Xeen tiʼ baʼax ku taasik

Xeen tu cuadroil baʼax ku taasik

Tin kaxtaj u beelal in kuxtal

Tin kaxtaj u beelal in kuxtal

Tin kaxtaj u beelal in kuxtal

Tsikbaltaʼab tumen Gaspar Martínez

U jaajileʼ u tsikbalil in kuxtaleʼ, u tsikbalil u kuxtal utúul táankelem j-kolnáal bin kajtal tiʼ upʼéel noj kaaj yéetel ayikʼalchaji. Baʼaleʼ jeʼex kun bin a xokkeʼ yaan a wilkeʼ le ayikʼalil tin kaxtoʼ maʼ letiʼe kin tsʼíiboltik kaʼachoʼ.

L ÍIKʼEN tiʼ upʼéel chan kaaj óotsil ku kʼaabaʼtik La Rioja tu jaʼabiloʼob 1930, lelaʼ tiʼ ku pʼáatal tu xaaman Españaeʼ. Chéen diez jaʼaboʼob yanten ka xuʼul in bin xook teʼ escuelaoʼ, baʼaleʼ tin kanaj xook yéetel tsʼíib. Teen yéetel tu seisil in sukuʼunoʼobeʼ bulkʼiin táan k-kanáantik k-taamanoʼob yéetel táan k-meyaj t-parcela.

Toʼoneʼ jach óotsiloʼon, le oʼolal baʼax k-kaxtik kaʼacheʼ ka yanaktoʼon taakʼin. K-pʼektik le máaxoʼob k-ilik maas yaan taakʼin tiʼoboʼ. Kex beyoʼ, utéenjeakileʼ le obispooʼ tu yaʼaleʼ k-kaajaleʼ letiʼe tuʼux maas jach yaʼab máaxoʼob ku binoʼob teʼ iglesiaoʼ. Maʼ máan tu tuukul wa ken máanak kʼiineʼ yaʼab máaxoʼob kun xuʼulul u beetik u catolicoiloʼob.

Jóokʼen in kaxt bix jeʼel u maas maʼalobtal in kuxtaleʼ

Tsʼoʼok in beel yéetel Mercedes; letiʼeʼ in wéet kaajal, maʼ úuch tiʼ leloʼ ka yanchaj utúul k-chan hijo. Tu jaʼabil 1957 binoʼon kajtal tu noj kaajil Logroño, ka máan kʼiineʼ binoʼob kajtal xan u maasil k-láakʼtsiloʼobiʼ. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ tin tsʼáaj cuentaeʼ maʼ kun páajtal in náajal tubeel, tumen maʼ in wojel in beet mix upʼéel meyajiʼ. Ka joʼopʼ in tuklik tuʼux jeʼel in kaxtik áantajeʼ. Yáax baʼax tin beeteʼ, binen tiʼ upʼéel biblioteca yaan teʼ kaajoʼ, kex u jaajileʼ maʼ in wojel baʼax ken in kaxtiʼ.

Maʼ úuch tiʼ leloʼ tin wuʼuyaj táan u yaʼalaʼal tiʼ radio jeʼel u túuxtaʼal tu yotoch máak mejen juʼunoʼob tuʼux ku tsolaʼal baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ, ka tin waʼalaj ka túuxtaʼakteniʼ; ka tin láaj xokeʼ bin u xíimbalten kaʼatúul evangelistaʼob. Binen kaʼatéen tu iglesiaʼob, baʼaleʼ yanchaj yéetel le kaʼatéen utiaʼal in wilik maʼ maʼalob u biskuba le máaxoʼob nuʼuktikoʼ. Ka tin waʼaleʼ maʼ kin kaʼa biniʼ, yéetel tin tukleʼ tuláakal le religionoʼob beyoʼoboʼ.

Pʼiʼil in wich

Tu jaʼabil 1964 xíimbaltaʼaben tin wotoch tumen Eugenio, letiʼeʼ utúul xiʼipal j-jaajkunaj tiʼ Jéeoba. Teneʼ mix utéen in wuʼuy u yúuchul tʼaan tiʼ le religión jeʼeloʼ, baʼaleʼ jach taak in tsikbal tiʼ le Bibliaoʼ. Kin tuklik kaʼacheʼ jach in kʼaj óol tubeel, ichil le tsikbal t-beetoʼ tin chʼaʼachiʼitaj yaʼab tiʼ le tekstoʼob tin kanaj teʼ mejen juʼunoʼob ku túuxtaʼalten kaʼachoʼ. Kex tin wóotaj in weʼes bey jaajtak jujumpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob ku kaʼansik uláakʼ religionoʼobeʼ, u jaajileʼ maʼatech creertikoʼob.

