«U Kʼaayil le Kʼáaʼnáaboʼ» ku yeʼesik upʼéel baʼax jach uchaʼan

TU KʼIINIL 22 tiʼ mayo tiʼ u jaʼabil 2007, u Museoi Israel, yaan tu luʼumil Jerusaleneʼ, tu jóoʼsaj utiaʼal chaʼantbil u jaats tiʼ upʼéel rollo ich hebreo beetaʼab teʼ siglo siete wa ocho teʼ t-kʼiinoʼobaʼ. Lelaʼ ku taasik u tekstoi Éxodo 13:19 tak 16:1. Le rollooʼ ku taasik xan le jaats ku kʼaabaʼtik «u Kʼaayil le Kʼáaʼnáaboʼ», lelaʼ upʼéel kʼaay tu beetaj le israelitaʼob utiaʼal u kʼiimbeskoʼob le úuchik u kʼáatmáanskoʼob le Chak kʼáaʼnáaboʼ. ¿Baʼaxten upʼéel baʼal jach kʼaʼanan le rolloaʼ?

Le rolloaʼ jach kʼaʼanan tumen jach úuch tsʼíibtaʼak. Le Rolloʼob kaxtaʼab teʼ mar Muertooʼ, tsʼíibtaʼab teʼ siglo tres táanil tiʼ k-kʼiinoʼobaʼ tak teʼ siglo uno tiʼ k-kʼiinoʼobaʼ. Tsʼoʼoleʼ sesenta jaʼaboʼob táanil tiʼ u kaxtaʼal le rolloʼobaʼ, le rollo ich hebreo maas úuchbenoʼ letiʼe Códice de Alepo, maʼ xaaneʼ tsʼíibtaʼab tu jaʼabil 930 tiʼ k-kʼiinoʼobaʼ. Kex tumen yaan uláakʼ úuchben rolloʼobeʼ, maʼ kaxtaʼak kaʼach uláakʼ rolloʼob ich hebreo jach úuch tsʼíibtaʼakiʼ.

James S. Snyder, u directori u Museoi Israeloʼ, tu yaʼalaj: «U tsʼíibil u Kʼaayil le Kʼáaʼnáaboʼ upʼéel baʼal jach kʼaʼanan tumen ku jumpʼéelilikúuntik le Rolloʼob kaxtaʼab teʼ mar Muerto [...] yéetel le Códice de Alepooʼ». Yéetel ku yaʼalikeʼ le tsʼíiboʼobaʼ bey xan uláakʼoʼobeʼ «ku yeʼesik jach maʼalob yanil le copiaʼob beetaʼab tiʼ [le Bibliaoʼ]».

Ku tuklaʼaleʼ, le rolloaʼ táakaʼan ichil le rolloʼob kaxtaʼab tu tsʼoʼokbal le siglo diecinueve, tiʼ upʼéel sinagoga yaan tu kaajil El Cairo (Egipto). Baʼaleʼ u kʼaʼananileʼ ilaʼab tu tsʼoʼokbal u jaʼabiloʼob 1960 tak 1970. Lelaʼ béeychaj tumen utúul máak jach utstutʼaan u yantal úuchben rolloʼob tiʼeʼ, tu bisaj ilbil tumen utúul máak jach u kʼaj óol le baʼaloʼoba. Utiaʼal u yojéeltaʼal bukaʼaj úuchbenileʼ tiʼ le rolloaʼ beetaʼab upʼéel prueba (carbono 14), tsʼoʼoleʼ ka líiʼsaʼab tak ka kʼuch u kʼiinil u yeʼesaʼal tu Museoi Israeloʼ.

Adolfo Roitman, máax kanáantik le Rolloʼob kaxtaʼab teʼ mar Muerto yéetel letiʼ xan u directori le Santuario del Libro, yaan tu Museoi Israeloʼ, ku yaʼalik baʼaxten jach kʼaʼanan le chan jaats tiʼ le rollooʼ: «U tsʼíibiloʼob u Kʼaayil le Kʼáaʼnáaboʼ, ku yeʼesik jach tubeel úuchik u copiartaʼal le Biblia tumen le masoretaʼob ichil tuláakal le sigloʼoboʼ. U jaajileʼ le bix chíikaʼanil bejlaʼa u Kʼaayil le Kʼáaʼnáab tiʼ le beetaʼab teʼ siglo siete yéetel ochooʼ ku beetik u jaʼakʼal k-óol».

Jeʼex k-ilkoʼ, le máaxoʼob copiart le Bibliaoʼ tu jach kanáantaj bix u beetkoʼob. Baʼaleʼ chéen Dios beet ka yanaktoʼon tak bejlaʼeʼ, tumen le Bibliaoʼ u kiliʼich Tʼaan. Le oʼolal, jach unaj k-creertik le baʼax ku yaʼalik le Biblia yantoʼon bejlaʼoʼ.

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 32]

Tsʼaʼab tumen u Museoi Israel (Jerusalén)