaʼanoʼ (Hch. 10:45).
U núukil kʼáatchiʼob:
2:44-47; 4:34, 35. ¿Baʼaxten le yáax cristianoʼoboʼ tu konoʼob le baʼaxoʼob yantiʼoboʼ yéetel tu tʼoxajoʼob u tojol? Yaʼab tiʼ le máaxoʼob tu beetubaʼob cristianoʼoboʼ tiʼ náanach luʼumiloʼob u taaloʼob yéetel minaʼantiʼob kaʼach u tojol utiaʼal u seguer u pʼáatloʼob Jerusalén. Baʼaleʼ u kʼáatoʼob pʼáatal kaʼach utiaʼal u maas kaambaloʼob tiʼ Jesús yéetel utiaʼal u kʼaʼaytajoʼob. Utiaʼal túun ka páajchajak u pʼáatloʼobeʼ, jujuntúul cristianoʼobeʼ tu konoʼob le baʼaxoʼob yantiʼoboʼ ka tu tʼoxoʼob u tojol tiʼ le sukuʼunoʼob kʼaʼabéet áantaj tiʼoboʼ.
4:13. ¿Baʼaxten aʼalaʼab maʼ xooknajaʼanoʼob yéetel chéen ichil meyajil máakoʼob u taal Pedro yéetel Juan? Aʼalaʼabtiʼob beyoʼ tumen maʼ binoʼob xook teʼ nukuch escuelaʼob tuʼux ku kaʼansaʼal le Leyoʼ.
5:34-39. ¿Bix úuchik u yojéeltik Lucas le baʼax tu yaʼalaj Gamaliel tu táan le Sanedrín wa minaʼan letiʼ le ka aʼalaʼaboʼ? Maʼ xaaneʼ Pablo, le máax kaʼansaʼab tumen Gamalieloʼ, letiʼ tsikbalt tiʼ Lucas. Maʼ xaan xaneʼ utúul tiʼ le yanoʼob ichil le Sanedrín jeʼex Nicodemo aʼaltiʼoʼ; wa maʼ xaaneʼ Dios tsʼáa u yojéelt baʼax úuchi.
7:59. ¿Payalchiʼinaj wa Esteban tiʼ Jesús? Maʼatech. Chéen Jéeoba unaj k-adorartik yéetel chéen xan tiʼ letiʼ unaj k-payalchiʼ (Luc. 4:8; 6:12). U jaajileʼ, Estebaneʼ mantatsʼ u orar kaʼach tiʼ Jéeoba tu kʼaabaʼ Jesús (Juan 15:16). Baʼaleʼ teʼ súutuk jeʼelaʼ Estebaneʼ tu yilaj ichil upʼéel náay «u Paal máak waʼalakbal tu x-noʼoj Jajal Dios» (Hch. 7:56). Letiʼeʼ, u yojel Jesuseʼ tsʼoʼok kaʼach u tsʼaʼabaltiʼ u páajtalil u kaʼa kuxkíintik leʼ kimenoʼoboʼ. Le oʼolaleʼ le tʼaan payalchiʼ ku chíikpajal teʼ tekstoaʼ, ich griegoeʼ u kʼáat yaʼal «tu tʼanaj» utiaʼal u yaʼaliktiʼ ka u kaʼa kuxkíint le ken kʼuchuk u kʼiinil, baʼaleʼ le baʼax tu beetoʼ maʼ upʼéel payalchiʼiʼ (Juan 5:27-29).
Baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon:
1:8. Chéen yéetel u yáantaj le kiliʼich muukʼ ku páajtal u kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsil tiʼ tuláakal yóokʼol kaaboʼ.
4:36–5:11. José, máax sijnáal Chipreeʼ, Bernabé úuchik u pataʼal u kʼaabaʼ, lelaʼ u kʼáat u yaʼal «máax ku kiʼimakkúunsaj óol». Maʼ xaaneʼ bey úuchik u pataʼal tiʼoʼ tumen jach yaan u yaabilaj, jach uts yéetel jach utstutʼaan u yáantaj. Unaj k-kʼaj óoltaʼal jeʼex letiʼoʼ, maʼ jeʼex Ananías yéetel Safira, máaxoʼob tuusnajoʼob yéetel kaʼapʼéelchaj u yichoʼob.