Ka tsʼoʼok k-máansik yaʼab súutukil táan k-tsikbaleʼ, kʼuchen in wileʼ Eugenioeʼ maas u kʼaj óol le Biblia tiʼ tenoʼ, tsʼoʼoleʼ maas maʼ xooknajaʼaniʼ. Jach jatsʼuts tin wilaj bix u kaxtik yéetel bix u tsolik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Eugenioeʼ tu yeʼesajten yéetel le Bibliaoʼ tiʼ kuxaʼanoʼon tu tsʼook kʼiinoʼobeʼ yéetel yáanal u Reino Dioseʼ le Luʼumaʼ yaan u suʼutul upʼéel paraísoi. Tuláakal lelaʼ jach jatsʼuts tin wuʼuyil (Sal. 37:11, 29; Isa. 9:6, 7; Mat. 6:9, 10).

Tin wóotaj ka tsʼaʼabakten xook yéetel le Bibliaoʼ. Tuláakal le baʼax kin kanikoʼ láaj túumbentak, lelaʼ jach tu beetaj in kʼexik bix in tuukul. Le baʼaxoʼob tin kanoʼ tu yáanten in wil baʼax u beelal in kuxtal. Bey úuchik in kaxtik le baʼax úuch joʼopʼok in kaxtikoʼ. Le baʼaxoʼob kin beetik kaʼach utiaʼal ka xiʼikten utsil yéetel ka yanakten upʼéel maʼalob meyajoʼ tin láaj pʼataj paachil. Wa yaan u luʼsaʼal le kʼojaʼaniloʼob yéetel wa yaan u xuʼulul le kíimiloʼ, u maasil talamiloʼoboʼ yaan xan u xuʼululoʼob (Isa. 33:24; 35:5, 6; Apo. 21:4).

Tu séebaʼanileʼ káaj in tsikbaltik tiʼ in láakʼtsiloʼob le baʼaxoʼob táan in kanikoʼ. Tin tsolajtiʼobeʼ Dioseʼ ku yaʼalik yaan u sutik paraísoi le Luʼum utiaʼal u kajtal tuláakal le máaxoʼob kun chúukpajal u yóol u meyajtoʼoboʼ.

In láakʼtsiloʼobeʼ tu kʼamoʼob le baʼax ku kaʼansik le Bibliaoʼ

Maʼ úuch tiʼ leloʼ, teen yéetel doce tiʼ in láakʼtsiloʼobeʼ joʼopʼ k-muchʼikba tu yotoch utúul in tío cada domingo utiaʼal ka tʼaanakoʼon tiʼ le baʼaxoʼob ku kaʼansik le Bibliaoʼ. Le muchʼtáambaloʼobaʼ ku xáantal kex kaʼapʼéel wa óoxpʼéel hora. Ka ilaʼab tumen Eugenio jach yaʼab in láakʼtsiloʼob u kʼáat u kanoʼob baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ, tu yileʼ maas maʼalob ka u tsʼáa xook tiʼ cada familia jumpáayil.

Yaan tiʼ in láakʼtsiloʼobeʼ tiʼ kajaʼanoʼob kaʼach Durangoeʼ, upʼéel kaaj ku pʼáatal kex 30 leguas (120 kilómetros) tiʼ u kaajil Logroño, teʼeloʼ minaʼan u j-jaajkunajoʼob Jéeobaiʼ. Le oʼolaleʼ, kex óoxpʼéel mes káajak in xookeʼ, tin jóoʼsaj kaʼapʼéel kʼiin utiaʼal in bin in xíimbaltkoʼob yéetel utiaʼal in tsikbaltiktiʼob le baʼaxoʼob táan in kanikoʼ. Cada áakʼabeʼ tin muchʼimba yéetel kex diez utúulul tiʼ letiʼobiʼ yéetel k-tsikbal tak óoliʼ u taal u sáastal. Tuláakloʼob jach utschaj tu yichoʼob le baʼax tin kaʼansajtiʼoboʼ. Ka lukʼeneʼ tin pʼatajtiʼob jujumpʼéel bibliaʼob yéetel uláakʼ jóoʼsaʼaniloʼob; yéetel cada wa baʼax kʼiineʼ kin tʼaan kaʼach tu yéeteloʼob.

