Tsʼoʼok in wilik bix u nojochtal u kaajal Dios tu luʼumil Corea

TSIKBALTAʼAB TUMEN MILTON HAMILTON

 

«U gobiernoi u luʼumil Coreaeʼ maʼ tu yóotaj u kʼam le visa yanteʼex bey misionerooʼ yéetel tsʼoʼok u yaʼalikeʼ maʼ ken u kʼameʼex teʼ luʼumilaʼ. [...] Le oʼolal yaan k-túuxkeʼex u súutuk tu luʼumil Japón.»

L E TʼAANOʼOBAʼ letiʼe baʼax tu túuxtaj aʼalbil u Najil Betel yaan Brooklyn (Nueva York) tiʼ teen yéetel tiʼ Liz in watan, le tiaʼanoʼon kaʼach tu kaajil Indianápolis (Indiana) tu jóoʼbal le jaʼab 1954. Tu káajbal le jaʼabaʼ tsʼoʼok le xook 23 tiʼ le Escuela tiʼ Galaad tuʼux binoʼonoʼ, lelaʼ beetaʼab tu xamanil Nueva York.

Teen yéetel in watneʼ t-kʼaj óoltajkba desde t-paalil le táan k-múul xook kaʼachoʼ, yéetel tu jaʼabil 1948 tsʼoʼok k-beel. Kex Liz jach utstutʼaan u beetik u precursoraileʼ, óoliʼ chan sajak kaʼach u bin kʼaʼaytaj táanxel luʼumil. ¿Baʼax áant u kʼex u tuukul?

Lizeʼ tu yóotaj bin tin wéetel tiʼ upʼéel muchʼtáambal beetaʼab utiaʼal le máaxoʼob u kʼáatoʼob bin teʼ Escuela tiʼ Galaadoʼ. Le muchʼtáambalaʼ beetaʼab le ka anchaj le asamblea internacional teʼ Estadio Yankee tu kaajil Nueva York tu jaʼabil 1953, yéetel tumen jach kiʼimakchaj k-óol yoʼolal le baʼax aʼalaʼaboʼ t-chupaj upʼéel juʼun tuʼux k-aʼalik k-kʼáat biniʼ. Kex tumen maʼ táan k-páaʼtik kaʼacheʼ, invitartaʼaboʼon teʼ xook káaj tu mesil febrero tiʼ u jaʼabil 1954.

Túuxtaʼaboʼon tu luʼumil Corea del Sur. Teʼ kʼiinoʼoboʼ maʼ sen úuch tsʼoʼokok upʼéel nojoch baʼateʼel xanchaj óoxpʼéel jaʼaboʼobiʼ, lelaʼ tsʼoʼok tu jaʼabil 1953. Jeʼex u yaʼalik le carta chíikpaj tu káajbaloʼ, yáaxeʼ túuxtaʼaboʼon Japón. Kʼuchoʼon tu mesil enero tiʼ u jaʼabil 1955, le ka tsʼoʼok k-viajar veinte kʼiinoʼob tiʼ upʼéel barco, junmúuchʼ yéetel uláakʼ seis misioneroʼob túuxtaʼaboʼob xan Corea. Le ka kʼuchoʼon teʼ puerto kex las seis u sáastaloʼ, binoʼon chʼaʼabil tumen Lloyd Barry, le máax nuʼuktik kaʼach le Najil Betel yaan Japonoʼ, tsʼoʼoleʼ ka binoʼon tu najil le misioneroʼob yaan Yokohamaoʼ. Le kʼiin ka kʼuchoʼonoʼ, letiʼe kʼiin ka jóokʼoʼon kʼaʼaytajoʼ.

K-kʼuchul tu luʼumil Corea

Ka máan kʼiineʼ tsʼaʼabtoʼon u permisoi utiaʼal k-okol tu luʼumil Corea del Sur. Tu kʼiinil 7 tiʼ marzo tiʼ u jaʼabil 1955 binoʼon tiʼ avión desde Haneda (Tokio) tak ka kʼuchoʼon tu kaajil Youido (Seúl), le viajeoʼ xáanchaj óoxpʼéel horaʼob. Le ka t-ilaj maas tiʼ doscientos sukuʼunoʼob taal u kʼamoʼoneʼ, jach kiʼimakchaj k-óoleʼ ka joʼopʼ tak k-okʼol. Teʼ kʼiinoʼoboʼ chéen mil J-jaajkunajoʼob yanoʼob teʼeloʼ. K-tuklik kaʼacheʼ tuláakal le máaxoʼob kajakbaloʼob tu lakʼinil le yóokʼol kaabaʼ, kex jeʼel tuʼuxak ka taalakoʼobeʼ, upʼéeliliʼ bix u yilaʼaloʼob yéetel upʼéeliliʼ bix u modosoʼob, baʼaleʼ maʼ xáanchaj ka t-tsʼáaj cuenta maʼ beyiʼ. Le máaxoʼob yanoʼob Coreaoʼ maʼ chéen yaanal bix u tʼaanoʼob yéetel bix u tsʼíiboʼobiʼ, jelaʼan xan  bix u yilaʼaloʼob, le nookʼ ku tsʼáaikoʼoboʼ, le baʼax ku jaantkoʼoboʼ bey xan le naj ku beetkoʼoboʼ.