9:23-25. K-púutsʼul tiʼ le máaxoʼob taak u beetkoʼobtoʼon loob utiaʼal ka xuʼuluk kʼaʼaytajeʼ, maʼ u kʼáat u yaʼal wa saajkoʼoniʼ.
9:28-30. Wa k-ilik jach sajbeʼentsil k-kʼaʼaytaj tiʼ jujuntúul máakoʼob wa tiʼ jujumpʼéel tuʼuxoʼobeʼ, unaj k-kanáantikba, k-yéeyik maʼalob tuʼux ken k-kʼaʼaytaj yéetel k-ilik bey baʼax kʼiin maʼalob ka k-beete.
9:31. Tu kʼiiniloʼob maʼ táan k-chʼaʼapachtaʼaleʼ, unaj k-xakʼaltik le Biblia yéetel k-tuukul tiʼ baʼax k-xokik utiaʼal u maas muʼukʼantal k-fe. Lelaʼ yaan u yáantkoʼon k-chʼaʼa upʼéel maʼalob saajkilil tiʼ Jéeoba, tumen yaan k-beetik le baʼax k-kankoʼ yéetel yaan k-maas tsʼáaik k-óol teʼ kʼaʼaytajoʼ.
PABLOEʼ TU JACH TSʼÁAJ U YÓOL KʼAʼAYTAJ
Tu jaʼabil 44, le profeta Agabooʼ kʼuch tu kaajil Antioquía, tuʼux tsʼoʼok «túulis jun jaʼab» táan u kʼaʼaytaj Bernabé yéetel Pabloiʼ. Agaboeʼ «tu yaʼalaj yaan u taal jumpʼéel nojoch wiʼij[il]», lelaʼ béeychaj kaʼapʼéel jaʼab u yaʼale (Hch. 11:26-28). Ka tsʼoʼok u biskoʼob le áantaj kʼaʼabéet kaʼach tiʼ le sukuʼunoʼob yanoʼob Jerusalenoʼ, Bernabé yéetel Sauloeʼ suunajoʼob Antioquía (Hech. 12:25, NM). Tu jaʼabil 47, doce jaʼaboʼob u beetuba cristianoi Sauloeʼ, letiʼ yéetel Bernabeeʼ túuxtaʼaboʼob kʼaʼaytaj táanxel luʼumiloʼob tumen le kiliʼich muukʼoʼ (Hch. 13:1-4). Tu jaʼabil 48 suunajoʼob Antioquía, «le kaaj tuʼux kʼubéentaʼaboʼob tiʼ u yaakunaj Jajal Diosoʼ» (Hch. 14:26).
Nueve meses suunakoʼobeʼ, Pabloeʼ (Saulo) tu yaʼalaj tiʼ Silas ka u láakʼint tu kaʼapʼéel viajei u kʼaʼaytaj (Hch. 15:40). Timoteo yéetel Lucaseʼ tu yilubaʼob yéetel le apóstol Pablo tu viajei u kʼaʼaytajoʼ. Lucaseʼ pʼáat tu kaajil Filipos baʼaleʼ Pabloeʼ bin tu kaajil Atenas, tsʼoʼoleʼ ka bin xan tu kaajil Corinto tuʼux tu kʼaj óoltaj Aquila yéetel Priscila ka pʼáat tu yéeteloʼob u jaʼab yéetel táankuch (Hch. 18:11). Tu káajbal le jaʼab 52, Aquila, Priscila yéetel Pabloeʼ binoʼob tu luʼumil Siria, baʼaleʼ Timoteo yéetel Silaseʼ pʼáatoʼob tu kaajil Corinto (Hch. 18:18). Aquila yéetel Priscilaeʼ tu láakʼintoʼob Pablo tak tu kaajil Éfeso, tuʼux pʼataʼaboʼob áantajiʼ.