Chéen tukult bix tu yuʼubiluba le sukuʼunoʼob ka yáax kʼuchoʼob kʼaʼaytaj tu kaajil Durango ka tu yiloʼob táan u páaʼtaʼaloʼob tumen dieciocho máakoʼob utiaʼal ka xooknakoʼob tu yéeteloʼoboʼ. Le sukuʼunoʼoboʼ tu séebaʼanil joʼopʼ u xookoʼob yéetel cada upʼéel familia.

Tak teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ, Mercedeseʼ maʼ joʼopʼok u xokik le Bibliaoʼ tumen sajak. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ maʼatech u chaʼabal u kʼaʼaytaj u j-jaajkunajoʼob Jéeoba tu luʼumil España, le oʼolal letiʼeʼ sajak u jóoʼsaʼal k-mejen paalal tu najil u xookoʼob yéetel ka pʼektaʼakoʼon tumen k-éet kaajaloʼob. Baʼaleʼ ka tu yilaj tuláakal in láakʼtsiloʼob táan u xookoʼobeʼ káaj xan u xook.

Chéen ich kaʼapʼéel jaʼabeʼ okjaʼanaj cuarenta utúul in láakʼtsiloʼob. Letiʼobeʼ joʼopʼ xan u binoʼob tu paach le ayikʼaliloʼob ku taal tiʼ Diosoʼ, leloʼ tu yáanten in wileʼ jach maʼalob le baʼax kin tsʼáaik táanil ichil in kuxtaloʼ. Jéeobaeʼ tu beetaj u bintoʼon utsil.

Maʼ xuʼuluk in muchʼkíintik ayikʼaliloʼob teʼ kaʼanoʼ

Ichil veinte jaʼaboʼobeʼ tin tsʼáaj in wóol in líiʼs in paalal yéetel tsʼaʼabten jejeláas meyaj in beet teʼ múuchʼulil yaan Logroñooʼ. Ka kʼuchoʼon yéetel Mercedes teʼ kaaj jeʼeloʼ yaan 100,000 utúulul u kajnáaliloʼob, baʼaleʼ chéen veinte u j-jaajkunajoʼob Jéeoba yaniʼ.

Upʼéel kʼiineʼ pʼáat minaʼanten meyaj, tumen kʼalaʼab le fábrica tuʼux kin meyaj kaʼachoʼ; teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ yanten 56 jaʼaboʼob. Teneʼ jach kin tsʼíiboltik kaʼach in beetik in precursori, le oʼolal le tin beetaj ka pʼáat minaʼanten meyajoʼ. Le pensión ku tsʼaʼabaltenoʼ jach upʼíit, le oʼolal chan talamchajtoʼon k-kaxtik baʼaxoʼob kʼaʼabéettoʼon. Mercedeseʼ tu kaxtaj upʼéel meyaj utiaʼal u yáantaj yéetel le baʼaxoʼob kʼaʼabéettoʼonoʼ. Béeychaj k-máansik k-kuxtal yéetel le bukaʼaj k-náajaltikoʼ, mix utéen pʼáat minaʼantoʼon le baʼaxoʼob maas jach kʼaʼabéettoʼonoʼ. Tak bejlaʼeʼ táan in beetik in precursori yéetel yaan kʼiineʼ in watneʼ ku beetik u precursora auxiliari. Letiʼeʼ jach utstuyich u jóokʼol kʼaʼaytaj.

Maʼ jach úucheʼ Mercedeseʼ joʼopʼ u bisik revistaʼob tiʼ utúul koʼolel ku kʼaabaʼtik Merche, tu chichnileʼ joʼopʼ u tsʼaʼabal xook tiʼ kaʼachi. Le koʼolelaʼ jach utstuyich u xokik le revistaʼoboʼ, le oʼolal Mercedeseʼ tu tsʼáaj cuentaeʼ láayliʼ u yaabiltmaj Dioseʼ. Ka túun joʼopʼ u tsʼaʼabal xook tiʼ, yéetel letiʼeʼ joʼopʼ u beetik le baʼax ku kankoʼ. Baʼaleʼ Vicente, u yíichameʼ, jach yaʼab u káaltal, le oʼolal ku luʼsaʼal meyajtiʼ jeʼel tuʼuxakeʼ, bey túunoʼ maʼ tu páajtal u tsʼáaik baʼaxoʼob kʼaʼabéet ichil u yotoch. Tumen jach yaʼab u káaltaleʼ jach yaʼab talmil yaan kaʼach tiʼ yéetel u yatan.