Tu káajbaleʼ talam úuchik k-kanik le tʼaan ku beetaʼal teʼeloʼ. Minaʼantoʼon kaʼach mix upʼéel libro utiaʼal k-kanik coreano. Tsʼoʼoleʼ t-tsʼáaj cuenta jach kʼaʼabéet k-kanik tubeel bix u yaʼalaʼal upʼéel baʼal. Utiaʼal u béeytaleʼ kʼaʼabéetchaj k-kanik aʼal tubeel cada upʼéel tiʼ le letraʼob ich coreanooʼ.

Tu káajbaleʼ yaʼab baʼaloʼob maʼ jach tubeel bix k-aʼalikiʼ. Utéenjeakeʼ Lizeʼ tu kʼáataj tiʼ utúul koʼolel wa yaan u Biblia. Le koʼoleloʼ jach jaʼakʼ u yóoleʼ ka ook u chʼaʼa upʼéel u cajai fósforo. U jaajileʼ Lizeʼ tu kʼáatajtiʼ ka u taas sungnyang (fósforo), baʼaxeʼ unaj kaʼach u kʼáatik sungkyung (upʼéel Biblia).

Ka máan jujumpʼéel mesoʼobeʼ, túuxtaʼaboʼon il tuʼux jeʼel u páajtal u pʼáatal le misioneroʼob tu kaajil Pusan, upʼéel puerto yaan tu noojolil Corea. Teʼeloʼ t-rentartaj óoxpʼéel mejen cuartoʼob utiaʼal in pʼáatal yéetel in watan bey xan utiaʼal le kiikoʼob túuxtaʼaboʼob t-éeteloʼ. Minaʼan kaʼach tuʼux k-chʼaʼik jaʼ yéetel chéen upʼéeliliʼ baño ku meyajtoʼon. Kajakbaloʼon kaʼach tu kaʼapʼéel pisoi yéetel chéen chúumuk áakʼab ku kʼuchul le jaʼ tuʼux yanoʼonoʼ, le oʼolal cada áakʼabeʼ yaanal máax ku líikʼil u chup le nuʼukuloʼoboʼ. Utiaʼal u béeytal k-ukʼik le jaʼoʼ unaj kaʼach k-lookansik wa k-tsʼáaik cloroiʼ.

Baʼaleʼ yaan uláakʼ talamiloʼob t-aktáantaj. Tumen maʼ sen yaʼab corriente yantoʼoneʼ, maʼ tu páajtal kaʼach u meyajtoʼon upʼéel lavadora wa upʼéel plancha. Tsʼoʼoleʼ yantoʼon kaʼach chéen upʼéel chan estufa ku meyaj yéetel queroseno; sáamsamaleʼ cada utúul tiʼ toʼoneʼ ku beetik le janloʼ yéetel unaj kaʼach u meyajtoʼon chéen le baʼaxoʼob ku koʼonol teʼeloʼ. Óoxpʼéel jaʼaboʼob kʼuchkoʼon Coreaeʼ, tiʼ teen yéetel Lizeʼ tsaʼaytoʼon hepatitis, upʼéel kʼojaʼanil ku tsaʼayal óoliʼ tiʼ tuláakal le misioneroʼob teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ. Chan xáanchaj ka utschajoʼon. Tsʼoʼoleʼ tsaʼaytoʼon xan uláakʼ kʼojaʼaniloʼob.