Ka tsʼoʼok u máansik jujumpʼéel mesoʼob Antioquía tiʼ Siriaeʼ, Pabloeʼ tu káajsaj u yóoxpʼéel viajei u kʼaʼaytaj tu jaʼabil 52 (Hch. 18:23). Tu kaajil Efesoeʼ, «u tʼaan Yuumtsil [Jéeobaeʼ] nojoch kʼiʼitpajik» yéetel yaʼab máakoʼob tu kʼamoʼob (Hch. 19:20). Pabloeʼ óoxpʼéel jaʼaboʼob pʼáat teʼeloʼ (Hch. 20:31). Teʼ Pentecostés tiʼ u jaʼabil 56 Pabloeʼ tiʼ yaan kaʼach tu kaajil Jerusaleneʼ. Ka tsʼoʼok u maʼachal utiaʼal kʼalbileʼ, Pabloeʼ yéetel x-maʼ saajkilil tʼaanaj tu táan u nuuktakiloʼob le kaajoʼ. Le apostoloʼ kaʼapʼéel jaʼab tu máansaj Roma kʼalaʼan tiʼ upʼéel naj tuʼux ku kanáantaʼal tumen jujuntúul soldadoʼob (óoliʼ tu jaʼabiloʼob 59-61), yéetel teʼeloʼ tu yilaj bix jeʼel u kʼaʼaytik u maʼalob péektsilil le Reinooʼ bey xan u «kaʼansaj tu yoʼolal Yuumtsil Jesucristo» (Hch. 28:30, 31).
U núukil kʼáatchiʼob:
14:8-13. U kajnáaliloʼob Listraeʼ, ¿baʼaxten tu yaʼaloʼob Bernabeeʼ «dios Júpiter» yéetel Pabloeʼ «dios Mercurio»? Le romanoʼoboʼ ku tuklikoʼob kaʼacheʼ Júpitereʼ letiʼe u maas nojchil tiʼ tuláakal le diosoʼoboʼ, yéetel Mercurio u hijoeʼ, kʼaj óolaʼan tumen jach u yojel tʼaan tu táan máakoʼob. Tumen maases Pablo ku tʼaaneʼ, u kajnáaliloʼob Listraeʼ ku tuklikoʼob kaʼacheʼ letiʼ le dios Mercuriooʼ, yéetel Bernabeeʼ letiʼ le dios Jupiteroʼ.
16:6, 7. ¿Baʼaxten u kiliʼich muukʼ Dioseʼ maʼ tu chaʼaj tiʼ Pablo yéetel tiʼ uláakʼ sukuʼunoʼob u binoʼob kʼaʼaytaj tiʼ le kaajoʼob yanoʼob naatsʼ tiʼ Asia yéetel Bitiniaoʼ? Kex tumen maʼ yaʼab le máaxoʼob ku kʼaʼaytajoʼob kaʼach teʼeloʼ, le kiliʼich muukʼoʼ tu túuxtoʼob tuʼux jeʼel u maas kʼamaʼal le maʼalob péektsiloʼ.
18:12-17. ¿Baʼaxten le gobernador Galionoʼ tu chaʼaj u jaʼajatsʼaʼal Sóstenes tumen le máaxoʼob binjaʼan u chaʼantoʼob u juzgartaʼal Pablooʼ? Maʼ xaaneʼ Galioneʼ tu tuklaj Sóstenes beet u líikʼil le máakoʼob tu contra Pablooʼ, le oʼolal tu chaʼaj u jaʼatsʼal tumen letiʼ kaxte. Le baʼax úuchaʼ áantajnaj utiaʼal ka u beetuba cristianoi Sóstenes. Ka máan kʼiineʼ, Pabloeʼ tu yaʼalaj ka tsiʼikik «sukuʼun Sóstenes» (1 Cor. 1:1).