Mercedeseʼ tu yaʼalaj tiʼ Merche ka u yaʼal tiʼ u yíicham ka tʼaanak tiʼ wéetel. Vicente túuneʼ tʼaanaj tin wéetel ka joʼopʼ in bin in xíimbalte, yaʼab utéenel tsikbalnajen tu yéetel tak ka tu yóotaj ka xooknakoʼon. Jujumpʼíitileʼ joʼopʼ u kʼexik u kuxtal; ka káajeʼ ku yilik maʼ u yukʼik chéen wa jaypʼéel kʼiin, ka tsʼoʼokeʼ upʼéel semana, maas tiʼ upʼéel semana, tak ka tu pʼataj. Tu limpiokíintaj bix u kuxtal yéetel joʼopʼ u yantal kiʼimak óolal ichil u familia. Bejlaʼeʼ letiʼ, u yatan yéetel u hijaeʼ tiʼ kajaʼanoʼob teʼ islas Canariasoʼ, yéetel tiʼ ku yáantaj teʼ chan múuchʼulil yaan tu kaajaloʼ.

Tsʼoʼok in wilkeʼ jach tu jaajil yaan u beelal in kuxtal

Kex yaan tiʼ in láakʼtsiloʼob tsʼoʼok u kíimloʼobeʼ, in familiaeʼ tsʼoʼok u maas yaʼabtal yéetel yaʼab utsiloʼob tsʼoʼok k-kʼamik tiʼ Jéeoba (Pro. 10:22). Jach kiʼimak in wóol, tumen óoliʼ tuláakal le in láakʼtsiloʼob káaj u xokkoʼob le Biblia cuarenta jaʼabjeakiloʼ, láayliʼ táan u meyajtkoʼob Dios u múuchʼ yéetel u paalaloʼob bey xan yéetel u yáabiloʼobeʼ.

Yaʼab tiʼ in láakʼtsiloʼobeʼ u j-jaajkunajoʼob Jéeoba, yaan tiʼ letiʼobeʼ ancianoʼob, siervo ministerialoʼob wa precursoroʼob. U nojchil in paalaloʼobeʼ tiʼ ku meyaj yéetel u yatan tiʼ u najil Betel yaan tu kaajil Madrideʼ. Ka okjaʼanajeneʼ, chéen kex tres mil j-kʼaʼaytajoʼob yaan tu luʼumil España; bejlaʼeʼ yaan maas tiʼ cien mil utúululiʼ. Jach utstinwich in beetik in precursori, jach kin tsʼáaik u nib óolalil tiʼ Jéeoba yoʼolal le jejeláas meyajoʼob tsʼoʼok u tsʼáaikten ichil u kaajaloʼ. Kex maʼ kaʼanchajaʼan in xookeʼ yaan kʼiineʼ kin túuxtaʼal in xíimbalt le múuchʼuloʼob tu jeel le superintendente tiʼ circuitooʼ.

Maʼ sen úucheʼ tin wojéeltaj óoliʼ mix máak kajaʼan teʼ kaaj tuʼux líikʼenoʼ. Yoʼolal le sen óotsil ku yilaʼaloʼ yaʼab tiʼ letiʼobeʼ tu pʼataj u luʼumoʼob yéetel u yotochoʼob utiaʼal u bin u kaxt u kuxtaloʼob yaanal tuʼux. U maʼalobileʼ yaʼab tiʼ letiʼobeʼ tu kaxtoʼob upʼéel ayikʼalil maas nojoch, jeʼex tin beetileʼ. Tu kanoʼobeʼ jach yaan u beelal u kuxtal máak, yéetel u meyajtaʼal Jéeobaeʼ letiʼe baʼax maas taasik kiʼimak óolaloʼ.

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 32]

Óoliʼ tuláakal in láakʼtsiloʼobeʼ táan u meyajtkoʼob Jéeoba