T-áantaj le sukuʼunoʼob utiaʼal u líikʼil u yóoloʼob

Ichil le cincuentaicinco jaʼaboʼob tsʼoʼok u máanoʼ, Coreaeʼ tsʼoʼok u aktáantik yaʼab talamiloʼob yoʼolal le gobiernooʼ. Coreaeʼ jatsaʼan ich Corea del Norte yéetel Corea del Sur, yéetel chúumuk tiʼ leloʼobaʼ yaan upʼéel xóotʼ luʼum tuʼux maʼatech u chaʼabal u yoksaʼal armaʼobiʼ. Le xóotʼ luʼumaʼ 55 kilómetros yanil tu xamanil Seúl, u noj kaajil Corea del Sur. Tu jaʼabil 1971 xíimbaltaʼaboʼon tumen Frederick Franz, máax nuʼuktik kaʼach le kʼaʼaytaj ku beetaʼal tuláakal yóokʼol kaaboʼ. Teen bis teʼ kúuchil tuʼux maʼatech u chaʼabal u yoksaʼal armaʼoboʼ (zona desmilitarizada) yéetel jach kanáantaʼanoʼ. Teʼ kúuchilaʼ yaʼab utéeneleʼ,  yaʼab tiʼ le máaxoʼob ku meyajoʼob teʼ Naciones Unidasoʼ tsʼoʼok u muchʼkubaʼob yéetel u gobiernoiloʼob le kaʼapʼéel luʼumoʼobaʼ.

Jeʼex ojéelaʼanileʼ toʼon u j-jaajkunajoʼon Jéeobaeʼ maʼatech k-oksikba tiʼ u talamiloʼob le kaʼapʼéel luʼumiloʼobaʼ mix tiʼ uláakʼ baʼaloʼob yaan yil yéetel le yóokʼol kaabaʼ (Juan 17:14). Wa ka jóoʼsaʼak u cuentaileʼ maas tiʼ trece mil j-jaajkunajoʼob tiʼ Corea del Sureʼ tsʼoʼok u máanskoʼob kex veintiseis mil jaʼaboʼob cárcel tumen maʼ tu yóotkoʼob bin baʼateʼel (2 Cor. 10:3, 4). Le táankelmoʼoboʼ u yojloʼob yaan u aktáantkoʼob le túuntaj óolalaʼ, baʼaleʼ maʼatech u chʼaʼikoʼob saajkil. Le gobiernooʼ ku yaʼalikeʼ le sukuʼunoʼoboʼ maas ke tiʼ kíimsaj wíinikoʼob tumen maʼ u kʼáatoʼob bin baʼateliʼ.

Tu jaʼabil 1944, le táan le kaʼapʼéel nojoch baʼateloʼ, tumen maʼ tin wóotaj bin marchareʼ kʼaʼalen tu carceli Lewisburg, yaan Pensilvania (Estados Unidos). Le oʼolal kex tumen maases tsʼoʼok u muʼyaj le sukuʼunoʼob yanoʼob Coreaoʼ, in wojel bix u yuʼubikubaʼob. Yaʼab tiʼ letiʼobeʼ jach líikʼ u yóoloʼob le ka tu yojéeltoʼob jujuntúul tiʼ le misioneroʼoboʼ muʼyajnajoʼon xan táanil tiʼ k-kʼuchul Corea (Isa. 2:4).

T-aktáantaj uláakʼ talamil

Tu jaʼabil 1977, le misioneroʼoboʼ, kʼaʼabéetchaj xan k-eʼesik wa maʼ ken k-oksba tiʼ u baʼalubaʼob le yóokʼol kaabaʼ. Yaʼab tiʼ le máaxoʼob ku meyajoʼob yéetel le gobiernooʼ tu yaʼaloʼobeʼ toʼoneʼ maʼ t-chaʼik u bin baʼateʼel le táankelmoʼoboʼ. Le oʼolaleʼ le gobiernooʼ tu yaʼaleʼ wa k-jóokʼol Coreaeʼ, maʼ ken u chaʼob k-kaʼa suutiʼ. Lelaʼ xáanchaj desde tu jaʼabil 1977 tak tu jaʼabil 1987, le oʼolal maʼ béeychaj k-bin xíimbalt k-láakʼtsiloʼob ichil tuláakal le jaʼaboʼobaʼ.

Yaʼab utéenel binoʼon tʼaan yéetel le gobiernooʼ utiaʼal k-tsoliktiʼob baʼaxten maʼatech k-oksikba tiʼ política. Ka máan kʼiineʼ, tu naʼatoʼob maʼ ken k-chʼaʼa saajkil kex jeʼel baʼaxak ka u beetoʼobeʼ yéetel ka máan diez jaʼaboʼobeʼ béeychaj k-bin xíimbalt k-láakʼtsiloʼob. Jujuntúul misioneroʼobeʼ anchaj u lukʼloʼob Corea tumen kʼojaʼanchajoʼob wa yoʼolal uláakʼ talamiloʼob, baʼaleʼ toʼon yéetel uláakʼoʼob misioneroʼobeʼ pʼáatoʼoniʼ, yéetel ku taasiktoʼon kiʼimak óolal úuchik k-beetik.