18:18. ¿Baʼax votoi tu beetaj Pablo? Jujuntúul máakoʼob ku xakʼalxoktikoʼob u tʼaaniloʼob le Bibliaoʼ ku tuklikoʼobeʼ tu beetaj upʼéel voto utiaʼal u beetik u nazareoi (Núm. 6:1-21). Baʼaleʼ le Bibliaoʼ maʼatech u yaʼalik baʼax votoi tu beetaj Pabloiʼ, mix tech u yaʼalik wa tsʼoʼok u beetikuba cristianoi ka tu beetaj, maʼatech xan u yaʼalik wa táan u káajsik wa táan u tsʼoʼoksik le votoaʼ. Jeʼel bixakeʼ, le voto tu beetoʼ maʼ upʼéel kʼebaniʼ.
Baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon:
12:5-11. Jeʼel u páajtal k-payalchiʼ yoʼolal k-sukuʼunoʼobeʼ, yéetel unaj k-beetik.
12:21-23; 14:14-18. Herodeseʼ tu yóotaj ka tsʼaʼabaktiʼ le nojbeʼenil chéen tiʼ Dios unaj u tsʼaʼabloʼ. Baʼaleʼ Pablo yéetel Bernabeeʼ jach upuliʼ maʼ tu yóotaj u kʼamoʼob le tsiikil yéetel le nojbeʼenil táan kaʼach u tsʼaʼabaltiʼoboʼ. Toʼon xaneʼ maʼ unaj k-óotik ka nojbeʼenkúuntaʼakoʼon yoʼolal le meyaj tsʼaʼan k-beet ichil u kaajal Diosoʼ.
14:5-7. K-kanáantikba utiaʼal maʼ u beetaʼaltoʼon loob le táan k-kʼaʼaytajoʼ, ku yáantaj utiaʼal maʼ u xuʼulul k-tsʼáaik k-óol meyajt Dios (Mat. 10:23).
14:22. Le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ u yojloʼob yaan u chʼaʼapachtaʼaloʼob. Baʼaleʼ maʼ tu pʼatkoʼob Jéeoba utiaʼal ka xuʼuluk u chʼaʼapachtaʼaloʼob (2 Tim. 3:12).
16:1, 2. Le táankelem paalaloʼob j-jaajkunajoʼoboʼ unaj u tsʼáaik u yóol u maas meyajtoʼob Dios yéetel u kʼáatkoʼob u yáantaj utiaʼal ka yanaktiʼob upʼéel maʼalob kʼaabaʼ tu táan.
16:3. Utiaʼal u kʼaʼamal le maʼalob péektsililoʼ unaj k-beetik baʼax utstutʼaan le máakoʼoboʼ, baʼaleʼ chéen wa maʼ tu bin tu contra le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ (1 Cor. 9:19-23).
20:20, 21. K-kʼaʼaytik le maʼalob péektsil joonaj joonailoʼ upʼéel tiʼ le baʼaxoʼob táakaʼan ichil le adoración k-tsʼáaik tiʼ Diosoʼ.
20:24; 21:13. U chúukpajal k-óol k-meyajt Dios ken k-máans talamiloʼobeʼ maas maʼalob ke ka k-il salvart k-kuxtal.
21:21-26. Unaj k-óotik kʼam le tsolnuʼukoʼob ku tsʼaʼabaltoʼon tumen u maasiloʼ.
25:8-12. Utiaʼal ka chaʼabak u kʼaʼaytkoʼob le maʼalob péektsiloʼ, u j-jaajkunajoʼob Jéeobaeʼ maʼalob ka meyajnaktiʼob le leyoʼob u tsʼaamaj le gobiernoʼoboʼ (Fili. 1:7, NM).
26:24, 25. Mantatsʼ kʼaʼabéet k-aʼalik baʼax «toj yéetel jaaj», kex tumen maʼ maʼalob u yilaʼal tumen le máaxoʼob minaʼantiʼob le kiliʼich muukʼoʼ (1 Cor. 2:14).
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 30]
¿Baʼax kʼiin ka meyajnaj tiʼ Pedro u «llaveiloʼob u [reino] kaʼan»?
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 31]
Chéen yéetel u yáantaj le kiliʼich muukʼ ku páajtal u kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsil tiʼ tuláakal yóokʼol kaaboʼ