Óoliʼ tu jaʼabil 1985, le máaxoʼob u pʼekmoʼonoʼ tu yaʼaloʼobeʼ le máaxoʼob nuʼuktik le kʼaʼaytajoʼ, maʼatech k-chaʼik u bin baʼateʼel le táankelmoʼoboʼ, le oʼolal tʼaʼanoʼon tumen le gobierno utiaʼal ka u kʼáatoʼob wa jach jaaj le baʼaxoʼob ku yaʼalaʼaloʼ. Tu kʼiinil 22 tiʼ enero tiʼ 1987, le juezoʼoboʼ tu tsʼáajoʼob cuenta maʼ jaaj le baʼaxoʼob ku yaʼalaʼal t-contraoʼ, yéetel leloʼ áantajnaj utiaʼal maʼ u kaʼa beetaʼaltoʼon beyoʼ.

Dioseʼ tu beetaj u bintoʼon utsil

Tumen maʼatech k-oksiba tiʼ le baʼateloʼoboʼ, cada jaʼab ku máaneʼ ku maas yaʼabtal le máaxoʼob pʼektikoʼon teʼ tu luʼumil Coreaoʼ. Bey xan joʼopʼik u maas talamtal k-kaxtik upʼéel kúuchil utiaʼal k-beetik asambleaʼob. Le oʼolal t-chʼaʼatuklaj k-beetik tu kaajil Pusan upʼéel u Najil Asambleaʼob, lelaʼ letiʼe yáax beetaʼab teʼ luʼumilaʼ. Tiʼ teen tsʼaʼab u jatsʼuts páajtalil in máansik u tsoltʼaanil u kʼuʼubul tu kʼiinil 5 tiʼ abril tu jaʼabil 1976 tu táan 1,300 sukuʼunoʼob.

Desde tu jaʼabil 1950, u milesi u soldadoiloʼob Estados Unidos  túuxtaʼaboʼob Corea, yéetel yaʼab tiʼ letiʼobeʼ tu kʼaj óoltoʼob u jaajil teʼ luʼumaʼ yéetel okjaʼanajoʼob le ka suunajoʼob tu luʼumiloʼoboʼ. Yaan kʼiineʼ ku túuxkoʼobtoʼon cartaʼob, yéetel jach ku taasiktoʼon kiʼimak óolal úuchik k-áantkoʼob u kʼaj óoltoʼob Jéeoba.

Tu kʼiinil 26 tiʼ septiembre tu jaʼabil 2006 kíim Liz, in watan. ¡Jach yaʼab in kʼaʼajsik! Ichil tuláakal le cincuentaiun jaʼaboʼob anchajoʼon teʼ luʼumaʼ yéetel kiʼimak óolal tu beetaj tuláakal le meyaj tsʼaʼabtoʼonoʼ yéetel mix utéen tu yaʼalaj wa maʼ u kʼáat u beetiʼ. Mix utéen xan tu yaʼalaj wa u kʼáat suut Estados Unidos kex tu káajbaleʼ maʼ u kʼáat kaʼach u pʼat u luʼumiliʼ.

Bejlaʼeʼ tiʼ kin meyaj tu Najil Betel Coreaeʼ, upʼéel familia tsʼoʼok u nojochtal yéetel tuʼux yaan 250 sukuʼunoʼobiʼ. Yanten u jatsʼuts páajtalil in múul meyaj yéetel uláakʼ seis sukuʼunoʼob ichil le Comité tiʼ Sucursal ku nuʼuktik le kʼaʼaytaj ku beetaʼal teʼ luʼumaʼ.

Le ka kʼuchoʼoneʼ, Coreaeʼ upʼéel luʼum jach óotsil, baʼaleʼ bejlaʼeʼ upʼéel tiʼ le luʼumoʼob jach ayikʼal yaan way yóokʼol kaabeʼ. Yaan maas tiʼ noventaicinco mil j-jaajkunajoʼobiʼ yéetel óoliʼ cuarenta tiʼ cada cien sukuʼunoʼobeʼ ku meyajoʼob bey precursor regular wa auxiliareʼ. Lelaʼ chéen upʼéel tiʼ le baʼax oʼolal kin tsʼáaik u nib óolalil tiʼ Jéeoba úuchik u chaʼik in meyaj teʼ luʼumaʼ yéetel in wilik bix u nojochtal u kaajal.

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 24]

Le ka kʼuchoʼon tu luʼumil Corea yéetel uláakʼ misioneroʼoboʼ

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 24]

Táan k-kʼaʼaytaj tu kaajil Pusan

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 25]

Teen yéetel sukuʼun Franz tu jaʼabil 1971 teʼ tuʼux maʼatech u chaʼabal u yoksaʼal armaʼoboʼ

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 26]

Teen yéetel Liz le maʼ yaʼab u bin u kíimiloʼ ▸

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 26]

U Najil Betel Corea, le tuʼux kin meyaj bejlaʼoʼ ▼